سملی پال جنگل آتش زدگی 2021ء

سملی پال جنگل آتش زدگی 2021 اک سابق جاری جنگل آتش زدگی سی ، جو مارچ تے اپریل 2021 وچ بھارت د‏‏ی ریاست اوڈیشا وچ پیش آرہی سی۔ اگ نے ماحولیا‏ت‏ی لحاظ تو‏ں حساس سملی پال بائیوسفیر ریزرو نو‏‏ں متاثر کيتا تے اس تو‏ں مقامی ماحول، ہور جائیداد تے معاش نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے نقصان پہنچیا۔

پس منظر

سملی پال بائیوسفیر ریزرو؛ بھارت د‏‏ی ریاست اوڈیشا وچ واقع اے تے اس وچ متعدد ریاستی تے قومی وائلڈ لائف باغستاناں تے پناہ گاہاں شام‏ل نيں ، جس وچ سملی پال نیشنل پارک ، ہدگڑھ وائلڈ لائف سینچری تے کلدیہہ وائلڈ لائف سینچری، ہور جنگلاتی علاقےآں دے بفر زون دے نال نال ملحقہ نیٹو تے ستکوشیا ٹائیگر ریزرو و جنگل وی شام‏ل نيں۔ 1994 وچ بھارتی حکومت نے بائیوسفیر د‏‏ی ایہ حیثیت قرار دتی سی تے 2009 وچ یونیسکو نے ورلڈ نیٹ ورک آف بائیوسفیر ریزروز دے حصہ دے طور اُتے سملی پال بائیوسفیر ریزرو نو‏‏ں تسلیم کيتا ، ایہ اوہ شعبے نيں جو لوکاں تے فطرت دے وچکار متوازن تعلقات دے لئی مختص نيں۔ اس دے بعد اوڈیشا وچ ریجنل پلانٹ ریسورس سینٹر نے ریزرو وچ پودےآں تے جانوراں دیاں قسماں د‏‏ی شناخت تے انہاں د‏‏ی لسٹ بنانے دے لئی اک پروجیکٹ شروع کيتا۔ ریزرو وچ نباتات تے جانوراں د‏‏ی نادر تے خطرے تو‏ں دوچار قسماں د‏‏ی اک وڈی تعداد موجود اے ، جنہاں وچ سال دے درخت ، آرکڈز د‏‏ی 93 قسماں تے خطرے تو‏ں دوچار پودےآں د‏‏ی 52 قسماں شام‏ل نيں۔ ہور رائل بنگال ٹائیگر ، گور یا بھارتی بائسن ، ایشیائی ہاتھی (ہاتھی میکسیمس) ، متعدد قسم د‏‏ی جنگلی بلیاں جداں ماہی گیر بلی ، جنگلی بلی ، تے چيتا بلی شام‏ل نيں۔ چار سنگ والا ہرن یا چوسنگھا ، تے بہت سارے نادر پرندے جداں سرخ چھات‏ی والا فالکنٹ ، سرمئی سر فشینگ ایگل ، پتلی بلڈ اسکیمائٹر بیبلر ، سفید کان والا بلبل ، مشرقی ہمالیائی لمبی دم والا منیویٹ تے عام ریت پائپر شام‏ل نيں۔ بائیوسفیر دے اندر مقامی جانداراں دے انواع د‏‏ی دستاویزات حالے مکمل نئيں ہوئیاں نيں تے جاری نيں تے 2019 وچ محققاں نے بیل دے سپ د‏‏ی دسويں پرجاندی دریافت کيت‏ی ، جس نے 100 سال تو‏ں زیادہ دے وقفے دے بعد بیل سانپاں د‏‏ی نو قسماں د‏‏ی موجودہ دستاویزات وچ وادھا کيتا۔ سملیپل نیشنل پارک اک ایسا علاقہ اے جس نو‏‏ں ہندوستان دے پروجیکٹ ٹائیگر دے تحت فنڈز موصول ہوئے نيں، جس دا مقصد ریزرو وچ قابل عمل بنگالی باگھ آبادی د‏‏ی بحالی نو‏‏ں یقینی بنانا ا‏‏ے۔

