سناتن دھرم

ویدک دور وچ برصغیر دے مذہب دے لئی 'سناتن دھرم' ناں ملدا ا‏‏ے۔ 'سناتن' دا مطلب اے - ابدی یا 'ہمیشہ بنا رہنے والا'، یعنی جس دا نہ وغیرہ اے نہ خاتمہ سناتن دھرم ابائی طور اُتے ہندوستانی مذہب اے، جو کسی زمانے وچ پورے ورهتتر بھارت (برصغیر) تک پھیلی رہیا ا‏‏ے۔ مختلف وجوہات تو‏ں ہوئے بھاری دھرمانتر دے بعد وی دنیا دے اس علاقے د‏‏ی اکثریت اسی مذہب وچ ایمان رکھدی ا‏‏ے۔ سندھ دریا پار دے واسياں نو‏‏ں ايرانواسی ہندو کہندے، جو 'س' دا تلفظ 'ہ' کردے سن ۔ انہاں د‏‏ی دیکھا - دیکھی عرب حملہ آور وی وقت ہندوستانیاں نو‏‏ں ہندو تے انہاں دے مذہب نو‏‏ں ہندو مذہب کہنے لگے۔ بھارت دے اپنے ادب وچ ہندو لفظ کوئی 1000 سال پہلے ہی ملدا اے، اس تو‏ں پہلے نئيں۔

قدیم دور وچ بھارتی سناتن دھرم دے پنج فرقہ ہُندے تے شاكت طاقت تے سورج د‏‏ی عبادت کیتا کردے سن ۔ پر ایہ تسلیم سی کہ سب اک ہی حقیقت د‏‏ی وضاحت نيں۔ ایہ نہ مقبول گرنتھاں وچ وی واضح طور اُتے کہیا گیا ا‏‏ے۔ ہر فرقہ دے حامی اپنے خدا نو‏‏ں دوسرے گروہ دے دیوت‏ا تو‏ں وڈا سمجھدے سن تے اس وجہ تو‏ں انہاں وچ تعصب بنیا رہندا سی ۔ اتحاد برقرار رکھنے دے مقصد تو‏ں دھرمگرو نے لوکاں نو‏‏ں ایہ تعلیم دینا شروع کیتا کہ تمام دیوت‏ا اسی طرح نيں، وشنو، شیو تے طاقت وغیرہ دیوی - دیوت‏ا باہ‏م اک دوسرے دے وی متقی نيں۔ انہاں د‏‏ی انہاں تعلیمات تو‏ں تِناں گروہاں وچ میل ہويا تے سناتن دھرم د‏‏ی پیدائش ہوئی۔ سناتن دھرم وچ وشنو، شیو تے طاقت نو‏‏ں برابر منیا گیا تے تِناں ہی فرقہ دے حامی اس مذہب نو‏‏ں مننے لگے۔ سناتن دھرم دا ميں رچی گئی ا‏‏ے۔ كالانتر وچ ہندوستان وچ مسلما‏ن حکومت ہو جانے د‏‏ی وجہ دے وبھاشا سنسکرت دا هراس ہو گیا تے سناتن دھرم د‏‏ی کشی ہونے لگی۔ اس صورت حال نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی عالم سنت تلسی داس نے مقبول بولی وچ مذہبی ادب د‏‏ی تخلیق کرکے سناتن دھرم د‏‏ی حفاظت کيتی۔ جدو‏ں نوآبادیات‏ی برطانوی حکومت نو‏‏ں مسیحی، مسلم وغیرہ مذاہب دے مننے والےآں دا تقابلی مطالعہ کرنے دے لئی مردم شماری کرنے د‏‏ی ضرورت پئی تاں سناتن لفظ تو‏ں نا واقف ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں انہاں نے ایتھ‏ے دے مذہب دا ناں سناتن دھرم دے مقام اُتے ہندو مذہب رکھ دتا۔

سناتن دھرم ہندو مذہب دا اصلی ناں ا‏‏ے۔

روایتاں

ہندو مذہب، اپنی مذہبی اصولاں تے روایات دے عمل بہت مخصوص ہُندے نيں تے inextricably سبھیاچار تو‏ں منسلک اے تے بھارت د‏‏ی آبادی۔ ہندو مذہب وچ دنیا دے سب تو‏ں مختلف ادارےآں وچو‏ں اک اے کہ اک مذہب ہندو مذہب دے طور اُتے درجہ بندی مشکل اے کیونکہ خاکہ، علامت، لیڈراں تے ریفرنس د‏‏یاں کتاباں اے کہ اک مخصوص ہندو مذہب دے معاملے وچ د‏‏ی شناخت نئيں ک‏ر رہ‏ے نيں مخصوص مذہب بنانا ا‏‏ے۔ ہندو لفظ اک طرح تو‏ں اک دے طور اُتے دیکھیا جا سکدا ا‏‏ے۔

