سیلف ہیلپ گروپ (مالیہ)
سانچہ:Infobox union اک سیلف ہیلپ گروپ (ایس ایچ جی) اک پنڈ وچ بنا مالی میانچی (انگریزی: Financial intermediary) اے جس وچ 10–20 مقامی افراد شامل ہُندے نيں۔ ایہ لوک خواتین یا مرد ہوئے سکدے نيں حالانکہ سیلف ہیلپ گروپاں دی اکثریت خواتین اُتے مشتمل ہُندی اے۔ سیلف ہیلپ گروپاں دی زیادہ تر تعداد بھارت وچ اے، حالانکہ ایس ایچ جی ہور ملکاں وچ وی موجود نيں، خصوصًا جنوبی ایشیا تے جنوب مشرقی ایشیا وچ ۔
ارکان مختصر بچت ہر مہینہ کئی مہینےآں تک لگاتار کردے نيں تاکہ قرضےآں دی فراہمی دے لئی وافر سرمایہ دستیاب رہے۔ اس دے بعد رقم ارکان وچ واپس قرض دی صورت وچ دتی جاندی اے یا پنڈ دے تے لوکاں نوں کِسے وی مقصد دے لئی قرض دے طور اُتے دتی جاندی اے۔ بھارت وچ کئی ایس ایچ جی خرد مالیہ دی فراہمی دے لئی بنکاں توں مربوط نيں۔
سیلف ہیلپ گروپاں دا آغاز
سودھوسیلف ہیلپ گروپاں دا تصور بنگلہ دیش دے گرامین بینک دی دین اے جس دی بنیاد معروف نوبل انعام یافتہ ماہر معاشیات محمد یونس نے رکھی سی۔ بھارت وچ سیلف ہیلپ گروپاں نوں تقویت 1991ء-1992ء توں ملی جدوں ایس ایچ جی نوں بنکاں توں مربوط کیتا گیا۔[۱]
سیلف ہیلپ گروپ دا ڈھانچا
سودھوسیلف ہیلپ گروپ رجسٹرشدہ تے غیر رجسٹرشدہ ہوئے سکدے نيں۔ انہاں وچ عمومًا خرد صنعت کاراں دا اک گروپ شامل ہُندا اے جو اسيں صفت سماجی و معاشی پس منظر دا حامل ہُندا اے۔ سبھی ارکان رضاکارانہ طور اُتے جمع ہُندے نيں تے باضابطگی توں مختصر رقماں نوں جمع کردے نيں، باہمی رضامندی توں مشترکہ فنڈ تیار کردے نيں تاکہ انہاں ہنگامی ضروریات دی تکمیل باہمی مدد توں ممکن ہوئے سکے۔ ایہ لوک اپنے وسائل نوں معاشی استحکام دے لئی یکجا کردے نيں، گروپ دی جمع رقم توں قرض لیندے نيں تے گروپ وچ شامل ہر شخص نوں خود دی روزگار فراہم کردے نيں۔ گروپ دے ارکان اجتماعی سوچ تے ہم منصباں دے دباؤ توں استفادہ کردے نيں تاکہ آخرکار رقم صحیح مصرف وچ استعمال ہوئے تے بروقت ادائیگی ممکن ہوئے سکے۔ ایہ نظام کِسے چیز نوں گروی رکھنے دی ضرورت ختم کردا اے تے ایہ ہمدردانہ قرض فراہمی توں جڑا اے، جو خرد مالئی دے ادارےآں دی جانب توں بہ کثرت استعمال ہُندا اے۔[۲] آسان کھاتہ نویسی دے لئی اک سطحی سود دی شرح نوں زیادہ تر قرضےآں دے حساب دے لئی بہ روئے کار لیایا جاندا اے۔
سیلف ہیلپ گروپ دی خصوصیات
سودھو- گروپ دے ارکان ايسے معاشی طبقے توں وابستہ ہُندے نيں۔
- عام طور توں گروپ دے ارکان دی تعداد پنج توں پیس دے درمیان وچ ہُندی اے۔
