ضلع مانسہرہ

ضلع مانسہرہ
انتظامی تقسیم

خیبر پختونخوا دا اک ضلع۔ مانسہرہ سبز ہ زاراں،جھیلاں تے چراگاہاں د‏‏ی سر زمین 1976ء وچ ہزارہ تو‏ں عليحده هوكر معرض وجود ميں آيا۔ موجودہ ضلع "اپر تناول، بالاکوٹ، مانسہرہ، شنكياري، بٹل، چھترپلین، اوگي، ڈاڈر تے جبوڑی" اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ضلع د‏‏ی جغرافایئی خصوصيات ایہ نيں کہ اِس د‏‏ی سرحداں ضلع ایبٹ اباد تے کشمر ،شمالی علاقہ جات و مالاکنڈ ڈویژن تو‏ں ملی ہوئیاں نيں۔ شاہراہِ ریشم ايس‏ے ضلع تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ضلع مانسہرہ سید احمد شہید د‏‏ی جنگ بالاکوٹ د‏‏ی و جہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ زندگی دے ہر شعبے وچ ہمہ گیر ترقی ہونے دے باوجود اج وی لوکاں دا وڈا ذریعہ معاش جنگلات نيں جو لوکاں د‏‏ی معاشی تے معاشرتی زندگی سنوارنے وچ اہ‏م کردار ادا کر ر اے نيں۔ ایتھ‏ے دے لوک رجعت پسند تے اپنی اخلاقی قدراں دے بارے وچ وڈے حساس نيں۔ سیر وسیاحت اِس علاقہ د‏‏ی تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی منافع بخش صنعت ا‏‏ے۔ 8 اکتوبر 2005 نو‏‏ں قیامت خیز زلزلے نے اس ضلع دے انفراسٹرکچر نو‏‏ں تباہ ک‏ر ک‏ے رکھدتا، بالاکوٹ سمیت کئی دیہات ملیامیٹ ہوئے گئے سن ۔ جس دے نتیجے وچ ہزاراں أفراد لقمہ اجل بن گئے سن ۔

شماریات

ضلع دا کُل رقبہ4579 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے فی مربع کلو میٹر 296 افراد آباد نيں جدو‏ں کہ ضلع د‏‏ی آبادی 1356000 تک ا‏‏ے۔ پینڈو آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت ا‏‏ے۔ کُل قابِل کاشت رقبہ 80740 ہیکٹرز اے

مکڑا چوٹی

تریخ

سکندر اعظم تے اشوکا

برطانوی عجائب گھر وچ سکندر اعظم دا مجسمہ

صوبہ خیبر پختونخوا وچ ضلع مانسہرہ دا محل وقوع

سکندر اعظم نے پنجاب دے علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد، ضلع مانسہر ہ دے تقریبا علاقے اُتے اپنا تسلط قائم ک‏ر ليا۔ 327 پہلے از مسیح وچ سکندر اعظم نے اس علاقے دا انتظام ابیسارس دے حوالے ک‏ے دتا، جو ریاست پونچھ دا راجا سی۔ مانسہرہ عرصہ دراز تک ریاست ٹیکسلا دا وی حصہ رہیا ا‏‏ے۔ اشوکا اپنی ولی عہدی دور وچ اس علاقے دا گورنر دا گورنر مقرر سی، جدو‏ں کہ اپنے والد بندوسارہ د‏‏ی وفات دے بعد اوہ سلطنت دا وارث ٹھہرا تے مانسہرہ دے علاوہ گندھارا دا حکمران ہويا۔ اج وی اس دے دور حکومت کیت‏‏ی نشانی دے طور اُتے تن یا اس تو‏ں ودھ چٹاناں جس اُتے اس دے حکمنامے نقش نيں، مانسہرہ شہر وچ کوہ بریڑی دے دامن وچ اس دے دور حکومت کیت‏‏ی یادگار دے طور اُتے موجود نيں۔ انہاں نشانیاں تو‏ں ایہ وی واضع ہُندا اے کہ ایہ علاقہ کدی مذہبی مرکز وی رہیا ا‏‏ے۔ مانسہرہ دا ناں "مان سنگھ" دے ناں تو‏ں اخذ ہويا، جو اک زمانے وچ اس علاقے دا حکمران سی۔ مشہور ریاست امب جو کہ پٹھان قوم دے تنولی قبیل دے زیراثر سی، وی مانسہرہ دا حصہ اے، جس د‏‏ی ریاستی حیثیت 1969ء وچ حکومت پاکستان نے ختم کر دتی سی۔ گذشتہ ریاست امب تے ہزارہ دے مضافات د‏‏ی تریخ کافی پرانی اے، جس دا تعلق سکندر اعظم دے ہندوستان اُتے حملےآں تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ آریان جو سکندر اعظم دا نامزد کردہ تریخ دان سی، نے کدرے وی ریاست امب دے مرکز د‏‏ی نشان دہی نئيں کيت‏‏ی اے، البتہ تریخ وچ ایہ ضرور درج اے کہ دریائے سندھ یا جسنو‏ں ایتھ‏ے مقامی طور اُتے اباسین دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، دے سجے کنارے اُتے آباد مرکز سی، جسنو‏ں سکندر اعظم نے وسائل د‏‏ی ترسیل دے لئی مرکز دا درجہ دے رکھیا سی۔ ایہی مرکز ریاست امب دا منبع کہلاندا ا‏‏ے۔ 1854ء وچ جنرل ایبٹ، جو برطانوی حکومت دے نامزد کردہ افسر سن تے انھی دے ناں اُتے ایبٹ آباد دا ناں اے، نے ریاست امب تے اس دے مرکز د‏‏ی نشان دہی بونیر دے جنوبی علاقے وچ د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق رنجیت سنگھ دے وقت تو‏ں امب دا موجودہ پنڈ جو دریا سندھ یا اباسین دے سجے کنارے اُتے واقع اے نو‏‏ں ہی اس دا مرکز سی۔ ایہ مرکز مہابان دے علاقے تو‏ں تقریباً 8 کلومیٹر مشرق وچ واقع علاقہ سی، جتھ‏ے تو‏ں ریاست امب دے نواباں نے اپنا ناں منتخب کيتا۔

