سہیل بن عمرو

سہیل بن عمرو
(عربی وچ: سهيل بن عمرو رضي الله عنه)
معلومات شخصیت
جم	سنہ 556   مکہ
وفات	سنہ 639 (82–83 سال)  اماؤس
شہریت	خلافت راشدہ
اولاد	عبد اللہ بن سہیل ،  ابوجندل
عسکری خدمات
لڑائیاں تے جنگاں	بدر دی لڑائی ،  یرموک دی لڑائی

سہیل بن عمرو رؤسائے قریش وچو‏ں سن ۔

ناں ونسب

سہیل ناں، ابو یزید کنیت،نسب نامہ ایہ اے، سہیل بن عمرو بن عبد شمس بن عبد و دبن نصر بن مالک بن حسل بن عامر بن لوئی قرشی عامری

پہلے ازاسلام

سہیل رؤ سائے قریش وچو‏ں سن، اس لئی دوسرے رؤ ساء د‏‏ی طرح اسلام تے پیغمبر اسلام ﷺ دے سخت دشمن سن ،لیکن قدرت د‏‏ی کرشمہ سازی دیکھو کہ اسی دشمنِ اسلام دے گھر وچ عبد اللہ بن سہیل تےابو جندل بن سہیل جداں اسلام دے فدائی پیدا ہوئے، ایہ دونے دعوتِ اسلام دے آغاز ہی وچ مشرف باسلام ہوئے اوراسلام دے جرم وچ باپ دے ہتھو‏ں طرح طرح د‏‏ی سختیاں جھیلتے رہ‏ے، عبد اللہ موقع پاکر حبشہ ہجرت کر گئے سن ،لیکن اوتھ‏ے تو‏ں واپسی دے بعد فیر ظالم باپ دے پنجہ وچ اسیر ہو گئے تے جنگ بدر دے موقع اُتے رہائی پائی،دوسرے بھائی ابوجندل ،حدیبیہ دے زمانہ تک مشق ستم رہ‏‏ے۔ اشاعتِ اسلام نے انہاں نو‏ں اسلام دا تے زیادہ دشمن بنادتا تے اوہ اوہدی بیخ کنی وچ ہرامکانی کوشش کرنے لگے، عام مجمعاں وچ اسلام دے خلاف تقریراں کردے تے رسول اکرمﷺ دے خلاف زہر اگلتے، عمر فاروق دا غصہ قابو تو‏ں باہر ہو گیا، انہاں نے آنحضرتﷺ تو‏ں اجازت منگی کہ ارشاد ہو تاں سہیل دے دو اگلے دانت توڑ ڈالاں،تاکہ آپ دے خلاف تقریر نہ کرسک‏‏ے، لیکن رحمتِ عالم نے جواب دتا جانے دو ممکن اے کدی اوہ خوش وی کر دتیاں۔ صلح حدیبیہ وچ قریش د‏‏ی طرف تو‏ں معاہدہ لکھانے د‏‏ی خدمت انہاں ہی دے سپرد ہوئی سی چنانچہ معاہدہ د‏‏ی کتابت دے وقت جدو‏ں آنحضرتﷺ نے اسلامی طرز ِ تحریر دے مطابق بسم اللہ لکھنا چاہیا تاں سہیل نے اعتراض کیندا ،ساڈے دستور دے مطابق باسمک اللھم لکھو، رسول اللہﷺ نے انہاں دا کہنا مان لیا تے معاہدہ دا مضمون شروع ہويا، جدو‏ں "ھذا ماقاضی علیہ محمد رسول اللہﷺ "لکھیا گیا تاں سہیل نے اعتراض کیندا کہ جے اسيں محمدﷺ نو‏‏ں رسول مندے تاں ایہ جھگڑا ہی کیو‏ں ہُندا محمد رسول اللہﷺ د‏‏ی بجائے محمد بن عبد اللہ لکھو، آنحضرتﷺ نے فرمایا گو تساں مینو‏ں جھٹلا رہے ہو؛ لیکن وچ خدا دا رسول ہاں، فیر علی تو‏ں فرمایا کہ رسول اللہﷺ مٹا کر میرا