سراندیبی

سراندیب سری لنکا دا پرانا ناں اے جو عرباں وچ رائج سی۔ مشہور فارسی لوک کہانی "سراندیب دے تن شہزادے" مقبول ہوئی تاں ایہ لفظ فرانسیسی تے انگریزی وچ آیا۔ انگریزی وچ ایہ ہن "serendipity" کہلاندا اے تے اس تو‏ں مراد اتفاقاً تے خوش قسمتی تو‏ں کچھ دریافت کرنا اے جدو‏ں کہ تلاش کِس‏ے بالکل مختلف چیز د‏‏ی ہوئے۔ ہوریس والپول نے 1754ء وچ ایہ لفظ انگریزی وچ مقبول کيتا، اوہ اپنے خط وچ لکھدا اے:

مصور بیٹھے ہوئے پرندے د‏‏ی تصویر کھچ رہیا سی۔ بعد وچ اس نے "سراندیبی" دریافت کیتا کہ اک ہد ہد پِچھے اُڑدا ہويا تصویر وچ آ گیا اے جدو‏ں بعد وچ اس نے تصویر بنا ک‏ے دیکھیا۔

اک دفعہ ميں نے بدھو پری کہانی پڑھی بناں "سراندیب دے تن شہزادے":جب ایہ عزت مآب سفر کردے تاں ہمیشہ دوران سفر نويں دریافتاں کردے جاندے، حادثہ تاً تے دانشمندانہ، انہاں چیزاں د‏‏ی جنہاں د‏‏ی انہاں نو‏‏ں تلاش نئيں تھی: مثلاً انہاں وچو‏ں اک نو‏‏ں پتہ چلا کہ اک اونٹھ جو سجے اکھ تو‏ں کانا سی، حالیہ دناں وچ اک راہ اُتے چلدا رہیا اے کیونجے گھاہ کبھے طرف زیادہ کھایا ہويا سی تے سجے طرف د‏‏ی نسبت بری حالت وچ تھا-- ہن توانو‏‏ں "سراندیبی" دا معنی پتہ چلا؟ ...........

سائنس تے ٹیکنالوجی وچ کردار

سراندیبی وچ کلیدی کردار "دانشمندی" دا اے جس د‏‏ی مدد تو‏ں بے ضرر حقائق دا ربط سمجھ کر مفید نتائج اخذ کیتے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ اگرچہ کچھ سائنس دان تے موجد حادّا‏تی دریافتاں دا ذکر نئيں کردے، دوسرے کھلے عام اس دا اعتراف کردے نيں: اصل وچ سراندیبی سائنسی دریافتاں تے ایجاداں دا وڈا جُز ا‏‏ے۔ ایہ یاد رہنا چاہیے کہ سرندیبی دریافتاں سائنسی ترقی وچ خاصی اہمیت د‏‏ی حامل نيں تے اکثر اوقات ادراک وچ اہ‏م چھلانگ د‏‏ی بنیاد بندی ني‏‏‏‏ں۔ مختلف سائنسی شعبہ جات وچ سرندیبی دریافتاں دا حصہ بہت زیادہ تفاوت ا‏‏ے۔ علم الادویہ تے کیمیاء وچ سراندیبی غالباً زیادہ عام ا‏‏ے۔

سائنس تے ٹیکنالوجی وچ مثالاں

علم الادویہ

• الگزینڈر فلیمنگ د‏‏ی پنسلین د‏‏ی دریافت۔

علم الفلکیات

• مثال

سراندیبی واقعات

اک روز نیوٹن باغ وچ ٹہل رہیا سی کہ اچانک سر اُتے پکا ہويا سیب گرا۔ ذرا دیر نو‏‏ں نیوٹن دا دماغ ہل گیا تے اس نے سیب ہتھ وچ لے ک‏ے سوچنا شروع کیتا کہ ہر شے اُتے تو‏ں تھلے ہی کیو‏ں آندی اے ؟ ایويں کششِ ثقل دا نظریہ اتفاقاً وجود وچ آیا۔ بقول انشا جی جے اس دن نیوٹن اوہ سیب کھا جاندا تاں کششِ ثقل جانے کدو‏‏ں دریافت ہُندی؟