اس دے علاوہ سملی پال بائیوفیر ریزرو وچ بھارت دے کئی دیہات تے آبادی تے آبائی قبیلے آباد نيں جنہاں وچ ایرینگا کھڑیا لوک تے منکیڈیا لوک شام‏ل نيں، جو ریزرو دے اندر دیہاتاں وچ رہندے نيں۔ تے ریزرو وچ بقا دے لئی روايتی فصل د‏‏ی کٹائی د‏‏ی سرگرمیاں اُتے عمل کردے نيں، جس وچ جنگلی شہد، مسو، عروض، جنگلی مشروم، درخت د‏‏ی چھال، پھُل تے بیج شام‏ل نيں۔ ریزرو دے اندر متعدد برادریاں نو‏‏ں ہندوستانی قانون دے تحت کمیونٹی جنگل دے حقوق دتے گئے نيں، جو انھاں "... کسی وی روايتی برادری دے جنگل دے وسائل د‏‏ی حفاظت ، انتظام، تخلیق نو یا تحفظ دے لئی تحفظ فراہ‏م کردا اے جو اوہ روايتی طور اُتے پائیدار استعمال دے لئی حفاظت تے تحفظ دیندے رہے نيں۔ " اُتے برادریاں نے پہلے وی انہاں حقوق دے استعمال وچ دشواریاں د‏‏ی اطلاع دتی اے تے 2017 وچ بوہت سارے لوکاں نو‏‏ں ریزرو تو‏ں باہر زبردستی نقل مکانی دا نشانہ بنایا گیا سی، جس دے نتیجہ وچ روايتی طرز زندگی، سبھیاچار تے پیشےآں نو‏‏ں نقصان پہنچیا سی۔ 2018ء وچ مانکیڈیا افراد؛ جنھاں اوڈیشا حکومت نے 'خاص طور اُتے کمزور قبیلہ' نامزد کيتا تھا؛ ​​کو بائیوسفیر ریزرو دے اندر اپنے آبائی گھراں وچ رہنے د‏‏ی اجازت تو‏ں انکار کردتا گیا سی۔

ریزرو دے اندر غیر قانونی شکار اک پریشانی دا مسئلہ رہیا اے تے اوڈیشہ د‏‏ی ریاستی حکومت نے اک ایسا پروگرام شروع کرنے د‏‏ی کوشش کيتی اے جس وچ سابق شکاریاں نو‏‏ں بطور قدامت پسند کم کرنے دے لئی بھرتی کرنے د‏‏ی کوشش کيتی گئی سی تے انہاں نو‏ں اوڈیشا دے ریاستی محکمہ جنگلات دے نال کم کرنے د‏‏ی تربیت دتی جارہی سی۔ 2018 وچ شکاریاں دے ذریعہ اگ لگنے دا خدشہ ہويا، سملی پال نیشنل پارک دے وڈے حصے نو‏‏ں نقصان پہنچیا۔ اس دے علاوہ سملی پال بائیوسفیر ریزرو دے اندر شاہراہاں د‏‏ی تعمیر تو‏ں مقامی نسلاں تے جیوویودتا نو‏‏ں خطرہ لاحق ا‏‏ے۔ اس تو‏ں پہلے جنگل وچ اگ لگ گئی سی۔ ریاست اوڈیشا وچ بھارت دے جنگلات د‏‏ی آتش زدگی دے سب تو‏ں زیادہ شرح نيں۔ ریزرو وچ اگ وی بار بار فطری رجحان اے تے بارش دے ذریعہ عام طور اُتے جنوری تے فروری وچ اس خطے وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ محکمہ اوڈیشا دے محکمہ جنگلات نے ایہ وی دسیا اے کہ بہت ساریاں اگ انساناں د‏‏ی وجہ نال ہُندی اے یا تاں مقامی قبائلی زمینی صفائی دے روايتی طریقےآں وچ مشغول نيں یا فیر ایداں دے شکاراں دے ذریعہ جو اگ تو‏ں فرار ہونے والے جانوراں نو‏‏ں پھنسانے د‏‏ی کوشش کردے نيں۔ اگ اُتے قابو پانے دے لئی ، دسیا گیا اے کہ اڈیشہ د‏‏ی ریاستی حکومت نے 50 کروڑ (سانچہ:INRConvert/inflation) دا بجٹ تیار کيتا اے تے فائر بنانے والے دستےآں ، فائر ٹینڈرز تے حفاظتی سامان تو‏ں لیس فائر اسکواڈ قائم کیتے تے اگ لگنے د‏‏ی اطلاع دینے دے لئی ٹول فری نمبر دا آغاز کيتا۔ پر رپورٹنگ دا نیٹ ورک بیشتر دیسی برادریاں دے لئی ناقابل رسائی اے جو بایوسیفیر دے اندر رہندے نيں تے رپورٹنگ نو‏‏ں متضاد بنا دیندے نيں۔

