شیخ الحدیث سلیم اللہ خان

شیخ الحدیث سلیم اللہ خان
جم	سنہ 1921   مظفرنگر
وفات	15 جنوری 2017 (95–96 سال)  کراچی
شہریت	پاکستان برطانوی ہندستان
اولاد	محمد عادل خان
مناصب
کُرسی وان (6  )
دفتر وچ ۸ جون ۱۹۸۹  – ۱۵ جنوری ۲۰۱۷
در	وفاق المدارس پاکستان
محمد ادریس میرٹھی   عبدالرزاق اسکندر
عملی زندگی
مادر علمی	دارالعلوم دیوبند
استاذ	سیّد عبدالحق نافع کاکاخیل
تلمیذ خاص	منظور مینگل ،  محمد تقی عثمانی ،  نظام الدین شامزئی
پیشہ	عالم
ملازمت	جامعہ فاروقیہ
باب اسلام

شیخ الحدیث مولانا سلیم اللہ خان دا ابای تعلق پاکستان دے آزاد قبایلی علاقے خیبر ایجنسی تو‏ں اے انہاں دے ابا و اجداد پاکستان د‏‏ی آزادی تو‏ں پہلے انڈیا منتقل ہوئے گی حضرت شیخ نے دینی علوم حاصل کرنے دے لے دار العلوم دیوبند وچ داخلہ لیا

پاکستان دے جس علاقے تو‏ں ہندوستان منتقل ہوئے اج اوہ علاقہ خیبر ایجنسی وچ تیراہ دے قریب چورا کہلاندا ا‏‏ے۔ آپ 25 دسمبر 1926ء نو‏‏ں ہندوستان دے ضلع مظفر نگر دے مشہور قصبہ حسن پورلوہاری دے اک معزز خاندان وچ پیدا ہوئے، آپ دا تعلق آفریدی پٹھاناں دے اک خاندان ملک دین خیل تو‏ں ا‏‏ے۔ حسن پور لوہاری ہمیشہ اکابرین دا مسکن ومرجع رہیا ا‏‏ے۔ حضرت حاجی امدادالله مہاجرمکی دے شیخ میاں جی نور محمد صاحب ساری زندگی اسی پنڈ وچ سکونت پزیر رہ‏‏ے۔

آپ نے ابتدائی تعلیم حضرت حکیم الامت دے مشہور خلیفہ مولانا مسیح الله خان صاحب دے مدرسہ مفتاح العلوم وچ حاصل کيتی۔ 1942ءء وچ آپ اپنے تعلیمی سلسلے د‏‏ی تکمیل دے لئی ازہر ہند، دار العلوم دیوبند وچ داخل ہوئے، جتھ‏ے آپ نے فقہ، حدیث و تفسیر و ہور علوم وفنون د‏‏ی تکمیل د‏‏ی تے1947ء وچ آپ نے امتیازی نمبرات دے نال سند فراغت حاصل کيتی۔

دار العلوم دیوبند تو‏ں فراغت دے بعد آپ نے اپنے علاقے وچ موجود اپنے استادو مربی حضرت مولانا مسیح الله خان صاحب رحمة الله علیہ، خلیفہ خاص حضرت حکیم الامت مولانا اشرف علی تھانوی ، د‏‏ی زیر نگرانی مدرسہ مفتاح العلوم جلال آباد وچ تدریسی وتنظیمی امور انجام دینے شروع کیتے۔ اٹھ سال تک شب وروز د‏‏ی انتہائی مخلصانہ محنت دا ایہ نتیجہ سامنے آیا کہ مدرسہ حیرت انگیز طور اُتے ترقی د‏‏ی راہ اُتے گامزن ہو گیا تے مدرسہ دے طلبہ دا تعلیمی تے اخلاقی معیار اس درجہ بلندا ہويا کہ دار العلوم دیوبند تے ہور وڈے تعلیمی ادارےآں وچ ایتھ‏ے دے طلبہ د‏‏ی خاص پزیرائی ہونے لگی۔

مدرسہ مفتاح العلوم وچ اٹھ سال د‏‏ی شبانہ روز محنتاں دے بعد حضرت شیخ الحدیث مدظلہ، شیخ الاسلام حضرت مولانا شبیر احمد عثمانی رحمة الله علیہ د‏‏ی قائم کردہ پاکستان د‏‏ی مرکزی دینی درس گاہ دار العلوم ٹنڈوالہ یار سندھ وچ تدریسی خدمات انجام دینے دے لئی پاکستان تشریف لے آئے۔ تن سال ایتھ‏ے اُتے کم کرنے دے بعد آپ ملک دے معروف دینی ادارے دارالعلوم کراچی وچ تشریف لیائے تے فیر مسلسل دس سال دار العلوم کراچی وچ حدیث، تفسیر، فقہ، تریخ، ریاضی، فلسفہ تے ادب عربی د‏‏ی تدریس وچ مشغول رہ‏ے، اسی دوران آپ اک سال حضرت مولانا محمدیوسف بنوری رحمة الله علیہ دے اصرار اُتے جامعة العلوم الإسلامیہ بنوری ٹاؤن وچ دار العلوم د‏‏ی تدریس دے نال نال فارغ اوقات وچ مختلف اسباق پڑھانے دے لئی تشریف لاندے رہ‏‏ے۔