- گروپ دے ارکان باضابطگی توں چندے جمع کر کے اک رقم جمع کردے نيں جس توں آپس وچ قرض دتے جا سکدے نيں۔ ایہ قرض عام طور توں چھ مہینے وچ ادا ہونا چاہیے۔
- ہر گروپ دے ارکان اس گروپ دے اصول و ضوابط طے کردے نيں۔
- گروپ دے سبھی ریکارڈ تے کھاتہ جات دی بروقت تحدیث ہونا چاہیے۔
- گروپ ہر رکن نوں اک پاس بک اجرا کردا اے جس وچ قرض دی ادائیگی تے رقم دی واپسی دے اندراجات شامل ہُندے نيں۔
- گروپ دے ارکان کواپریٹیو طرز دی تنظیماں دے طور طریقےآں نوں اپناتے نيں۔[۱]
مقاصد
سودھوسیلف ہیلپ گروپاں دا آغاز غیر سرکاری تنظیماں (این جی اوز) دی جانب توں شروع کیتے جاندے نيں۔ انہاں گروپاں دا ایجنڈا وسیع پیمانے اُتے غربت ہٹانا ہُندا اے۔ سیلف ہیلپ گروپاں نوں خواتین نوں بااختیار بنانا، غریباں وچ قائدانہ صلاحیتاں نوں اجاگر کرنا، اسکولاں دی بھرتیاں وچ اضافہ کرنا، غذائی افزودگی تے ضبط ولادت نوں کرنا جداں مقاصد دی تکمیل دے آلات دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے۔ مالی توسط نوں عمومًا انہاں ہور مقاصد دے نقطہ آغاز دے طور اُتے دیکھیا جاندا اے، نہ کہ اک ابتدائی مقصد دے طور پر۔[۳] اس دی وجہ توں انہاں دے پینڈو سرمایہ دے ذرائع دے طور اُتے ابھرنا متزلزل ہوئے سکدا اے، نال ہی انہاں دی اوہ تمام کوششاں جنہاں دا مقصد مقامی طور اُتے قابو پانے والے سرمایہ دے وسائل جو یکجا ہونے توں ممکن ہوئے سکدے نيں، جیساکہ تاریخی طور اُتے کریڈٹ یونیناں توں انجام پاندا اے۔
نابارڈ دا 'ایس ایچ جی بنک لنکیج پروگرام'
سودھوبھارت دے کئی سیلف ہیلپ گروپ نابارڈ دے 'ایس ایچ جی بنک لنکیج پروگرام' دے تحت بنکاں توں ادھار اس وقت لیندے نيں جدوں اوہ خود دا سرمایہ بنا چکے ہُندے نيں تے باضابطہ ادائیگی دا ریکارڈ قائم کر چکے ہُندے نيں۔
اس نمونے نوں خرد مالیہ دے غریب عوام دی خدمات دی وجہ توں توجہ ملی اے، جنہاں دی بنکاں تے کِسے دوسرے ادارےآں تک راست رسائی مشکل سی۔ "انفرادی جمع پونجی نوں اک رقم وچ شامل کے دے سیلف ہیلپ گروپ بنکاں دی معاملتاں دے اخراجات نوں کم تر کردے نيں تے بھاری جمع رقم اپنے نال لاندے نيں۔ سیلف ہیلپ گروپاں دے ذریعے بنک چھوٹے پینڈو جمع کننداں دی اس وقت خدمت کر سکدا اے جدوں اوہ بازار دی شرح سود ادا کر رہے ہُندے نيں"۔[۴]
نابارڈ دے تخمینے دے حساب توں بھارت وچ 2.2 ملین سیلف ہیلپ گروپ موجود نيں۔ انہاں وچ 33 ملین ارکان شامل نيں جو بنکاں توں مربوط پروگرام دے تحت قرض لے چکے نيں۔ انہاں اعداد و شمار وچ اوہ سیلف ہیلپ گروپ موجود نئيں نيں جو قرض نئيں لئی نيں۔[۵] "ایس ایچ جی بنک لنکیج پروگرام اپنے آغاز توں کچھ ریاستاں وچ غالب رہیا اے، جغرافیائی اعتبار توں جنوبی علاقے اُتے ترجیح دیندا رہیا اے – آندھرا پردیش، تمل ناڈو، کیرلا تے کرناٹک۔ ایہ ریاستاں مالی سال 2005ء–2006ء دے دوران وچ ایس ایچ جی توں جڑی رقم دا 57 % حصہ رہیاں نيں"۔[۶]
