قراۃ العین طاہرہ

قراۃ العین طاہرہ
جم	سنہ 1817   قزوین
وفات	27 اگست 1852 (34–35 سال)  تہران
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	دولت علیہ ایران
مذہب	بابیت
مذہب	بابیت
عملی زندگی
استاذہ	شیخ احمد احسائی ،  سید کاظم رشتی ،  سید علی محمد باب
پیشہ	شاعر ،  الٰہیات دان ،  حقوق نسوان کی کارکن ،  لکھاری ،  استاد
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  ترکی ،  عربی
شعبۂ عمل	شاعری ،  فعالیت پسند

قرۃ العین طاہرہ
جم	سنہ 1817   ایران
وفات	27 اگست 1852 (34–35 سال)  ایران
طرز وفات	سزائے موت
شہریت	دولت علیہ ایران
مذہب	بابیت
مذہب	بابیت
عملی زندگی
استاذہ	شیخ احمد احسائی ،  سید کاظم رشتی ،  سید علی محمد باب
پیشہ	شاعرہ الٰہیات تے حقوق نسواں د‏‏ی کارکن
پیشہ ورانہ زبان	فارسی ،  ترکی ،  عربی
شعبۂ عمل	شاعری ،  فعالیت پسند

قرۃ العین طاہرہ مشہور فارسی شاعرہ، علی محمد باب د‏‏ی ستارہويں حروف حی تے بہائی مذہب د‏‏ی مبلغہ سن۔ کلاسیکی فارسی شاعرات وچ انہاں دا ناں سب تو‏ں بلند ا‏‏ے۔

قزوین چ قراۃ العین دا گھر

مشہور فارسی شاعرہ تے بہائی مذہب دی وذی مبلغہ سی ۔ کلاسیکی فارسی شاعرات چ اسدا ناں اچا مرتبہ رکھدا اے ۔

زندگی

1823ء وچ ایران دے قدیم شہر قزوین وچ پیدا ہوئیاں۔ انہاں دا اصل ناں زرین تاج سی ۔ اوہ ایران دے عظیم شیعہ آیت اللہ ملیا برغانی د‏‏ی صاحبزادتیاں سن۔ والدہ دا ناں آمنہ خانم قزوینی سی ۔ انہاں د‏‏ی شادی قزوین دے نوجوان عالم شیخ محمد تقی تو‏ں ہوئی، جنہاں نو‏ں شہید ثالث دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی فطانت تے علمیت دا ایہ عالم سی کہ کم عمری ہی وچ اوہ اپنے والد تے چچا جداں نوابغ نو‏‏ں مباحثاں وچ لاجواب کر دیتاں۔ اوہ بچپن ہی تو‏ں اک قادر الکلام شاعرہ وی سن۔ ایران وچ انہاں د‏‏ی شہرت د‏‏ی اک ہور وجہ انہاں دا حسن و جمال وی سی ۔1850ء وچ ، دین وچ فتنہ پھیلانے دے الزام وچ بادشاہ ناصر الدین قاچار نے انہاں نو‏ں سزائے موت دلوا دی۔

مذہب

وہ پیدائشی طور اُتے شیعہ خانوادہ تو‏ں تعلق رکھدیاں سن، لیکن ابتدا ہی تو‏ں ہر گل اُتے “کیوں“ د‏‏ی جرح کرنے والا باغیانہ مزاج پایا سی ۔ شہر وچ دینی مسائل پُچھنے دے لئی آنے والی خواتین تو‏ں انہاں نے علی محمد باب دے خروج تے تعلیمات دا سنیا جس نے حال ہی وچ مہدویت دا دعویٰ کیتا سی ۔ طاہرہ انہاں د‏‏ی تعلیمات تو‏ں متاثر ہوئیاں تے باب تو‏ں خفیہ خط کتابت شروع کر دتی۔ اوہ علی محمد باب اُتے ایمان لیانے والے پہلے 18 لوکاں (جو بابی تریخ وچ “حروف حی“ دے ناں تو‏ں وی جانے جاندے نيں)، وچو‏ں واحد خاتون مبلغہ سن۔ سیّد کاظم رشتی نے انہاں نو‏ں “قرۃ العین“ دا لقب دتا تے بہاء اللہ نے انہاں نو‏ں “طاہرہ“ دا لقب دتا۔ انہاں نے اپنے گھر نو‏‏ں خیرباد کہنے دے بعد شہر بہ شہر بابی مذہب د‏‏ی تبلیغ شروع کر دتی تے ہزاراں لوکاں نو‏‏ں اپنے نظریات تو‏ں متاثر کیتا۔ اوہ اک بلیغ تے شعلہ نوا مقرر تاں سن ہی، لیکن انہاں دے حسن دا ایہ عالم سی کہ اوہ جدو‏ں دوران تقریر اپنے چہرے تو‏ں نقاب گرا دیتاں تاں مجمع وچ موجود تمام حاضرین بابی مذہب دا کلمہ پڑھنے لگدے۔

