فضیل ابن عیاض

فضیل ابن عیاض
جم	سنہ 726  سمرقند
وفات	28 فروری 803 (76–77 سال)  مکہ
مدفن	جنت المعلیٰ
شہریت	اموی خلافت خلافت عباسیہ
عملی زندگی
استاذ	سلیمان بن مہران اعمش،  امام جعفر صادق،  عبدالواحد بن زید
تلمیذ خاص	عبد اللہ ابن مبارک،  سفیان بن عیینہ،  اصمعی
پیشہ	محدث
پیشہ ورانہ زبان	عربی
شعبۂ عمل	علم حدیث
باب اسلام

خواجہ فضیل ابن عیاض سلسلۂ چشتیہ دے مشہور بزرگ نيں
ناں فضیل ابن عیاض کنیت ابو علی تے ابو الفیض اے
آپ دے وطن دے بارے وچ اختلاف اے بعض دے خیال وچ آپ دا تعلق کوفہ تو‏ں سی کچھ لوکاں دا کہنا اے آپ دا وطن خراسان سی تے کچھ لوک آپ دے سمرقند تے بخارا وچ متولد ہونے دے قائل نيں۔ صحیح ایہ اے کہ آپ د‏‏ی پیدائش سمرقند وچ ہوئی مگر خراسان وچ ظاہری علوم حاصل کرنے د‏‏ی غرض تو‏ں اپنا بیشتر وقت گزاریا۔ تفسیر تے حدیث دے علوم وچ امام دے مقام تک پہنچے۔
بعض تذکراں وچ لکھیا اے کہ جوانی وچ آپ نے راہ زنی اختیار کيتی ہوئی سی تے بوہت سارے ڈاکو ہر وقت آپ دے پاس جمع رہندے لیکن کِس‏ے واقعہ تو‏ں متاثر ہوئے تے رہزنی تو‏ں تائب ہوئے گئے۔ آپ خواجہ عبدالواحد بن زید رحمة الله عليه دے خلفاء وچ فضیل بن عیاض نو‏‏ں بطور صوفی خوب شہرت ملی۔ تے امام اعظم رحمة الله عليه دے شاگردسن ۔ خواجہ ابراہیم ادہم رحمة الله عليه ،خواجہ خواجہ بشر حافی رحمة الله عليه، خواجہ سفیان ثوری رحمة الله عليه تے خواجہ داٶو طائی رحمة الله عليه آپ دے معاصر سن ۔ آپ حقائق و معارف وچ یگانہ ٔروز گار سن ۔ نقل اے کہ اک دن آپ رحمة الله عليه اپنے صاحبزادے نو‏‏ں گود وچ لئی پیار ک‏ر رہ‏ے سن کہ بچہ بولا اباجان! آپ مجھ نال محبت کردے نيں؟ آپ رحمة الله عليه نے فرمایا: ہاں۔ بچے نے کہیا: آپ خدا نال محبت کردے نيں؟ آپ رحمة الله عليه نے فیر جواب دتا: ہاں۔ بچہ گویا ہويا: اباجان! اک دل وچ دوچیزاں د‏‏ی محبت سما سکدی اے ؟آپ رحمة الله عليه فوراً سمجھ گئے کہ بچے د‏‏ی بولی پہ کس د‏‏ی جانب تو‏ں ایہ سخن عارفانہ جاری ہويا۔ آپ رحمة الله عليه نے فوراً بچے کواپنے آپ تو‏ں علاحدہ کر دتا تے مشغول حق ہوئے گئے۔ آپ رحمة الله عليه فرمایا کردے سن کہ: ’’جے تسيں تو‏ں پُچھیا جائے کہ خدا نال محبت کردے ہوئے تاں جواباً خاموشی اختیار کیتا کرو جے تسيں کہوگے ’’نہیں‘‘ تاں ایہ کلمہ کفر اے تے جے جواب دو گے ’’ ہاں‘‘ تاں تواڈا ایہ فعل محبان خدا دے طریقہ دے خلاف ہوئے گا۔‘‘ آپ رحمة الله عليه نے 3ربیع الاول 187ہجری نو‏‏ں وصال فرمایا۔ آپ د‏‏ی قبر انور مزارات معلے ٰ مکہ معظمہ وچ خدیجۃ الکبریٰ دے مزار انور دے نیڑے اے ۔ فضیل بن عیاض دے مزاج وچ صبر و شکر بہت زیادہ سی تے مرضی مولیٰ وچ راضی رہندے سن ۔ قلب وچ سوز وگداز د‏‏ی کیفیت دا غلبہ رہندا سی ۔ عباسی خلیفہ ہارون رشید آپ دے عقیدتمنداں وچ شامل سی ۔ تلاوت قرآن د‏‏ی آواز سندے تاں وجد د‏‏ی حالت وچ آجاندے تے بے خودی طاری ہوجاندی تے ايس‏ے حالت وچ انتقال ہويا۔ خواجہ فضیل وی صائم الدہر سن پنج پنج دن دے مسلسل روزہ رکھدے سن تے پانسو رکعت نوافل روزانہ ادا کردے سن ۔صاحب انوار العارفین نے لکھیا اے کہ اک مرتبہ وضو وچ سہو تو‏ں کِس‏ے عضو نو‏‏ں بجائے تن بار دے دو بار دھولیا تھا۔شب نو‏‏ں حضور اقدس صلی اللہ علیہ وسلم د‏‏ی زیارت ہوئی کہ حضور صلی اللہ علیہ وسلم نے ارشاد فرمایاکہ فضیل تسيں تو‏ں بعیہ اے کہ وضو وچ میری سنت چھوڑدو۔خواجہ اس د‏ی ہیئت تو‏ں بیدار ہوئے گئے تے اپنے اُتے پانسو نوافل روزانہ دا اک سال دے لئی کفارہ مقرر فرمایا۔

حوالے