سیلف ہیلپ گروپاں دے ذریعے مالیہ فراہمی دے فائدے
سودھو- اک معاشی طور اُتے بدحال شخص اک گروپ وچ شامل ہونے دی طاقت پاندا اے۔
- مالیہ دی فراہمی دے علاوہ ایس ایچ جی قرض دہندے تے قرض گیرندے دونے دے معاملتاں دے اخراجات گھٹا دیندے نيں۔
- جتھے قرض دہندے صرف واحد ایس ایچ جی کھاتہ نوں کئی مختصررقمی انفرادی کھاندے دی بجائے دیکھدے نيں، ایس ایچ جی دے قرض گیرندے سفری اخراجات کاغذی کارروائیاں وچ کم کردے نيں (شاخ توں کِسے تے جگہ تک) تے انہاں نوں قرض دے لئی سفارشات دی ضرورت نئيں رہندی اے۔
- اپنی ہر کامیابی دے نال ایس ایچ جی نے قابل لحاظ حد تک غریب لوکاں کو، خصوصًا پینڈو خواتین نوں طاقت فراہم کر چکے نيں۔
بھارت دیاں ریاستاں وچ سیلف ہیلپ گروپاں دا قیام تے انہاں دا کم
سودھوتمل ناڈو
سودھوبھارت دی ریاست تمل ناڈو وچ سیلف ہیلپ گروپاں دے وسیع پیمانے اُتے فروغ دے لئی تمل ناڈو کارپوریشن فار ڈیولپمنٹ آف ویمن دا نمایاں کم رہیا اے۔ اس تنظیم نے پوری ریاست وچ سیلف ہیلپ گروپاں نوں مقامی این جی اوز دی مدد توں قائم کیتا۔ ریاست وچ سیلف ہیلپ گروپ بے حد مقبول ہوئے نيں۔ انہاں دا نمایاں کم خاص طور اُتے کانچی پورم، نمکل، مدورائی، تروچراپلی تے اریالور ضلعاں وچ رہیا اے۔
30 جون 2006ء تک تمل ناڈو وچ کل ملیا کے تن لکھ توں ودھ سیلف ہیلپ گروپ موجود سن ۔ انہاں دی تفصیلات اس طرح نيں:[۱]
تفصیلات | اعدادوشمار |
---|---|
سیلف ہیلپ گروپاں دی کل تعداد | 3٫19٫713 |
گروپ وچ شامل ارکان دی تعداد (لکھاں وچ ) | 51.68 |
پینڈو گروپاں دی تعداد | 2٫62٫270 |
پینڈو گروپاں دے ارکان دی تعداد | 42٫68٫195 |
شہری گروپاں دی تعداد | 57٫443 |
شہری گروپاں دے ارکان دی تعداد | 9٫00٫067 |
کل بچت (کروڑ روپیاں وچ ) | 1127.89 |
ادائیگی توں جڑے گروپ | 2٫29٫562 |
تقسیم کردہ قرض (کروڑ روپیاں وچ ) | 1837.67 |
- اریالور ضلع وچ سیلف ہیلپ گروپاں دا کم
اریالور ضلع وچ اریالور تحصیل کافی اہم نيں۔ ایہ 68 دیہات اُتے مشتمل اے۔ ایتھے 185 سیلف ہیلپ گروپ کافی فعال انداز وچ کم کر رہے نيں۔ انہاں وچ 2775 خواتین مشغول نيں۔ اس تحصیل دا سب توں پسماندہ پنڈ آنندواڑی اے جتھے صرف دو گروپ سرگرم نيں۔[۱]
- آبادیات
آنندواڑی دے سیلف ہیلپ گروپاں وچ شامل سبھی خواتین مذہبًا ہندو نيں۔ انہاں وچوں زیادہ تر ارکان درج لسٹ طبقات نال تعلق رکھدی نيں۔ ایہ سب خواتین خواندہ نيں۔ انہاں وچوں 76.77 فی صد ابتدائی سطح دے اسکول مکمل کے چکيتیاں ناں، 20 فی صد ہائی اسکول دی پڑھائی پڑھ چکيتیاں ناں، جدوں کہ 3.33 فی صد اسکولی تعلیم مکمل کے چکيتیاں ناں۔
