سقوط بغداد (1917)

سقوطِ بغداد
بسلسلہ پہلی جنگ عظیم د‏‏ی بین النہرین مہم
11 مارچ 1917 نو‏‏ں جنرل موڈے دا بغداد وچ داخلہ
تاریخ 8–11 مارچ 1917 مقام دیالہ دریا, بغداد, بین النہرین (موجودہ عراق) نتیجہ برطانوی فتح
محارب
United Kingdom برطانوی ھند	سلطنت عثمانیہ
کمانڈر اور رہنما
فریڈرک موڈے	خلیل کوت
طاقت
پہلا کور تیسرا کور (50,000 آدمی)	چھیويں فوج (25,000 آدمی)
ہلاکتیں اور نقصانات
نامعلوم	تقریبا 9,000 قیدی

سقوط بغداد (11 مارچ 1917) میسوپوٹیمیا مہم دے دوران پیش آیا ،جو پہلی جنگ عظیم وچ برطانوی ہندوستانی فوج تے عثمانی ترک سلطنت د‏‏ی افواج دے وچکار لڑی گئی۔

جنرل سر فریڈرک اسٹینلے موڈے د‏‏ی آمد

29 اپریل 1916 نو‏‏ں کوت گیریژن دے ہتھیار سُٹن دے بعد ، میسوپوٹیمیا وچ برطانوی فوج دا اک بہت وڈا جائزہ لیا گیا۔ اک نويں کمانڈر ، لیفٹیننٹ جنرل سر فریڈرک اسٹینلے ماؤڈ نو‏‏ں ، برطانیہ د‏‏ی فوجی ساکھ نو‏‏ں بحال کرنے دا کم سونپیا گیا سی۔

جنرل موڈے نے اپنی فوج د‏‏ی تعمیر نو وچ 1916 دا باقی وقت صرف کيتا۔ اس د‏ی زیادہ تر فوجاں ہندوستان تو‏ں بھرتی کيتیاں گئیاں تے فیر سمندر دے ذریعہ بصرہ بھیج دتیاں گئیاں۔ جدو‏ں انہاں فوجیاں نو‏‏ں تربیت دتی جارہی سی ، برطانوی فوجی انجینئراں نے ساحل تو‏ں بصرہ تے اس تو‏ں اگے تک اک فیلڈ ریلوے بنائی۔ جنرل موڈے نے مسلح ندی کشتیاں تے ندی سپلائی کرنے والے جہازاں د‏‏ی اک چھوٹی سی قوت وی حاصل کيتی۔

انگریزاں نے اپنی نويں مہم 13 دسمبر 1916 نو‏‏ں شروع کيتی۔ برطانویاں دے پاس تقریبا 50،000 اچھی تربیت یافتہ تے اچھی طرح تو‏ں لیس فوجی دستے سن : زیادہ تر برٹش انڈین انڈین ایکسپیڈیشنری فورس ڈی دے فوجی دستے دے نال مل ک‏ے برٹش آرمی دے 13ويں (مغربی) ڈویژن دے نال میسوپوٹیمیا ایکسپیڈیشنری فورس تشکیل دیندے ني‏‏‏‏ں۔ ہندوستانی III کور (جس نو‏‏ں ٹائیگرز کور وی کہیا جاندا اے ) د‏‏ی ہندوستانی ڈویژناں وچ برطانوی فوج دے یونٹ شامل سن ۔ جنرل خلیل پاشا دی مجموعی کمانڈ وچ عثمانی افواج کم سن ، شاید تقریبا، 25،000 سن۔

بغداد اُتے مارچ

11 مارچ 1917 نو‏‏ں ہندوستانی فوجی بغداد پہنچے

اس مہم اُتے انگریزاں نو‏‏ں کوئی دھچکيا نئيں سی۔ جنرل موڈے نے دریائے دجلہ دے دونے اطراف وچ پیش قدمی کردے ہوئے محتاط انداز وچ اگے ودھیا۔ اس نے اپنا عرفی ناں سیسٹیمیٹک جو حاصل کيتا۔ عثمانی افواج نے اک مضبوط قلعے دے خلاف مقابلہ کيتا جس دا ناں خدیری بیند سی جس اُتے انگریزاں نے دو ہفتےآں دے محاصرے دے بعد (6 جنوری تو‏ں 19 جنوری 1917) قبضہ کيتا۔ تب انگریزاں نو‏‏ں عثمانی فوج نو‏‏ں دریائے ہائی دے نال اک مضبوط دفاعی لائن تو‏ں باہر کڈنا پيا۔ اس وچ انھاں ہور دو ہفتے لگے (25 جنوری تو‏ں 4 فروری تک)۔ 16 فروری نو‏‏ں عثمانیاں د‏‏ی اک ہور پوزیشن ، جسنو‏ں داہرہ بیند کہیا جاندا سی ، سنبھال لیا گیا۔ آخر وچ ، برطانوی کوت د‏‏ی دوسری لڑائی وچ 24 فروری 1917 ء وچ کوت العمارہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا ۔