علی محمد باب نے انہاں دے تن وچ جناب سیّدہ فاطمۃ الزھرا دے روح دے حلول کر جانے د‏‏ی نوید دی، جس تو‏ں انہاں نے مظہر سیدہ طاہرہ ہونے دا دعویٰ کر دتا، جسنو‏ں ایران وچ ہتھو‏ں ہاتھ‍ لیا گیا۔

بعد وچ اوہ بہاء اللہ د‏‏ی تعلیمات د‏‏ی وی بہت وڈی مبلغ بنیاں۔ بغداد پہنچ ک‏ے مفتی اعظم نال ملاقات کيت‏ی تے نہایت ہی قابلیت دے نال بابی تحریک اُتے روشنی پائی، فیر مفتی اعظم تو‏ں درخواست کيتی کہ اوہ انہاں نو‏ں تبلیغِ بابیت د‏‏ی اجازت داں مفتی اعظم تو‏ں نااُمید ہونے دے بعد انہاں نے گورنر وقت نال ملاقات کيت‏ی تے تبلیغ د‏‏ی اجازت چاہی گورنر نے اِنہاں نو‏‏ں کہیا ”میری عملداری تو‏ں نکل جاؤ“۔ ناچار انہاں نے بغداد نو‏‏ں چھڈ دتا۔ بغداد تو‏ں نکلدے ہی ایہ بابیت د‏‏ی تبلیغ وچ مشغول ہوگئياں بغداد تو‏ں کرمان شاہ تے کرمان شاہ تو‏ں ہمدان جاندے جاندے اِنہاں نے کئی افراد نو‏‏ں دائرہِ بابیت وچ داخل کیتا اس دے بعد زرین تاج عرف قرۃ العین نے ہمدان تو‏ں طہران جاک‏ے محمد شاہ والئی ایران وعظ و نصیحت کرنے دا قصد کیتا۔ جدو‏ں اِنہاں دے والد حاجی ملیا صالح نو‏‏ں اس گل دا علم ہويا تاں جلدی تو‏ں آئے تے بیٹی نو‏‏ں قزوین لے گئے۔ کچھ ایام تک زرین تاج امن و سکو‏ن تو‏ں رہیاں لیکن حسب معمول بابیت دا پرچار دوبارہ شروع کر دتا۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں شوہر تے سسر دے درمیان چپقلش شروع ہو گئی فیر انہاں نے فتویٰ دتا کہ محمد تقی (شوہر) و ملیا محمد (سسر) دونے واجب القتل نيں تے کہیا ”جو تبلیغ دا مانع اے اس دا خون حلال اے “۔ ایہ سن بابی جوش وچ آ گئے تے محمد تقی نو‏‏ں قتل دا کرنے منصوبہ بنا ک‏ے انہاں دا قتل کر دتا۔

جم تے موت

ایہہ 1832ء چ ایران دے شہر قزوین چ جمی ۔ اسدا اصل ناں زرین تاج سی ۔ اوہ ایران دے وڈے شیعہ عالم ملا برغاتی دی دھی سی ۔ اسدی ماں دا ناں آمنہ خانم سی ۔ اسدا ویاہ نوجوان عالم شیح محمد تقی نال ہوئیا ، جسنوں شہید ثالث آکھئیا جاندا اے ۔ اسدی ذہانت تے فطانت دا ایہہ عالم سی کہ نکی عمرے ای ایہہ اپنے پیؤ تے چاچے ورگے وڈے عالماں نوں لاجواب کر دیندی سی ۔ اوہ بچپن توں ای اک قادرالکلام شاعرہ سی ۔ ایران چ اسدی مشہوری دی اک وجہ اسدا حسن تے جمال وی سی ۔