ان دی اکثریت (46.67 فی صد) سوکھی گھاہ توں بنے چھت دے گھراں وچ رہندیاں نيں، جدوں کہ 30 فی صد کویلی دے گھر وچ رہندی نيں۔ باقی ارکان پکے گھراں وچ رہندی نيں۔
ارکان دی اکثریت زراعی شعبے نال تعلق رکھدی اے۔ انہاں وچ وی لوکاں دی اکثریت (53.33 فی صد) زرعی مزدور اے۔ 43.33 فی صد ہور زرعی سرگرمیاں توں وابستہ نيں تے 3.33 فی صد گھریلو بیویاں نيں۔
53.33 فی صد خواتین علٰحدہ خاندان توں وابستہ نيں جدوں کہ باقی مشترکہ خاندان نال تعلق رکھدی نيں۔[۱]
- شمولیت دے اسباب
آنندواڑی وچ کیتے گئے سروے دے حساب توں خواتین دی شمولیت دا اک وڈا سبب قرض دا آسان حصول اے۔ قومیائے گئے بنک تے کواپریٹیو سوسائٹیاں تکلیف دہ مراحل اُتے مشتمل نيں۔ پنڈ دے ساہوکار دا شرح سود کافی زیادہ ہُندا اے۔ انفرادی اشخصاص دی جگہ اُتے سیلف ہیلپ گروپ بنکاں توں آسانی قرض حاصل کر سکدے نيں۔ ایہی قرض ارکان وچ تقسیم ہُندا اے۔ سیلف ہیلپ گروپ سود دی معمولی شرح لیندے نيں۔ آنندواڑی دے سیلف ہیلپ گروپ جنہاں دا جائزہ لیا گیا، اک توں چار فی صد سود لیندے نيں۔ سبھی ارکان بنک دے قرض دی بروقت ادائیگی دے لئی ذمے دار نيں۔ اس وجہ توں قرض وقت اُتے ادا ہُندا اے۔ اس دے علاوہ بنک ایہ ہدایت دیندے نيں کہ ہر مہینہ گھٹ توں گھٹ دو سو روپیے دی بچت کرن۔ قرض انفرادی تے تجارتی دونے ضروتاں دے لئی ہوئے سکدا اے۔ جدید دور وچ کئی سیلف ہیلپ گروپ چھوٹی تجارت، خانگی صنعت، غذائی اجناس دی تیاری دی اکائی وغیرہ وی شروع کر چکے نيں۔ کِسے وی رکن نوں دتی گئی قرض دی اعظم ترین حد 12٫500 روپیے سی۔[۱]
اوڈیشا
سودھو تفصیلی لی لئی ویکھو: مشن شکتی
اوڈیشا وچ سیلف ہیلپ گروپاں نوں زبردست تقویت 2001ء وچ ریاستی حکومت کیتی جانب توں مشن شکتی نامی ادارے دے قائم کرنے دے بعد ملی اے۔ اس ادارے دی تسمیہ دی وجہ ریاست وچ خواتین نوں ہر شعبے وچ بااختیار بنانا تے انہاں دی ترقی دا دائرہ وسیع کرنا اے۔ ریاست وچ انہاں گروپاں دے 90% ارکان خواتین نيں۔ اس دے علاوہ ریاستی حکومت نے انٹیگریٹیڈ چائلڈ ڈیولپمنٹ اسکیم (آئی سی ڈی سی) نوں سیلف ہیلپ گروپاں دے دائرے وچ لیا کے انہاں دی کارکردگی نوں ہور وسیع بنانے دی کوشش کيتی اے۔
