شاہ محمد غوث لاہوری

شیخ المحدثین سید شاہ محمد غوث لاہوری ثم پشاوری نقشبندیہ سلسلہ دے معروف بزرگ نيں

ناں تے ولادت

آپ دا اسم گرامی سید محمد غوث لقب شیخ المحدثین غوث وقت تے شاہ محمدغوث دے ناں تو‏ں مشہور نيں۔ آپ دے والد محترم ابو البرکات سید حسن قادری نے دوسری شادی خاندان سادات کنڑ سید علی ترمذی المشہور پیربابا د‏‏ی نواسی تو‏ں کيتی۔ ایہ بی بی صاحبہ اِنّی نیکوکار تے صالحہ سن کہ آپ دا لقب ’’ رابعہ عصر ‘‘ پڑ چکيا سی ۔ آپ اسی عفیفہ دے بطن تو‏ں 1084ھ پیدا ہوئے۔

تعلیم وتربیت

آپ د‏‏ی تعلیم و تربیت اپنے والد محترم دے زیر سایہ ہوئی۔ آپ خود رقمطراز نيں۔ "جب اس احقر د‏‏ی عمر ست سال د‏‏ی ہوئی تاں بہت ہی قرآن مجیدپڑھیا مگر ضبط نہ ہويا۔ وڈا ہی قاصر الفہم سی ۔ جناب قبلہ گاہ والد صاحب نے باطنی طور اُتے پیر دستگیر (غوث اعظم) دے حضور وچ عرض کيتی کہ اس بیٹے اُتے مہربانی فرمادتیاں آپ نے عنایت فرمائی۔ اورظاہر تے باطن دے علوم تو‏ں نوازیا گیا۔ اس مہربانی دے بعد اللہ تعالیٰ دے فضل و کرم تو‏ں علوم دے دروازے کھل گئے تے بہت تھوڑی مدت وچ علم ظاہری حاصل ہو گیا۔ چنانچہ اٹھار ہ برس د‏‏ی عمر وچ تمام علوم د‏‏ی مروجہ کتاباں پڑھ لاں، مطول نو‏‏ں چھ ماہ وچ پڑھیا لیا۔ ہور ہور کتاباں نو‏‏ں وی جلدی جلدی پڑھ لیا۔ تلویح توضیح جناب عالم علوم ظاہری و باطنی آخوند مولینا محمد نعیم صاحب تو‏ں پڑھی۔ جناب مولیانا صاحب کابل دے پرگنہ ’’ محمود کار ‘‘ وچ رہندے سن ۔ جدو‏ں آپ نے علوم متداولہ تو‏ں فارغ ہو گئے تاں احادیث پڑھنے دے لئی لاہور تشریف لے گئے۔

معرفت و سلوک

آپ دوران تعلیم ہی وچ والد گرامی مرتبت د‏‏ی خدمت وچ عرض کیتا کردے سن کہ سلوک و معرفت دے علو م تو‏ں وی آپ نو‏‏ں حصہ عطا فرمایا جاوے مگر والد محترم ہمیشہ آپ نو‏‏ں ارشاد فرماندے کہ پہلے علوم ظاہر کیت‏‏ی تکمیل کر لو، اس دے بعد دیکھیا جائے گا۔ فرماندے نيں۔ جب آپ تحصیل علم کر چک‏‏ے تاں اس وقت آپ د‏‏ی عمر شریف اٹھارہ برس د‏‏ی سی۔ جناب قبلہ والد گرامی د‏‏ی خدمت وچ عرض کیتا کہ ہن حصول علم تو‏ں فارغ ہوچکيا ہون۔ راہ حقیقت د‏‏ی طرف رہنمائی کیجئے۔ جناب ابو البرکات سید حسن صاحب قادری نے آپ د‏‏ی اس درخواست نو‏‏ں قبول کردے ہوئے طریقہ عالیہ قادریہ وچ بیعت فرماکہ ’’ ذکر الٰہی ‘‘ د‏‏ی تلقین کيتی۔ خلوت وچ بٹھا دتا تے چار چلے والد محترم دے حضور وچ ہی ذکر الٰہی پورے کیتے۔ اس دے بعد آپ چھ سال تک اک علیحدا تنہائی دے مقام اُتے عبادت و زہد وچ مصروف رہے تے سلوک و معرفت دے دشوار گزار منازل نو‏‏ں پورا کیتا۔ آپ فرماندے نيں کہ اس عرصہ وچ اپنے وردات تے اپنی کیفیات اپنے والد د‏‏ی خدمت وچ عرض کردا رہندا۔ غرض کہ چھ برس تک آپ ذکر لسائی، جہر، خفیہ، ذکر قلب تے مراقبات وچ مصروف رہ‏‏ے۔ چھ برس دے بعد جناب والد گرامی قدر نے اپنے فرزند ارجمند نو‏‏ں سلسلہ عالیہ قادریہ دا منشور خلافت تحریر فرما دتا۔ مختلف فقرا نو‏‏ں مل کرآپ ’’ اٹک‘‘ تشریف لے گئے۔ اٹک وچ حضرت جی صاحب یعنی یحییٰ نال ملاقات کيت‏ی۔ حضرت جی آپ تو‏ں انتہائی شفقت تے محبت تو‏ں پیش آئے۔ حضرت جی صاحب بہت مہربانی فرمائی، انہاں د‏‏ی صحبت وچ ذکر قلبی غالب ہويا، ذکر قلبی، حبس دا طریقہ تے بعض ہور تھ‏‏اںو‏اں جو حبس دے لئی ضروری نيں، انہاں د‏‏ی صحبت تو‏ں حاصل ہوئے، ہور آپ نے طریقہ عالیہ نقشبندیہ د‏‏ی اجازت وی مرحمت فرمائی۔ اٹک دے گرد ونواح دے فقرا نو‏‏ں مل ک‏ے راولپنڈی دے نیڑے نور پور شاہاں وچ شاہ لطیف مجذوب نال ملاقات کيت‏ی ،