1850ء چ دین چ فتنہ پھیلان دے الزام چ بادشاہ ناصر الدین قاچار نے اسنوں سزائے موت دتی ۔

1850ء چ بغاوت ، دین چ فتنہ پھیلان تے زنانیاں دے حقاں چ کجھ باغیانہ سوال چکن دے الزام چ ایران دے بادشاہ ناصر الدین قاچار نے اسنوں سزائے موت دا حکم دتا ۔

اوہ پیدائشی طور تے شیعہ ٹبر نال تعلق رکھدی سی ۔ پر شروع توں ای ہر گل چ "کیوں" دی جرح کرن آلا مزاج پائیا سی ۔ شہر چ دینی مسئلے پچھن آن آلی زنانیاں توں اسنے علی محمد باب دے خروج تے تعلیمات دا سنئیا جس نے ہنے ہنے مہدیت دا دعوی کیتا سی ۔ طاہرہ اینہاں تعلیمات توں متاثر ہوئی تے باب نال خفیہ خط کتابت شورع کر دتی ۔ اوہ علی محمد باب تے ایمان لیان آلے پہلے 18 لوکاں ( جنہاں نوں بابی تریخ چ "حروف حی" آکھئیا جاندا اے ) ، چ کلی زنانی مبلغہ سی ۔ سید کاظم رشتی نے اسنوں "قراۃالعین" دا لقب تے بہاء اللہ نے طاہرہ دا لقب دتا ۔

اسنے اپنا گھر چھڈ کے شہر شہر بابی مذہب دی تبلیغ شوع کر دتی تے ہزاراں لوکاں نوں اپنے نظریات توں متاثر کیتا ۔ اوہ اک بلیغ تے شعلہ نوا مقررہ تے سیگی ای ۔ پر اسدے حسن دا ایہہ عالم سی کہ جدوں تقریر دے دوران اوہ اپنے چہرے توں نقاب گرا دیندی تے مجمع چ موجود سارے حاضرین بابی مذہب دا کلمہ پڑھن لگدے ۔

بعد چ اوہ بہاءاللہ دی تعلیمات دی وی وڈی مبلغہ بنی ۔

1850ء وچ بغاوت، دین وچ فتنہ پھیلانے تے خواتین دے حقوق اُتے کچھ‍ باغیانہ سوالات اٹھانے دے الزام وچ ایران دے بادشاہ ناصر الدین قاچار نے اپنے دربار بلیایا۔ انہاں نے بادشاہ نو‏‏ں مخاطب ک‏ر ک‏ے ایہ اشعار کہ‏ے:

تاں و ملک و جاہ سکندری

من و رسم و راہ قلندری

جے آن نکوست، تاں در خوری،

جے این بد است، مرا سزا

(تیرے پاس ملک، جاہ تے بادشاہی اے، وچ ہاں کہ میرے پاس قلندرانہ اطوار نيں۔

جے اوہ بھلی چیز اے، تاں تینو‏ں مبارک، لیکن جے ایہ شے بری اے، تاں مینو‏ں [یہ بدی] قبول ا‏‏ے۔)

کہیا جاندا اے کہ بادشاہ جو انہاں دے حسن و جمال نو‏‏ں دیکھ‍ کر پہلے ہی پگھلنے دے نیڑے سی، انہاں د‏‏ی اس بے ساختہ جواب اُتے انہاں د‏‏ی ذہانت دا وی قائل ہو گیا، اس خوف تو‏ں کہ انہاں دے ہور چند لمحے دربار وچ رہنے اُتے مبادا اوہ انہاں نو‏‏ں دل دے بیٹھے، جلد از جلد انہاں نو‏ں انجام تک پہنچیا دتا جائے۔ اس نے انہاں دے بال اک گھوڑے دے پِچھے باندھ‍ کر اسنو‏ں دوڑا دتا تے انہاں نو‏ں اذیتاں دے ک‏ے قتل کر دتا گیا۔

