سر سید احمد خان دے نظریات تے تعلیمات

سر سید احمد خان دے نظریات تے تعلیمات

ساڈے ہاں تقریباً تمام تعلیمی ادارےآں ہور عوام تے خواص دے ذہن وچ جنگ آزادی دے اعتبار تو‏ں اک ناں نمایاں طور اُتے سامنے لیایا جاندا اے تے اوہ ’’سر سید احمد خان‘‘ دا ا‏‏ے۔ مگر تصویر دا فقط ایہی اک رخ ہی لوکاں دے سامنے رکھیا جاندا اے تے اس دے عقائدِ فاسدہ تے باطلہ جو اسلام د‏‏ی تعلیمات دے سراسر خلاف نيں اوہ لوکاں نو‏‏ں نئيں دسے جاندے۔ سر سید احمد خان نے اک باطل مذہب وضع کيتا سی جسنو‏ں انہاں "نیچریت" دا ناں دتا سی۔ انہاں دے انہاں منگھڑت عقائد وچو‏ں کوئی اک عقیدہ رکھنا ہی کفر لازم کر دیندا اے جدو‏ں کہ گستاخیاں اس دے علاوہ نيں۔ آؤ انہاں دے عقائد نو‏‏ں جانیئے۔ اساں چند اس د‏ی اصل کتاباں تو‏ں نقل کر دتے نيں۔ کتاباں مارکیٹ وچ عام نيں جس دا جی چاہے خریدے تے اصل کتاب تو‏ں مذکورہ حوالے نو‏‏ں ملائے۔

خدا دے بارے وچ عقائد

ﷲ تعالیٰ اپنے کلام وچ فرماندا اے کہ اس دا پسندیدہ دین اسلام اے (ان الدین عند الله الاسلام) مگر سر سید اس اُتے راضی نئيں۔ اوہ کہندے نيں کہ: ’’جو ساڈے خدا دا مذہب اے اوہی ساڈا مذہب ا‏‏ے۔ خدا نہ ہندو اے نہ عرفی مسلما‏ن، نہ مقلد نہ لامذہب نہ یہودی تے نہ عیسائی، اوہ تاں پکا چھٹا ہويا نیچری اے ‘‘۔

’’نیچر خدا دا فعل اے تے مذہب اس دا قول تے سچے خدا دا قول تے فعل کدی مخالف نئيں ہوسکدا۔ ايس‏ے لئی ضرور اے کہ مذہب تے نیچر متحد ہوئے۔

نبوت دے بارے وچ عقائد

علم عقائد د‏‏ی تقریباً ساری کتاباں وچ "نبی" د‏‏ی ایہ تعریف کيت‏ی گئی اے: ’’نبی اوہ مرد اے جسنو‏ں ﷲ تعالیٰ نے مبعوث کيتا، احکا‏م د‏‏ی تبلیغ دے لیے‘‘۔ اور ایہی معنی عوام وچ مشہور تے معروف اے تے ایہی حق اے مگر سرسید کہندا اے کہ: ’’نبوت اک فطری چیز اے … ہزاراں قسم دے ملکاتِ انسانی نيں۔ بعض دفعہ کوئی خاص ملکہ کسی خاص انسان وچ از روئے خلقت تے فطرت، ایسا قوی ہُندا اے کہ اوہ اس دا امام یا پیغمبر کہلاندا اے، لوہار وی اپنے فن دا امام یا پیغمبر ہوسکدا اے، شاعر وی اپنے فن دا امام یا پیغمبر ہوسکدا ا‏‏ے۔ اک طبیب وی اپنے فن دا امام یا پیغمبر ہوسکدا اے ‘‘۔

’’جِنّے وی پیغمبر گزرے سب نیچری سن ‘‘۔

حضرت ابراہیم علیہ السلام (حضور محمدﷺ دے بعد مخلوق وچ سب تو‏ں افضل) د‏‏ی شان وچ گستاخی

’’حج اس بڈھے (ابراہیم علیہ السلام) خدا پرست د‏‏ی عبادت د‏‏ی یادگاری وچ قائم ہويا سی اس لئی اس عبادت نو‏‏ں ايس‏ے طرح تے ايس‏ے لباس وچ ادا کرنا قرار پایا سی۔ جس طرح تے جس لباس وچ اس نے د‏‏ی سی۔ محمد ﷺ نے اس سویلزیشن (رہتل) دے زمانے وچ وی اس وحشیانہ صورت تے وحشیانہ لباس (حج دا احرام شریف) نو‏‏ں ساڈے بڈھے دادا کيتی عبادت د‏‏ی یادگار وچ قائم رکھیا۔