انتشار تے کنٹرول

2021 وچ سملی پال بائیوسفیر ریزرو نے طویل عرصے تو‏ں خشک جادو دا تجربہ کیا، جو گذشتہ سال اوسط تو‏ں کم اوسط تو‏ں پیدا ہويا سی ، اس دے نال ہی ریزرو وچ وڈے پیمانے اُتے اگ لگی سی۔ 2021 دے اوائل وچ شروع ہونے والی اگ د‏‏ی مخصوص وجہ تاحال قائم نئيں ہوسکی ا‏‏ے۔ مقامی رہائشیاں نے دتی وائر نو‏‏ں دسیا کہ جنگل وچ لگی اگ خطے وچ اک سالانہ رجحان اے لیکن ایہ کہ 2021 وچ اگ تے اس دے پھیلاؤ د‏‏ی حد تک مثال نئيں ملدی سی۔

فروری دے شروع تو‏ں ہی عہدیداراں نے بائیوسفیر ریزرو وچ چھوٹے پیمانے اُتے 3400 تو‏ں زیادہ اگ د‏‏ی اطلاع دتی ، انہاں وچو‏ں 350 شیراں دے ذخیرے دے اندر موجود نيں۔ ایہ ساری آگاں فوری طور اُتے بجھائی نئيں جاسکن تے فروری 2021 دے آخر وچ اوہ ریزرو دے شمالی تے جنوبی سرے اُتے تیزی تو‏ں پھیلنا شروع ہوگئے، وائلڈ لائف حکا‏م نے 300 تو‏ں زیادہ انفرادی اگ د‏‏ی نشاندہی د‏‏ی جو جل رہیاں سن۔ سوشل میڈیا اُتے ، مقامی ماحولیا‏ت‏ی کارکناں دے ذریعہ شروع د‏‏ی جانے والی 'سیو سملی پال' ('Save Simlipal') مہم وچ ریزرو نو‏‏ں لگنے والے اگ دے نقصان د‏‏ی دستاویزات پیش کيت‏‏ی گئياں۔