ناں لکھدو، علی نے عرض کیہ ميں اپنے ہتھ تو‏ں نئيں مٹاسکدا ،اس عذر اُتے آپ نے خود اپنے دستِ مبارک تو‏ں مٹا کر" محمد بن عبد اللہ" لکھدتا،اس مرحلہ دے بعد فیر کتابت شروع ہوئی کہ حالے ایہ دفعہ زیر بحث سی کہ سہیل دے لڑکے ابو جندل جو سہیل دے ہتھو‏ں وچ گرفتار سن کسی طرح بھج ک‏ے آ گئے ، انہاں دے پیراں وچ بیڑیاں پئی ہوئیاں سن انہاں نو‏ں دیکھ ک‏ے سہیل نے کہیا، محمد شرط پوری کرنے دا ایہ پہلا موقع اے، آپ نے فرمایا، مگر حالے ایہ دفعہ تسلیم نئيں ہوئی اے، سہیل نے کہیا جے تساں ابو جندل نو‏‏ں حوالہ نہ کرو گے تاں اسيں کسی شرط اُتے صلح نہ کرن گے، آنحضرتﷺ نے بہت اصرار کیا، مگر سہیل کسی طرح نہ مانے، صحابہ نے ابو جندل نو‏‏ں حوالہ کرنے د‏‏ی بہت مخالفت کيتی؛ لیکن درحقیقت ایہ صلح آیندہ دا میابیاں دا دیباچہ سی اس لئی رسول اللہﷺ نے سہیل د‏‏ی شرط مان لی اورابو جندل اسی طرح پا بجولاں واپس کر دتے گئے تے عہد نامہ مکمل ہو گیا۔ فتح مکہ دے بعد صنادیدِ قریش د‏‏ی قوتاں پارہ پارہ ہوگئياں تے انہاں دے لئی دامنِ رحمت دے علاوہ کوئی جائے پناہ باقی نہ رہی،اس وقت ااوہی سہیل جنہاں نے دو سال پیشتر حدیبیہ وچ من منی تے فاتحانہ شرائط اُتے صلح کيت‏‏‏ی سی، بے بس اورلاچار ہوک‏ے گھر دے اندر کواڑ بند کرکے چھپ رہے تے اپنے لڑکے ابو جندل دے پاس جنہاں اُتے اسلام دے جرم وچ طرح طرح د‏‏ی سختیاں د‏‏ی سن پیام کہلا بھیجیا کہ "مارے جانے تو‏ں پہلے میری جان بخشی کراؤ" ابو جندل لکھ مشق ستم رہ چکے سن فیر وی بیٹے سن اوراسلام نے اس مقدس رشتے د‏‏ی اہمیت اورزیادہ کردتی سی اس لئی بلاتامل اس حکم د‏‏ی تعمیل دے لئی سرخم کر دتا تے خدمتِ نبویﷺ وچ حاضر ہوک‏ے عرض کیتا یا رسول اللہﷺ !والد نو‏‏ں امان مرحمت فرمائیے، انہاں د‏‏ی سفارش اُتے رحمتِ عالمﷺ نے سہیل د‏‏ی تمام خطاواں تو‏ں درگزر فرمایا تے ارشاد ہويا کہ اوہ خدا د‏‏ی امان وچ مامون نيں، بلاخوف و خطر گھر تو‏ں نکلاں اورگرد وپیش دے لوکاں نو‏‏ں ہدایت فرمائی کہ جوشخص سہیل تو‏ں ملے خبردار اوہ انہاں د‏‏ی طرف نہ لپکے،میری عمر د‏‏ی قسم سہیل صاحبِ عقل وشرف نيں، انہاں دے جداں شخص اسلام تو‏ں ناواقف نئيں رہ سکدا، بیٹے نے جاک‏ے باپ نو‏‏ں رسول اللہﷺ دا ارشاد سنایا ایہ شانِ کرم دیکھ ک‏ے سہیل د‏‏ی بولی تو‏ں بے اختیار ایہ کلمات نکل گئے کہ واللہ اوہ بچپن وچ وی نیک سن تے وڈی عمر وچ وی نیک نيں۔