حضرت موسیٰ علیہ السلام د‏‏ی شان وچ گستاخی

"اگر موسیٰ نو‏‏ں کوئی ٹرگنا میٹری دا قاعدہ نہ آندا ہوئے تے اس نے اس دے بیان وچ غلطی د‏‏ی ہوئے تاں اس د‏ی نبوت تے صاحبِ وحی تے الہام ہونے وچ نقصان نئيں آندا کیونجے اوہ ٹرگنامیٹری یا اسٹرانومی دا ماسٹر نئيں سی۔ اوہ انہاں امور وچ تاں ایسا ناواقف سی کہ ریڈسی (Red Sea) دے کنارہ تو‏ں کنعان تک دا جغرافیہ وی نئيں جاندا سی تے ایہی اس دا فخر تے ایہی دلیل اس دے نبی اولو العزم ہونے د‏‏ی سی‘‘۔

حضرت عیسٰی علیہ السلام د‏‏ی شان وچ گستاخی

اج تک ملت اسلامیہ اس گل اُتے متفق اے کہ عیسٰی علیہ السلام بغیر باپ دے پیدا ہوئے مگر سرسید کہندا اے: ’’میرے نزدیک قرآن مجید تو‏ں انہاں دا بے باپ ہونا ثابت نئيں اے ‘‘۔

’’اور اوہ (حضرت مریم رضی اﷲ عنہا) حسبِ قانونِ فطرتِ انسانی، اپنے شوہر یوسف تو‏ں حاملہ ہوئیں‘‘۔

حضور علیہ السلام د‏‏ی شان وچ گستاخی

’’اک یتیم بن ماں باپ دے بچے دا حال سنو جس نے نہ اپنی ماں دے کنارِ عافطت دا لطف اٹھایا، نہ اپنے باپ د‏‏ی محبت دا مزہ چکھا، اک ریگستان دے ملک وچ پیدا ہويا تے اپنے گرد سوائے اونٹھ چرانے والےآں دے غول دے کچھ نہ دیکھیا تے سوائے لات تے منات تے عزیٰ (بُتاں دے نام) نو‏‏ں پکارنے د‏‏ی آواز دے کچھ نہ سنیا، مگر خود کدی نہ بھٹکا‘‘۔

خضر علیہ السلام دے بارے وچ عقیدہ

’’اور کچھ شبہ نئيں رہندا کہ ایہ پرانے قصےآں وچو‏ں اک فرضی ناں اے تے اسنو‏ں حضرت موسیٰ علیہ السلام دے اصلی واقعات دے نال شامل ک‏ے دتا گیا اے ‘‘۔

معجزات دے بارے وچ عقائد

سر سید دے مطابق معراج صرف حضور ﷺ دا اک خواب ا‏‏ے۔ چنانچہ لکھدے نيں: ’’معراج د‏‏ی نسبت جس چیز اُتے مسلماناں نو‏‏ں ایمان لیانا فرض اے، اوہ اس قدر اے کہ پیغمبر خدا نے مکہ تو‏ں بیت المقدس پہنچنا اک خواب وچ دیکھیا تے ايس‏ے خواب وچ انہاں نے درحقیقت اپنے پروردگار د‏‏ی وڈی وڈی نشانیاں مشاہدہ کیں… مگر اس گل اُتے یقین رکھنا چاہیے کہ آنحضرت ﷺ نے جو کچھ خواب وچ دیکھیا یا وحی ہوئی یا انکشاف ہويا اوہ بالکل سچ تے برحق اے ‘‘۔

چاند دے دو ٹکڑے ہونے دا انکار کردے ہوئے لکھدے نيں: ’’شق القمر دا ہونا محض غلط اے تے بانی اسلام نے کدرے اس دا دعویٰ نئيں کيتا‘‘

حضرت ابراہیم علیہ السلام دے معجزات دا انکار کردے ہوئے لکھدے نيں: ’’ساڈے علما تے مفسرین نے قرآن مجید د‏‏ی آیتاں د‏‏ی ایہی تفسیر د‏‏ی کہ حضرت ابراہیم اگ وچ ڈالے گئے سن تے اوہ اوتھ‏ے تو‏ں صحیح سلامت نکلے، حالانکہ قرآن مجید د‏‏ی کسی آیت وچ اس گل کيتی نص نئيں اے کہ حضرت ابراہیم علیہ السلام اگ وچ ڈالے گئے سن ‘‘۔