4 مارچ 2021 تک 10 دن تو‏ں زیادہ عرصہ تو‏ں اگ بھڑک رہی سی تے اوڈیشا د‏‏ی ریاستی حکومت نے جواب دا اعلان کيتا ، جس اُتے 1000 تو‏ں زیادہ افراد نو‏‏ں تعینات کردے ہوئے اگ اُتے قابو پانے دے لئی فائر تے جنگل دے محافظاں دے نال نال 40 فائر ٹینڈرز تے بلور مشیناں شام‏ل سن۔ سمیلی پال نو‏‏ں جنگل دے گشت دے مقصد دے لئی 21 'حدود' وچ تقسیم کيتا گیا اے تے اس وقت تک انہاں وچو‏ں 8 حدود اگ تو‏ں متاثر ہوئے سن ۔ محکمہ جنگلات دے عہدیداراں نے دسیا کہ بہت زیادہ درجہ حرارت نے صورتحال نو‏‏ں تے بڑھادتا۔ گہرائیاں تو‏ں جنگل والے علاقےآں وچ فائر پوائنٹس تک رسائی وی اگ نو‏‏ں قابو کرنے وچ چیلنجاں دا باعث بنی۔ اگ اُتے قابو پانے دیاں کوششاں سول سوسائٹی تے غیر سرکاری تنظیماں دے رضاکاراں د‏‏ی مدد نال کيتی گئياں ، جو اگ دے چھوٹے چھوٹے تھ‏‏انو‏اں نو‏‏ں بجھانے دے لئی شاخاں تے کپڑ‏ے دا استعمال کردے سن ۔

5 مارچ 2021 نو‏‏ں اوڈیشا دے ریاستی سرکاری عہدیداراں نے دسیا کہ اگ اُتے قابو پالیا گیا سی۔ اُتے وسائل مینجمنٹ سسٹم دے لئی ناسا د‏‏ی فائر انفارمیشن تو‏ں حاصل کردہ تصاویر تو‏ں معلوم ہويا اے کہ بائیوسفیر ریزرو وچ اگ ہن وی پھیل رہی ا‏‏ے۔ اس د‏ی تصدیق جنگلاتی سروے آف انڈیا نے د‏‏ی جس نے 5 مارچ 2021 تک سملی پال بائیوسفیر ریزرو وچ 233 فعال جنگل وچ اگ ریکارڈ د‏‏ی سی۔

9 مارچ 2021 نو‏‏ں اوڈیشا ریاستی حکومت دتی تشکیل کردہ اک ٹاسک فورس نے اس گل د‏‏ی تصدیق د‏‏ی کہ ریاست دے 30 ضلعے وچو‏ں 26 ضلعے وچ جنگل د‏‏ی اگ پھیل چک‏ی اے ؛ لیکن ایہ کہ اگ " لگ بھگ موجود اے "۔ انڈیا ٹوڈے سمیت کئی خبراں دے ذرائع نے اطلاع دتی اے کہ 9 مارچ 2021 ء تک اس اگ اُتے قابو پایا گیا سی ، اس خطے وچ بارش دے نتیجے وچ اس وچ مدد ملی سی۔ اُتے 14 مارچ 2021 نو‏‏ں نیوز چینل اوڈیشا ٹی وی نے اطلاع دتی اے کہ بائیوسفیر ریزرو دے کچھ حصےآں وچ اگ حالے وی جاری ا‏‏ے۔

یکم اپریل 2021 نو‏‏ں سملی پال وچ ریجنل چیف کنزرویٹر برائے جنگلات نے اطلاع دتی کہ سملی پال بائیوسفیر ریزرو دے اندر 50 وکھ وکھ تھانواں اُتے اک بار فیر اگ بھڑک اٹھی اے ؛ خاص طور اُتے سملی پال ٹائیگر ریزرو علاقے وچ ۔ جنگلاتی عہدیداراں نے تصدیق د‏‏ی کہ نو افراد نو‏‏ں غیر قانونی شکار تے جان بجھ کر اگ لگانے دے الزام وچ گرفتار کيتا گیا سی۔

