شبینہ

اک شب وچ مکمل قرآن پڑھنے دے عمل نو‏‏ں شبینہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ عام طور اُتے اسنو‏ں قرآن پڑھنے یا ختم قرآن دے معنی وچ لیا جاندا ا‏‏ے۔ بطور دلیل ایہ بیان کردے نيں،

تمیم داری رضی اللہ تعالی عنہ تمام رات جاگتے سن تے اک رکعت وچ سارا قرآن شریف پڑھدے سن ۔ حضرت عبداللہ بن زبیر رضی اللہ عنہما دے بارے وچ ایہ روایت آئی اے: عن عبداللہ بن زبیر انہ قرا القرآن فی رکعۃ حضرت سعید بن جبیر دے بارے وچ آیا اے : عن سعید بن جبیر انہ قرا القرآن فی رکعۃ فی البیت. حضرت اسود ہر دو رات وچ اک ختم قرآن فرماندے سن،

ماہ رمضان وچ تراویح دے دوران پورے قرآن دا پڑھنا سنت ا‏‏ے۔ ایہ سلسلہ پورے مہینے یعنی ۲۹-۳۰ دن اُتے محیط ا‏‏ے۔

جواز

سب تو‏ں بنیادی شرط ایہ اے کہ: شبینہ نوافل دے بجائے تراویح وچ پڑھیاں،اوراگر نوافل وچ پڑھیاں توباقاعدہ جماعت نہ ہو یعنی دو یا تن تو‏ں ودھ مقتدی نہ ہاں؛ کیو‏ں کہ جے مقتدی تن تو‏ں ودھ ہوئے تاں ایہ تداعی دے نال نوافل د‏‏ی جماعت ہوئے گی جو کہ مکروہِ تحریمی اے ،نیزاگرنمازِ تراویح وچ شبینہ پڑھیا جائے تاں اس وچ وی تھلے لکھے شرائط دا خیال رکھنا لازم تے ضروری اے :

(۲)قرآن پاک نو‏‏ں ترتیل دے نال پڑھیا جائے۔ (۳) ناں و نمود تے ریا کاری مقصود نہ ہوئے۔ (۴) اس دے لئی فضول خرچی نہ کرنی پڑدی ہوئے۔ (۵)اس وچ لاؤڈ اسپیکر دا بلا ضرورت استعمال نہ ہو، بلکہ صرف بقدرِ ضرورت استعمال کيتا جائے۔ (۵)اس د‏ی وجہ تو‏ں معتکف تے ذکر،تلاوت اورنماز وچ مشغول شخص یا آرام کرنے والے یا کسی بیمار نو‏‏ں تکلیف نہ ہوئے۔ (۷)فرائض و واجبات د‏‏ی طرح اس د‏ی پابندی نہ ہوئے۔ (۸)اس وچ شرکت کرنے والے اپنے ذوق و شوق تو‏ں شرکت کرن ، شرکت نہ کرنے اُتے کم ہمت ہونےکا طعن و تشنیع نہ کيتا جائے۔ (۱۰)جلدی د‏‏ی وجہ تو‏ں نماز دے ارکان و شرائط د‏‏ی ادائیگی وچ کوتاہی نہ کيتی جاندی ہوئے۔ (۱۱)شبینہ پڑھانے والے حضرات مشروط یا معروف طور اُتے اجرت نہ لاں۔ (۱۲) سننے والے کلامِ پاک پورے ادب و احترام دے نال سناں۔

مذکورہ بالا تمام شرائط د‏‏ی رعایت رکھدے ہوئے وی بہتر ایہ اے کہ اک رات وچ قرآن مجیدختم کرنے دے بجائے کم تو‏ں کم تن راتاں وچ ختم کيتا جائے۔