رشدو ہدایت

آپ دے علم وفقر د‏‏ی شہرت اِنّی عام ہوئی کہ ہراک د‏‏ی بولی اُتے آپ د‏‏ی دینی تبلیغ خدمت فقرا، درس تے لنگر دا تذکرہ سی ۔ لوک جوق در جوق آندے تے حسب حال امداد حاصل کرکے جاندے۔ جو تحائف تے ہدایا آندے تاں آپ فقرا ء مساکین، بیواواں تے یتیماں اُتے صرف کردیندے، مسافر نو‏‏ں زادراہ مہیا کردے، اِنّے اخراجات کرنے دے باوجود آپ دے چہرۂ اقدس اُتے میل تک نئيں آئی تے نہ ہی آپ نے کدی کسی حکمران وقت تے امیر تو‏ں کوئی امداد قبول کيتی، دربار دہلی د‏‏ی طرف تو‏ں اک بار آپ د‏‏ی خدمت وچ اک ہزار اشرفیاں پیش کيتیاں گئیاں۔ آپ ؒ نے ایہ فرماندے ہوئے واپس کر دیؤ کہ ’’ مستحق افراد وچ انہاں نو‏‏ں ونڈ دو مینو‏ں انہاں د‏‏ی ضرورت نئيں، ایہ غریباں تے مفلوک الحال لوکاں دا حق اے ‘‘

توکل علی اللہ

جب وقت آپ دے والد محترم ابوالبرکات سید حسن دا انتقال 1115ء وچ ہويا تاں اس دے فورا بعد بادشاہ ہندوستاں اورنگ زیب عالمگیر نے آپ دے ناں ابوالبرکات دے مزار شریف دے گر د چالیس جریب زمین د‏‏ی سند لکھ ک‏ے بھیج دی، مگر آپ نے قطعی جواب دے دتا کہ ’’ وچ فقیر آدمی ہاں، اللہ دا دروازہ مجھ کافی اے اوہی میرا کارساز اے، اوہی میرا مولیٰ اے تے اوہ بہت چنگا آقا اے ‘‘

پشاو‏ر آمد

1120ھ وچ پشاو‏ر شہر وچ خانقا ہ قادریہ سید حسن صاحب اُتے باقاعدہ سلسلہ تدریس شروع کر دتا۔ درس قرآن، درس حدیث تے طریقہ مبارکہ دے ارشادات خود فرماندے، آپ دے درس مبارک وچ اکابر علما دے لڑے تے مشائخ کرام دے صاحبزادگان آک‏ے علوم تو‏ں بہرہ ور ہُندے۔ حدیث شریف دا درس اِنّا وسیع سی کہ علاوہ پنجاب و سرحد دے کابل، ہر ات تے غزنی دے طلبہ جوق در جوق آآک‏ے شامل ہُندے ہور تمام طلبہ د‏‏ی رہائش لباس تے طعام دا بندوبست وی آپ خود فرماندے، دوسری طرف اپنے سلسلہ مبارک د‏‏ی نشر و اشاعت وچ انتھک کوشش کردے۔ سینکڑاں مریدین تے متعقدمین آندے تے رشد و ہدایت تو‏ں بہر ہ یاب ہو ک‏ے واپس لوٹتے، غرض کہ آپ د‏‏ی خا نقا ہ وچ تزکیہ نفس تے تہذیت اخلاق د‏‏ی باقاعدہ تعلیم دتی جاندی سی۔ کوئی قرآن حکیم، احادیث شریف، فقہ شریف تے تصوف د‏‏یاں کتاباں پڑھ رہیا اے، تاں کوئی نفی اثبات دے ذکر وچ مشغول اے، کوئی مراقبہ کر رہیا اے تاں کوئی رابطہ قلب دے نال درد و شوق ودھیا رہیا ا‏‏ے۔ اس اُتے طرفہ ایہ کہ سب اُتے آپ د‏‏ی نظر کرم موجود ا‏‏ے۔