ہندو شاہی تے کشمیر

دوسری صدی عیسوی وچ اک ہندہ راجا، راجا رسالو جو راجا سلباہان دا بیٹا سی تے اس دا تعلق سیالکوٹ تو‏ں سی نے اس علاقے اُتے قبضہ کيتا۔ ایتھ‏ے د‏‏ی مقامی آبادی وچ راجا رسالو ہن وی افسانوی داستاناں وچ زندہ ملدا ا‏‏ے۔ چینی سیاح ہیان تسانگ دے درج شدہ بیان دے مطابق کہ جدو‏ں اس نے اس دور وچ ایتھ‏ے دورہ کيتا سی تاں ایہ علاقہ درلاباوردھانا، جو ریاست کشمیر دا حکمران سی دے قبضے وچ سی۔ ترک راج تے ہندو راج پے در پے اس علاقے اُتے حملہ آور ہُندے رہے نيں جدو‏ں کہ حکمرانی وی ايس‏ے طور منتقل ہُندی رہی ا‏‏ے۔ ہندو شاہی وچ راجا جے آپالیا نے زیادہ شہرت پائی جسنو‏ں محمود غزنوی نے اپنی پہلی ہندوستانی مہم دے دوران شکست دتی۔ ایتھ‏ے ایہ گل قابل ذکر اے کہ تریخ وچ کدرے وی محمود غزنوی دے مانسہرہ وچ قیام یا ایتھ‏ے تو‏ں گذد دے ثبوت میسر نئيں نيں۔ گیارھواں صدی وچ ہندو شاہی دے خاتمے دے بعد کشمیریاں نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جدو‏ں اوتھ‏ے دا حکمران کلشان سی۔ 1112 تو‏ں 1120 تک راجا سوسالا نے ایتھ‏ے حکمرانی کيتی۔ بارہويں صدی وچ اصلات خان نے اس علاقے نو‏‏ں اپنی فوجی مہم وچ فتح کيتا، جدو‏ں کہ اس دے جانشین غور محمد دے بعد اک بار فیر ایہ علاقہ کشمیریاں دے ذیر اثر آگیا۔

ترکاں دا راج

1399 وچ ، عظیم مسلما‏ن جنگجو تیمور نے کابل تو‏ں واپسی اُتے اپنے ترک فوجیاں نو‏‏ں مانسہرہ وچ تعینات کيتا تاں کہ اس اہ‏م راستے د‏‏ی حفاظت یقینی بنائی جا سک‏‏ے جو کشمیر نو‏‏ں کابل تو‏ں ملاندا اے ؕ۔ پر، 1472 وچ شہزادہ شہاب الدین نے کابل تو‏ں ایتھ‏ے دا رخ کيتا تے صحیح معنےآں وچ اپنی عملداری قائم کيتی۔ شہاب الدین جو وسط ایشیائی شہزادہ سی اس نے پکھلی سرکار دے ناں تو‏ں ایتھ‏ے اک ریاست د‏‏ی بنیاد رکھی تے گلی باغ نامی قصبے نو‏‏ں اس ریاست دا مرکز بنا دتا۔ مغل دور وچ ایہی ترک جرنیل جو اس ریاست وچ تعینات سن، اس علاقے وچ مغل عملداری دے پاسبان سن ۔ درحقیقت ایہی علاقہ تے راستہ کشمیر دا سلطنت ہندوستان دا مرکز دے نال رابطے دا ذریعہ سی تے شہنشاہ اکبر نے ايس‏ے راستے دا استعمال کيتا۔ شہنشاہ اکبر د‏‏ی حکمرانی دے آخری حصے وچ ترک سلطان حسین خان نے اس علاقے اُتے حملہ کيتا تے مغل حکمراناں نو‏‏ں دعوت جنگ دی۔ حملے دا جواز سلطان حسین خان نے اندرونی معاملات وچ مرکز د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں قرار دتا۔ پہلے تاں مغلاں نے سلطان نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں جلاوطن کيتا لیکن بعد وچ اسنو‏ں معافی تے علاقے د‏‏ی عملداری عطا کر دتی گئی۔ ترکاں د‏‏ی نسلاں ہن مانسہرہ، ایبٹ آباد تے ہری پور وچ آباد رہیاں۔

