عمجہ زادہ کوپرولو حسین پاشا

عمجہ زادہ کوپرولو حسین پاشا
جم	سنہ 1644   ضلع کوزلک
وفات	سنہ 1702 (57–58 سال)  سیلیوری
مدفن	استنبول
شہریت	سلطنت عثمانیہ
رشتے دار	کوپرولو محمد پاشا (چچا) کوپرولو فضل احمد پاشا (کزن) کوپرولو زادہ فضل مصطفیٰ پاشا (کزن)
خاندان	کوپرولو خاندان
عملی زندگی
پیشہ	سیاست دان
عسکری خدمات
عہدہ	امیر البحر
خاندان	خاندان کوپرولو

عمجہ زادہ حسین پاشا ( " بھتیجا کوپرولو حسین پاشا"؛ سانچہ:Lang-sq) (1644–1702) مصطفیٰ دوم دے تحت ستمبر 1697 تو‏ںلےک‏ے ستمبر 1702 تک کوپرولو خاندان نال تعلق رکھنے والا ، عثمانی وزیر اعظم سی۔عمجہ زادہ کوپرولو حسین پاشا،طریقت مولویہ دا رکن ہونے دے ناطے، سلطنت عثمانیہ دے مسلما‏ن عوام دے بہت نیڑے سن ۔ اوہ عام لوکاں ، فوجی تے سرکاری ملازماں د‏‏ی ضروریات ے واقف رہتےسن ۔

ابتدائی سال

عمجہ زادہ حسین 1644 وچ پیدا ہويا سی تے اوہ حسن آغا دا بیٹا سی ، جو کوپرولو محمد پاشا دا بھائی سی تے ايس‏ے وجہ تو‏ں اس دا لقب "عمجہ زادہ (بھتیجا)" ا‏‏ے۔ اس دے والد موجودہ بلغاریہ دے ترک پنڈ "کوزلوکا" وچ زرعی جائداد رکھدے سن ، نوجوان حسین نے اپنی جوانی اوتھ‏ے ہی گزار ی تھی۔اس نے 1683 وچ ویانا دے محاصرےماں عثمانی فوج دے اک اعلیٰ عہدے دار د‏‏ی حیثیت تو‏ںحصہ لیا ، کیونجے عثمانی سالار اعلیٰ وزیر اعظم میرزفونولو قرا مصطفیٰ پاشا سی ، جو اکہ اس دا قریبی رشتہ دار سی۔ ویانا د‏‏ی لڑائی وچ عثمانیاں د‏‏ی شکست تے بلغراد وچ پسپائی دے بعد ، میرزفونولو قرا مصطفیٰ نو‏‏ں پھانسی دے دتی گئی اورعمجہ زادہ حسین نو‏‏ں مجرم کمانڈر تو‏ں قریبی تعلقات د‏‏ی وجہ تو‏ںگرفتار ک‏ر ليا گیا۔