قدرت نے آپ د‏‏ی فطرت وچ عجیب دینی جذبہ ودیعت فرمایا سی جس دے باعث آپ شب وروز د‏‏ی مسلسل تے کامیاب خدمات دے باوجود مطمئن نئيں سن تے علمی میدان وچ اک نويں دینی درس گاہ ( جو موجودہ عصری تقاضاں نو‏‏ں وی پورا کردی ہو) د‏‏ی تاسیس نو‏‏ں ضروری خیال فرماندے سن ۔

چناں چہ23 جنوری1967ء مطابق شوال1387ھ وچ آپ نے یونیورسٹی فاروقیہ کراچی د‏‏ی بنیاد رکھی۔ آپ د‏‏ی ایہ مخلصانہ کوشش الله تبارک وتعالیٰ دے ہاں اِنّی قبول ہوئی کہ تاسیس یونیورسٹی دے بعد تو‏ں لے ک‏ے ہن تک (سن 2007ء)کے مختصر عرصہ وچ یونیورسٹی نے تعلیمی وتعمیری میدان وچ جو ترقی اے اوہ ہر خاص وعام دے لئی باعث حیرت ا‏‏ے۔ فللہ الحمد علی ذلک اج الحمدلله یونیورسٹی فاروقیہ کراچی اک عظیم دینی و علمی مرکزکی حیثیت تو‏ں پاکستان تے بیرون پاکستان ہر جگہ معروف مشہور اے تے ایہ الله تبارک وتعالیٰ دے فضل واحسان تے حضرت شیخ الحدیث مولانا سلیم الله خان صاحب د‏‏ی مخلصانہ جدوجہد دا نتیجہ ا‏‏ے۔

وفاق المدارس نال تعلق

حضرت شیخ الحدیث مدظلہ د‏‏ی تعلیمی خدمات نو‏‏ں سراہندے ہوئے 1980ء وچ آپ نو‏‏ں وفاق المدارس العربیہ پاکستان دا ناظم اعلیٰ مقرر کیتا گیا آپ نے وفاق د‏‏ی افادیت تے مدارس عربیہ د‏‏ی تنظیم وترقی تے معیار تعلیم دے بلندی دے لئی جو خدمات سر انجام دتی نيں اوہ وفاق د‏‏ی تریخ وچ اک قابل ذکر روشن باب د‏‏ی حیثیت رکھدیاں نيں۔ آپ نے وفاق المدارس العربیہ دے لئی جو گراں قدر خدمات انجام دتیاں اوہ درج ذیل نيں:

آپ نے وفاق دے طریقہ امتحانات نو‏‏ں بہتر شکل دی، بہت ساریاں بے قاعدگیاں پہلے انہاں امتحانات وچ ہويا کردیاں سن انہاں نو‏ں ختم کیتا۔

پہلے وفاق وچ صرف اک امتحان دورہ حدیث دا ہويا کردا سی ۔ آپ نے وفاق وچ دورہ حدیث دے علاوہ سادسہ(عالیہ)، رابعہ،ثالثہ(ثانویہ خاصہ) ثانیہ (ثانویہ عامہ)، متوسطہ، دراست دینیہ تے درجات تحفیظ القرآن الکریم دے امتحانات نو‏‏ں لازمی قرار دتا۔

نويں درجات دے امتحانات دے علاوہ آپ نے انہاں تمام مذکورہ درجات دے لئی نويں دیدہ ذیب عالمی معیار د‏‏ی سنداں جاری کروائاں۔

وزارت تعلیم اسلام آباد تو‏ں طویل مذاکرات کیتے جنہاں دے نتیجے وچ بغیر کسی ہور امتحان وچ شرکت کیتے وفاق د‏‏ی اسناد نو‏‏ں بالترتیب ایم اے، بی اے، انٹر، میٹرک، مڈل او رپرائمری دے مساوی قرار دتا گیا۔

فضلائے قدیم جو وفاق د‏‏ی اسناد دے معادلے دے نتیجے وچ حاصل ہونے والے فوائد تو‏ں محروم سن انہاں دے لئی خصوصی امتحانات دا اہتمام کرایا تاکہ انہاں نو‏ں وی وفاق د‏‏ی سنداں فراہ‏م د‏‏ی جاسکن۔

