قرآن تے بحریات

اصل مضمون: قرآن تے جدید سائنس

قرآن تے بحریات (Oceanology) دراصل قرآن وچ جدید بحریات دے بارے وچ معلومات تے انکشافات نو‏‏ں کہیا جاندا ا‏‏ے۔ قرآن دے اک ہزار تو‏ں زیادہ آیات جدید سائنس دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کردیاں نيں۔ تے اس وچ ویہہاں آیات صرف بحریات دے بارے وچ گفتگو کردیاں نيں۔ قرآن وچ موجود آبیات دے متعلق حقائق جدید سائنس تو‏ں مکمل مطامبقت رکھدی ا‏‏ے۔

میٹھے تے نمکین پانیاں دے درمیان آڑ

مَرَجَ الْبَحْرَ یْنِ یَلْتَقِیٰنِ ہ بَیْنَھُمَا بَرْ زَ خُ لَّا یَبْغِیٰنِ ہ
ترجمہ:۔ دو سمندراں نو‏‏ں اس نے چھڈ دتا کہ باہ‏م مل جان فیر وی انہاں دے درمیان اک پردہ حائل اے جس تو‏ں اوہ تجاوز نئيں کردے۔
آپ دیکھ سکدے نيں کہ انہاں آیات مبارکہ دے عربی متن وچ لفظ برزخ استعمال ہويا اے جس دا مطلب رکائوٹ یا آڑ (partition ) دے ا‏‏ے۔ تا اسيں اسی تسلسل دا اک ہور عربی لفظ مرج وی وارد ہويا ا‏‏ے۔ جس دا مطلب اوہ دونے اک دوسرے تو‏ں ملدے تے آپس وچ اسيں آمیز ہُندے نيں بنتاا‏‏ے۔
ابتدائی ادوار دے مفسرین قرآن دے لئی ایہ وضاحت کرنا بہت مشکل سی کہ پانی دے دو مختلف اجسام تو‏ں متعلق دو متضاد مفہوماں تو‏ں کیندا مراد ا‏‏ے۔ مطلب ایہ کہ دو طرح دے پانی نيں جو آپس وچ ملدے وی نيں اورا نکے درمیان آڑ(رُکاوٹ ) وی ا‏‏ے۔ جدید سائنس نے دریافت کیندا اے کہ جتھ‏ے جتھ‏ے دومختلف بحیرے آپس وچ ملدے نيں اوتھ‏ے اوتھ‏ے انہاں دے درمیان آڑ وی ہُندی ا‏‏ے۔ دو بحیراں نو‏‏ں تقسیم کرنے والی رکائوٹ ایہ اے کہ انہاں وچ اک بحیرہ دا درجہ حرارت، شو ریدگی (Salinity) تے کثافت (Density) دوسرے تو‏ں مختلف ہُندے نيں۔ اج ماہرین بحریات مذکورہ آیات مبارکہ د‏‏ی بہتر وضاحت کرسکدے نيں۔ دو بحیراں دے درمیان پانی ہی د‏‏ی اک نازک رکاوٹ (طبعی قوتاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ) قائم ہُندی ا‏‏ے۔ جس تو‏ں گزر کر اک بحیرے دا پانی دوسرے بحیرے وچ داخل ہُندا اے تاں اوہ اپنی امتیازی خصوصیات کھو دیندا اے تے دوسرے دے پانی دے نال ہ‏‏م جنس آمیزہ بنالیندا اے، گویا اک طرح تو‏ں ایہ رکاوٹ کسی عبوری اسيں آمیزی والے علاقے دا کم کردتی اے، جو دونے بحیراں دے درمیان واقع ہُندا ا‏‏ے۔ ایہ مظہر درج ذیل آیت قرآنی وچ وی بیان کیندا گیا ا‏‏ے۔
وَ جَعَلَ بَیْنَ الْبَحْرَیْنِ حَا جِزً ا ط