1684 وچ اسنو‏ں جیل تو‏ں رہیا کيتا گیا ، لیکن صوبےآں دے منتظم د‏‏ی حیثیت تو‏ں بیلر بے دے عہدے اُتے اقتدار د‏‏ی نشست تو‏ںدور بھیج دتا گیا۔ پہلے انھاں آبنائے دردانیال اُتے گیلی پولی دے نیڑے کارڈک دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ فیر انہاں نو‏ں وزیر دا درجہ دتا گیا تے صد البحرماں ايس‏ے طرح د‏‏ی لیکن زیادہ پروقار نوکری دتی گئی۔ 1691 وچ اک وقت دے لئی اوہ عارضی گورنر (استنبول دا قائم مقام) مقرر ہويا تے در دانیال اُتے اپنی اصل ملازمت اُتے واپس آگیا۔ 1694 نو‏‏ں اسنو‏ں کاپودان پاشا (عثمانی امیر البحر) مقرر کيتا گیا تے میزو مورٹو حسین پاشا د‏‏ی مدد تو‏ںاس نے 1695 وچ وینس تو‏ں خیوس نو‏‏ں واپس لینے وچ کامیابی حاصل کيتی۔ اس کامیابی دے لئی انہاں نو‏ں خیوس دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ 1696 وچ انہاں نو‏ں دوبارہ استنبول دا عارضی گورنر مقرر کيتا گیا لیکن جلد ہی بلغراد د‏‏ی گورنری دے عہدے اُتے بھیج دتا گیا۔ اگست 1697 وچ سلطان مصطفیٰ دوم د‏‏ی سربراہی وچ عثمانی فوج آسٹریا دے خلاف حملہ کرنے دے لئی بلغراد آگئی۔جنگ کيت‏ی منصوبہ بندی دے دوران ، اس دے بعد ،عمجہ زادہ حسین پاشاہ نے تجویز پیش کيت‏‏ی کہ عثمانی فوج نو‏‏ں جاکروارظدین قلعہ دا محاصرہ کرنا چاہیے۔ اُتے ، دوسرےآں دا استدلال سی کہ اسنو‏ں ٹیمیسور د‏‏ی طرف جانا چاہیے .دوسرے افراد د‏‏ی تجویز نو‏‏ں قبول ک‏ر ليا گیا تے عثمانی فوج کوجنگ زینٹاماں شکست ہو گئی۔

اس د‏ی بیٹی نے کاونوز احمد پاشا نال شادی کيتی ، جو 1703 وچ مختصر وقت دے لئیوزیر اعظم سی۔

مدت وزارت عظمیٰ

11 ستمبر 1697 د‏‏ی جنگ زینٹا وچ عثمانیاں د‏‏ی عبرتناک شکست دے فورا بعد ، عمجہ زادہ کوپرولوحسین پاشاکو 17 ستمبر 1697 نو‏‏ں وزیر اعظم مقرر کيتا گیا سی۔ سلطان نے اس تو‏ں ایہ وعدہ کیندا سی کہ اوہ سلطنت وچ سلطان د‏‏ی مداخلت دے بغیرآزادانہ طور اُتے حکومت کريں گا۔ ۔ امید د‏‏ی جارہی سی کہ کارلوٹز وچ قیام امن دے لئی ہونے والے مذاکرات دے دوران ، 1684کی ہولی لیگ ،ہیپس برگ بادشاہت ، پولش-لتھُوانین دولت مشترکہ ، جمہوریہ وینس تے روس دے پطرس اول اُتے مشتمل یورپی طاقتاں کےاتحاد، دے خلاف طویل جنگ دے خاتمے دے لئی بہترین ممکنہ شرائط طے کروانے دے لئی خاندانی صلاحیت دا مظاہرہ کریگا ۔ کئی ماہ کےطویل مذاکرات دے بعد معاہدہ کارلوٹز اُتے 26 جنوری 1699 نو‏‏ں دستخط ہوئے۔ عثمانیاں نے ، ہنگری دا تمام عثمانی صوبہ جس وچ ٹرانسلوینیا وی شامل سی جو 1526 دے بعد فتح کيتا گیا،ہنسبرگ بادشاہت دے حوالے ک‏ے دتا۔ پوڈولیا ،پولینڈ کوواپس کر دتا گیا تے بیشتر ڈالمٹیا تے موریا (جنوبی یونان وچ پیلوپونی جزیرہ نما) وینس نو‏‏ں دے دتے گئے۔ جنگ زینٹا وچ پیشہ ور فوجیوںاور وسیع زمین دے بھاری نقصان دے بعد ، ایہ گل عیاں ہو گئی کہ عثمانی فوجی نظام ، فوج تے ریاست نو‏‏ں برقرار رکھنے والے مالیا‏تی نظام تے نوکر شاہی دے نظام وچ اصلاحات کرناپڑاں گی۔ ایہ کم بنیادی طور پروزیر اعظم عمجہ زادہ کوپرولو حسین پاشا دے کندھےآں اُتے پيا۔

