رام سنگھ تے کوکا لہر دی اصلیت

رام سنگھ (1816-1885) کنور نونہال سنگھ (پتر مہاراجہ رنجیت سنگھ) دی فوج وچ اک عامَ سپاہی سی۔ اوہ دسمبر 1845 وچ مدکی دی لڑائی وچ انگریزاں دے خلاف لڑیا سی۔ پہلی اینگلو سکھ لڑائی دے ختم ہون مگروں اس نوں ہور ہزاراں سپاہیاں دے نال ہی فوج ’چوں فارغ کر (کڈھ) دتا گیا سی۔ نوکری ختم ہون مگروں اوہ اپنے گھر پنڈ بھینی آ گیا تے لوہے تے کپڑے دی ہٹی پا لئی۔ کجھ سال ہٹی کرن مگروں اس نے اک نکا جیہا دھارمک ٹولا بنا لیا۔ دراصل نوکری چھٹّ جان کر کے اس دے دل وچ انگریزاں واسطے نفرت سی۔ اوہ نوکری دوران کدے اک دھارمک پرچارک بابا بالک سنگھ (1799-1862) نوں مل چکا سی تے اوہناں دی صفت کریا کردا سی۔

رام سنگھ

رام سنگھ دی موت مگروں اس دے چیلیاں نے اس نوں بالک سنگھ دا وارث وی دسنا شروع کر دتا۔ بالک سنگھ نے کدے کوئی گروپ جاں ڈیرہ نہیں بنایا سی تے اس کر کے اپنا وارث بناؤن دا سوال ہی پیدا نہیں سی ہندا۔ اننج بالک سنگھ ‘ابھیاسی’ دے طور ’تے جانیا جاندا سی نہ کہ ‘نامدھاری’ وجوں۔جدوں رام سنگھ نے دھارمک ٹولا بنایا تاں اس نال سبندھت بھینی پنڈ دے کجھ لوک اکٹھے ہو کے گربانی دا کیرتن کریا کردے سن۔ ایہناں اکتاں وچ بھاویں رام سنگھ کدے-کدے انگریزاں دے خلاف وی بولیا کردا سی پر اوہ سرکار دے خلاف لہر چلاؤن توں ڈردا سی۔ اس نے سرکار دے خلاف غصے نوں ‘دھرم’ دے ناں ’تے ورتن واسطے سکھ مشنری لہر چلائی۔ اس نے لوکاں وچ ذات-پات چھڈن، ودھوا ویاہ دی حمایت کرن، شراب تے ہور نشیاں نوں نا ورتن، سمادھاں نوں نہ منن وغیرہ واسطے پرچار کیتا۔

ناں

ہولی-ہولی چار-پنج سو لوک رام سنگھ دے نال جڑ گئے۔ ہن اس نے تواریخی گوردواریاں دی یاترا واسطے گروپ بنا کے اک چکر لایا۔ اس جتھے نوں ویکھ کے رستے دے پنڈاں دے کجھ لوک وی اس نال جڑ گئے۔ پر ایہناں دی کل گنتی کدے وی اک ہزار توں ودھ نہ ہو سکی۔ اس دور وچ انگریز سرکار اس ’تے پوری طرحاں نگاہ رکھ رہی سی۔ رام سنگھ لوکاں نوں اپنے نال جوڑن واسطے کدے-کدے سکھاں دے راج دے مڑ آؤن دیاں گلاں وی کرن لگ پیا سی۔ پہلی جون 1863 دے دن پنڈ کھوٹے (ضلع فیروزپور) وچ اک نکے جہے اکٹھ وچ اس نے کیہا ‘جدوں سوا لکھ خالصہ تیار ہو جاویگا تاں پنجاب نوں انگریزاں توں آزاد کروا لیا جاویگا۔’ اس دے ایہناں بولاں دی خبر سرکار نوں مل گئی تے سرکار نے اس دی نگرانی کرنی شروع کر دتی۔ اجے اس جتھے دا کوئی ناں نہیں سی۔ کیونکہ اوہ کیرتن کرن سمیں اچی-اچی ‘کُوکاں’ ماردے سن، اسے کر کے لوکاں اوہناں نوں ‘کُوکے’ کیہا کردے سن۔ ویہویں صدی وچ، اک سازش ہیٹھ، اوہ اپنے آپ نوں ‘نامدھاری’ کہن لگ پئے۔