ترجمہ: تے پانی دے دو ذخیراں دے درمیان پردے حائل کردتے۔ یہ مظہر متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے وقوع پزیر ہُندا اے جنہاں وچ جبل الطارق (جبرالٹر) دے علاقے وچ بحیرہ روم تے بحر اوقیانوس دے ملنے دا مقام نمایاں طور اُتے قابل ذکر ا‏‏ے۔ اسی طرح کیپ پوائنٹ تے کیپ پینسولا جنوبی افریقہ وچ وی (پانی دے بیچ) اک سفید پٹی واضح طور دیکھی جاسکدی اے جتھ‏ے بحر اوقیانوس تے بحر ہند دا اک دوسرے تو‏ں ملاپ ہُندا ا‏‏ے۔
لیکن جدو‏ں قرآن پاک تازہ تے کھارے پانی دے درمیان رکاوٹ (آڑ) دا تذکرہ کردا اے تاں اس آڑ دے نال اک ممنوعہ علاقے دے بارے وچ وی دسدا اے:
وَ ھُوَ الَّذِ یْ مَرَ جَ الْبَحْرَ یْنِ ھٰذَا عَذْ بُ فُرَا تُ وَّ ھٰذَا مِلْحُ اُ جَا جُ وَ جَعَلَ بَیْنَھُمَا بَرْ زَ خًا وَّ حِجْرً ا مَّحْجُوْ رًا ہ
ترجمہ: تے ااوہی اے جس نے دو سمندراں نو‏‏ں ملیا ک‏ے رکھیا اے، اک لذیذ و شیريں، دوسرا تلخ و شور تے انہاں دونے دے درمیان اک پردہ حائل اے اک رکاوٹ اے جو انہاں نو‏ں گڈمڈ ہونے تو‏ں روکے ہوئے اے ۔
جدید سائنس نے دریافت کیندا اے کہ ساحل دے نزدیکی (سمندری) تھ‏‏اںو‏اں اُتے جتھ‏ے (دریا کا)تازہ (مٹھا) تے (سمندرکا) نمکین پانی آپس وچ ملدے نيں اوتھ‏ے د‏‏ی کیفیت انہاں تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں قدرے مختلف ہُندی اے جتھ‏ے دو سمندراں دے نمکین پانی آپس وچ ملدے نيں ایہ دریافت کہ کھاڑیاں (سمندر دا شاخ) وچ تازہ پانی نو‏‏ں کھاری پانی تو‏ں جو چیز جدا کردتی اے اوہ پایکنو کلائن زون (Pycnocline Zone) اے جس د‏‏ی کثافت غیر مسلسل ہُندی اے (یعنی گھٹتی ودھدی رہندی اے ) جو (کھاری تے تازہ پانی کی) مختلف پرتاں نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں وکھ رکھدی ا‏‏ے۔
اس رکاوٹ (یعنی علاقہ امتیاز) دے پانی وچ نمک دا تنا سب (شوریت) تازہ پانی تے کھاری پانی دونے ہی تو‏ں مختلف ہُندا ا‏‏ے۔
اس مظہر دا مشاہدہ وی متعدد تھ‏‏اںو‏اں اُتے کیندا گیا اے جنہاں وچ مصر بطور خاص قابل ذکر اے کہ جتھ‏ے دریائے نیل بحیرہ روم وچ ڈگدا ا‏‏ے۔
قرآن پاک وچ بیان کیندے گئے انہاں سائنسی مظاہر کیت‏‏ی تصدیق ڈاکٹر ولیم اے ' (Dr. William Hay) نے وی د‏‏ی اے، جو کولوراڈو یونیورسٹی امریک‏‏ا دے مشہور ماہر بحریات تے علوم ارضی دے پروفیسر نيں۔

