ستلج ویلی پراجیکٹ
ستلج اتے بیاس دریاواں دے سنگم ہریکے توں تھلے ایہناں دوواں دریاواں دی دھارا نوں ستلج ہی کیہا جاندا سی اتے اس کھیتر وچ بہت ساریاں برساتی نہراں بنیاں ہوئیاں سن، جنہاں وچ پانی دی ہوند غیر-یقینی رہندی سی کیونکہ اپر ستلج وچوں سرہند نہر اتے فروزپور ضلعے وچ گرے کینالز اتے بیاس وچوں ہشیارپور ضلعے وچ شاہ نہر کڈھن نال پانی دی کافی کھپت ہو جاندی سی ۔ ایہناں برساتی نہراں دے کھیتر وچ پانی دی سپلائی یقینی بناؤن لئی سارا سال چلن والیاں نہراں دی اساری ضروری سی ۔ اس مسئلے دے حلّ لئی ستلج ویلی پراجیکٹ ناں دی سکیم 1906-1908 وچ بنائی گئی پر اس نوں ٹالنا پیا کیونکہ بہاول پور ریاست وچ اتے برطانوی ہند حکومت وچ اس سکیم بارے کجھ متبھید سن ۔ 1906 وچ بیکانیر ریاست نے پانی لین لئی بینتی کیتی، جس دا بہاول پور ریاست نے بیکانیر دے غیر-ریپیریئن ریاست ہون کرکے ورودھ کیتا ، پر 1920 وچ ایہناں دوواں ریاستاں اتے انگریزی حکومت وچ رضامندی ہو گئی کیونکہ بیکانیر ریاست پانی لئی پنجاب سرکار نوں رائلٹی دین لئی سہمت ہو گئی ، اس پروجیکٹ ادھین گیاراں نہراں ہیٹھ لکھے انوسار بناؤنیاں تجویز ہوئیاں ۔ ایہناں نہراں دا ویروا اس پرکار ہے:-
اس تھاں توں ستلج دے کھبے کنڈھے توں 2 نہراں بیکانیر نہر (گنگ کینال) جس نے بیکانیر ریاست دے کھیتر نوں پانی دینا سی، بنائی گئی اتے دوسری ایسٹرن نہر جس نے فروزپور ضلعے دے کھیتر نوں سنجنا سی، تیسری نہر دریا دے سجے کنڈھے توں دیپالپور نہر ناں دی نہر سی، جہڑی ہن پاکستان دے علاقے وچ پیندی ہے ۔
اس تھاں توں وی کھبے کنڈھے توں ایسٹرن صادقیہ نہر اتے فورڈواہ نہر، دو نہراں کڈھیاں گئیاں، سجے کنڈھے توں پاکپٹن نہر ۔ ایہناں تناں نہراں دیاں تنّ ہی برانچ نہراں سن، جنہاں دے کرم وار ناں سن ملک برانچ، میکلوڈگنج برانچ اتے کھدر برانچ ۔
اس تھاں توں کھبے پاسیوں دو نہراں بہاول نہر اتے قائمپور نہراں نکلدیاں سن ۔ بہاول نہر دیاں دو برانچ نہراں احمدپور برانچ اتے ڈیزرٹ برانچاں سن ۔ سجے کنڈھے میلسی ناں دی نہر نکلدی سی ۔ اس دیاں دو چتوین اتے لودھراں برانچاں سن ۔
اس تھاں توں عباسیہ نہر اتے پنجند نہر ناں دیاں دو نہراں کڈھیاں گئیاں ۔ عباسیہ نہر دی کوئی برانچ نہیں سی ۔ پنجند نہر دیاں تنّ برانچ نہراں، جنہاں دے ناں صادق برانچ، رحیم یار خاں اتے منچن برانچاں سن ۔ سلیمانکی ہیڈّ ورکس توں بعد وچ پانی دی لوڑ نوں مکھ رکھدیاں منٹگمری پاکپٹن لنک ناں دی اک ہور نہر بنائی گئی ۔
ایہناں ساریاں نہراں دے کھیتر وچ پنجاب دی گھنی سنکھیا والے ضلعےآں وچوں لوکاں نوں لجا کے برطانوی ہند حکومت اتے بیکانیر اتے بہاول پور ریاستاں دے راجےآں نے وسایا اتے زمیناں الاٹ کیتیاں، ایہناں نہراں وچوں کیول حسینیوالا ہیڈّ ورکس توں نکلدیاں تنّ نہراں اتے ہیڈورکس بارے سنکھیپ(مختصر) ویروا لکھیا جاندا ہے ۔