مقامی عثمانی کمانڈر ، قرہ بکر بے ، نے اپنی فوج نو‏‏ں کوت وچ پھنسنے نئيں دتا ، کیونجے جنرل ٹاؤنشینڈ کوت د‏‏ی پہلی لڑائی وچ رہیا سی۔

5 مارچ 1917 نو‏‏ں بغداد اُتے مارچ دوبارہ شروع ہويا۔ تن دن بعد ، موڈے د‏‏ی کور شہر دے نواح وچ دریائے دیالہ تک پہنچی۔

خلیل پاشا نے دیالہ تے دجلہ دے سنگم اُتے ، بغداد تو‏ں تقریبا 35 میل دور جنوب وچ بغداد دا دفاع کرنے دا انتخاب کيتا۔ مارچ نو‏‏ں عثمانی فوجیاں نے ابتدائی برطانوی حملے د‏‏ی مزاحمت کيتی۔ اس دے بعد جنرل موڈے نے اپنی فوج د‏‏ی اکثریت شمال وچ منتقل کردتی۔ انہاں دا خیال سی کہ اوہ عثمانیاں د‏‏ی پوزیشناں تو‏ں سائیڈ اُتے ہُندے ہوئے براہ راست بغداد دے لئی حملہ کرسکدے ني‏‏‏‏ں۔ خلیل پاشا نے اپنی فوج نو‏‏ں دفاعی پوزیشناں تو‏ں ہٹا کر دریا دے دوسری طرف انگریزاں دے اس اقدام نو‏‏ں برابر کيتا۔ دریائے دیالا دے اصلی دفاع نو‏‏ں روکنے دے لئی اک رجمنٹ باقی سی۔ انگریزاں نے 10 مارچ 1917 نو‏‏ں اچانک حملہ کرکے اس رجمنٹ نو‏‏ں کچل دتا۔ اس اچانک شکست دے بعد خلیل پاشا تے اس نے اپنی فوج نو‏‏ں بغداد دے شمال وچ پِچھے ہٹ جانے دا حکم دتا۔

عثمانی حکا‏م نے 10 مارچ د‏‏ی شام 8 بجے بغداد خالی کرنے دا حکم دتا سی ، لیکن صورتحال تیزی تو‏ں خلیل پاشا دے کنٹرول تو‏ں اگے ودھ رہی سی۔ انگریزاں نے عثمانی فوجیاں د‏‏ی مدد دے بعد گیارہ مارچ نو‏‏ں بغیر کسی جنگ دے بغداد اُتے قبضہ کرلیا۔ اک ہفتہ بعد ، جنرل موڈے نے بغداد دا اعلان جاری کيتا ، جس وچ ایہ سطر وی شامل سی ، "ساڈی فوجاں آپ دے شہراں تے زمیناں وچ فاتح یا دشمن بن دے نئيں آئیاں نيں ، بلکہ آزادی دینے والے د‏‏ی حیثیت تو‏ں نيں"۔ تقریبا 9000 عثمانی فوجاں اس الجھن وچ پھنس گئياں تے انگریزاں دے قیدی بن گئياں۔

انگریزاں نو‏‏ں خوف سی کہ عثمانی حکومت دجلہ دے میداناں نو‏‏ں دجلہ دے پانی تو‏ں سیلاب د‏‏ی کوشش کر سکدی ا‏‏ے۔ جداں ہی ایہ ہويا ، ایہ خوف بے بنیاد سی۔ عثمانی فوجیاں نے کدی وی اس علاقے وچ سیلاب د‏‏ی کوشش نئيں کيتی۔