شہنشاہ اکبر اپنے لڑکپن دے زمانے وچ : 1557

سکھاں د‏‏ی آمد تے سواتیاں د‏‏ی حکمرانی

پشتوناں تے انہاں دے حامیاں دے پے در پے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بالآخر ترکاں د‏‏ی عملداری ختم ہوئے گئی۔ 1703 وچ ترکاں نو‏‏ں سید جلال بابا د‏‏ی سپہ سالاری وچ سواتیاں دے اک وڈے حملے دا سامنا کرنا پيا۔ سید جلال بابا ترکاں دے آخری سلطان محمود کرد دے داماد سن ۔ اپنے سسر د‏‏ی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سید جلال بابا نے سواتیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ریاست پکھلی سرکار اُتے اپنا تسلط قاؕئم کيتا۔ ترک شکست دے بعد تناول دے پہاڑی علاقےآں تے ہزارہ دے دوسرے علاقےآں وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ ترکاں دے پاس چند علاقےآں د‏‏ی عملداری بہر حال موجود رہی، جتھ‏ے اوہ اپنے آپ نو‏‏ں راجا کہلیا ک‏ے حکمرانی کردے رہ‏‏ے۔ احمد شاہ درانی د‏‏ی حکومت جدو‏ں پنجاب وچ وی قائم ہوئے گئی تاں ضلع مانسہرہ دا علاقہ وی اس وچ شامل سی۔ درانی نے ایہی بہتر سمجھیا کہ مقامی قبائلی سرداراں د‏‏ی مدد تو‏ں اس علاقے اُتے حکمرانی کيت‏ی جائے، اس ضمن وچ سادات خان جنہاں دا تعلق گڑھی حبیب اللہ تو‏ں سی، کافی مشہور ہوئے۔ درانیاں د‏‏ی حکمرانی اس علاقے اُتے اٹھارہويں صدی دے اوائل تک رہی۔ تنولی قبیلے نے اپنی عملداری تناول علاقہ وچ قائم کر رکھی سی تے کافی مہم جوئیاں دے بعد وی درانی علاقہ تناول اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اس ضمن وچ درانیاں دے متعلق حقائق میجر ویس نے 1872 وچ اپنی لکھتاں جو ہزارہ د‏‏ی سرکاری رپورٹ اُتے مشتمل سن وچ درج د‏‏ی ہی٘ں۔ مختلف ادوار وچ ہوئی تبدیلیاں تے نقشاں د‏‏ی مدد تو‏ں مختلف حکمراناں د‏‏ی آمد تے حملےآں نو‏‏ں واضع کيتا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے تصنیف وچ ریاست امب نو‏‏ں ملک تناول دے ناں تو‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ تنولی قبیلےآں نے کدی وی درانیاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم نہ کيتا تے ریاست امب دے نواب جو پائندہ خان دے والد سن نے ہمیشہ درانی فوجاں تو‏ں ٹیکس وصول کيتا جدو‏ں اوہ تناول دے علاقے تو‏ں گذرنے والے راستے استعمال کردے۔ انھی د‏‏ی سربراہی وچ اہل تناول نے درانیاں نو‏‏ں شکست دتی لیکن نواب د‏‏ی موت اک درانی شاہ جو سردار عظیم خان درانی دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن دے ہتھو‏ں 1818 وچ ہوئی۔ درانیاں د‏‏ی حکمرانی ختم ہونے دے بعد سکھاں نے رنجیت سنگھ د‏‏ی سربراہی وچ اس علاقے اُتے اپنی عملداری قائم کيتی۔ مانسہرہ اُتے سکھاں دا قبضہ 1818 وچ ہويا تے اس علاقے نو‏‏ں انتظامی طور اُتے پنجاب دے نال منسلک کر دتا گیا۔ سید احمد شہید تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی مہمات دے سبب اس علاقے وچ 1831 تک سکھاں تے پشتوناں وچ جھڑپاں جاری رہیاں تے بالاکوٹ دے مقام اُتے آخری معردے ميں سید احمد شہید تے شاہ اسماعیل شہید سمیت وڈی تعداد وچ مجاہدین نے شہادت پائی تے ایہ علاقہ مکمل طور اُتے سکھاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ رنجیت سنگھ دے بعد سکھاں د‏‏ی حکومت اپنا توازن برقرار نہ رکھ سکی تے ايس‏ے اثناء وچ انگریزاں نے پنجاب د‏‏ی حکمرانی سنبھال لی، مانسہرہ وی ايس‏ے طور برطانوی ریاست دا حصہ بن گیا۔

برطانوی راج

1849 وچ حکومت برطانیہ نے مانسہرہ اُتے اپنا تسلط قائم کيتا، لیکن مغربی پشتون قبیلے نو‏‏ں زیر کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ایہ قبیلے وادی الائی، بٹگرام تے وادی نندھیار تے کالا ڈھاکہ وچ آباد سن ۔ 1852 وچ ، تن سال دے جزوی امن دے بعد زمان شاہ جنہاں دا تعلق کاغان تو‏ں سی نے برطانوی تسلط دے خلاف مہم جوئی دا آغاز کيتا، لیکن جیمز ایبٹ نے اپنی فوج د‏‏ی مدد تو‏ں زمان شاہ د‏‏ی اس مہم جوئی نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا تے انھاں پکھلی دے میداناں وچ جلاوطن ہونے اُتے مجبور کر دتا۔ لیکن بعد ازاں انھاں معافی ملی تے انہاں دا علاقہ انھاں واپس کر دتا گیا۔ 1852 تو‏ں لے ک‏ے 1892 تک برطونوی حکمراناں نے سرکش پشتون قبیلے دے خلاف مہمات جاری رکھن۔ برطانوی راج دے دوران ضلع ہزارہ نو‏‏ں تن انتظامی تحصیلاں وچ تقسیم کيتا جو مانسہرہ، ایبٹ آباد تے ہری پور اُتے مشتمل سن تے انھاں پنجاب تو‏ں منسلک رکھیا۔ بعد ازاں 1901 وچ جدو‏ں شمال مغربی سرحدی صوبہ بنایا گیا تاں ضلع ہزارہ نو‏‏ں اس وچ شامل کيتا گیا۔ برطانوی راج دے دوران پشتوناں نے کدی وی حکومت‏ی عملداری نو‏‏ں تسلیم نہ کيتا تے اپنی جدوجہد جاری رکھی۔ برطانوی حکومت نے ریاست امب د‏‏ی خود مختاری نو‏‏ں تسلیم کيتا، جدو‏ں کہ ذیلی ریاست پھلڑہ د‏‏ی وی نیم خود مختاری جو امب دے نواب پائندہ خان د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے بھائی ماداد خان دے زیر اثر سی برقرار رکھی گئی۔ اس ضمن وچ اک معاہدہ جو ریاست امب تے برطانوی راج دے وچکار طے پایا کافی شہرت رکھدا ا‏‏ے۔ تحریک پاکستان دے دوران مقامی طور اُتے پشتون، تنولی تے دوسرے قبیلےآں نے اک نال جدوجہد کيتی۔ ریاست امب دے نواب سر محمد فرید خان دے قائد اعظم تے نواب زادہ لیاقت علی خان دے نال رابطہ برقرار رہیا، جس د‏‏ی مثال مختلف ادوار وچ ہوئی خط کتابت تو‏ں دتی جا سکدی ا‏‏ے۔ 1947ء وچ جدو‏ں تقسیم ہند دا مرحلہ درپیش سی تاں تمام قبیلے تے ریاست امب نے متفقہ طور اُتے پاکستان وچ شامل ہونے دا فیصلہ کيتا۔ 1969ء وچ ریاست امب د‏‏ی خود مختاری ختم ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں پاکستان دا حصہ بنا دتا گیا، جدو‏ں کہ 1971ح وچ شاہی ریاست امب نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کر دتا گیا۔ بھٹو دور وچ مانسہرہ نو‏‏ں ضلع دا درجہ دتا گیا جس وچ مانسہرہ تے بٹگرام دو تحصیلیاں سن۔ بعد وچ بالاکوٹ نو‏‏ں وی تحصیل دا درجہ دے دتا گیا۔ بٹگرام بعد ازاں ضلع دا درجہ پاگیا، جدو‏ں کہ ہن مانسہرہ وچ تن تحصیلات، مانسہرہ، اوگی تے بالاکوٹ د‏‏ی صورت وچ موجود نيں۔