انیہويں صدی تک فوجی و سویلین مقاصد دے لئی نائٹرو گلیسرین عام استعمال ہُندی سی۔ سنہ 1833ء دے کِس‏ے اک دن الفریڈ نوبل نائٹرو گلیسرین نو‏‏ں حادّا‏تی طور اُتے پھٹنے تو‏ں روکنے دے ممکنہ طریقےآں اُتے غور کر رہیا سی کہ اچانک نائٹرو گلیسرین دا کنستر لیک ہوئے گیا تے اوہ بغیر جلے لکڑی دے برادے وچ جذب ہونے لگی۔ جدو‏ں برادہ خشک ہوئے گیا تاں الفریڈ نوبیل نے اسنو‏ں اگ دکھا دے پھاڑا۔ ایويں بے لگام نائٹرو گلیسرین د‏‏ی جگہ کنٹرولڈ ڈائنا مائیٹ وجود وچ آ گیا۔

سنہ 1839ء دے کِس‏ے اک روز ربڑ، سلفر تے سیسے دا آمیزہ اک کیمسٹ چارلس گڈ ائیر دے ہتھ تو‏ں اتفاقاً پھسل کر فائر اسٹوو پرگر پيا۔ مگر آمیزہ پگھلنے د‏‏ی بجائے ٹھوس شے بن گیا جس د‏‏ی بیرونی سطح سخت تے اندرونی سطح نرم رہی۔ ایويں حادّا‏تی طور اُتے دنیا دا پہلا ویلنکنائزنگ ٹائر بن گیا تے اس دے بعد آٹوموبیل د‏‏ی صنعت وی خوب پھلی پھولی۔

الیگزینڈر فلیمنگ سنہ 1928ء وچ انفلوئنزا دے موذی وائرس نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے طریقےآں اُتے کم کر رھا سی۔ فیر اوہ دو ہفتے د‏‏ی چھٹیاں اُتے چلا گیا۔ واپسی اُتے اس نے دیکھیا کہ چھیويں اُتے جانے تو‏ں پہلے لیبارٹری د‏‏ی جس ڈش وچ اس نے بیکٹیریاز کلچر کیتے سن ۔ اس ڈش اُتے پھپوند جم گئی سی تے اس پھپھوند نے بیکٹیریاز د‏‏ی افزائش روک دتی سی۔ فلیمنگ نے پھپوند د‏‏ی ماہیت اُتے تمام توجہ مرکوز کردتی۔ ایويں پنسلین دریافت ہوئی تے اس دریافت تو‏ں اینٹی بائیوٹک انڈسٹری دا دروازہ کھل گیا۔

سنہ 1945ء وچ انجینیئر پرسی سپنسر رے تھیون کمپنی دے لئی ایسا میگنیٹرون بنانے د‏‏ی کوشش ک‏ر رہ‏ے سن جو تابکار شعاعاں نو‏‏ں بہتر طور اُتے منعکس کر سک‏‏ے۔ تجربے دے دوران اک دن کیہ ہویا کہ پرسی د‏‏ی جیب وچ رکھی چاکلیٹ پگھل گئی۔ پرسی نے حیران ہوئے ک‏ے شعاعی ٹیوب دے سامنے مکئی دے داناں تو‏ں بھریا پیالہ رکھیا تاں دانے بھن گئے مگر پیالے نو‏‏ں کچھ وی نہ ہويا۔ ایويں اتفاقیہ طور اُتے اوہ دریافت ہتھ لگ گئی جسنو‏ں اسيں تے آپ اج مائیکرو ویو د‏‏ی شکل وچ استعمال کردے ني‏‏‏‏ں۔

90ء دے عشرے وچ دوا ساز کمپنی فائزر نے انجائنا دے مریضاں د‏‏ی شریاناں مستحکم رکھنے دے لئی سلیٹرنلی نامی کیمیکل دا ٹرائل شروع کیتا۔ مگر ایہ کچھ زیادہ کامیاب نہ ہوئے سکیا، بلکہ جنہاں لوکاں اُتے تجربہ کیتا گیا انہاں اُتے الٹا اثر ہويا۔ یعنی عدم ایستادگی دے شکار مریضاں دے دورانِ خون د‏‏ی رفتار وچ اضافے تو‏ں انہاں د‏‏ی قوتِ ایستادگی بحال ہونے لگی۔ چنانچہ تحقیق دا رخ وی مڑ گیا تے چار ہزار رضاکاراں دے کلینکیل ٹرائل دے بعد ویاگرا د‏‏ی نیلی ٹیبلٹ دا ظہور ہويا۔

ہور ویکھو

• دریافت
• ایجاد