عبداللہ توقای
 عبداللہ توقاي Габдулла Тукай | |
|---|---|
 عبداللہ توقای (1912) | |
| جم | 26 اپریل 1886 قشلاوک، کازان، روسی سلطنت |
| موت | ۱۵ اپریل ۱,۹۱۳ (عمر 26 سال) کازان، روسی سلطنت |
| قلمی ناں | شریل |
| کم کِتہ | شاعر، ادیب، اخبار نویس |
| قومیت | روسی |
| نسل | تاتاری |
| صنف | قوم پرست، حقیقت پسند |
| دستخط |  |
عبد اللہ توقاي (26 اپریل 1886 – 14 اپریل 1913) دا شمار تاتاری زبان دے ممتاز شاعر، ادیب، دانشور، نقاد تے اخبار نویساں وچ ہُندا اے، آپ نوں جدید تاتاری زبان و ادب دا بانی وی کہیا جاندا اے [۱]
ابتدائی حالات سودھو
عبد اللہ توقائ 26 اپریل 1886ء نوں پنڈ ملہ، قشلاوک، کازان، روسی سلطنت(موجودہ تاتارستان روس) وچ اک متوسط گھرانے وچ اکھ کھولی آپ دے والد محمد غریف محمد غلیمولی توقائیوف دا شمار علاقے دے ممتاز علماء وچ ہُندا سی، 1885ء وچ عبد اللہ توقائ دی والدہ دا انتقال ہوئے گیا تاں انہاں دے والد محمد غریف نے علاقے دے اک ممتاز عالم دین قوچائل دی بیٹی ممدودہ نال شادی کرلئی جدوں عبد اللہ توقائ صرف پنج ماہ دا سی تاں آپ دے والد محمد غریف دا انتقال ہوئے گیا ايسے دوران وچ توقائ دے دادا وی اس دار فانی توں کوچ کر گئے تاں عبد اللہ توقائ دی والدہ نے سانسا دے اک عالم دین نال شادی کرلئی، کچھ عرصہ اوہ اپنے گااں دی اک بوڑھی خاتاں دے پاس رہے، بعد وچ اس دے سوتیلے باپ نے انہاں نوں اپنے پاس رکھنے دی ہامی بھری۔ 18 جنوری 1890 نوں انہاں دی ماں دا وی انتقال ہوئے گیا تے اک بار فیر انہاں نوں اپنے غریب دادا زینت اللہ دے پاس آنا پيا، اس زمانے وچ کھانے پینے دے اشیاء دی شدت قلت سی تے پورے ملک وچ قحط سالی دی وجہ توں لوک کافی مشکل وچ گزارہ کرنے اُتے مجبور سن اس لئی اس دے غریب دادا خوراک دی کمی دے باعث انہاں نوں کازان وچ اک گارڈ دے پاس بھیج دتا اس دے بعد اس گارڈ نے انہاں نوں لےکے کازان دے مشہور بازار وچ جاکے انہاں نوں گود لینے دے لئی باآواز بلند اعلان کیتا ايسے اثناء وچ کازان دے یانہ بستہ نامی علاقے نال تعلق رکھنے والے محمد ولی تے اس دی بیوی عزیزہ نے عبد اللہ توقائ دی کی نگہداشت دا بیڑا اٹھانے دی ہامی بھری، شومئی قسمت ویکھو کہ جدوں 1892 وچ انہاں دے ایہ محسن(رضاعی والد) بیمار ہوئے گئے تاں انہاں نوں دوبارہ اپنے غریب دادا دے پاس واپس آنا پيا تے انہاں دے دادا نے اسنوں گااں قرلے بھیج دتا جتھے عبد اللہ توقائ نے سعدی دے پاس رہائش اختیار کيتی، اس دوراں سعدی نے انہاں نوں مدرسہ وچ داخل کرادتا۔
1895ء وچ اک تاتاری تاجر عثمانوف نے اپنے بیٹے دی وفات دے بعد اپنے خاندان دے کِسے بچے نوں گود لینے دا فیصلہ کيتا، علی اصغر عثمانوف تے اس دی بیوی عزیزہ(عبد اللہ توقائ دی چچی) نے سعدی نوں ڈریا دھمکاکر عبد اللہ توقائ نوں اپنے نال لے گئے اس وقت انہاں دی عمر 10 سال سی بعد وچ انہاں نوں موتیغیہ مدرسہ وچ داخل کیتا گیا، 1886 وچ انہاں نوں روسیاسکول وچ داخلہ ملا، 1886ء وچ اسکول دے زمانے وچ الگزینڈر پشکن دی سالگرہ دے موقع اُتے آپ نے پہلا شعر پڑھیا، 30 جولائی 1900ء نوں علی اصغر عثمانوف دا پیٹ دی بیماری دے باعث انتقال ہويا تاں انہاں نے دوبارہ مدرسہ وچ داخلہ لیاتے ايسے دوران وچ انہاں نے اپنے آپ نوں مدرسے دے بہترین شاگرد دے طور اُتے منوایا، 1902ء وچ انہاں دی عمر جدوں 16 سال دی ہوئے گی تاں انہاں نے قرآن پاک پڑھنے وچ دلچسپی ختم دی تے مدرسہ دے نال نال مدارس دے طالب علماں تے مدارسی تعلیم اُتے کھل دے تنقید کی، انہاں نے داڑھی وی رکھی تے شراب و سیگریٹ وی پیندے رہے تے شعروشاعری وچ دوبارہ دلچسپی لینا شروع کیا۔[۲]
ادبی زندگی سودھو
مدرسہ وچ تعلیم دے دوران وچ انہاں نے لوک ادب و شاعری وچ دلچسپی لینا شروع کيتا، فارسی، عربی تے ترکی شاعری اُتے عبور حاصل کیتا تے 1900ء وچ اک تاتاری شاعر تے موتیغیہ گریجویٹ میر حیدر چلپانی نے مدرسے دا دورہ کیتا تاں انہاں نے اپنی شاعری دے ذریعے چلپانی نوں متاثر کيتا، 1904 وچ موتیغی نے جدوں اپنا ذاتی پریس کھولیا تاں انہاں نے بطور کلرک اس کمپنی وچ بھرتی ہوئے
وفات سودھو
26 جنوری 1913ء عبد اللہ توقائ ٹی بی دے مہلک مرض وچ مبتلا ہوکے ہسپتال وچ داخل ہوئے گئے، دوران وچ بیماری انہاں نے مختلف اخبارات و میگزین دے لئی کالم تے شاعری و قطعات وی باقاعدگی دے نال لکھدے رہے، آپ دی شاعری سماجی تے فلسفیانہ موضوعات اُتے مبنی نيں، آخر کار 15 اپریل 1913ء نوں عبد اللہ توقائ دا 27 سال دی عمر وچ انتقال ہويا تے اسنوں تاتاری قبرستان وچ سپردخاک کر دتا گیا
عظیم تاتاری شاعر دا خطاب سودھو
آپ نوں تاتاری زبان دا عظیم شاعر ہونے دا اعزاز وی حاصل اے تے اس دی شہرہء آفاق نظم اے میری مادری زبان(I-Tugan tel)نوں تاتاری زبان دا غیر سرکاری ترانہ وی کہیا جاندا اے
حوالے سودھو
باہرلے جوڑ سودھو
| وکیمیڈیا کامنز چ مورتاں: عبداللہ توقای |
* ویب سائٹ *عبد اللہ توقائ دی شاعری *Ğabdulla Tuqay's poetry (in Tatar) *Gabdulla Tukay (1886–1913) Archived 2009-12-22 at the وے بیک مشین