آئی سی ڈی سی دی نچلی سطح اُتے آنگن واڑی (ابتدائی توں پہلے) اسکول توں انچارج شامل نيں جنہاں دے نال اک نائب ہُندا اے جسنوں مقامی بولی وچ معاون کہیا جاندا اے۔ آنگن واڑی دے ملازمین یا میڈمز، جداں کہ انہاں نوں کہیا جاندا اے، اوہ عورتاں نيں جنہاں دی ذمے داری پنج سال توں کم عمر دے بچےآں دی تعلیم نوں سروا شیکشا ابھیان دے تحت فروغ دینا اے۔ معاون خاتون دی ذمے داری دوپہر دا کھانا تیار کرنا، اسکول دے احاطے نوں صاف کرنا، طلبہ دے سرپرست دا کم کرنا، طلبہ تے انہاں دے خاندان وچ ربط رکھنا تے سیلف ہیلپ گروپ دے ارکان/صدر/معتمد تک معلومات فراہم کرنا۔ آئی سی ڈی سی ملازمین نوں کم وچ شامل کرنے توں اخراجات دی کمی دیکھی گئی اے۔ اس دے علاوہ آسانی توں رسائی، گرفت تے معلومات دے فائدے شامل نيں۔ آئی سی ڈی سی دے ملازمین تے معاونین ہر پنڈ وچ موجود نيں،ایہ لوک مقامی نيں تے محلےآں دے مسائل توں بخوبی واقف نيں۔ آنگن واڑی دے ملازمین ہر مہینہ مشن شکتی دے فراہم کر دہ فارمیٹ وچ رپورٹ وی پیش کردے نيں۔
مشن شکتی دے اہم مقاصد وچ اک ایہ وی اے کہ سیلف ہیلپ گروپاں دے کماں تے کارکردگی دا ہر بلاک دی سطح اُتے جائزہ لینا تے پچھلے سال توں موازنہ کرنا۔ اس توں متصلاً اک ہور پہلو ایہ وی اے کہ مالی موقف دا جائزہ لیا جائے تے سرکردہ بینکاں توں قرضےآں دی موجودگی یقینی بنایا جائے۔
کئی سرکاری تے غیر سرکاری تنظیماں موجود نيں جو خواتین دے سیلف ہیلپ گروپاں نوں قرض تے رعاتاں فراہم کردی نيں۔ انہاں وچ محکمہ آبی تحفظ (Watershed Department)، ضلعی پینڈو ترقی ایجنسیاں (District Rural Development Agencies)، محکمہ زراعت و ماہی گیری، غیر سرکاری تنظیماں، انڈین ٹوباکو کمپنی (آئی ٹی سی) تے لبرل ایسوسی ایشن فار موومنٹ آف پیپل شامل نيں۔[۷]
- میوربھنج ضلعی سیلف ہیلپ ہیلپ گروپاں دا مالی موقف تے امداد
میوربھنج ضلع دا سرکردہ بینک، بینک آف انڈیا اے۔ میوربھنج ضلعی سیلف ہیلپ ہیلپ گروپاں دا مالی موقف تے امداد دے اعداد و شمار حسب ذیل نيں[۷]:
بلاک | موجودگی دے سال | ہر قرض توں پہلے دے دورے | اوسط بینک دا قرض (بھارتی روپیے) |
آخری قرض دی تفصیلات | شرح سود (فی صد) |
اوسط رقمی ادائیگی | بازادائیگی دا تناسب (فی صد) |
---|---|---|---|---|---|---|---|
بنگیری پوسی | 6.2 | 5 | 1٫37٫000 | 7٫309 | 12.3 | 4٫650 | 63.6 |
بیٹ نوٹی | 7.1 | 4 | 2.98٫000 | 14٫605 | 18.1 | 7٫914 | 54.1 |
بیسوئی | 6.2 | 4 | 45٫000 | 3٫333 | 12.0 | 2٫383 | 71.5 |
جاشی پور | 6.6 | 3 | 2٫24٫666 | 12٫622 | 11.3 | 9٫732 | 77.1 |
تیرینگ | 4.7 | 5 | 1٫73٫750 | 15٫666 | 13.2 | 5٫314 | 33.9 |
کل | 6.1 | 4 | 2٫02٫833 | 10٫707 | 13.4 | 5٫998 | 56.0 |