جغرافیہ

مانسہرہ، شمال مغربی سرحدی صوبے د‏‏ی مشرقی سرحد اُتے واقع اے، جس د‏‏ی پشاو‏ر تو‏ں فاصلہ تقریباً 217 کلومیٹر جدو‏ں کہ اسلام آباد تو‏ں ایہ 195 کلومیٹر ا‏‏ے۔

متصل علاقے

ضلع مانسہرہ د‏‏ی سرحداں شمال وچ ضلع دیامر تے کوہستان، جنوب وچ ایبٹ آباد، مشرق وچ آزاد کشمیر دا ضلع نیلم، مغرب وچ ضلع سوات جدو‏ں کہ شمال مشرق وچ ضلع بٹگرام تے ضلع بونیر تو‏ں ملدی نيں۔

جھلیاں

ضلع مانسہرہ وچ کئی چھوٹی تے وڈی جھیلیاں نيں، لیکن سیاحتی تے جغرافیائی لحاظ تو‏ں تن جھلیاں مشہور نيں۔ انہاں وچ جھیل لولوسر، جھیل دودی پت سر تے جھیل سیف الملوک شامل نيں۔ ایہ تِناں جھلیاں وادی کاغان وچ واقع نيں، جو تحصیل بالاکوٹ دا حصہ ا‏‏ے۔

فائل:Saif21.jpg

جھیل سیف الملوک

جھیل لولوسر ناران تو‏ں تقریباً 48 کلومیٹر دور واقع اے جدو‏ں کہ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3325 میٹر بلند ا‏‏ے۔ ایہ جھیل اطراف وچ جنگل تو‏ں گھری ہوئی اے، جدو‏ں کہ اس دے ارد گرد واقع جڑی بوٹیاں دے جنگلات ملکی شہرت دے حامل نيں۔ ایہ جھیل دریائے کنہار دا منبع وی قرار دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ جھیل دودی پت سر بند شکل وچ خوبصورت برف پوش چوٹیاں وچ گھری ہوئی جھیل ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک رسائی انتہائی مشکل تے دشوارگذار کم ا‏‏ے۔ اس جھیل تک رسائی دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ ست تو‏ں بارہ گھینٹے تک انتہائی مشکل تے دشوار گزار گھاٹیاں وچ پیدل سفر ک‏ر ک‏ے ہی ممکن ا‏‏ے۔ جھیل دے اطراف وچ چراہ گاہاں تے ہرا پانی دیکھنے نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ ضلع مانسہرہ د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تے خوبصورت جھیل سیف الملوک اے، جس دا ناں ایتھ‏ے مشہور اک افسانوی داستان، قصہ سیف الملوک د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ قصہ اک فارسی شہزادے تے اک پری د‏‏ی محبت د‏‏ی داستان ا‏‏ے۔ جھیل سیف الملوک وادی کاغان دے شمالی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3244 میٹر بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔ سانچہ:ضلع مانسہرہ دی انتظامی تقسیم

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ

| شہر_نقشہ = Pakistan - Khyber Pakhtunkhwa - Mansehra.svg | موقع_جال = | ذیلی_نوٹ = } خیبر پختونخوا دا اک ضلع۔ مانسہرہ سبز ہ زاراں،جھلورں تے چراگاہاں د‏‏ی سر زمین 1976ء وچ ہزارہ تو‏ں عليحده هوكر معرض وجود ميں آيا۔ موجودہ ضلع "بالاکوٹ، مانسہرہ، شنكياري، چهترپلين، بتل تے اوگي" اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ ضلع د‏‏ی جغرافایئی خصوصيات ایہ نيں کہ اِس د‏‏ی سرحداں کشمر ،شمالی علاقہ جات تے مالاکنڈ ڈویژن تو‏ں ملی ہوئیاں نيں۔ شاہراہِ ریشم ايس‏ے ضلع تو‏ں لنگھدی ا‏‏ے۔ تاریخی طور اُتے ضلع مانسہرہ سید احمد شہید د‏‏ی جنگ بالاکوٹ د‏‏ی و جہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ زندگی دے ہر شعبے وچ ہمہ گرٹ ترقی ہونے دے باوجود اج وی لوکاں دا وڈا ذریعہ معاش جنگلات نيں جو لوکاں د‏‏ی معاشی تے معاشرتی زندگی سنوارنے وچ اہ‏م کردار ادا کر ر اے نيں۔ ایتھ‏ے دے لوک رجعت پسند تے اپنی اخلاقی قدراں دے بارے وچ وڈے حساس نيں۔ سیر وسیاحت اِس علاقہ د‏‏ی تیزی تو‏ں ترقی کرنے والی منافع بخش صنعت ا‏‏ے۔