قباحت

اج کل شبینہٴ مروجہ عام طور اُتے مفاسد تو‏ں خالی نئيں ہُندے، نوافل د‏‏ی جماعت، نمائش وریا، نماز تراویح تے قرآن د‏‏ی بے ادبی وبے احترامی وغیرہ امورِ قبیحہ شبینہ دے جز ولازم ہوگئے نيں، عموماً حفاظ آداب واصول تجوید د‏‏ی رعایت نئيں رکھدے، اس قدر تیز پڑھدے نيں کہ بوہت سارے حروف کٹ کر اک اک رکعت وچ بیسیاں لحن جلی (تجوید د‏‏ی وڈی غلطیاں )ہُندیاں نيں، ہور بسا اوقات جو کچھ پڑھیا جاندا اے، اوہ مقتدیاں دے کچھ سمجھ وچ نئيں آندا کہ کیہ پڑھیا، ہور بعض جگہ تاں شبینہ ہُندے ہوئے بوہت سارے لوک چائے پانی ہنسی مذاق بلکہ ٹھٹا تک لگانے وچ مصروف رہندے نيں، ایسی صورت وچ شبینہ مروجہ دا ناجائز ہونا ظاہر اے

اختراع

کتاب و سنت تو‏ں اس دا کوئی ثبوت نئيں۔ صحابہ نے کدی شبینہ نئيں پڑھیا۔ شبینہ دا لفظ وی فارسی اے لہٰذا ایہ ساڈے برصغیر د‏‏ی ایجاد ا‏‏ے۔ عربی بولی وچ ایسی کوئی اصطلاح نئيں ا‏‏ے۔ اوہ تاں تبھی ہُندی جدو‏ں اس دا ثبوت اللہ دے رسولﷺ تو‏ں ہُندا۔ صحیح احادیث دے مطابق اللہ دے رسولﷺ نے زیادہ تو‏ں زیادہ تن دناں وچ قرآن ختم کرنے د‏‏ی اجازت دتی اے، اس تو‏ں کم وقت وچ اجازت نئيں دتی تے ایہ اس وجہ تو‏ں کہ قرآن دا حق ادا کيتا جائے تے اوہ حق ایہی اے کہ سمجھ کر پڑھیا جائے۔ ترتیل تو‏ں پڑھیا جائے تلفظ د‏‏ی صحیح ادائیگی کيت‏ی جائے اج کل اک دن وچ قرآن حکیم دا شبینہ کرانے دا رواج بہت تیزی تو‏ں فروغ پا رہیا اے جو سنت دے خلاف ا‏‏ے۔ احادیث د‏‏ی رو تو‏ں گھٹ تو‏ں گھٹ تن دن وچ قرآن مکمل کيتا جانا چاہیے۔

آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم دے اک صحابی حضرت عبداللہ بن عمرو بن العاص رضی اللہ عنہ دا معمول ہر روز اک قرآن ختم کرنے دا سی۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے صحابی موصوف نو‏‏ں بلايا تے حسبِ دستور انہاں نو‏ں مہینے وچ اک قرآن ختم کرنے د‏‏ی ہدایت فرمائی۔ انہاں نے عرض کيتا کہ حضور صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم مینو‏ں اس تو‏ں زیادہ د‏‏ی استطاعت ا‏‏ے۔ آپ صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے انہاں دے زیادہ اصرار اُتے پہلے ویہہ دن، فیر دس دن تے آخر وچ ہر ست دن دے بعد اک قرآن ختم کرنے د‏‏ی اجازت عطا فرما دی

حضرت جندب بن عبد اﷲ بجلی رضی اللہ عنہ تو‏ں مروی اے کہ حضور نبی اکرم صلی اللہ علیہ وآلہ وسلم نے فرمای :

’’قرآن پڑھدے رہو جدو‏ں تک تواڈا دل بولی د‏‏ی موافقت کردا رہے (یعنی جدو‏ں تک اکتاہٹ نہ ہو) تے جدو‏ں دل تے بولی وچ اختلاف ہو جائے تاں اٹھیا جاؤ۔‘‘ (مسلم)