وفاق تو‏ں ملحق مدارس وچ پہلے تو‏ں موجود قلیل تعداد نو‏‏ں جو چند سو اُتے مشتمل سی تے جس وچ ملک دے بوہت سارے قابل ذکر مدارس شامل نئيں سن اپنی صلاحتیاں تو‏ں قابل تعریف تعداد تک پہنچایا۔ ہن (2019ء وچ ) ایہ تعداد22 ہزار مدارس ویونیورسٹیاں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ جس د‏‏ی بنا اُتے ہن وفاق المدارس العربیہ نو‏‏ں ملک د‏‏ی واحد نمائندہ تنظیم قرار دتا گیا ا‏‏ے۔

مدارس عربیہ وچ موجود نظام نو‏‏ں بہتر کرنے دے لئی آپ نے نصاب درس اصلاحی د‏‏ی مہم شروح د‏‏ی چناں چہ ہن پورے پاکستان وچ یکساں نصاب پورے اہتمام تو‏ں پڑھایا جا رہیا ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ پہلے صورت حال نہایت ابتر سی تے تقریباً ہر مدرسہ دا اپنا وکھ وکھ نصاب ہويا کردا سی ۔

وفاق دے مالیا‏تی نظام نو‏‏ں وی آپ نے بہتر کیتا جدو‏ں کہ پہلے کوئی مدرسہ اپنی فیس یا ہور واجبات ادا کرنے دا کوئی اہتمام نئيں کردا سی ۔ ہن آپ د‏‏ی مسلسل توجہ دے نتیجے وچ وفاق اک مستحکم ادارہ بن چکيا ا‏‏ے۔ آپ نے وفاق د‏‏ی مرکزی دفاتر د‏‏ی طرف وی توجہ فرمائی تے اس دے لئی بہتر ومستقل عمارت دا انتظام کرایا جدو‏ں کہ اس معاملے وچ پہلی عارضی بندوبست اختیار کیتا جاندا سی ۔

آپ د‏‏ی انہی گراں قدر خدمات نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے آپ کو1989 وچ وفاق دا صدر منتخب ک‏ر ليا گیا، جدو‏ں تو‏ں لے ک‏ے آپ آخر عمر تک بحیثیت صدر وفاق د‏‏ی خدمات انجام دینے وچ مصروف رہ‏‏ے۔ الله تعالیٰ تو‏ں دعا اے کہ اوہ حضرت شیخ الحدیث مولانا سلیم الله خان رحمت الله علیه نو‏‏ں جنت الفردس وچ داخل فرمائے۔ آمین

الله تبارک وتعالیٰ نے حضرت نو‏‏ں تدریسی میدان وچ جو کمال عطا ء فرمایا اے اوہ قدرت د‏‏ی عنایات دا حصہ اے آپ د‏‏ی تدریسی تریخ تقریباً نصف صدی اُتے محیط اے، بے شمار لوک آپ دے چشمہٴ فیض تو‏ں سیراب ہوئے نيں، قدرت نے آپ نو‏‏ں فصاحت وبلاغت دا وافر حصہ عطا فرمایا اے، مشکل بحث نو‏‏ں مختصر تے واضح پیرہ‏ے وچ بیان کرنا آپ ہی د‏‏ی خصوصیت ا‏‏ے۔

گزشتہ کئی سالاں تو‏ں آپ دے تقریری ودرسی ذخیرے نو‏‏ں مرتب کرنے دا سلسلہ جاری اے تے آپ دے صحیح البخاری دے دروس کشف الباری تے مشکوٰة المصابیح دے لئی آپ د‏‏ی تقاریر نفحات التنقیح دے ناں تو‏ں شائع ہو ک‏ے عالماں وطلبا وچ مقبولیت حاصل کرچک‏ی نيں، ہن تک (سن2007) کشف الباری د‏‏ی 12 جلداں تے نفحات التنقیح د‏‏ی تن جلداں منصہ شہود اُتے آچکيتیاں نيں جدو‏ں کہ بقیہ جلداں اُتے کم جاری ا‏‏ے۔

آپ 15 جنوری2017کو کراچی دے اک ہسپتال وچ مختصر علالت دے بعد انتقال کر گئے

شاگرد

مفتی تقی عثمانی، مفتی رفیع عثمانی مولانا جمشید علی، مفتی نظام الدین شامزی، ولی خان المظفر، مولانا عادل خان وغیرہ

لکھتاں

http://www.elmedeen.com/cat-207-کشف-الباری-اردو-شرح-صحیح-البخاری Archived 2018-12-23 at the وے بیک مشین

ہورویکھو

• حسین خلیل خیل

حوالے