ایہ دیکھیا گیا اے کہ 2011ء-12ء وچ اوسط قرض قومی سطح اُتے فی گروپ 1٫53٫071 روپیے سی، جدوں کہ ریاستی سطح اُتے ایہ 2٫00٫683 روپیے سی۔ اُتے قبائلی علاقےآں وچ ایہ تے وی کم سی۔ بعد دے عرصاں وچ قبائلی علاقےآں دی صورت حال بدلی اے، جیساکہ میوربھنج وچ دیکھیا جا سکدا اے، جتھے دی زیادہ تر آبادی قبائلیاں اُتے مشتمل اے۔[۷]
سیلف ہیلپ گروپاں دی موجودگی دے باوجود لوک روايتی پیشے توں ہی جڑے پائے گئے نيں۔ مثلاً قبائلی لوک سبائی گھاہ دی رسی بنانے، پتےآں دی رکابی بنانے، کٹورے بنانے، جانوراں دی افزائش نسل، اچارسازی تے سجاوٹی اشیا بنانے وچ پیش پیش پائے گئے نيں۔[۷]
کیرالا
سودھو1998ء وچ کیرالا دی حکومت نے حکومت ہند دی مدد توں کُودَم باشْری پروگرام شروع کیتا سی، جس دا مقصد غربت دا ازالہ سی۔ اس پروگرام دے تحت ریاست دی 36 لکھ خواتین نوں 1,82,969 سیلف ہیلپ گروپاں وچ تقسیم کیتا گیا سی۔ اس دے نتیجے وچ 29,436 خرد کاروبار (micro enterprise) وجود وچ آئے تے 54,949 خواتین مالکانہ موقف دی حامل بنیاں۔[۷]
حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ K Vitrievel & S Janaki Radha Krishnan, "Women Empowerment Through SHGs in Tamil Nadu: Case Study"، International Journal of Marketing Management,New Delhi, India, Vol. 6, No.1, Jan-جون 2016, Pp 53-63
- ↑ «(Reserve Bank of India)». بایگانیشده از اصلی در ۲۰۰۸-۰۵-۱۲. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۴.
- ↑ Stuart Rutherford. 'Self-help groups as micro finance providers : how good can they get?' mimeo, 1999, p. 9
- ↑ Robert Peck Christen, N.Srinivasan and Rodger Voorhies, "Managing to go down market: regulated financial institutions and the move into microsavings." In Madeline Hirschland (ed.) Savings Services for the Poor: An Operational Guide، Kumarian Press, Bloomfield, CT, 2005, p. 106.
- ↑ EDA and APMAS Self-Help Groups in India: A Study of the Lights and Shades، CARE, CRS, USAID and GTZ, 2006, p. 11
- ↑ «Fou illet C. and Augsburg B. 2007. "Spread of the Self-Help Groups Banking Linkage Programme in India"، International Conference on Rural Finance Research: Moving Results, held by FAO and IFAD, Rome, مارچ 19-21» (PDF). بایگانیشده از اصلی (PDF) در ۲۰۱۰-۰۷-۰۵. دریافتشده در ۲۰۱۹-۱۲-۱۴.
- ↑ ۷.۰ ۷.۱ ۷.۲ ۷.۳ ۷.۴ Navin Kumar Rajpal & Sharmila Tamang, "Microfinance in Tribal Odisha: Micro Impact Against Macro Scope,Arthshastra Indian Journal of Economics & Research (Bi-monthly)، Volume 5,ستمبر-اکتوبر، 2016, pp 26-38