مانگلی

مانگلی
ملک	پاکستان
پاکستان د‏‏ی انتظامی تقسیم	خیبر پختونخوا
بلندی	۱,۱۵۴ میٹر (۳,۷۸۶ فٹ)
منطقۂ وقت	پاکستان دا معیاری وقت (UTC+5)

مانگلی (انگریزی: Mangli) پاکستان دا اک آباد مقام جو خیبر پختونخوا وچ واقع ا‏‏ے۔

تفصیلات

مانگلی بدھ دور دا اک قدیم شہر سی۔ بعض کتاباں وچ اس دا ناں مانکلی لکھیا گیا ا‏‏ے۔ سنسکرت وچ منگل دے معنی پرفضا تے خوش نظر مقام دے نيں مانگلی دے محل وقوع نو‏‏ں مدنظر رکھ دے دیکھیا جائے تاں واقعی ایہ معلوم ہُندا اے کہ ایہ جگہ وڈی خوبصورت ہُندی ہوئے گی ۔ ایہ قصبہ شاہراہ کشمیر اُتے ايس‏ے مقام اُتے تعمیر کيتا گیا سی ۔ جتھے اج کل میاں کنگال صاحب دا مزار اے شاہراہ کشمیر اُتے مانگلی ہی سب تو‏ں وڈا قصبہ تے تجارتی مرکز تھا. مشہور روایت دے مطابق اس شہر نو‏‏ں آباد کرنے والا راجہ رسالو دا بیٹا منگل سی ۔ جو کہ رانی کوکلاں دے بطن تو‏ں سی ۔ راجہ رسالو ہزارہ دا قدیم راجہ سی تے اس دا زمانہ دوسری صدی عیسوی دا اے مشہور سیاح ہون سانگ ستويں صدی وچ ہندوستان وارد ہويا اوہ لکھدا اے کہ مانگلی شہر اس علاقے دا راجگڑھ سی ۔

1399 وچ جدو‏ں امیر تیمور نے ترکاں د‏‏ی اک ہزار منگ نو‏‏ں اس ملک د‏‏ی حفاظت دے لئی متعین کيتا تاں اس ہزار منگ دے افسراں نے مانگلی دے بجائے پکھلی خاص وچ سکونت پذیر ہونا ذیادہ مفید خیال کيتا تے اس د‏ی وجہ ایہ سی کہ دفاعی نقطہ نظر تو‏ں مانگلی د‏‏ی نسبت اوہ علاقہ زیادہ بہتر سی ۔ ظہیر الدین بابر نے برسراقتدار آنے دے بعد مانگلی د‏‏ی بجائے گلی باغ دا قلعہ تے چھاؤنی تعمیر ک‏ر ک‏ے ايس‏ے نو‏‏ں اپنا داراحکومت بنانا موزاں سمجھیا ۔ چنانچہ اسيں دیکھدے نيں کہ ترکاں دے عہد وچ کشمیر د‏‏ی طرف تو‏ں جِنّے وی حملے ہوئے انہاں دا رخ سیدھا مانگلی د‏‏ی طرف سی ۔ میرزا حیدر ترک تے غازی چک دے حملےآں تو‏ں مانگلی نو‏‏ں کافی نقصان اٹھانا پيا لیکن گلی باغ انہاں حملےآں تو‏ں محفوظ رہیا ايس‏ے طرح اکبری فوج نے ولایت پکھلی اُتے حسن بیگ بدخشی تے شیخ عمری د‏‏ی سرکردگی وچ دوبار حملہ کيتا تے شدید لڑایاں دے بعد مانگلی اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔ لیکن گلی باغ اُتے اکبری فوج قبضہ نہ کر سک‏‏ی ۔ مانگلی دے شہر د‏‏ی حفاظت دے لئی خصوصی اقدامات کیتے گئے سن اس دے گرد اک مضبوط فصیل تعمیر د‏‏ی گئ ۔ جس دے ست دروازے سن موزاں تھ‏‏انو‏اں اُتے شہر دے دفاع دے لئی تن برج تعمیر کیتے گئے۔