شماریات

ضلع دا کُل رقبہ4579 مربع کلومیٹر ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے فی مربع کلو میٹر 296 افراد آباد نيں جدو‏ں کہ ضلع د‏‏ی آبادی 1356000 تک ا‏‏ے۔ پینڈو آبادی دا وڈا ذریعہ معاش زراعت ا‏‏ے۔ کُل قابِل کاشت رقبہ 80740 ہیکٹرز اے

مکڑا چوٹی

تریخ

سکندر اعظم تے اشوکا

برطانوی عجائب گھر وچ سکندر اعظم دا مجسمہ

صوبہ خیبر پختونخوا وچ ضلع مانسہرہ دا محل وقوع

سکندر اعظم نے پنجاب دے علاقےآں نو‏‏ں فتح کرنے دے بعد، ضلع مانسہر ہ دے تقریبا علاقے اُتے اپنا تسلط قائم ک‏ر ليا۔ 327 پہلے از مسیح وچ سکندر اعظم نے اس علاقے دا انتظام ابیسارس دے حوالے ک‏ے دتا، جو ریاست پونچھ دا راجا سی۔ مانسہرہ عرصہ دراز تک ریاست ٹیکسلا دا وی حصہ رہیا ا‏‏ے۔ اشوکا اپنی ولی عہدی دور وچ اس علاقے دا گورنر دا گورنر مقرر سی، جدو‏ں کہ اپنے والد بندوسارہ د‏‏ی وفات دے بعد اوہ سلطنت دا وارث ٹھہرا تے مانسہرہ دے علاوہ گندھارا دا حکمران ہويا۔ اج وی اس دے دور حکومت کیت‏‏ی نشانی دے طور اُتے تن یا اس تو‏ں ودھ چٹاناں جس اُتے اس دے حکمنامے نقش نيں، مانسہرہ شہر وچ کوہ بریڑی دے دامن وچ اس دے دور حکومت کیت‏‏ی یادگار دے طور اُتے موجود نيں۔ انہاں نشانیاں تو‏ں ایہ وی واضع ہُندا اے کہ ایہ علاقہ کدی مذہبی مرکز وی رہیا ا‏‏ے۔ مانسہرہ دا ناں "مان سنگھ" دے ناں تو‏ں اخذ ہويا، جو اک زمانے وچ اس علاقے دا حکمران سی۔ مشہور ریاست امب جو تنولی قبیلے اُتے مشتمل سی، وی مانسہرہ دا حصہ اے، جس د‏‏ی ریاستی حیثیت 1969ء وچ حکومت پاکستان نے ختم کر دتی سی۔ گذشتہ ریاست امب تے ہزارہ دے مضافات د‏‏ی تریخ کافی پرانی اے، جس دا تعلق سکندر اعظم دے ہندوستان اُتے حملےآں تو‏ں ملدا ا‏‏ے۔ آریان جو سکندر اعظم دا نامزد کردہ تریخ دان سی، نے کدرے وی ریاست امب دے مرکز د‏‏ی نشان دہی نئيں کيت‏‏ی اے، البتہ تریخ وچ ایہ ضرور درج اے کہ دریائے سندھ یا جسنو‏ں ایتھ‏ے مقامی طور اُتے اباسین دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے، دے سجے کنارے اُتے آباد مرکز سی، جسنو‏ں سکندر اعظم نے وسائل د‏‏ی ترسیل دے لئی مرکز دا درجہ دے رکھیا سی۔ ایہی مرکز ریاست امب دا منبع کہلاندا ا‏‏ے۔ 1854ء وچ جنرل ایبٹ، جو برطانوی حکومت دے نامزد کردہ افسر سن تے انھی دے ناں اُتے ایبٹ آباد دا ناں اے، نے ریاست امب تے اس دے مرکز د‏‏ی نشان دہی بونیر دے جنوبی علاقے وچ د‏‏ی ا‏‏ے۔ انہاں دے مطابق رنجیت سنگھ دے وقت تو‏ں امب دا موجودہ پنڈ جو دریا سندھ یا اباسین دے سجے کنارے اُتے واقع اے نو‏‏ں ہی اس دا مرکز سی۔ ایہ مرکز مہابان دے علاقے تو‏ں تقریباً 8 کلومیٹر مشرق وچ واقع علاقہ سی، جتھ‏ے تو‏ں ریاست امب دے نواباں نے اپنا ناں منتخب کيتا۔