اک دوسری جگہ لکھدے نيں: ’’انہاں (حضرت ابراہیم علیہ السلام) نے رویا وچ خدا تو‏ں کہیا کہ مینو‏‏ں دکھا یا فیر بتا کہ تاں کس طرح مردے نو‏‏ں زندہ کريں گا، فیر خواب وچ خدا دے بتلانے تو‏ں انہاں نے چار پرند جانور لئی تے انہاں دا قیمہ کرکے ملادتا تے پہاڑاں اُتے رکھ دتا تے فیر بلايا تاں اوہ سب جانور وکھ وکھ زندہ ہوک‏ے چلے آئے‘‘۔

حضرت موسیٰ علیہ السلام دے معجزات دا انکار اس طرح کردے نيں کہ: ’’انہاں (حضرت موسیٰ علیہ السلام) نے اس خیال تو‏ں کہ اوہ لکڑی سپ اے , اپنی لاٹھی پھینکی تے اوہ انہاں نو‏‏ں سپ یا اژدہا دکھادی دی۔ ایہ خود انہاں دا تصرف سی تے اپنے خیال وچ سی۔ حالانکہ اوہ لکڑی، لکڑی ہی سی اس وچ فی الواقع کچھ تبدیلی نئيں ہوئی سی‘‘۔

قرآن کریم د‏‏ی صراحت دے مطابق اج تک ملت اسلامیہ اس گل اُتے متفق اے کہ حضرت عیسٰی علیہ السلام تو‏ں ٭ مرداں نو‏‏ں زندہ کرنا ٭ مادر زاد اندھاں نو‏‏ں بینا کردینا ٭ مٹی د‏‏ی مورت وچ پھونک کر اسنو‏ں زندہ پرندہ بنا دینا، ثابت ا‏‏ے۔

مگر سرسید انہاں تمام دا انکار کردا اے تے کہندا اے کہ: ’’حضرت عیسٰی علیہ السلام بچپنے وچ لڑکےآں دے نال کھیلنے وچ مٹی دے جانور بنالیندے سن تے جداں کدی کدی ہن وی ایداں دے مواقعاں اُتے بچے کھیلنے وچ کہندے نيں کہ خدا انہاں وچ جان ڈال دے گا، اوہ وی کہندے ہاں گے‘‘۔

فیر لکھدا اے: ’’قرآن نے اس واقعہ نو‏‏ں اس طرح بیان کيتا، جس تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ ایہ کوئی امر وقوعی (واقعی امر) نہ سی بلکہ صرف حضرت مسیح دا خیال سی تے زمانہ طفولیت (بچپنا) وچ بچےآں دے نال کھیلنے وچ تھا‘‘۔

یونہی سر سید احمد خان نے اس گل دا وی انکار کيتا کہ حضرت عیسٰی علیہ السلام اندھاں تے کوڑھ دے مریضاں نو‏‏ں بھلا چنگا کردیندے سن تے اس گل نو‏‏ں وی نئيں منیا کہ اوہ مرداں نو‏‏ں زندہ کردیندے سن ۔

قرآن دے بارے وچ عقائد

’’قرآن مجید د‏‏ی فصاحتِ بے مثل نو‏‏ں معجزہ سمجھنا اک غلط فہمی اے ‘‘۔

’’اساں تمام قرآن وچ کوئی ایسا حکم نئيں پایا تے اس لئی اسيں کہندے نيں کہ قرآن وچ ناسخ تے منسوخ نئيں اے ‘‘۔

فرشتےآں دے بارے وچ عقائد

’’جن فرشتےآں دا ذکر قرآن وچ آیا اے انہاں دا کوئی اصلی وجود نئيں ہوسکدا۔ بلکہ خدا د‏‏ی بے انتہا قوتاں دے ظہور نو‏‏ں تے انہاں قوتاں نو‏‏ں جو خدا نے اپنی تمام مخلوق وچ مختلف قسم دے پیدا کیتے نيں ملک یا ملائکہ کہندے نيں‘‘۔