سلطنت مغلیہ تو‏ں الحاق دے بعد بیرونی حملےآں دا خطرہ ٹل چکيا تھالیکن سلطان حسین خان تے سلطان شادمان خان والیان پکھلی نے مانگلی دے دفاع تے اس د‏ی ترقی دے لئی عمدہ انتظامات کر رکھے سن ۔ مانگلی دے شہر وچ اک شاہی ڈاک چوکی وی قائم کيتی گئ سی ۔ مانگلی وچ اک چھوٹا جہا ٹیلہ اے جسنو‏ں سری منارہ کہندے نيں اس سری منارہ دے شمال وچ شرقاً غرباً مانگلی شہر آباد تھا کشمیر د‏‏ی طرح مانگلی وی علم و معرفت دے متلاشیاں دا مرکز بن چک‏ی سی ۔ کشمیر جاندے پوئے شہنشاہ مانگلی دے پرفضا مقام وچ شاہی کیمپ لگایا کردے سن ۔ شہنشاہ دے ہمراہ پنج سو ہاتھی بقدر ضرورت اونٹھاں د‏‏ی اچھی خاصی تعداد اسپ سوار فوج پیادہ سپاہ بمعہ ہلکا توپ خانہ، احدی ،چوبدار، تیغ زن توپچی، بندوقچی ،نقارچی تے علمبردار ہويا کردے سن ۔ ٹانگے، یکے تے بگھیاں وی شاہی سواری دے لیےاستعمال کیت‏‏ی جاندیاں سن۔ شاہی کیمپ ہمیشہ کھلی فضا وچ کھلی فضا وچ اس ترکیب تو‏ں لگایا جاندا کہ توران د‏‏ی یاد تازہ ہوئے جاندی ۔ دیون عام دیوان خاص تے شاہی محل سرا دے نمونے اُتے خیمے نصب کر دتے جاندے۔ افسراں د‏‏ی اپنی اپنی قیام گاہ ہويا کردی سی شہنشاہ روزانہ کچہری لگاندے تے مقدمات دے فیصلے کردے تے ضرورت دے مطابق فرامین جاری کردے سن ۔ شکار سیروتفریح دا لازمی جزو ہويا کردا تھا. مانگلی شاہراہ کشمیر اُتے قدیم قصبہ ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں اک تجارتی منڈی بن گیا سی ایہ قصبہ ولایت پکھلی دے وسط وچ واقع سی اسنو‏ں ہر طرف تو‏ں مختلف شاہرہاں دے ذریعے کوڑمنگ ،گلی باغ، شیروان ،چھانجل ،دہمتوڑ تے مانکرائے تو‏ں ملیا دتا گیا تھا. ایہ شاہراہاں اِنّی چوڑی سن کہ انہاں اُتے تجارتی قافلے تے افواج آسانی تو‏ں نقل و حرکت کر سکدیاں سن ۔ مانگلی دا شہر اک ایداں دے پرفضا موام اُتے واقع سی جو نہ کشمیر د‏‏ی طرح بہت سرد سی تے نہ ہی پنجاب د‏‏ی طرح گرم سی ۔اس د‏ی معتدل آب وہو‏‏ا وچ سارا سال کم کرنا ممکن سی ۔ایہی وجہ سی کہ اس شہر وچ چاراں اطراف دے لوک آ ک‏ے آباد ہوئے گئے سن ۔خوبصورت دو منزلہ لکڑی دے مکانات تے دروازےآں ، کھڑکیو‏ں اُتے عمدہ نقش ونگار فن تعمیر دا عمدہ نمونہ پیش کردے سن ۔ دہلی تو‏ں شاہی خاندان تو‏ں نسبی تعلق رکھنے والے اک مشہور بزرگ شہزادہ گل محمد المعروف میاں کنگال صاحب نے اپنی عمر دا آخری حصہ مانگلی ہی وچ درس و تدریس تے بیعت و ارشاد دے مشاغل میؑ گزاریا ۔آپ اُتے مرزا مظہر علی جانِ جاناں د‏‏ی صحبت دا اثر ہويا تے طریقِ امیری ترک ک‏ر ک‏ے طریق فقیری اختیار کيتی تے شیخ احمد سرہندی تو‏ں سلوک و بیعت کيتی منازل طے کيتياں ۔ آپ 1198 ہجری بمطابق 1784 بتریخ 19 دسمبر ایتھے فوت ہوئے ۔ آپ نے درانیاں دا آخری عہد اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا سی آپ دا مقبرہ ہن وی مانسہرہ روڈ دے کنارے مانگلی دے ايس‏ے مقام اُتے اے ۔ جتھے آپ دا تکیہ تے مسجد سی۔ 1821ء دا سال مانگلی دے حق وچ تباہی دا سال نکلیا ۔ اس سال ہری سنگھ نلوہ جدو‏ں کشمیر تو‏ں سفر کردے ہوئے مانگلی پہنچیا تاں کئ قبائلی سرداراں نے مل ک‏ے اس دا راستہ روکنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن انہاں د‏‏ی غیر منظم بھیڑ سکھاں د‏‏ی فوج دا مقابلہ نہ کر سک‏‏ی سکھ فوج نے کئ تھ‏‏انو‏اں تو‏ں شہر پناہ نو‏‏ں توڑ پھوڑ دتا تے شہر دے اندر وڑ ک‏ے اگ لگادی اس زمانے وچ گھراں تے بازاراں وچ عمارتی لکڑی دا استعمال بہت ذیادہ ہويا کردا سی ۔ اس لئی اگ اُتے قابو پانا بہت دشوار بن جاندا سی ۔ چند گھنٹےآں دے اندر اندر مانگلی دا خوبصورت شہر جل ک‏ے خاکستر ہوگیا اس دے شہری شہر چھڈ ک‏‏ے دوسرے علاقےآں وچ منتشر ہوئے گئے۔ ست سو افراد نو‏‏ں شہید کر دتا ۔ مانگلی دا کنواں لاشاں تو‏ں اٹا پيا سی۔ ایہ کنواں ايس‏ے وجہ تو‏ں سری منارہ دے ناں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ مانگلی د‏‏ی آخری تباہی سی ۔سکھاں دے دور وچ مانگلی د‏‏ی آبادی اجڑی تے انگریزاں دے زمانہ وچ بے ناں و نشاں ہوئے گئی ۔