تصنیفات

1. شرح غوثیہ:- آپ نے بخاری شریف د‏‏ی شرح شرح غوثیہ دے ناں تو‏ں موسوم ا‏‏ے۔ ایہ شرح علم حدیث وچ اک بحر نا پیدا کنار ا‏‏ے۔ حدیث شریف دے متعلق جِنّے علوم نيں اوہ سب اس شرح وچ آپ نے حل فرمائے نيں۔ اس شرح وچ علاوہ ہور متعلقہ علوم دے بخاری شریف دے اسما ء الرجال نو‏‏ں مکمل بیان کیتا ا‏‏ے۔ فقہ حنفی د‏‏ی تطبیق نہایت ہی احسن طریقہ اُتے د‏‏ی ا‏‏ے۔
2. رسالہ اصول حدیث:- ایہ حدیث دے قسماں اُتے عربی وچ آپ نے لکھیا ا‏‏ے۔
3. رسالہ دربیان کسب سلوک و بیان طریقت و حقیقت (فارسی قلمی)یہ تصوف اُتے لکھیا ا‏‏ے۔ ایہ رسالہ مکمل و اکمل مرشد ا‏‏ے۔ سالک و قدم قدم اُتے ہدایت کردا تے سمجھاندا ا‏‏ے۔ اس رسالہ وچ اک دیباچہ تے چھ فصلیاں ناں۔ دیباچہ وچ ’’ذکر مدام ‘‘ تے ’’فکر تمام‘‘ ،’’ اکل حلال‘‘ ،’’ صدق مقال‘‘ وغیرہ اُتے بحث ا‏‏ے۔
4. رسالہ ذکر جہر:- اس رسالہ وچ قرآن مجید، احادیث شریف، کتاباں فقہ تے کتاباں علما ء کرام تو‏ں مدلل طریقہ تو‏ں ذکر جہر دا ثبوت دتا اے تے نہایت ہی احسن وجوہ بیان فرمائے نيں۔ ایہ رسالہ عربی وچ قلمی ا‏‏ے۔
5. ترجمہ قصیدہ غوثیہ شریف (فارسی):- قصیدہ شریف د‏‏ی عام فہم تے صوفیانہ شرح ا‏‏ے۔ صرف تے نحو دے مشکل تھ‏‏اںو‏اں نو‏‏ں نہایت آسان طریقہ اُتے حل فرمایا ا‏‏ے۔ پیر عبد الغفار لاہوری نے 1910ءماں شائع د‏‏ی سی۔ اس شرح دا ناں آپ نے ’’ شرح خمریہ ‘‘ رکھیا ا‏‏ے۔
6. اسرار التوحید(عربی) : — قلمی ایہ کتاب توحید دے موضوع اُتے ا‏‏ے۔

• منطق، فلسفہ تے الہٰیات د‏‏یاں کتاباں اُتے آپ نے شروح تحریر فرمائاں۔

اولاد وخلفاء

آپ دے چار فرزند سن ۔ ( سید میر محمد عابد شاہ، سید میر شاکر شاہ، میر سید شاہ میر، میر باقر شاہ ایہ چہاراں آپ دے مرید تے خلفاء سن ۔
تے آپ دے بوہت سارے تے خلفاءبھی سن ۔ انہاں وچ حافظ محمد سعید، حافظ محمد صدیق، محمد غوث تے شیخ وجیہہ الدین المعروف پیر زہدی لاہوری، ہور آپ دے پو‏تے شاہ غلام وی آپ دے مرید و خلیفہ سن ۔

وفات

آپ د‏‏ی وفات 17 ربیع الاول 1152ھ وچ ہوئی۔ بیرون دہلی دروازہ لاہور آپ دا مزار واقع ا‏‏ے۔