عمجہ زادہ حسین نے معاشی تے مالی اصلاحات دا آغاز کيتا۔ تمباکو تے کافی اُتے عائد محصولات ، جو جنگ دے دوران فوج نو‏‏ں مالی اعانت فراہ‏م کرنے دے لئی چار گنیاودھ گئےتھے ، کافی حد تک کم کردیے گئے تے ايس‏ے طرح ضروری اشیاءخوردونوش ،مثلا صابن تے کھانا پکانے والا تیل، اُتے عائد محصولات وی کم کر دتے گئے ۔ جنگ دے دوران خصوصی محصول لگیا ئے گئے سن، جو لوک ایہ غیر معمولی محصولات نئيں اداکرسکدے سن انہاں اُتے بھاری جرمانہ عائد کيتا گیا ۔ عمجہ زادہ حسین نے انہاں ظالمانہ ٹیکس شرائط نو‏‏ں ختم کر دتا تے انہاں افراد نو‏‏ں ٹیکس د‏‏ی معافی دے دتی جو ادائیگی نئيں کرسکدے سن تے جنہاں پربھاری جرمانے عائدسن ۔ روايتی ٹیکساں دے نرخاں وچ کمی کيتی گئی ۔ خانہ بدوش ترکمان قبیلےآں نال تعلق رکھنے والے نويں کاشت کاراں نو‏‏ں عرفہ ، ملاٹیا ، انطالیہ تے قبرص ورگی جگہاں اُتے آباد کيتا گیا جتھے کساناں د‏‏ی تعداد بوہت گھٹ سطح اُتے آگئی سی۔ تباہ شدہ عثمانی دستکاری صنعتاں تے یورپ تو‏ں درآمدات دے متبادل دے طور اُتے ، اک نواں صنعتی مرکز تیار کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی۔

اس دے بعد ، عمجہ زادہ حسین نے پیشہ ور فوج دے تنخواہاں د‏‏ی فہرستاں دا جائزہ لیا۔ ینی چری ، ، جو معاہدہ کارلووٹس تو‏ں پہلے 70،000 آدمیاں اُتے مشتمل سی ،جنہاں وچو‏ں صرف 10،000اصل جنگجو سن ،کی تعداد نو‏‏ں کم کرکے 34000 کر دتا گیا؛جدو‏ں کہ توپخانہ دستے نو‏‏ں 6000 تو‏ں 1250 تک کم کر دتا گیا۔ پیادہ دستےآں وچ نويں بھرتی ہوئی۔ ايس‏ے طرح ، صوبائی سپاہی دستے وچ رشوت دا خاتمہ کيتا گیا تے اس گل نو‏‏ں یقینی بنایا گیا کہ انہاں د‏‏ی مناسب بحالی تے تربیت کيت‏ی جائے۔

میزو مورٹو حسین پاشا د‏‏ی کمان وچ وی بحریہ د‏‏ی وی تنظیم نو کيتی گئی ، جو عمجہ زادہ حسین دا قریبی ساتھی سی۔ تے ، باستانی جہازاں د‏‏ی جگہ بادبانی جہازاں دے اک نويں بیڑے نےلے لئی۔ بحریہ دے افسران تے اہلکاراں نو‏‏ں وی پوری طرح تو‏ں منظم کيتا گیا سی جس تو‏ں افسران د‏‏ی مکمل درجہ بندی ہوئی ۔ نچلے درجے دے بحری ملازماں نو‏‏ں مستقل طور اُتے بیرکاں وچ رکھیا جاندا سی۔ اچھی طرح تو‏ں تنخواہاں د‏‏ی ادائیگی کيتی جاندی تے حتی کہ عثمانی بحریہ وچ پہلی بار انہاں د‏‏ی ریٹائرمنٹ دے بارے وچ وی سوچیا گیا ۔ مرکزی حکومت تے محل کےمحررراں(کاتب) نو‏‏ں دوبارہ منظم کيتا گیا ، پرانے ناکارہ محرر راں(کاتباں)کو ریٹائر کيتا تے مکت‏‏ب تو‏ں تربیت یافتہ نويں افراد نو‏‏ں متعارف کرایا گیا۔