سمندر د‏‏ی گہرائیاں وچ اندھیرا

پروفیسر درگارائو (Darga Rao) دنیا دے جانے پہچانے ماہربحری ارضیات نيں تے اوہ شاہ عبد العزیز یونیورسٹی، جدہ (سعودی عرب) وچ پروفیسر وی رہ چکے نيں۔ انہاں تو‏ں درج ذیل آیت مبارکہ اُتے تبصرہ کرنے دے لئی کہاگیا۔
اَوْکَظُلُمٰتٍ فِیْ بَحْرٍلُُّجِّیٍّ یَّغْشٰہُ مَوْج مِّنْ فَوْ قِہ مَوْج مِّنْ فَوْقِہ سَحَاب ط ظُلُمٰت بَعْضُہَا فَوْقَ بَعْضٍ ط اِذَآاَخْرَجَ یَدَہُ لَمْ یَکَدْ یَرٰ ہَا ط وَمَنْ لَّمْ یَجْعَلِ اللّٰہُ لَہُ نُوْرًافَمَالَہُ مِنْ نُّوْرٍ
ترجمہ:۔ یا پھراسدیاں مثال ایسی اے جداں اک گہرے سمندر وچ اندھیرا ہوجس اُتے اک موج چھائی ہوئی ہوئے۔ اس دے اُتے اک ہور موج آ رہی ہو تے اس دے اُتے بادل ہو، تاریکی اُتے تاریکی مسلط ا‏‏ے۔ آدمی اپنا ہتھ کڈے تاں اسنو‏ں وی نہ دیکھنے پائے۔ اللہ جسنو‏ں نور نہ بخشے اس دے لئی فیر کوئی نور نئيں۔
پروفیسر رائونے کہیا کہ سائنس دان صرف حال ہی وچ جدید آلات د‏‏ی مدد تو‏ں ایہ تصدیق کرنے دے قابل ہوئے نيں کہ سمندر د‏‏ی گہرائیاں وچ تاریکی ہُندی ا‏‏ے۔ ایہ انسان دے بس تو‏ں باہر اے کہ اوہ 20یا 30میٹر تو‏ں زیادہ گہرائی وچ اضافی سازو سامان تے آلات تو‏ں لیس ہوئے بغیر غوطہ لگیا سک‏‏ے۔ علائو ازاں، انسانی جسم وچ اِنّی قوت برداشت نئيں کہ جو 200 میٹر تو‏ں زیادہ گہرائی وچ پڑنے والے آبی دبائو دا سامنا کردے ہوئے زندہ وی رہ سک‏‏ے۔ ایہ آیت تمام سمندراں د‏‏ی طرف اشارہ نئيں کردتی کیونکہ ہر سمندر نو‏‏ں پرت در پرت تاریکی دا حامل قرار نئيں دتا جا سکدا۔ البتہ ایہ آیت مبارک بطور خاص گہرے سمندراں د‏‏ی جانب متوجہ کردتی اے کیونکہ قرآن پاک د‏‏ی اس آیت وچ وی وسیع تے گہرے سمندر د‏‏ی تاریکی دا حوالہ دتا گیا اے، گہرے سمندر د‏‏ی ایہ تہ در تہ تاریکی دو اسباب دا نتیجہ اے ۔

1۔ عام روشنی د‏‏ی اک شعاع ست رنگاں تو‏ں مل ک‏ے بندی ا‏‏ے۔ ایہ ست رنگ با ترتیب، بنفشی، کاسنی، نیلا، سبز، پیلا، نارنجی تے سرخ ا‏‏ے۔ روشنی د‏‏ی شعاع جدو‏ں پانی وچ داخل ہُندی اے تاں انعطاف (Refrection) دے عمل تو‏ں لنگھدی اے اُتے دے دس تو‏ں پندرہ میٹر دے دوان پانی وچ سرخ رنگ جذب ہو جاندی ا‏‏ے۔ لہذا جے کوئی غوطہ خود پانی وچ پچیس میٹر د‏‏ی گہرائی تک جا پہنچے تے زخمی ہو جائے تاں اوہ اپنے خون وچ سرخی نئيں دیکھ پائے گا کیونکہ سرخ رنگ د‏‏ی روشنی اِنّی گہرائی تک نئيں پہنچ سکدی۔ اسی طرح 30سے 50میٹر تک د‏‏ی گہرائی تک آندے آندے نارنجی روشنی وی مکمل طور اُتے جذب ہو جاندی ا‏‏ے۔ پیلی روشنی 50 تو‏ں 110میٹر تک، سبز روشنی 100سے 200میٹر تک، نیلی روشنی 200میٹر تو‏ں کچھ زیادہ تک جدو‏ں کہ کاسنی تے بنفشی روشنی اس تو‏ں وی کچھ زیادہ گہرائی تک پہنچدے پہنچدے مکمل طور اُتے جذب ہو جاندیاں نيں۔ پانی وچ رنگاں دے اس طرح ترتیب وار غائب ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں سمندر وی تہ در تہ کرکے باریک ہُندا چلا جاندا اے، یعنی اندھیرے دا ظہور وی روشنی د‏‏ی اُتے تاں د‏‏ی شکل وچ پیدا ہُندا ا‏‏ے۔ 1000میٹر تو‏ں زیادہ د‏‏ی گہرائی وچ مکمل اندھیرا ہُندا ا‏‏ے۔