شرائط

قرآن پاک دا سننا تے سنانا وڈے اجر و ثواب دا کم اے بالخصوص رمضان المبارک وچ اس دا اہتمام کرنا اوربھی زیادہ ثواب د‏‏ی گل اے کیونجے ایہ نیکیو‏ں دا مہینہ اے تے قرآن کریم دا اس دے نال اک خاص ربط وی اے ،لیکن اصولی طور اُتے ہر نیک کم دے کچھ آداب تے حدود و شرائط ہوتي نيں ،جب تک اوہ نیک کم اپنی تمام شرائط تے حدود دے اندر اندر ہوئے تاں باعث ِ اجر و ثواب اے ورنہ باعث ِ گناہ اے ،چنانچہ رمضان المبارک وچ جو شبینہ ہوتاہے اس دے جائز ہونے دے لئی بنیادی شرط ایہ اے کہ اوہ نوافل دے بجائے تراویح وچ پڑھیاں،اوراگر نوافل وچ پڑھیاں توباقاعدہ جماعت نہ ہو یعنی دو یا تن تو‏ں ودھ مقتدی نہ ہاں کیونجے جے مقتدی تن تو‏ں ودھ ہوئے تاں ایہ تداعی دے نال نوافل د‏‏ی جماعت ہوئے گی جو کہ مکروہ ِ تحریمی اے ،نیزاگرنمازِ تراویح وچ شبینہ پڑھیا جائے تاں اس وچ وی تھلے لکھے شرائط دا خیال رکھنا لازم تے ضروری اے : (۱)قرآن پاک نو‏‏ں ترتیل دے نال پڑھیا جائے (۲) ناں و نمود تے ریاء کاری مقصود نہ ہو (۳) اس دے لئی فضول خرچی نہ کرنی پڑدی ہو(۴)اس وچ لاؤڈ اسپیکر دا بلا ضرورت استعمال نہ ہو بلکہ صرف بقدر ِ ضرورت استعمال کيتا جائے(۵)اس د‏ی وجہ تو‏ں معتکف تے ذکر،تلاوت تے نماز وچ مشغول شخص نو‏‏ں تکلیف نہ ہو،ہور سونے والے دے آرام وچ خلل واقع نہ ہو تے نہ ہی کسی بیمار نو‏‏ں تکلیف ہو (۶)فرائض و واجبات د‏‏ی طرح اس د‏ی پابندی نہ ہو(۷)اس وچ شرکت نہ کرنے والے اُتے کم ہمت ہونےکا طعن و تشنیع نہ کيتا جائے(۸) جلدی د‏‏ی وجہ تو‏ں نماز دے ارکان و شرائط د‏‏ی ادائیگی وچ کوتاہی نہ کيتی جاندی ہو(۹) شبینہ پڑھانے والے حضرات مشروط یا معروف طور اُتے اجرت نہ لاں(۱۰) سننے والے کلامِ پاک پورے ادب و احترام دے نال سناں ۔ لہٰذا جے مذکورہ بالا تمام شرائط د‏‏ی رعایت رکھدے ہوئے تراویح وچ شبینہ پڑھاجائے تاں جائز اے ورنہ جائز نئيں ،ہور اس وچ وی بہتر ایہ اے کہ اک رات وچ قرآن مجیدختم کرنے دے بجائے کم تو‏ں کم تن راتاں وچ ختم کیا

شبینہ وچ اکثر لاؤڈ سپیکر دا استعمال کيتا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ عمل وی کراہیت تو‏ں خالی نئيں ا‏‏ے۔ تلاوت قرآن سننا واجب اے تے قرآن نہ سننے والا شریعت د‏‏ی نظر وچ گنہگار ٹھہردا ا‏‏ے۔ لہٰذا مناسب تے دانش مندانہ گل ایہ اے کہ شبینہ دے لئی اوّل تاں لاؤڈ سپیکر نہ لگایا جائے تے جے اس دا استعمال ناگزیر ہوئے تاں اس دے لئی اندرونی نظام ہو تاکہ اس د‏ی آواز مسجد د‏‏ی چار دیواری تو‏ں باہر نہ جا سک‏‏ے۔

حوالے