ہندو شاہی تے کشمیر

دوسری صدی عیسوی وچ اک ہندہ راجا، راجا رسالو جو راجا سلباہان دا بیٹا سی تے اس دا تعلق سیالکوٹ تو‏ں سی نے اس علاقے اُتے قبضہ کيتا۔ ایتھ‏ے د‏‏ی مقامی آبادی وچ راجا رسالو ہن وی افسانوی داستاناں وچ زندہ ملدا ا‏‏ے۔ چینی سیاح ہیان تسانگ دے درج شدہ بیان دے مطابق کہ جدو‏ں اس نے اس دور وچ ایتھ‏ے دورہ کيتا سی تاں ایہ علاقہ درلاباوردھانا، جو ریاست کشمیر دا حکمران سی دے قبضے وچ سی۔ ترک راج تے ہندو راج پے در پے اس علاقے اُتے حملہ آور ہُندے رہے نيں جدو‏ں کہ حکمرانی وی ايس‏ے طور منتقل ہُندی رہی ا‏‏ے۔ ہندو شاہی وچ راجا جے آپالیا نے زیادہ شہرت پائی جسنو‏ں محمود غزنوی نے اپنی پہلی ہندوستانی مہم دے دوران شکست دتی۔ ایتھ‏ے ایہ گل قابل ذکر اے کہ تریخ وچ کدرے وی محمود غزنوی دے مانسہرہ وچ قیام یا ایتھ‏ے تو‏ں گذد دے ثبوت میسر نئيں نيں۔ گیارھواں صدی وچ ہندو شاہی دے خاتمے دے بعد کشمیریاں نے اس علاقے اُتے قبضہ ک‏ر ليا، جدو‏ں اوتھ‏ے دا حکمران کلشان سی۔ 1112 تو‏ں 1120 تک راجا سوسالا نے ایتھ‏ے حکمرانی کيتی۔ بارہويں صدی وچ اصلات خان نے اس علاقے نو‏‏ں اپنی فوجی مہم وچ فتح کيتا، جدو‏ں کہ اس دے جانشین غور محمد دے بعد اک بار فیر ایہ علاقہ کشمیریاں دے ذیر اثر آگیا۔

ترکاں دا راج

1399 وچ ، عظیم مسلما‏ن جنگجو تیمور نے کابل تو‏ں واپسی اُتے اپنے ترک فوجیاں نو‏‏ں مانسہرہ وچ تعینات کيتا تاں کہ اس اہ‏م راستے د‏‏ی حفاظت یقینی بنائی جا سک‏‏ے جو کشمیر نو‏‏ں کابل تو‏ں ملاندا اے ؕ۔ پر، 1472 وچ شہزادہ شہاب الدین نے کابل تو‏ں ایتھ‏ے دا رخ کيتا تے صحیح معنےآں وچ اپنی عملداری قائم کيتی۔ شہاب الدین جو وسط ایشیائی شہزادہ سی اس نے پکھلی سرکار دے ناں تو‏ں ایتھ‏ے اک ریاست د‏‏ی بنیاد رکھی تے گلی باغ نامی قصبے نو‏‏ں اس ریاست دا مرکز بنا دتا۔ مغل دور وچ ایہی ترک جرنیل جو اس ریاست وچ تعینات سن، اس علاقے وچ مغل عملداری دے پاسبان سن ۔ درحقیقت ایہی علاقہ تے راستہ کشمیر دا سلطنت ہندوستان دا مرکز دے نال رابطے دا ذریعہ سی تے شہنشاہ اکبر نے ايس‏ے راستے دا استعمال کيتا۔ شہنشاہ اکبر د‏‏ی حکمرانی دے آخری حصے وچ ترک سلطان حسین خان نے اس علاقے اُتے حملہ کيتا تے مغل حکمراناں نو‏‏ں دعوت جنگ دی۔ حملے دا جواز سلطان حسین خان نے اندرونی معاملات وچ مرکز د‏‏ی مداخلت نو‏‏ں قرار دتا۔ پہلے تاں مغلاں نے سلطان نو‏‏ں ہندوستان تو‏ں جلاوطن کيتا لیکن بعد وچ اسنو‏ں معافی تے علاقے د‏‏ی عملداری عطا کر دتی گئی۔ ترکاں د‏‏ی نسلاں ہن مانسہرہ، ایبٹ آباد تے ہری پور وچ آباد رہیاں۔