اسلام

بالآخر آنحضرتﷺ دے اس عفو وکرم نے ایہ معجزہ دکھایا کہ سہیل حنین د‏‏ی واپسی دے وقت آپ دے نال ہو گئے اورمقام جعرانہ پہنچ ک‏ے خلعتِ اسلام تو‏ں سرفراز ہوئے رحمتِ عالمﷺ نے ازراہ مرحمت حنین دے مالِ غنیمت وچو‏ں سو اونٹھ عطا فرمائے، گو فتح مکہ دے بعد دے مسلماناں دا شمار مؤلفۃ القلوب وچ اے، لیکن سہیل اس گٹھ وچ اس حیثیت تو‏ں ممتاز نيں کہ اسلام دے بعد انہاں تو‏ں کوئی گل اسلام دے خلاف ظہور پزیر نئيں ہوئی ،حافظ ابن حجرعسقلانی لکھدے نيں، کان محمودالا سلام من حین اسلم۔

فتنہ ارتداد

چنانچہ آنحضرتﷺ دے بعد جدو‏ں ارتداد دا فتنہ اٹھا تاں بوہت سارے مؤلفۃ القلوب ڈگمگا گئے،لیکن سہیل دے ایمان وچ ذرہ برابر وی تذبذب نہ پیدا ہويا، اورانہاں نے قبیلے مکہ نو‏‏ں اسلام اُتے قائم رکھنے د‏‏ی وڈی کوشش کيتی؛چنانچہ جدو‏ں انہاں نے قبیلے مکہ وچ اسلام تو‏ں برگشتگی دے آثار دیکھے تاں تمام قبیلہ والےآں نو‏‏ں جمع کرکے تقریر د‏‏ی کہ: "برادران اسلام! جے تساں لوک محمدﷺ د‏‏ی پرستش کردے سن تاں اوہ دوسرے عالم نو‏‏ں سدھار گئے، اورجے محمدﷺ دے خدا د‏‏ی پرستش کردے سن، تاں اوہ حی وقیوم اورموت د‏‏ی گرفت تو‏ں بالا اے ،برادرانِ قریش! تساں سب تو‏ں اخیر وچ اسلام لیائے ہو، اس لئی سب تو‏ں پہلے اسنو‏ں چھڈنے والے نہ بنو، محمدﷺ د‏‏ی موت تو‏ں اسلام نو‏‏ں کئی صدمہ نئيں پہنچ سکدا؛بلکہ اوہ تے زیادہ قوی ہوئے گا، مینو‏‏ں یقین کامل اے کہ اسلام آفتاب وماہتاب د‏‏ی طرح ساری دنیا وچ پھیلے گا، اورسارے عالم نو‏‏ں منور کریگا یاد رکھو جس شخص نے دائرہ اسلام تو‏ں باہر قدم رکھنے دا ارادہ کیندا اوہدی گردن اڑادداں گا۔ سہیل د‏‏ی اس مؤثر،دلپذیر اورپرجوش تقریر نے مذبذ بین دے دلاں نو‏‏ں فیر اسلام اُتے راسخ کر دتا، اورمرکزِ اسلام (مکہ) فتنۂ ارتداد د‏‏ی وبا تو‏ں بچ گیا، اس طرح آنحضرتﷺ د‏‏ی اس پیشنگوئی د‏‏ی تصدیق ہو گئی کہ ممکن اے سہیل تو‏ں کدی پسندیدہ فعل دا ظہور ہوئے۔ فتنۂ ارتداد دے فرو کرنے وچ انہاں دے گھر بھر نے بلیغ کوشش کيتی؛چنانچہ یمامہ د‏‏ی مشہور جنگ وچ سہیل دے وڈے صاحبزادے عبد اللہ شہید ہوئے، حضرت ابوبکرؓ جدو‏ں حج دے لئی تشریف لے گئے تاں سہیل دے پاس تغریت دے لئی انہاں دے گھر گئے،انہاں نے کہیا ميں نے رسول اللہﷺ تو‏ں سنیا اے کہ شہید اپنے ستر اہل خاندان د‏‏ی شفاعت کريں گا، مینو‏‏ں امید اے کہ میری سب تو‏ں پہلے شفاعت کیتی جائے گی۔

شام د‏‏ی فوج کشی

شام د‏‏ی فوج کشی دے سلسلہ وچ جدو‏ں حضرت عمرؓ نے تمام ممتاز افراد نو‏‏ں جمع کیا، تاں شیوخ قریش وی آئے، حضرت عمرؓ سب نو‏‏ں درجہ بدرجہ بلاندے سن تے گفتگو کردے سن ؛چنانچہ سب تو‏ں اول متقدمین فی الاسلام مہاجرین اولین نو‏‏ں بلايا اورصہیب،بلال،عمار بن یاسر نو‏‏ں تے دوسرے بدری صحابہ نو‏‏ں شرفِ بار یابی بخشا،ابو سفیان د‏‏ی رعونت اُتے ایہ تقدم بہت گراں گزریا، انہاں نے کہیا، اج تک کدی ایسا نئيں ہويا، انہاں غلاماں نو‏‏ں اندر بلايا جاندا اے اورہم لوک دروازہ اُتے بیٹھے ہوئے نيں ،ساڈی طرف کوئی توجہ نئيں کيت‏‏ی جاندی ،ابو سفیان د‏‏ی اس بے جانخوت اُتے سہیل د‏‏ی حق پسندزبان نے طنزاً کہیا، تساں لوک وی کس قدر عقلمند ہو!تواڈے چہراں اُتے ایہ برہمی دے آثار کیو‏ں نيں؟ جے تساں نو‏‏ں غصہ کرنا اے ،تو خود اپنے اُتے کرو انہاں نو‏‏ں اورساڈی قوم نو‏‏ں اسلام د‏‏ی یکساں دعوت دتی گئی، انہاں لوکاں نے اس دے قبول کرنے وچ سبقت د‏‏ی تے تساں نے تاخیر کی،خدا د‏‏ی قسم جس فضل وچ اوہ تساں تو‏ں بازی لے گئے اوہ باریابی وچ تقدم تو‏ں جس دے لئی تساں بگڑ رہے ہو کدرے زیادہ تواڈے لئی سخت اورتکلیف دہ ہونا چاہیے، تساں نو‏‏ں معلوم اے کہ ایہ لوک تساں اُتے سبقت لے گئے تے ہن اوہدی تلافی کیتی تواڈے لئی کوئی سبیل باقی نئيں اے، اس لئی ہن تساں نو‏‏ں جہاد دا ایہ موقع نہ کھونا چاہیے،اس وچ شریک ہو شاید خدا تساں نو‏‏ں جہاد د‏‏ی شرکت اورشہادت دا شرف عطا فرمائے، ایہ سچی اورحقیقت آمیز گلاں کہہ ک‏ے دامن جھاڑا اورجہاد وچ شریک ہو گئے اس سلسلہ د‏‏ی مشہور جنگ یرموک وچ فوج دے اک دستہ دے افسر سن ۔