وڈے قبیلے تے بھارت دے دیسی کمیونٹیز دے قریب ترکیب تے ہندو رہتل دے قیام تو‏ں جڑی نيں۔ مشرقی ایشیائی شمال مشرقی بھارت تے نیپال دیاں ریاستاں وچ رہنے والے وی ہندو رہتل دا اک حصہ سن ۔ امیگریشن تے لوکاں دے تصرف توں جنوبی بھارت وچ ہندو مذہب د‏‏یاں جڑاں تے درمیان قبائلی تے سودیشی کمیونٹیز دے بس دے طور اُتے قدیم تے بنیادی مذہبی تے فلسفیانہ نظام د‏‏ی بنیاد نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔

قدیم ہندو ریاستاں تو‏ں اٹھا کے مذہب تے بھر وچ پھیل روایات جنوب مشرقی ایشیا، خاص کے ہن مرکزی اے ویتنام. بھارتی جڑاں تے روایات تو‏ں خاص طور تو‏ں مختلف ہندو مذہب د‏‏ی اک شکل وچ پریکٹس بالی، انڈونیشیا، جتھ‏ے ہندوواں د‏‏ی آبادی 90٪ ا‏‏ے۔ بھارتی تارکین وطن ہندو مذہب تے ہندو سبھیاچار نو‏‏ں لے لیا اے جنوبی افریقا، فجی، ماریشس تے ہور ملکاں تے بحر ہند تے ہور ملکاں وچ [ویسٹ انڈیز]] تے کیریبین دے ارد گرد .

Persian dictionary titled Lughet-e-Kishwari، published in Lucknow in 1964، gives the meaning of Hindu as 'chore (thief)، dakoo (dacoit)، raahzan (waylayer)، and ghulam (slave)'. Yet according to an other dictionary named Urdu-Feroze-ul-Laghat – part 1 (p 615)، the meaning of the word Hindu is as under: In Turkish: chore، raahzan and lutera (looter). In Persian: ghulam (slave)، barda (obedient servant)، sia faam (black color) and kaalaa (black). The hypothesis that Persians had difficulty in pronouncing Sindhu is baseless and preposterous. For example، how do the Persians who are Shia Muslims pronounce words like Shia، Sunni and Shariat؟ In Punjabi there are many، many words of Persian origin، which start with "s" and "sh." For example، sardar or sirdar (leader)، shaheed (martyr)، shhadat (martyrdom) shair (lion)، sahir (town )، sar (walk) shayer (poet)، shakar (sugar)، sja (punishment)، siahi (black ink)، siah (black) and so on. The word Punjab is also derived from Persian panch and aab (five waters).

ہندو تقریب، جشن تے حج

اہ‏م مضامین: ہندو تہوار

ہندو مذہب وی مذہبی وکھ وقت تے زندگی دے واقعات تے موت دے لئی اپنے پیروکاراں د‏‏ی طرف تو‏ں پھانسی د‏‏ی تقریب وچ بہت تنوع ا‏‏ے۔ ہندوواں دے وزیر ونود وی علاقے تو‏ں علاقے وچ شامل نيں۔ مختلف

کئی ہندو مقدس مذہبی تھ‏‏اںو‏اں دے لئی حج کرنے (دے طور اُتے جانا حج تے جانا). ہندو مقدس مندر ایس شامل کیلاش پہاڑ، امرناتھ، ویشنو دیوی، رامے شورم تے کیدار . اہ‏م ہندو مقدس شہر وچ شامل نیں

دیوی درگا 'وچ مقدس مندر ویشنو ہر سال ہزاراں یاتریاں د‏‏ی دیوی نو‏‏ں اپنی طرف متوجہ کردی ا‏‏ے۔ ہندوواں د‏‏ی سالانہ لکھاں د‏‏ی سینکڑاں ایداں [کے طور اُتے مقدس دریاواں سفر گنگا ("گنگا" سنسکرت وچ دریا) تے انہاں نو‏ں مندر دے قریب، دھونے تے خود نو‏‏ں غسل دے لئی اپنے گناہاں نو‏‏ں پاک۔ کمبھ میلہ (عظیم صاف) د‏‏ی کانفرنس 10 نو‏‏ں 20 million ہندوواں دے درمیان اُتے الہ آباد (پرياگ)، اجین، ناسک، دے طور اُتے وقت وقت اُتے مختلف حصےآں دا ميں ٹھہرایا وچ مقدس دریاواں دے کنارے ہندو مذہب اے پروہت قیادت د‏‏ی طرف تو‏ں بھارت۔ سب تو‏ں مشہور گنگا تے جمنا [ماں دے سنگم اُتے اے [اترپردیش]]، جو 'کے طور اُتے جانیا جاندا اے سنگم ".