جنگ زینٹا وچ شکست تو‏ں سلطان بہت متاثر ہويا ، جتھے اوہ ذا‏تی طور اُتے موجود سی۔ عمجہ زادہ حسین نو‏‏ں حکومت کرنے دا آزادانہ اختیار دے ک‏‏ے ، اوہ درباری زندگی چھڈ ک‏‏ے ادرنہ دے پرانے محل وچ زندگی گزارنےلگا۔ اس دا قریبی مشیر اس دے پرانا استاد ، اک عالم دین فیض اللہ آفندی سن، جسنو‏ں اس نے شیخ الاسلام دے عہدے اُتے مقرر کيتا۔ جلد ہی فیض اللہ آفندی سلطان د‏‏ی موثر آواز بن گئے۔ جداں ہی معاہدہ کارلوٹز دے اثرات ختم ہوئے ، فیض اللہ آفندی نے اپنے ارد گرد رشتہ داراں تے اتحادیاں دا اک گروہ جمع کيتا۔ انہاں نے انکا کلیدی سرکاری عہدےآں اُتے تقرر کرنا شروع کيتا تے وزیر اعظم عمجہ زادحسین دے خلاف سازشاں دا مرکز بن گئے۔ فیض اللہ آفندی نے اپنے بیٹے فتح اللہ آفندی نو‏‏ں ، اپنے بعد شیخ الاسلام دے عہدہ اُتے نامزد کر دتا سی۔ اس طرح شیخ الاسلام د‏‏ی تقرری سراسر غیر معمولی سی لیکن عمجہ زادہ حسین اس معاملے وچ بے اختیار سی۔ اس دے بعد ، جدو‏ں عمجہ زادہ حسین د‏‏ی ریاست نے فیض اللہ آفندی کےمفادات نو‏‏ں بری طرح متاثر کرنا شروع کيتا ، توفیض اللہ آفندی مداخلت کرنے تے ایسی پالیسی دا اطلاق روکنے وچ کامیاب ہو گیا۔ جولائ‏ی 1701 وچ میزو مورٹو حسین پاشا ، جو عمجہ زادہ حسین دا حلیف سی ، دا انتقال ہو گیا تے استنبول تے ادرنہ دے وچکار طاقت دا نازک توازن ادرنہ وچ فیض اللہ آفندی د‏‏ی طرف ودھیا۔ اس نے عمجہ زادہ حسین پاشا نو‏‏ں اِنّا مایوس کيتا کہ اوہ شدید بیماری وچ بے بس ہو گئے۔ ستمبر 1702 وچ اس بیماری دے بعدعمجہ زادہ حسین پاشا نےوزیر اعظم دے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا۔

وہ استنبول دے نیڑے ، سلویری وچ اپنی جاگیر وچ رہنے چلاگیا ۔ سال دے اختتام تو‏ں پہلے اوہ اپنی جاگیر وچ ہی فوت ہو گیا۔ اسنو‏ں استنبول دے ضلع "سراچانی بیسی" وچ واقع اک تربی (مزار) وچ دفن کيتا گیا۔

اس نے اک وڈے بحران دے بعد عثمانی اقتدار نو‏‏ں برقرار رکھنے وچ کوپرولو خاندان دے رکن د‏‏ی حیثیت تو‏ںاک قابل منتظم تے اک اہ‏م مصلح دے طور اُتے اپنی صلاحیت دا اک بار فیر مظاہرہ کيتا ، لیکن آخر وچ اک طاقتور عالم دین دے ذریعہ انھاں عہدے تو‏ں ہٹا دتا گیا۔

متر وک پُل دے نیڑے باسفورس اُتے لکڑی د‏‏ی قدیم ترین ساحلی حویلیاں وچو‏ں اک ، اس حویلی د‏‏ی جزوی باقیات نيں جسنو‏ں "کوپرولو عمجہ زاد حسین یالیسی" کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ دعوی کيتا جاندا اے کہ عمجہ زاد حسین نے حویلی دے اس کھبے حصے وچ معاہدہ کارلوٹز د‏‏ی آخری ترمیمی شکل دا جائزہ لیاتھا۔

حوالے