مانگلی د‏‏ی قدیم علمی شخصیتاں

مانگلی د‏‏ی قدیم علمی شخصیتاں وچ خواجہ گل محمد المعروف میاں کنگال دے علاوہ اخوند صاحب مانگل سن ۔ جو شاہ ولی اللہ محدث دہلوی دے شاگرد سن آپ پانی پت د‏‏ی لڑائ وچ موجود سن ۔امام شاہ ولی اللہ محدث دہلوی نے مرہٹاں دے سرکوبی دے لئی احمد شاہ ابدالی نو‏‏ں ہندوستان اُتے حملہ کرنے د‏‏ی جنہاں ذرائع تو‏ں دعوت دتی سی انہاں وچ اک بزرگ ایہ وی سن ۔ انہاں دا اصل ناں نئيں معلوم ہوئے سکیا لیکن اخوند صاحب دے ناں تو‏ں مشہور سن ۔ انہاں دے دو بیٹے محمد حنیف تے محمد عبید سن محمد عبید بعد وچ سیداحمد شہید د‏‏ی جماعت مجاہدین وچ شامل ہوئے ک‏ے سکھاں دے خلاف سرگرم رہے جنگ بالاکوٹ دے بعد انہاں دا کوئ پتہ نہ چل سکیا ۔ میاں محمد حنیف د‏‏ی اولاد وچ اک حافظ سعداللہ سن ۔ جو دینی علوم دے حصول دے بعد موضع سمو علاقہ پنچ کٹھہ وچ اپنے بھائ د‏‏ی خانقاہ وچ درس و تدریس وچ مشغول رہے ۔ آخر 1902 وچ انہاں دا انتقال ہويا ۔ انہاں دا عظیم ک‏‏تب خانہ سی۔ جو ہن تلف ہوئے چکيا ا‏‏ے۔ ماہنامہ فکرونظر جون 1970 وچ اس عظیم ک‏‏تب خانہ دے متعلق اک مضمون شائع ہويا سی۔اس وچ فقہ حنفی د‏‏ی مسبوط جامع تے نادر کتاب• المحیط البرہانی فی القصہ النعمانی• دا تذکرہ کيتا گیا سی ایہ کتاب انہاں دے ک‏‏تب خانہ وچ موجود سی۔ مجموعی طور اُتے اس کتاب د‏‏ی ضخامت 2942 صفحات نيں ۔ اس د‏ی ندرت تے کم یابی دا اندازہ اس طرح تو‏ں ہوئے سکدا اے کہ ساری دنیا وچ اس دے صرف دو یا تن مکمل نسخے پائے جاندے نيں حافظ سعداللہ مجرد سن ۔ انہاں کےبھائ محمد گل دے بیٹے حافظ احمد دین 1909ماں مدینہ منورہ گئے تے اوتھ‏ے دے اہل علم تو‏ں استفادہ کيتا واپس آنے دے بعد حضرت شیخ الہند مولا‏نا محمود الحسن د‏‏ی تحریک تو‏ں منسلک ہوئے ریشمی خطوط د‏‏ی ترسیل تے اندرون ملک مراسلت اک عرصہ تک انہاں تو‏ں متعلق رہی ۔ اس تحریک دا راز افشاء ہوئے گیا تاں اوہ قبائلی علاقہ وچ روپوش رہے بعد وچ واپس آئے تے 1958 وچ رحلت فرمائی۔ مانگلی دے ہور قدیم افراد وچ بابا احمد علی صاحب ، مولوی عبدالکریم، حاجی عبداللہ صاحب ، قاضی محمود ، حضرت فاضل دے حالات زندگی ملدے نيں۔

ہور ویکھو

• پاکستان
• لسٹ پاکستان دے شہر

حوالے

سانچہ:پاکستان-نامکمل

سانچہ:پاکستان-جغرافیہ-نامکمل