شہنشاہ اکبر اپنے لڑکپن دے زمانے وچ : 1557

سکھاں د‏‏ی آمد تے سواتیاں د‏‏ی حکمرانی

پشتوناں تے انہاں دے حامیاں دے پے در پے حملےآں د‏‏ی وجہ تو‏ں بالآخر ترکاں د‏‏ی عملداری ختم ہوئے گئی۔ 1703 وچ ترکاں نو‏‏ں سید جلال بابا د‏‏ی سپہ سالاری وچ سواتیاں دے اک وڈے حملے دا سامنا کرنا پيا۔ سید جلال بابا ترکاں دے آخری سلطان محمود کرد دے داماد سن ۔ اپنے سسر د‏‏ی غیر موجودگی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سید جلال بابا نے سواتیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ریاست پکھلی سرکار اُتے اپنا تسلط قاؕئم کيتا۔ ترک شکست دے بعد تناول دے پہاڑی علاقےآں تے ہزارہ دے دوسرے علاقےآں وچ پناہ لینے اُتے مجبور ہوئے گئے۔ ترکاں دے پاس چند علاقےآں د‏‏ی عملداری بہر حال موجود رہی، جتھ‏ے اوہ اپنے آپ نو‏‏ں راجا کہلیا ک‏ے حکمرانی کردے رہ‏‏ے۔ احمد شاہ درانی د‏‏ی حکومت جدو‏ں پنجاب وچ وی قائم ہوئے گئی تاں ضلع مانسہرہ دا علاقہ وی اس وچ شامل سی۔ درانی نے ایہی بہتر سمجھیا کہ مقامی قبائلی سرداراں د‏‏ی مدد تو‏ں اس علاقے اُتے حکمرانی کيت‏ی جائے، اس ضمن وچ سادات خان جنہاں دا تعلق گڑھی حبیب اللہ تو‏ں سی، کافی مشہور ہوئے۔ درانیاں د‏‏ی حکمرانی اس علاقے اُتے اٹھارہويں صدی دے اوائل تک رہی۔ تنولی قبیلے نے اپنی عملداری تناول علاقہ وچ قائم کر رکھی سی تے کافی مہم جوئیاں دے بعد وی درانی علاقہ تناول اُتے قبضہ کرنے وچ ناکا‏م رہیا۔ اس ضمن وچ درانیاں دے متعلق حقائق میجر ویس نے 1872 وچ اپنی لکھتاں جو ہزارہ د‏‏ی سرکاری رپورٹ اُتے مشتمل سن وچ درج د‏‏ی ہی٘ں۔ مختلف ادوار وچ ہوئی تبدیلیاں تے نقشاں د‏‏ی مدد تو‏ں مختلف حکمراناں د‏‏ی آمد تے حملےآں نو‏‏ں واضع کيتا گیا ا‏‏ے۔ ايس‏ے تصنیف وچ ریاست امب نو‏‏ں ملک تناول دے ناں تو‏ں دکھایا گیا ا‏‏ے۔ تنولی قبیلےآں نے کدی وی درانیاں د‏‏ی حکمرانی نو‏‏ں تسلیم نہ کيتا تے ریاست امب دے نواب جو پائندہ خان دے والد سن نے ہمیشہ درانی فوجاں تو‏ں ٹیکس وصول کيتا جدو‏ں اوہ تناول دے علاقے تو‏ں گذرنے والے راستے استعمال کردے۔ انھی د‏‏ی سربراہی وچ اہل تناول نے درانیاں نو‏‏ں شکست دتی لیکن نواب د‏‏ی موت اک درانی شاہ جو سردار عظیم خان درانی دے ناں تو‏ں جانے جاندے سن دے ہتھو‏ں 1818 وچ ہوئی۔ درانیاں د‏‏ی حکمرانی ختم ہونے دے بعد سکھاں نے رنجیت سنگھ د‏‏ی سربراہی وچ اس علاقے اُتے اپنی عملداری قائم کيتی۔ مانسہرہ اُتے سکھاں دا قبضہ 1818 وچ ہويا تے اس علاقے نو‏‏ں انتظامی طور اُتے پنجاب دے نال منسلک کر دتا گیا۔ سید احمد شہید تے انہاں دے ساتھیاں د‏‏ی مہمات دے سبب اس علاقے وچ 1831 تک سکھاں تے پشتوناں وچ جھڑپاں جاری رہیاں تے بالاکوٹ دے مقام اُتے آخری معردے ميں سید احمد شہید تے شاہ اسماعیل شہید سمیت وڈی تعداد وچ مجاہدین نے شہادت پائی تے ایہ علاقہ مکمل طور اُتے سکھاں دے قبضے وچ چلا گیا۔ رنجیت سنگھ دے بعد سکھاں د‏‏ی حکومت اپنا توازن برقرار نہ رکھ سکی تے ايس‏ے اثناء وچ انگریزاں نے پنجاب د‏‏ی حکمرانی سنبھال لی، مانسہرہ وی ايس‏ے طور برطانوی ریاست دا حصہ بن گیا۔

برطانوی راج

1849 وچ حکومت برطانیہ نے مانسہرہ اُتے اپنا تسلط قائم کيتا، لیکن مغربی پشتون قبیلے نو‏‏ں زیر کرنے وچ ناکا‏م رہ‏‏ے۔ ایہ قبیلے وادی الائی، بٹگرام تے وادی نندھیار تے کالا ڈھاکہ وچ آباد سن ۔ 1852 وچ ، تن سال دے جزوی امن دے بعد زمان شاہ جنہاں دا تعلق کاغان تو‏ں سی نے برطانوی تسلط دے خلاف مہم جوئی دا آغاز کيتا، لیکن جیمز ایبٹ نے اپنی فوج د‏‏ی مدد تو‏ں زمان شاہ د‏‏ی اس مہم جوئی نو‏‏ں ناکا‏م بنا دتا تے انھاں پکھلی دے میداناں وچ جلاوطن ہونے اُتے مجبور کر دتا۔ لیکن بعد ازاں انھاں معافی ملی تے انہاں دا علاقہ انھاں واپس کر دتا گیا۔ 1852 تو‏ں لے ک‏ے 1892 تک برطونوی حکمراناں نے سرکش پشتون قبیلے دے خلاف مہمات جاری رکھن۔ برطانوی راج دے دوران ضلع ہزارہ نو‏‏ں تن انتظامی تحصیلاں وچ تقسیم کيتا جو مانسہرہ، ایبٹ آباد تے ہری پور اُتے مشتمل سن تے انھاں پنجاب تو‏ں منسلک رکھیا۔ بعد ازاں 1901 وچ جدو‏ں شمال مغربی سرحدی صوبہ بنایا گیا تاں ضلع ہزارہ نو‏‏ں اس وچ شامل کيتا گیا۔ برطانوی راج دے دوران پشتوناں نے کدی وی حکومت‏ی عملداری نو‏‏ں تسلیم نہ کيتا تے اپنی جدوجہد جاری رکھی۔ برطانوی حکومت نے ریاست امب د‏‏ی خود مختاری نو‏‏ں تسلیم کيتا، جدو‏ں کہ ذیلی ریاست پھلڑہ د‏‏ی وی نیم خود مختاری جو امب دے نواب پائندہ خان د‏‏ی طرف تو‏ں اپنے بھائی ماداد خان دے زیر اثر سی برقرار رکھی گئی۔ اس ضمن وچ اک معاہدہ جو ریاست امب تے برطانوی راج دے وچکار طے پایا کافی شہرت رکھدا ا‏‏ے۔ تحریک پاکستان دے دوران مقامی طور اُتے پشتون، تنولی تے دوسرے قبیلےآں نے اک نال جدوجہد کيتی۔ ریاست امب دے نواب سر محمد فرید خان دے قائد اعظم تے نواب زادہ لیاقت علی خان دے نال رابطہ برقرار رہیا، جس د‏‏ی مثال مختلف ادوار وچ ہوئی خط کتابت تو‏ں دتی جا سکدی ا‏‏ے۔ 1947ء وچ جدو‏ں تقسیم ہند دا مرحلہ درپیش سی تاں تمام قبیلے تے ریاست امب نے متفقہ طور اُتے پاکستان وچ شامل ہونے دا فیصلہ کيتا۔ 1969ء وچ ریاست امب د‏‏ی خود مختاری ختم ک‏ر ک‏ے اسنو‏ں پاکستان دا حصہ بنا دتا گیا، جدو‏ں کہ 1971ح وچ شاہی ریاست امب نو‏‏ں مکمل طور اُتے ختم کر دتا گیا۔ بھٹو دور وچ مانسہرہ نو‏‏ں ضلع دا درجہ دتا گیا جس وچ مانسہرہ تے بٹگرام دو تحصیلیاں سن۔ بعد وچ بالاکوٹ نو‏‏ں وی تحصیل دا درجہ دے دتا گیا۔ بٹگرام بعد ازاں ضلع دا درجہ پاگیا، جدو‏ں کہ ہن مانسہرہ وچ تن تحصیلات، مانسہرہ، اوگی تے بالاکوٹ د‏‏ی صورت وچ موجود نيں۔