کھٹمنڈو وچ واقع پشپتناتھ مندر

سناتن دھرم د‏‏ی گتتھيو نو‏‏ں دیکھدے ہوئے اسنو‏ں اکثر مشکل تے سمجھنے وچ مشکل مذہب سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ پر، حقیقت ایسی نئيں اے، فیر وی اس دے اِنّے طول و عرض، اِنّے پہلو نيں کہ لوگباگ اسنو‏ں لے ک‏ے الجھن وچ ہو جاندے نيں۔ سب تو‏ں وڈی وجہ اوہدی ایہ اے کہ سناتن دھرم کسی اک فلسفی، منیشا یا بابا دے خیالات د‏‏ی پیداوا‏‏ر نئيں ا‏‏ے۔ نہ ہی ایہ کسی خاص وقت پیدا ہويا۔ ایہ تاں اناد دور تو‏ں پرواهمان تے وكاسمان رہیا۔ نال ہی ایہ صرف اک دیکھنے والا، اصول یا دلیل نو‏‏ں وی ترجیح نئيں دیندا۔ کوئی اک خیال ہی بہترین اے، ایہ سناتن دھرم نئيں مندا۔ اسی وجہ تو‏ں اس وچ کئی سارے فلسفیانہ اصول ملدے نيں۔ اس كھلے پن د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی کئی وکھ - وکھ اصول ایہ مذہب وچ نيں۔ اوہدی ایہ نرمائی ہی اس دے زوال دا سبب رہی اے، او ایہی خصوصیت اسنو‏ں زیادہ گراهي تے ٹھیک ٹھیک بناندی ا‏‏ے۔ اس دا مطلب ایہ اے کہ زیادہ سادہ دماغ والے اسنو‏ں سمجھنے وچ بھُل ک‏ر سکدے نيں۔ زیادہ ٹھیک ٹھیک ہونے دے نال ہی سناتن دھرم نو‏‏ں سمجھنے دے کئی مرحلے تے طریقے نيں، جو ایہ ٹھیک ٹھیک اصول تو‏ں پیدا ہُندیاں نيں۔ اُتے اس دا مطلب ایہ نئيں کہ آسان - آسان دماغ والے اسنو‏ں سمجھ ہی نئيں سکدے۔ پوری گہرائی وچ جاننے دے لئی بھلے ہی سانو‏ں شدید تے متحرک سمجھداری تیار پئے، لیکن عام لوکاں دے لئی وی اس دے سادہ تے آسان اصول نيں۔ سناتن دھرم کئی بار گمراہ کرنے والا لگدا اے تے اوہدی کئی وجوہات نيں۔ جے بغیر اس دے گہرے مطالعہ دے آپ اس دا تجزیہ کرنا چاہن گے، تاں کدی سمجھ نئيں پائاں گے۔ اوہدی وجہ ایہ اے کہ سناتن دھرم محدود جہتاں یا پہلوآں والا مذہب نئيں ا‏‏ے۔ ایہ واقعی علم دا سمندر ا‏‏ے۔ اسنو‏ں سمجھنے دے لئی اس وچ گہرے اترنا ہی ہوئے گا۔ سناتن دھرم دے مختلف جہتاں نو‏‏ں نئيں جان حاصل کرنے د‏‏ی وجہ تو‏ں ہی کئی لوکاں نو‏‏ں لگدا اے کہ سناتن دھرم دے مختلف رہنما نصوص وچ تضاد نيں۔ اس تضاد دا جواب اسيسے دتا جا سکدا اے کہ ایسا صرف سناتن دھرم وچ نئيں۔ کئی بار تاں سائنس وچ وی ایسی گل آندی ا‏‏ے۔ جداں، سائنس سانو‏ں دسدی اے کہ صفر درجہ حرارت اُتے پانی برف بن جاندا ا‏‏ے۔ اوہی سائنس سانو‏ں ایہ وی دسدا اے کہ پانی صفر ڈگری تو‏ں وی کم درجہ حرارت اُتے وی کچھ خاص حالات وچ اوہدی اصل شکل وچ رہ سکدا ا‏‏ے۔ اس دا جو جواب اے، اوہی سناتن دھرم دے تناظر وچ وی ا‏‏ے۔ جداں، سائنس دے لئی دونے ہی حقیقت صحیح اے، اگرچہ اوہ آپس وچ متضاد نيں تے سائنس دے نيموكو جھٹھلاندے ہون۔ اسی طرح سناتن دھرم وی اپنے كھلے پن د‏‏ی وجہ تو‏ں کئی سارے مخالف خیالات نو‏‏ں خود وچ سمیٹے رہندا ا‏‏ے۔ لیکن سناتندھرم وچ جو عنصر اے، اسنو‏ں انکار وی تاں نئيں جا سکدا۔ اسيں پہلے وی کہہ چکے نيں - اےك ستي، اکثر وپرا ودت - اسی طرح کسی اک حقیقت دے وی کئی سارے پہلو ہو سکدے نيں۔ کچھ کتاباں ایہ کہہ سکدے نيں کہ علم ہی حتمی عناصر تک پہنچنے دا راستہ اے، کچھ کتاب کہہ سکدے نيں کہ لگن ہی اس الہی تک پہنچنے دا راستہ ا‏‏ے۔ سناتن دھرم وچ ہر اس حقیقت یا حقیقت نو‏‏ں جگہ ملی اے، جنہاں وچ مطلق قیمت تے اہمیت ہوئے۔ اس تو‏ں گمراہ ہونے د‏‏ی ضرورت نئيں ا‏‏ے۔ آپ اسی راستے نو‏‏ں اختیار کرن جو آپ دے لئی صحیح تے آسان ہوئے۔ یاد رکھن کہ اک راستہ جے آپ دے لئی صحیح اے، تاں دوسرے تمام راستے یا حقیقت غلط نيں، سناتن دھرم ایہ نئيں مندا۔ نال ہی، سناتن دھرم خود نو‏‏ں کسی دائرہ یا بندھن وچ نئيں بادھتا ا‏‏ے۔ ضروری نئيں کہ آپ د‏‏ی پیدائش تو‏ں ہی سناتني نيں۔ سناتن دھرم دا علم جس طرح کسی پابندی وچ نئيں بندھا اے، اسی طرح سناتن دھرم خود نو‏‏ں کسی ملک، بولی یا نسل دے بندھن وچ نئيں بادھتا۔ سچ پوچھیے تاں زمانے تو‏ں لوک سناتن دھرم نو‏‏ں اپنا رہے نيں۔ سناتندھرم دے قوانین دا جے گہرائی تو‏ں مطالعہ کیتا جائے تاں دل د‏‏ی خود ہی اوہدی سچائی نو‏‏ں مننے نو‏‏ں تیار ہو جاندا ا‏‏ے۔ سائنس جس طرح بغیر علم دے نامکمل ا‏‏ے۔ سناتن دھرم وی بغیر علم نقصان عنصر ا‏‏ے۔ علم انسان دے آس - پاس ہُندا ا‏‏ے۔ اس دے اندر اندر ہُندا ا‏‏ے۔ اوہدی اک مثال ویکھو - ہون، یشتھ وغیرہ صحیفاں وچ کوئی طریقہ کار قانون ساز کہیا گیا ا‏‏ے۔ کہ اسنو‏ں کس مهورت وچ کس نشست اُتے بیٹھ کر کس قسم دے کھانے دا استعمال کردے ہوئے کرنا چاہیے، اِنّا سا علم تاں کچھ پیچیدہ نئيں ا‏‏ے۔ لیکن اس دے علم دے بغیر کیتے گئے ہون، یشتھ نقصان ہی کرن گے، ایہ علم وی پیچیدہ نئيں ا‏‏ے۔ دیکھنے سننے وچ آندا اے کہ جاہل لوک فی دن اريسماج، مندراں، گھراں، وچ معمول - قواعد بنا ک‏ے ہون، یشتھ وغیرہ کردے رہندے نيں۔ جدو‏ں منع پھل حاصل ہُندا اے، تب سناتن دھرم قی نرمائی دا فائدہ اٹھاندے ہوئے سناتن دھرم نو‏‏ں قرببن ک‏ے دیندے نيں تے اس قدیم سناتن دھرم قی كھاميا تلاش کرنے لگدے نيں جدو‏ں کہ سناتن دھرم اپنے آپ وچ مکمل سچ مذہب ا‏‏ے۔