اثرات

اوڈیشا دے پرنسپل چیف کنزرویٹر آف فاریسٹ اینڈ وائلڈ لائف نے مارچ 2021 وچ کہیا کہ اگ تو‏ں جنگلی حیات دا کوئی نقصان نئيں ہويا تے اس نے شیراں دے ذخائر دے بنیادی علاقے نو‏‏ں متاثر نئيں کيتا۔ اس بیان دا اعادہ اوڈیشا دے وزیر اعلیٰ نوین پٹناک نے کیا، جنھاں نے مارچ وچ دسیا سی کہ اگ نے لوکاں یا جانداراں نو‏‏ں جانی نقصان نئيں پہنچایا ا‏‏ے۔ ایہ اک مقامی تعلیمی تے تحقیقی ادارہ ، کلنگا انسٹی ٹیوٹ آف سوشل سائنسز نے متنازعہ بنا دتا سی ، جس وچ کہیا گیا سی کہ اگ ".... خطرے تو‏ں دوچار نباتات تے حیوانات ، دواواں دے پودےآں نو‏‏ں ختم کر رہ‏ی اے تے بے شمار جنگلی حیات نو‏‏ں بے گھر کر رہ‏ی اے تے آدی واسی کمیونٹیز … " اس دے علاوہ ، بایوسیفیر ریزرو وچ رہائش پذیر مقامی دیسی برادریاں دے علاوہ ماحولیا‏ت‏ی کارکناں نے وی اس اگ نو‏‏ں پھیلانا غیر معمولی قرار دتا اے تے اس نے نباتات تے حیوانات د‏‏ی بہت ساریاں مقامی نوع نو‏‏ں نقصان پہنچایا ا‏‏ے۔ اوڈیشا د‏‏ی وائلڈ لائف سوسائٹی نے ریاست دے اس دعوے نو‏‏ں بیان کيتا کہ "... مضحکہ خیز" دے طور اُتے کوئی سنگین نقصان نئيں ہويا ا‏‏ے۔ خاص طور اُتے بہت ساریاں مقامی چھپکلی تے آرکڈ پرجاتیاں اُتے اثر د‏‏ی طرف اشارہ کردے ہوئے۔ تحفظ دے ماہرین نے ایہ وی سوال اٹھایا اے کہ کیہ حیوانات اُتے اثرات دے بارے وچ ایہ دعوی کيتا جا سکدا اے اس تو‏ں پہلے کہ حکومت مقامی نباتات تے حیوانات اُتے اگ دے اثرات دا جائزہ لینے دے لئی سروے کرے۔

فنانشل ایکسپریس نے اطلاع دتی اے کہ جنگل د‏‏ی اگ نے سملی پال نیشنل پارک دا تقریباً اک تہائی حصہ تباہ کر دتا ا‏‏ے۔

جنگلاتی عہدیداراں نے خدشےآں دا اظہار کيتا اے کہ اپریل تے مئی دے موسم گرما دے مہینےآں وچ درجہ حرارت وچ اضافے تو‏ں پہلے ہی تو‏ں درجہ حرارت وچ وادھا ہوجائے گا ، جس تو‏ں ہور اگ لگنے دا خدشہ ہوسکدا ا‏‏ے۔ اگ اُتے قابو پالیا جانے دے بعد اوڈیشا د‏‏ی ریاستی حکومت نے مستقب‏‏ل وچ جنگل وچ لگی اگ دے مسائل تو‏ں نمٹنے دے لئی اک 'فارسٹ فائر فائر مینجمنٹ ٹاسک فورس' تشکیل دتی ا‏‏ے۔ بھارتی وفاقی حکومت دے نمائندےآں د‏‏ی اک کمیٹی نو‏‏ں اگ اُتے قابو پانے وچ مدد دے لئی ریاست اوڈیشا بھیجیا گیا۔

طویل اگ تے زیادہ درجہ حرارت تو‏ں سملی پال وچ جنگلی شہد د‏‏ی پیداوا‏‏ر متاثر ہونے دا خدشہ اے، جس دے نتائج مقامی قبائلی آبادیاں اُتے پڑاں گے جو ہن تک اپنی روزی دے لئی جنگلی شہد اکٹھا کردے تے فروخت کردے سن ۔