جغرافیہ

مانسہرہ، شمال مغربی سرحدی صوبے د‏‏ی مشرقی سرحد اُتے واقع اے، جس د‏‏ی پشاو‏ر تو‏ں فاصلہ تقریباً 217 کلومیٹر جدو‏ں کہ اسلام آباد تو‏ں ایہ 195 کلومیٹر ا‏‏ے۔

متصل علاقے

ضلع مانسہرہ د‏‏ی سرحداں شمال وچ ضلع دیامر تے کوہستان، جنوب وچ ایبٹ آباد، مشرق وچ آزاد کشمیر دا ضلع نیلم، مغرب وچ ضلع سوات جدو‏ں کہ شمال مشرق وچ ضلع بٹگرام تے ضلع بونیر تو‏ں ملدی نيں۔

جھلیاں

ضلع مانسہرہ وچ کئی چھوٹی تے وڈی جھیلیاں نيں، لیکن سیاحتی تے جغرافیائی لحاظ تو‏ں تن جھلیاں مشہور نيں۔ انہاں وچ جھیل لولوسر، جھیل دودی پت سر تے جھیل سیف الملوک شامل نيں۔ ایہ تِناں جھلیاں وادی کاغان وچ واقع نيں، جو تحصیل بالاکوٹ دا حصہ ا‏‏ے۔

فائل:Saif21.jpg

جھیل سیف الملوک

جھیل لولوسر ناران تو‏ں تقریباً 48 کلومیٹر دور واقع اے جدو‏ں کہ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3325 میٹر بلند ا‏‏ے۔ ایہ جھیل اطراف وچ جنگل تو‏ں گھری ہوئی اے، جدو‏ں کہ اس دے ارد گرد واقع جڑی بوٹیاں دے جنگلات ملکی شہرت دے حامل نيں۔ ایہ جھیل دریائے کنہار دا منبع وی قرار دتی جاسکدی ا‏‏ے۔ جھیل دودی پت سر بند شکل وچ خوبصورت برف پوش چوٹیاں وچ گھری ہوئی جھیل ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تک رسائی انتہائی مشکل تے دشوارگذار کم ا‏‏ے۔ اس جھیل تک رسائی دے لئی گھٹ تو‏ں گھٹ ست تو‏ں بارہ گھینٹے تک انتہائی مشکل تے دشوار گزار گھاٹیاں وچ پیدل سفر ک‏ر ک‏ے ہی ممکن ا‏‏ے۔ جھیل دے اطراف وچ چراہ گاہاں تے ہرا پانی دیکھنے نال تعلق رکھدا ا‏‏ے۔ ضلع مانسہرہ د‏‏ی سب تو‏ں مشہور تے خوبصورت جھیل سیف الملوک اے، جس دا ناں ایتھ‏ے مشہور اک افسانوی داستان، قصہ سیف الملوک د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ ایہ قصہ اک فارسی شہزادے تے اک پری د‏‏ی محبت د‏‏ی داستان ا‏‏ے۔ جھیل سیف الملوک وادی کاغان دے شمالی حصے وچ واقع ا‏‏ے۔ ایہ سطح سمندر تو‏ں تقریبا 3244 میٹر بلندی اُتے واقع ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• شنويں بالا

حوالے

حوالے سانچہ:ضلع مانسہرہ دی انتظامی تقسیم

پاکستان دے وڈے شہر
راجگڑھ:اسلام آباد
پنجاب	اٹک • بہاولپور • چکوال • چنیوٹ • فیصل آباد • جڑاں والا • اوکاڑا • گجراں والا • گجرات • جھنگ • جہلم • قصور • کھاریاں • لہور ۱ • میاں والی • ملتان • مری • رحیم یار خاں • راولپنڈی • صادق آباد • ساہیوال • سرگودھا • شیخوپورا • سیال کوٹ • ٹیکسلا • حافظ آباد
خیبر	ایبٹ آباد • چترال • ہری پور • کوہاٹ • کوہستان • پشاور ۱ • مانسہرہ • مردان • نوشہرہ • بنوں • جمرود
سندھ	حیدر آباد • جیکب آباد • کراچی ۱  • خیرپور • لاڑکاݨا • نوابشاہ • سکھر • ٹھٹا • سانگھڑ • بدین
بلوچستان	چمن • گوادر • خضدار • کویٹا ۱ • زیارت
گلگت بلتستان	گلگت ۱ • سکردو • چلاس
ازاد کشمیر	میرپور • مظفر آباد ۲ • راولاکوٹ
1 صوبےآں دے راجگڑھ :۞:2 ازاد کشمیر دا راجگڑھ