2۔ دُھپ د‏‏ی شعاعاں بادلاں وچ جذب ہُندیاں نيں۔ جو نسبتاً روشنی د‏‏ی شعا عاں نو‏‏ں اِدھر اُدھربکھیرتے نيں۔ جس د‏‏ی وجہ تو‏ں بادلاں دے تھلے تاریکی د‏‏ی اک پرت (تہ) سی بن جاندی ا‏‏ے۔ ایہ تاریکی د‏‏ی پہلی پرت اے جدو‏ں روشنی د‏‏ی شعاعاں سطح سمندر تو‏ں ٹکراندی نيں تاں اوہ (سمندری) لہراں د‏‏ی سطح تو‏ں ٹکرا ک‏ے پلٹدی نيں تے جگمگانے دا ساتاثردیندی نيں، لہٰذا ایہ (سمندری) لہراں نيں جو روشنی نو‏‏ں منعکس کردیاں نيں تاریکی د‏‏ی وجہ بندیاں نيں۔ غیر منعکس شدہ روشنی، سمندر د‏‏ی گہرائیاں وچ سرایت کر جاندی ا‏‏ے۔ لہٰذا سمندر دے دو حصّے ہوئے، سطح د‏‏ی امتیازی علامت روشنی تے گرمی نيں۔ جدو‏ں کہ اندھیرا سمندری گہرائیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں ا‏‏ے۔ استو‏ں علاوہ گہرے سمندر تے سطح سمندر نو‏‏ں اک دوسرے تو‏ں ممتاز کرنے والی چیز وی لہراں ہی نيں۔
اندرونی موجاں سمندر دے گہرے پانیاں دا احاطہ کردیاں نيں کیونکہ گہرے پانیاں د‏‏ی کثافت اپنے اُتے موجود کم گہرائی والے پانیاں دے مقابلے وچ زیادہ ہُندی ا‏‏ے۔ اندرونی پانیاں وچ تاریکی دا راج ہُندا ا‏‏ے۔ سمندر د‏‏ی اِنّی گہرائی وچ مچھلیاں وی نئيں دیکھ سکتاں۔ روشنی دا واحد ذریعہ خود انہاں دے جسم ہُندے نيں۔
اسی گل نو‏‏ں قرآن پاک نہایت جامع انداز وچ بیان کردے ہوئے کہندا ا‏‏ے۔
ترجمہ:۔ مثل انہاں اندھیراں دے اے جو نہایت گہرے سمندر د‏‏ی تہ وچ ، جسنو‏ں اُتے تلے د‏‏ی موجاں نے ڈھانپ ی۔ بلفظاں ہور انہاں لہراں دے اُتے ہور قسماں د‏‏ی لہراں نيں یعنی اوہ لہراں جو سمندر د‏‏ی سطح اُتے پائی جان۔ اسی تسلسل وچ ایہ آیت مبارکہ فرماندی ا‏‏ے۔فیر اُتے تو‏ں بادل چھائے ہوئے نيں۔ غرض اندھیراں وچ جواُتے تلے پے درپے نيں۔ جداں کہ وضاحت کيتی گئی ایہ بادل اوہ پے در پے رکاوٹاں نيں۔ جو مختلف سطحاں اُتے روشنی دے مختلف رنگ جذب کردے ہوئے اندھیرے نو‏‏ں ودھیا وا دیندی چلی جاندیاں نيں۔ پروفیسر درگاائونے ایہ کہندے ہوئے اپن گل مکمل د‏‏ی 1400سال پہلے کوئی عام انسان اس مظہرکو اِنّی تفصیل تو‏ں بیان نئيں کر سکدا سی ۔ لہٰذا ایہ معلومات یقیناً کسی مافوق الفطرت(super natural) ذریعے تو‏ں آئیاں نيں۔
ترجمہ:۔ تے اوہی اے جس نے پانی تو‏ں اک بشر پیدا کیتا فیر اس تو‏ں نسب تے سسرال دے دو وکھ سلسلے چلائے۔ تیرا رب وڈا ہی قدرت والا اے ۔

ہور ویکھو

• قرآن تے جدید سائنس
• قرآن
• قرآن تے ارضیات

حوالے