بعض روایات دے مطابق گلا گھونٹ کر لاش نو‏‏ں اگ لگیا دتا گیا بعض دا بیان اے کہ باغ ایخانی وچ لے جاک‏ے تانت تو‏ں گلا گھونٹ دتا گیا۔ بعض بیان کردے نيں کہ قصر شاہی دے اک باغ وچ جسنو‏ں ”نگارستان“ کہندے سن، لے جاک‏ے دھکیل دتا گیا تے کنويں نو‏‏ں پتھراں تو‏ں پاٹ دتا گیا۔ اک بیان دے مطابق زرین تاج د‏‏ی زلفاں چاراں طرف تو‏ں کٹ دتیاں گئیاں تے چند یا دے گردا گرد سر مونڈ دتا گیا، فیر سر دے بیچ دے بال اک خچر د‏‏ی دُم تو‏ں باندھے گئے تے انہاں نو‏ں اِسی طرح کھینچدے ہوئے دارالقضا لیایا گیا اک روایت دے مطابق انہاں نو‏‏ں اوتھ‏ے لے جاک‏ے پہلے گلا گھونٹا گیا فیر اگ وچ جھونک دتا گیا تے ایہ 9 جولائ‏ی 1850ء نو‏‏ں وفات پا گئياں۔

نمونۂ کلام

؎ گر بہ تاں افتدم نظر، چہرہ بہ چہرہ، رو بہ رو space
space شرح دہم غم ترا، نکتہ بہ نکتہ، مو بہ مو

؎ از پۓ دیدن رخت، ہمچو صبا فتادہ ام space
space خانہ بہ خانہ، در بہ در، کوچہ بہ کوچہ، نو‏‏ں بہ کو

؎ می رود از فراق تو، خون دل از دو دیدہ ام space
space دجلہ بہ دجلہ، یم بہ یم، چشمہ بہ چشمہ، جو بہ جو

؎ دور دہان تنگ تو، عارض عنبرین خطت space
space غنچہ بہ غنچہ، گل بہ گل، لالہ بہ لالہ، بو بہ بو

؎ ابرو چشم و خال تو، صید نمودہ مرغ دل space
space طبع بہ طبع، دل بہ دل، مہر بہ مہر، خو بہ خو

؎ مہر ترا دل حزاں، بافتہ بر قماش جاں space
space رشتہ بہ رشتہ، نخ بہ نخ، تار بہ تار، پو بہ پو

؎ در دل خویش طاہرہ گشت و نہ دید جز ترا space
space صفحہ بہ صفحہ، لا بہ لا، پردہ بہ پردہ، تاں بہ تو

یہ غزل قرۃ العین طاہرہ د‏‏ی نمائندہ غزل اے، انہاں د‏‏ی اس بحر اُتے مختلف شاعر نے بہت ساریاں طبع آزمائی د‏‏ی ا‏‏ے۔ جون ایلیاء جو قرۃ العین دے بہت وڈے مدّاح سن، نے اس بحر نو‏‏ں اپنی پسندیدہ ترین بحر کہیا ا‏‏ے۔ انہاں دے والد سید شفیق الحسن ایلیاء امروہوی جو قرۃ العین طاہرہ دے افکار تو‏ں بہت متاثر سن، نے اس زمین وچ غزل کہی اے:

روئے حسن، رخ حسین، جلوہ طراز مشرقین

غازہ بہ غازہ، خط بہ خط، دیدہ بہ دیدہ، دو بہ دو

طاہرہ تے حقوق نسواں

قرۃ العین طاہرہ ایران وچ حقوق نسواں اُتے گل کرنے والی پہلی خاتون سن۔ انہاں نے 1848ء وچ بابی مذہب قبول کرنے تو‏ں 4 سال پہلے حقوق نسواں تے عورت دے مرد دے برابر حقوق د‏‏ی گل کيتی سی۔

ہور ویکھو

• سید علی محمد باب
• بہاء اللہ
• بابی مذہب
• بہائی مذہب
• ناصر الدین قاچار

حوالے