حسینیوالا ہیڈّ ورکس دی اساری
سودھوسروے آف انڈیا دے 1863 دے نقشے درساؤندے ہن کہ اس تھاں ستلج دریا دو حصیاں وچ وگدا سی ، دریا دی دوجی لہر قصور والے پاسے لگپگ 5 کلومیٹر دور سی اتے پنڈ گنڈا سنگھ والا پاس سی ۔ کھبے پاسے دی شاخ اپر قیصر ہند پل ریلوے اتے سڑکی آواجائی لئی سانجھے طور تے ورتیا جاندا سی ۔ ایہہ پل 1887 وچ مکمل ہویا ، قصور والے پاسے دے وہن نوں بند کر دتا گیا ۔ پر 1900 وچ دریا پھر اس رستے وگن لگّ پیا، جس نوں پھر پکے طور 'تے مضبوطی نال بند کر دتا گیا ۔ قیصر-اے-ہند پل دی کلّ لمبائی 4291 فٹّ سی ۔ 1920 وچ ریلوے دی ہیوی ٹریفک نوں ویکھدیاں اس پل توں تھوڑھا تھلے والے پاسے اک ہور ریلوے پل بنا دتا گیا اتے نال ہی سڑکی آواجائی لئی وی اک پل جوڑ دتا گیا ۔ اتھے ایہہ لکھنا ضروری ہے کہ پرانے پل دے سجے پاسے دے ابٹمینٹ دے نیڑے ہی شہید اعظم سردار بھگت سنگھ اتے اوہناں دے ساتھیاں راجگرو اتے سکھدیو دیاں بعد وچ سمادھیاں بنائیاں گئیاں ۔
حسینیوالا ہیڈ ورکس دی تھاں تے اک ویئر بنایا گیا، جس دی سمرتھا 3،50،000 کیوسکس پانی نوں سنبھالن لئی سی ۔ 25 گیٹ لائے گئے اتے ہر سپین دی لمبائی 60 فٹّ رکھی گئی ۔ 17 دسمبر، 1921 نوں بیرج بناؤن دا کم شروع ہویا ۔ پانی 25 اکتوبر، 1927 نوں چھڈیا گیا ۔ وائسرائے ہند نے اس دا ادگھاٹن کیتا ۔ ریلوے آواجائی 17 جون، 1928 نوں چالو ہوئی اتے سڑکی پل 4 اپریل، 1929 نوں ۔
پہلاں بہاول نگر توں چونے نوں ساڑن اتے اس دی سپلائی دا پربندھ کیتا گیا سی ۔ اسے سمیں سیمینٹ دی قیمت 60 روپئے توں ڈگّ کے 30 روپئے پرتی ٹن ہو گئی اتے اس طرحاں پنجاب سیمینٹ کمپنی نے ہیڈورکس دے کماں تے ورتن لئی سیمینٹ سپلائی کیتا ۔ حسینیوالا ناں دے اک چھوٹے جہے پنڈ دے ناں تے اک ریلوے سٹیشن ہیڈّ ورکس توں اک میل دی وتھّ 'تے ستھاپت کیتا گیا اتے اڈّ-اڈّ تھاواں 'تے سامان پہنچاؤن تے جمع کرن لئی لگبھگ 21 کلومیٹر لمیاں ریلوے سائیڈنگز بنائیاں گئیاں ۔ ورکشاپاں، سٹور، پاور ہاؤس، اٹاں دے سٹور اتے کئی عارضی ہٹ بنائے گئے ۔ اس توں علاوہ چوڑی پٹڑی دی ریلوے لائن اتے ٹریموے لائیناں وچھائیاں گئیاں تاں جو دریا وچوں پٹی مٹی نوں دور لجا کے سٹیا جاوے اتے اساری لئی لوڑیندے سامان نوں سٹوراں توں لیاندا جاوے ۔ بہت ساری بجلی دی ورکشاپاں نوں چلاؤن لئی آوشکتا سی، جس نوں وکرز پیٹر کروڈ آئل جنریٹنگ سیٹاں نال پیدا کیتا گیا ۔ اس بجلی نوں ورکشاپاں وچ ورتیا گیا ۔ ہائی ٹینشن لائیناں راہیں اس بجلی نوں پمپاں، کنکریٹ مکسچراں اتے ونچز آدی نوں چلاؤن لئی ورتیا گیا ۔ لگپگ 20 بسائرس ایکسکیوٹرز پائیل ڈرائیونگ مشیناں، کھوہیاں گالن والے پلانٹ، سٹون کرشرز اتے بال ملز آدی موقعے 'تے ورتے گئے ۔ اس ویلے نرسندیہ ایہہ اک بہت وڈا کم سی ۔