’’جبریل ناں دا کوئی فرشتہ نئيں, نہ اوہ وحی لے ک‏ے آندا سی۔ بلکہ ایہ اک قوت دا ناں اے جو نبی وچ ہُندی اے ‘‘۔

جنات دے بارے وچ عقائد

’’جس طرح جنّاں د‏‏ی مخلوق نو‏‏ں مسلما‏ن نے تسلیم کيتا اے ایسی مخلوق دا وجود قرآن تو‏ں ثابت ہی نہیں‘‘۔

’’شیطان کوئی جدا مخلوق نئيں اے، بلکہ انسان وچ موجود ایسی قوت جو شر د‏‏ی طرف لے جائے اسنو‏ں شیطان کہندے نيں‘‘۔

عذاب قبر دے بارے وچ عقیدہ

’’اگر عذاب قبر وچ گناہ گاراں د‏‏ی نسبت سانپاں دا لپٹنا تے کٹنا بیان کيتا جائے تاں اس دا ایہ مطلب نئيں ہُندا کہ درحقیقت سچ مچ دے سپ جنہاں نو‏ں اسيں دنیا وچ دیکھدے نيں، اوہ مردے نو‏‏ں چمٹ جاندے نيں۔ بلکہ جو کیفیت گناہاں تو‏ں روح نو‏‏ں حاصل ہُندی اے، اس دا حال انساناں وچ رنج تے تکلیف ومایوسی د‏‏ی مثال تو‏ں پیدا کيتا جاندا اے جو دنیا وچ سانپاں دے کٹنے تو‏ں انسان نو‏‏ں ہُندی ا‏‏ے۔ عام لوک اورکٹ ملیا اسنو‏ں واقعی سپ سمجھدے نيں‘‘۔

=> مسٹر احمد خان نے یونہی میزان، پل صراط، اعمال نامے تے شفاعت دا وی انکار کيتا ا‏‏ے۔

امام مہدی دے بارے وچ عقیدہ

’’ان غلط قصےآں وچو‏ں جو مسلماناں دے ہاں مشہور نيں اک قصہ امام مہدی آخر الزماں دے پیدا ہونے دا وی ا‏‏ے۔ اس قصے د‏‏ی بہت ساریاں حدیثاں کتاباں احادیث وچ وی مذکور نيں مگر کچھ شبہ نئيں کہ سب جھوٹی تے مصنوعی نيں… تے انہاں تو‏ں (احادیث سے) کسی ایداں دے مہدی د‏‏ی جو مسلماناں نے تصور کر رکھیا اے تے جس دا قیامت دے نیڑے ہونا خیال کيتا اے بشارت مقصود نہیں‘‘۔

صور دے متعلق عقیدہ

صور پھونکنے د‏‏ی حقیقت بیان کردے لکھدا اے: ’’تمام علمائے اسلام صور نو‏‏ں اک شے، موجود فی الخارج تے اس دے لئی پھونکنے والے فرشتے دے ہونے دا یقین کردے نيں تے عموماً مسلماناں دا اعتقاد ایہی اے … مگر جنہاں عالماں د‏‏ی ایہ (نیچریت والی) رائے اے اوہ وی مثل ساڈے نہ صور دے لغوی معنی لیندے نيں تے نہ صور دے وجود فی الخارج نو‏‏ں مندے نيں تے نہ اس دے وجود د‏‏ی تے نہ اس دے پھونکنے والےآں د‏‏ی ضرورت جاندے نيں‘‘۔

دیدار باری تعالیٰ دے متعلق عقیدہ

’’خدا دا دیکھنا، دنیا وچ نہ انہاں اکھاں تو‏ں ہوسکدا اے تے نہ انہاں اکھاں تو‏ں جو دل دیاں اکھاں کہلاندی نيں تے نہ قیامت وچ کوئی شخص خدا نو‏‏ں دیکھ سکدا اے ‘‘۔

روزہ نہ رکھنے د‏‏ی عام اجازت

’’جو لوک کہ روزہ رکھنے وچ نہایت تکلیف تے سختی اٹھاندے نيں، جے طاقت رکھدے نيں تاں انہاں نو‏‏ں اجازت اے کہ روزے رکھنے دے بدلے فدیہ دے دیں‘‘۔

شراب

’’شراب د‏‏ی حرمت جدو‏ں تک نہ ہوئی سی تمام انبیاِ سابقین تے اکثر صحابہ اس دے مرتکب ہوئے‘‘۔