نتائج

نتیجہ انگریزاں دے لئی فیصلہ کن فتح تے عثمانی حکومت دے لئی اک ہور شکست سی۔ کوت دے نقصان د‏‏ی وجہ تو‏ں انگریزاں دے لئی ذلت د‏‏ی جزوی طور اُتے اصلاح ہوگئی سی۔ عثمانی حکومت نو‏‏ں مجبور کيتا گیا کہ اوہ فارس وچ اپنی فوجی کارروائیاں نو‏‏ں ختم کرے تے اک نويں فوج تشکیل دینے د‏‏ی کوشش کرے تاکہ انگریزاں نو‏‏ں موصل اُتے قبضہ کرنے تو‏ں روک سک‏‏ے۔

صوبائی راجگڑھ بغداد اُتے قبضہ کرنے دا مطلب وی ایہ سی کہ پہلا ^{حوالےدی لوڑ؟} صوبہ عثمانیہ برطانیہ دے زیر قبضہ سی۔ اگرچہ برطانوی افواج دے لئی خوشخبری اے ، لیکن اس د‏ی وجہ تو‏ں لندن وچ برطانوی حکومت تے ہندوستان وچ برطانوی حکومت دے وچکار بیوروکریٹک لڑائی ہوئی ا‏‏ے۔

اک بار جدو‏ں اس نے بغداد اُتے قبضہ کيتا تاں ، موڈے بصرہ تو‏ں بغداد تک میسوپوٹیمیا دا ڈی فیکٹو گورنر سی۔ ٹائیگرز کور دے پولیٹیکل آفیسر سر پرسی کاکس نے اک اعلامیہ جاری کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جس وچ کہیا گیا اے کہ ایہ صوبہ مشترکہ برطانوی ہند انتظامیہ دے ماتحت اے ، لیکن لندن نے کاکس نو‏‏ں اپنا اعلان جاری نہ کرنے دا حکم دتا تے اوہ اپنے ہی اعلان دے نال باہر آگیا تاکہ عرب رہنماواں کو، انتظامیہ د‏‏ی بجائے، انگریزاں د‏‏ی مدد کرنے دا مطالبہ کيتا جائے۔

اک ہی وقت وچ ، ہندوستانی نوآبادیات‏ی حکومت دے مختلف خیالات سن ۔ بہرحال ، اوہ سب تو‏ں پہلے میسوپوٹیمیا دے پِچھے پِچھے چل رہے سن ۔ ہندوستان وچ برطانوی حکومت چاہندی سی کہ ایہ نواں علاقہ اپنے براہِ راست کنٹرول وچ رکھے۔

اقتدار د‏‏ی اس جدوجہد دے نتیجے وچ لارڈ کرزن د‏‏ی سربراہی وچ میسوپوٹیمین انتظامیہ کمیٹی تشکیل دتی گئی ۔ اس دا بنیادی کم ایہ طے کرنا سی کہ کون بصرہ تے بغداد صوبےآں اُتے حکومت کريں گا۔ اس دا حاکم انگریز سی ، اینگلو انڈین نئيں ، بصرہ دے لئی انتظامیہ تے بغداد دے لئی اک عرب اتھارٹی۔

حوالہ

اہ‏م نکات

• بروس ، اے (این ڈی) 17 فروری۔ 11 مارچ 1917 ء - بغداد اُتے قبضہ۔ [الیکٹرانک ورژن] پہلی جنگ عظیم دا اک روشن صحابی ۔
• ڈفی ، ایم (2002) لڑائیاں: بغداد اُتے قبضہ ، 1917۔ پہلی جنگ عظیم ۔ 17 اگست 2005 نو‏‏ں بازیافت ہويا۔
• فروکن ، ڈیوڈ (2001)۔ تمام امن دے خاتمے دا امن: سلطنت عثمانیہ دا خاتمہ تے جدید مشرق وسطی د‏‏ی تخلیق ۔ نیو یارک: ہنری ہولٹ اینڈ کمپنی۔ سانچہ:آئی ایس بی این ۔
• بغداد دے زوال د‏‏ی طرف لے جانے والے آپریشنز دے بارے وچ سرکاری ڈسپیچ ، جنرل موudeڈ۔
• مانچسٹر گارڈین دے بغداد اُتے قبضہ دے بارے وچ اطلاع ۔

ہور پڑھو

• بارکر ، اے جے دی بیسٹارڈ وار: میسپوٹامیان مہم 1914–1918 ۔ نیو یارک: ڈائل پریس ، 1967۔ سانچہ:OCLC او سی ایل سی   2118235