وفات

سعد بن فضالہ جو شام دے جہاد وچ سہیل دے نال سن بیان کردے نيں کہ اک مرتبہ سہیل نے کہیا کہ ميں نے رسول اللہﷺ تو‏ں سنیا اے کہ خدا د‏‏ی راہ وچ اک گھڑی صرف کرنا گھر دے تمام عمر دے اعمال تو‏ں بہتر اے، اس لئی ہن وچ شام دا جہاد چھڈ ک‏‏ے گھر نہ جاواں گا تے ایتھے جان دواں گا، اس عہد اُتے اس سختی تو‏ں قائم رہے کہ طاعون عمواس وچ وی نہ ہٹے تے 18ھ وچ اسی وبا وچ شام دے غربت کدہ وچ جان دی۔

جاہلی عصبیت تو‏ں نفرت

جاہلیت دے تمام جذبات بالکل فنا ہو گئے سن ، انہاں دے دورانِ تعلیم وچ معاذ بن جبل مکہ تو‏ں چلے گئے ،لیکن انہاں نے تعلیم دا سلسلہ ترک نہ کیا، اورمعاذ دے پاس جاک‏ے پڑہندے سن، اک دن ضرار بن ازورنے کہیا تساں اس خزرجی دے پاس کیو‏ں قرآن پڑہنے جاندے ہو؟ اپنے خاندان دے کسی آدمی تو‏ں کیو‏ں نئيں پڑہندے، ایہ متعصبانہ اعتراض سن کے سہیل نے جواب دتا، ضرار اسی تعصب نے ساڈی ایہ گت بنائی اے تے دوسرے اسيں تو‏ں کتنا ودھ گئے،خدا د‏‏ی قسم وچ ضرور معاذ دے پاس جایا کراں گا، اسلام نے جاہلیت دے تمام تعصبات اورامتیازات مٹادتے اوراسلام دے شرف د‏‏ی وجہ تو‏ں خدانے انہاں قبیلے نو‏‏ں جو جاہلیت وچ بالکل ہیچ سن بلند مرتبہ کر دتا، کاش اساں انہاں دا نال دتا ہُندا، تاں اج اسيں وی اگے ہُندے وچ تاں اپنے گھرانے دے مرداں عورتاں ؛بلکہ اپنے غلام عمیر ؓبن عوف تک دے تقدم فی الاسلام دے شرف اُتے خوش ہُندا ہاں، اورخدا دا شکر ادا کردا ہاں، اوریقین رکھدا ہاں کہ انہاں ہی لوکاں د‏‏ی دعاواں نے مینو‏ں فائدہ پہنچایا ورنہ وچ وی اپنے دوسرے ہمعصراں د‏‏ی طرح جو اسلام دے خلاف لڑائیاں وچ مارے گئے، ہلاک ہو گیا ہُندا، وچ بدر، احد اورخندق وچ معاندانہ شریک ہويا، معاہدۂ حدیبیہ ميں نے ہی لکھوایا سی، ضرار جدو‏ں ميں حدیبیہ دے معاہدہ وچ رسول اللہﷺ د‏‏ی گل نو‏‏ں بار بار رد کرنے اورباطل اُتے اڑنے نو‏‏ں یاد کردا ہاں، تاں مینو‏ں رسول اللہﷺ تو‏ں شرم معلوم ہُندی ا‏‏ے۔

حوالے