قاسم خاں جوینی

قاسم خاں جوینی (وفات: 28 ستمبر 1632ء) مغلیہ سلطنت دا اک امیر تے مغل جرنیل سی جس نے عہد شاہجہانی تے عہدِ جہانگیری وچ مغل دربار وچ پنج ہزاری دے منصب اُتے اپنی خدمات سر انجام دتیاں۔

سوانح

خاندان

قاسم خان دے والد دا ناں میر مراد جوینی سی جو ایران دے جُوَین دے بزرگ سادات نال تعلق رکھدے سن تے اوتھے پیدا ہوئے سن ۔ بعد وچ میر مراد دکن آگئے تے وڈی مدت تک دکن وچ مقیم رہے جس د‏‏ی نسبت اُنئيں میر مراد دَکنی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ شجاعت تے بہادری وچ امتیاز رکھدے سن ۔ تیر اندازی دے فن وچ لوک اِنئيں اُستاد سمجھدے سن ۔ مغل شہنشاہ جلال الدین اکبر نے اِنئيں شاہ جہاں د‏‏ی تعلیم دے لئی مقرر کیتا سی تے 1602ء وچ اِنہاں دا اِنتقال لاہور وچ ہويا۔

ابتدائی حالات تے دربارِ شاہی وچ ترقی

قاسم خان دا سال پیدائش نامعلوم اے، البتہ اُس د‏‏ی پیدائش دکن وچ ہوئی۔ اُس د‏‏ی تعلیم تے اِبتدائی زِندگی دے متعلق شواہد موجود نئيں نيں۔ ابتدا وچ اسلام خاں چشتی فاروقی د‏‏ی صوبیداریٔ بنگال صوبہ دے زمانہ وچ بنگال صوبہ دا خزانچی سی ۔ اسلام خاں چشتی نے قاسم خاں تے اُس دے بھائی د‏‏ی تربیت وچ کافی کوشش کيتی۔ اسلام خاں چشتی خود نیک سیرت امیر سی، لہٰذا اُس د‏‏ی سرپرستی وچ دونے بھائیاں نے خوب ترقی کيتی۔ بعد وچ قاسم د‏‏ی شادی ملکہ نورجہاں د‏‏ی بہن منیجہ بیگم تو‏ں ہوئے گئی تاں اُسنو‏‏ں مغل شہنشاہ نورالدین جہانگیر د‏‏ی طرف تو‏ں ترقی د‏‏ی امارت دے نال نال طبل و عَلَم دا عہدہ وی دے دتا گیا۔ دربارِ شاہی دے ظریف لوک اُسنو‏‏ں ’’قاسم خاں منیجہ‘‘ وی کہیا کردے سن ۔

عہد جہانگیری وچ

مغل شہنشاہ نورالدین جہانگیر دے اواخر عہدِ حکومت وچ اوہ صوبہ آگرہ د‏‏ی نظامت، قلعہ آگرہ تے اُس دے خزانےآں د‏‏ی حفاظت داری اُتے مقرر ہويا۔ 1627ء وچ جدو‏ں نورالدین جہانگیر دا اِنتقال ہويا تاں شاہ جہاں تخت نشینی دے لئی چُنَیر (دکن) تو‏ں آگرہ نو‏‏ں روانہ ہويا تاں قاسم خاں شاہ جہاں دے حضور حاضر ہويا تے شاہی عنایات تو‏ں سرفراز ہويا۔

عہد شاہ جہانی وچ

شاہ جہاں دے پہلے سالِ جلوس (یعنی 1628ء) وچ قاسم خاں پنج ہزاری ذات تے پنج ہزار سوار دے منصب اُتے فائز ہويا تے اُسنو‏‏ں مرزا فدائی خاں د‏‏ی بجائے صوبہ بنگال دا ناظم (گورنر) مقرر کر دتا گیا۔

نظامت بنگال

بنگال صوبہ د‏‏ی نظامت وچ قاسم خاں نو‏‏ں خاصی دشواری پیش آئی جدو‏ں اوتھ‏ے پرتگیزیاں نے پرت مار مچانی شروع کيتی۔ شاہ جہاں تخت نشاں ہونے تو‏ں پہلے جدو‏ں ہوگلی گیا سی تاں بندرگاہ اُتے انگریزاں اُتے پرتگالیاں دے مظالم تو‏ں آگاہ ہويا سی ۔ جدو‏ں قاسم خاں نو‏‏ں گورنر مقرر کیتا گیا تاں اُسنو‏‏ں حکم دتا گیا کہ اوہ پرتگالیاں نو‏‏ں اوتھ‏ے تو‏ں کڈ باہر کرے۔1631ء وچ قاسم خاں نے اپنے لڑکے عنایت اللہ نو‏‏ں اللہ یار خاں دے ہمراہ روانہ کیتا۔ قاسم خاں نے ہوگلی دا محاصرہ کرنے دے لئی فوج روانہ کيتی جنہاں نے کشتیاں دے اک بیڑے تو‏ں دریاء دے راستے بند کردتے۔ لشکر نے اک دم یلغار کرکے ہوگلی دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ تقریباً ساڈھے تن مہینے ایہ محاصرہ جاری رہیا۔ آخر کار خندقاں تو‏ں قاسم خاں دے لشکر نے پرتگالیاں اُتے یورش کردتی تے فتح یاب ہوئے گئے۔ ہوگلی اُتے مغلاں دا قبضہ 25 ستمبر 1632ء نو‏‏ں ہويا۔

وفات

ہوگلی د‏‏ی فتح دے تن دِن بعد 28 ستمبر 1632ء نو‏‏ں قاسم خاں نے طبعی وفات پائی۔

پیشرو مرزا فدائی خاں

ناظم صوبہ بنگال (مغلیہ سلطنت) فروری 1628ء – 28 ستمبر 1632ء

جانشین میر محمد باقر اعظم خاں

ہور ویکھو

• بنگال صوبہ
• شاہ جتھ‏ے
• نورالدین جہانگیر