قیس
قيس بن الملوح ، ملقب بہ مجنونِ ليلى (24 هـ / 645م – 68 هـ / 688), عربی غزل گو شاعر سی، اوہ نجد کا رہنے والا دیوانہ شاعر سی۔ خلافت مروان بن الحكم وعبد الملك بن مروان تے قرن اول دا زمانہ پایا۔
قیس نوں مجنوں دا لقب ليلى عامریہ توں بے پناہ محبت دی وجہ توں ملا۔ قیس اورلیلی نے اک نال بچپن گزاریا تے قیس اس دی محبت وچ مبتلا رہیا۔ قیس نے لیلی نال شادی دے لئی گھر نوں خیر آباد کہیا، اوہ محبت دے اشعار گنگناندا تے ویراناں دی خاک چھاندا رہیا، اسنوں شام ،نجد تے حجاز وچ دشت نوردی کردے پایا گیا۔
اوہ پہلا دیوانہ شاعر سی تے دوسرا دیوانہ شاعر قيس بن ذريح یعنی"مجنون لبنی سی۔. قیس بن الملوح نے68 هـ موافق 688ء وچ وفات پائی۔ اوہ پتھراں دے درمیان مردہ پایا گیا تے اس دی گھر والے اس دی لاش اٹھا کے لے گئے۔
نسب نامہ
سودھوداستان عشق
سودھو
تفصیلی مضمون لئی ملاحظہ کرو: لیلٰی مجنوں
سیر و تراجم دا اس گل اُتے اجماع اے کہ قیس لیلی دا چچازاد سی۔ دونے دا بچپن اک نال گزریا دونے اپنے گھر والےآں دے مویشی اکٹھے چراندے سن تے اکٹھے کھیلدے سن ۔ قیس اپنے شعر وچ کہندا اے:
؎ تعلَقت ليلى وهي ذات تمائم
ولم يبد للأتراب من ثديها حجم
؎ صغيرين نرعى البهم يا ليت أننا
إلى اليوم لم نكبر، ولم تكبر البهم
چنانچہ سيد فالح الحجية اپنی کتاب(الغزل في الشعرالعربي) وچ بیان کردے نيں:لیلی نوں اپنے چچا زاد نال محبت سی۔ دونے اک نال پلے ودھے ،اکٹھے اپنے والدین دے مویشی چراندے سن بچپن دا ایہ نال انہاں دی محبت دا سبب بنیا۔ حتی کہ دونے محبت وچ وارفتگی دی انتہا نوں پہنچ گئے۔ عرب صحرانشیناں دی روایت دے مطابق لیلی جدوں وڈی ہوئی تاں اسنوں پردہ اختیار کرنا پيا۔ قیس اپنے ایام گذشتہ نوں یاد کر تا تے حسرت کردا کہ کاش ایہ ایام پرت آئیاں ۔ محبت و وارفتگی وچ اس دی زباں اُتے پرتاثیر اشعار غزلیہ جاری رہندے۔ فیر قیس اپنے چچا دے پاس لیلی دا ہتھ مانگنے گیا، اس وقت تک اس نے مہر دی خطیر رقم جمع کر لئی سی تے اس دا 50 سرخ اونٹھاں اُتے مشتمل سی۔ مجنوں نے اپنے گھر والےآں نوں چھڈ دتا کیوں کہ عرب اس محبوبہ، جس دی محبت مشہور ہوئے چکی ہوئے اس نال شادی کرنا باعث عار سمجھدے سن ۔
بعض روایات دے مطابق مجنوں دی گھر چھڈنے دی وجہ مجنوں تے لیلی دے والدین دے درمیان اختلاف سی جو میراث دی تقسیم دی وجہ توں پیدا ہويا سی۔ آخرکار لیلی دی شادی طائف دے اک شخص توں کر کے اسنوں طائف بھیج دتا گیا۔
لیلی دے ہجر نے قیس دی محبت دی اگ نوں تیز تر کر دتا تے ايسے عالم وارفتگی وچ اوہ فوت ہويا۔
عشق مجنوں
سودھو- بیان کیا جاندا اے کہ قیس دا والد اسنوں اپنے نال حج اُتے لے گیا تاکہ لیلی دی محبت دی وجہ توں اس اُتے جو مصائب آئے نيں،اللہ تعالی اسنوں انہاں مصائب توں نجات دے۔ اس دے والد نے اسنوں کہیا کہ کعبہ دے غلاف نوں پھڑ کر دعا منگو کہ خدا لیلی دی محبت توں نجات دے دے۔ قیس نے کعبہ دے غلاف توں لپٹ کر دعا منگی:
"اے اللہ میری لیلی نال محبت نوں زیادہ کر دے تے مینوں کدی اس دی یاد توں غافل نہ کر! "
- ايسے طرح بیان کیا جاندا اے کہ اک دفعہ قیس، لیلی دے شوہر ورد دے پاس گیا۔ ایہ شدید سردیاں دے دن سن، ورد اپنی قوم دے سرداراں دے نال، اگ دے الاؤ دے پاس بیٹھیا سی۔ قیس نے اوتھے ایہ اشعار فی البدیہہ کہے:
؎ بربّك هل ضممت إليك ليلى
قبيل الصبح أو قبلت فاها
؎ وهل رفّت عليك قرون ليلى
رفيف الأقحوانة في نداها
؎ كأن قرنفلاً وسحيقَ مِسك
وصوب الغانيات قد شملن فاها
(یعنی تینوں رب دا واسطہ کیا تاں نے صبح ہونے توں پہلے لیلی نوں آغوش وچ لیا؟ یا اس دا منہ چوما؟ ۔۔۔ یا اس دی شبنمی زلفاں تجھ اُتے نازک پھُلاں دی طرح لہرائیاں؟ ۔۔۔ جداں کہ خوشبوئاں تے مشک اس دے منہ وچ درآئی ہاں؟) ورد نے کہیا، جدوں تسيں نے مینوں قسم دے اے تاں جواب ہاں وچ اے۔ تو مجنوں نے اپنے ہتھوں توں اگ نوں پھڑ لیا تے اسنوں نہ چھڈیا ایتھے تک کہ بے ہوش ہوئے گیا۔
ادب وچ قیس دا ذکر
سودھو
لیلی مجنوں دی داستان عشق نوں نہ صرف عربی ادب نے جگہ دتی بلکہ فارسی ،ترکی تے اردو ادب وچ وی ایہ داستان شامل رہی