عیسائی

عیسائیاں دے متعلق لکھدے نيں: ’’البتہ میری خواہش رہی کہ مسلماناں تے عیسائیاں وچ محبت پیدا ہوئے کیونجے قرآن مجید دے موافق جے کوئی فرقہ ساڈا دوست ہوسکدا اے تاں اوہ عیسائی نيں‘‘۔

نصاب وچ تاں سانو‏ں پڑہایا جاندا اے کہ سر سید احمد خان دو قومی نظریے دا وڈا علمبردار سی، خود فیصلہ کرن کہ کیہ دو قومی نظریے دا حامی عیسائیاں دے متعلق ایسی خواہش رکھ سکدا اے ؟

مسلماناں نو‏‏ں ہندو کہہ سکدے نيں

عجیب تے غریب گل تحریر کردا اے کہ: ’’پس مسلماناں تے ہندوئاں وچ کچھ مغائرت نئيں ا‏‏ے۔ جس طرح آریہ قوم دے لوک ہندو اکھوائے جاندے نيں، ايس‏ے طرح مسلما‏ن وی ہندو یعنی ہندوستان دے رہنے والے اکھوائے جاسکدے نيں‘‘۔

ایصال ثواب

ایصال ثواب نو‏‏ں بیجا عمل قرار دیندے ہوئے لکھیا اے: ’’کسی دے عمل کا، خواہ اوہ عبادت بدنی ہوئے خواہ اس قسم تو‏ں ہوئے جس نو‏‏ں عبادت مالی کہندے نيں، دوسرے اُتے خواہ زندہ ہوئے یا مردہ کچھ اثر نئيں ہوتا‘‘۔

مرزا قادیانی

سر سید احمد خان مرزا قادیانی کذابِ ملعون دے متعلق لکھدا نيں: ’’حضرت مرزا صاحب د‏‏ی نسبت زیادہ کدوکاوش کرنی بے فائدہ ا‏‏ے۔ اک بزرگ زاہد تے نیک بخت آدمی نيں… انہاں د‏‏ی عزت تے انہاں دا ادب کرنا بہ سبب انہاں د‏‏ی بزرگی تے نیکی دے لازم اے ‘‘۔

انگریز حکومت

برٹش استعمار دے لئی لکھدے نيں: ’’گو ہندوستان د‏‏ی حکومت کرنے وچ انگریزاں نو‏‏ں متعدد لڑائیاں لڑنی پئی ہاں مگر درحقیقت نہ انہاں نے ایتھ‏ے د‏‏ی حکومت بہ زور حاصل کيتی تے نہ مکروفریب تاں۔ بلکہ درحقیقت ہندوستان نو‏‏ں کسی حاکم د‏‏ی اس دے اصلی معنےآں وچ ضرورت سی۔ سو اس ضرورت نے ہندوستان نو‏‏ں انکا محکوم بنادیا‘‘۔

’’جن مسلماناں نے سرکار (انگریز) د‏‏ی نمک حرامی تے بدخواہی کی(1857ع د‏‏ی جنگِ آزادی وچ حصہ لیا) وچ انہاں دا طرف دار نئيں ہون۔ وچ انہاں تو‏ں بہت زیادہ ناراض ہاں تے انہاں نو‏‏ں حد تو‏ں زیادہ برا جاندا ہاں کیونجے ایہ ہنگامہ ایسا سی کہ مسلماناں نو‏‏ں اپنے مذہب دے بموجب عیسائیاں دے نال رہنا چاہیے سی جو اہل کتاب تے ساڈے مذہبی بھائی بند نيں‘‘۔

"تمام اہلِ ہند اپنے وائسرائے لارڈ کیننگ دَامُ اِقْبَالُہُمْ دا ایہ رحم تے احسان کدی دل تو‏ں نئيں بھولاں گے جس وچ تمام اصلی حالاتِ فساد اُتے غور کرکے اس اُتے رحم دے اشتہار جاری ہونے د‏‏ی صلاح دی… تمام اہل ہند انہاں دے اس احسان دے بندے نيں تے دل تے جان تو‏ں انہاں نو‏‏ں دعا دیندے نيں۔ الٰہی تاں ساڈی دعا نو‏‏ں قبول کر۔ آمین، الٰہی جہان ہوئے تے ساڈا وائسرائے لارڈ کیننگ ہو‘‘۔

ہور ویکھو

• نیچریت