کُوکیاں نے سمادھاں ڈھاہیاں

سکھ مشنری لہر دے حصے وجوں رام سنگھ نے اپنے چیلیاں نوں سمادھاں بناؤن دے کھلاف بھڑکایا۔ اس نے سمادھ بناؤنا سکھی دے مولوں الٹ دسیا۔ اوہناں نے بت-پرستی دے خلاف پرچار کیتا۔ اس دے اجیہے بولاں دا اثر کجھ تتے نوجواناں ’تے ہویا اتے اوہناں نے پنجاب دے کجھ حصیاں وچ سمادھاں ڈھاہنیاں شروع کر دتیاں۔ سمادھاں ڈھاہن دی سبھ توں پہلا ایکشن 7 جولائی 1866 دے دن لدھیانہ وچ ہویا۔ پہلی ستمبر 1866 دے دن کوکیاں نے فیروزپور وچ کجھ سمادھاں ڈھاہ دتیاں۔ ایہہ کاروائی 20 اکتوبر 1866 دے دن فیروزپور ’چ پھر دوہرائی گئی۔ 12 دسمبر 1866 نوں لدھیانے وچ تے 5 جنوری 1867 نوں سیالکوٹ وچ وی کجھ سمادھاں ڈھاہیاں گئیاں سن۔ ہشیارپور وچ کجھ کوکیاں نے ہندواں دے منوکلپت دیوی دیوتیاں دے بتّ وی بھنّ دتے۔ ایہناں وچ اک گاں دا بت وی سی۔ کوکیاں دے اس ایکشن نے ہندواں وچ غصہ بھر دتا تے اوہ اس کُوکا-ٹولے نوں ہندو-ورودھی ٹولا کہن لگ پئے۔

آنندپور یاترا

پر ایہہ لوک چھیتی ہی بریٹیش سرکار دیاں نظراں وچ آ گئے تے اوہناں نے ایہناں دیاں حرکتاں تے قانون توڑے جان دیاں کاروائیاں ’تے نگاہ رکھنی شروع کر دتی۔ انگریزاں نے 1863 دے اخیر وچ رام سنگھ ’تے نگرانی ودھا دتی تے اس نوں پنڈ وچ اک طرحاں نال نظربند کر دتا۔ ہن اس نوں کتے وی جان توں پہلاں پولیس دی اگاؤں اجازت لینی پیندی سی۔ اس مگروں اوہ بہتا سماں بھینی پنڈ وچ ہی رہا پر 1867 دی مارچ وچ اس نے سرکار توں انندپور صاحب جان واسطے منظوری لے لئی۔ اس ویلے انندپور صاحب دے گوردواریاں ’تے اکالیاں (نہنگاں) دا قبضہ سی۔ اوہ اتھے پنتھک روائتاں ہی نبھاؤندے سن۔ اوہ اپنے آپ نوں آزاد قوم کہندے سن تے انگریزی حکومت دی زرا-ماسہ وی پرواہ نہیں کردے سن۔ انگریزاں ولوں رام سنگھ نوں انندپور صاحب جان دی اجازت دین پچھے اک کارن ایہہ وی سی کہ اوہ (انگریز) اکالیاں واسطے مصلے کھڑے کرنے چاہندے سن۔ انندپور دے رستے وچ رام سنگھ دی دو اگریز افسراں، میک اینڈریو اتے پرکنس، نال ملاقات کروائی گئی۔ اس موقعے ’تے فضل حسین ناں دا اک پولیس انسپیکٹر وی حاضر سی۔ اس میٹنگ مگروں انگریزاں نے رام سنگھ دی نظربندی وی ختم کر دتی۔ اس دے نال ہی سرکار نے اپنے کجھ سوہیئے اس دے چیلے بنا کے اس دے نال جوڑ دتے۔ اننج اس مگروں رام سنگھ نال نویں لوک شامل نہیں ہوئے تے اس دے چیلیاں دی گنتی صرف کجھ سینکڑے تک ہی محدود رہِ گئی۔

رپانا دا واقعہ

فروری 1869 وچ کوکے رپانا (نیڑے مکتسر) وچ اک اکٹھ کر رہے سن۔ اس اکٹھ وچ پولیس دا ڈپٹی سپرڈینٹ دیوان بخش وی حاضر سی۔ جد اس نے اک بلارے دی بولی ’تے اعتراز کیتا تاں کجھ کوکیاں نے اس دی تلوار کھوہ لئی اتے اس دی کٹّ-مار وی کیتی۔ جد اس دی خبر فیروزپر دے ایس.پی. نوں پجی تاں اس نے پولیس فورس بھیج دتی۔ پہلاں تاں کوکیاں نے پولیس دا ورودھ کیتا پر اخیر ہتھیار سٹّ دتے۔ پولیس نے 44 کوکیاں نوں گرفتار کر لیا۔ اس مگروں فیروزپور پولیس نے کوکیاں دیاں کاروائیاں بند کروا دتیاں۔ 1870 وچ اجیہا اک حکم کشمیر سرکار نے وی جاری کیتا۔

کوکیاں نے بوچڑ مارے

اپریل 1870 وچ کجھ کوکے براہمناں دے اثر ہیٹھاں آؤنے شروع گئے۔ کوکیاں وچ شامل ہوئے ویشنو (ہندو) دھڑے نے چھیتی ہی پرچار وی شروع کر دتا۔ سمادھاں ڈھاہن نال ناراض ہوئے ہندواں نے کوکیاں دا راہ بدلن واسطے اوہناں نوں ویشنوں دھرم نال جوڑن واسطے اک نواں پینتڑا شروع کیتا۔ اوہناں نے ایہناں نوں اینٹی-مسلم لہر ولّ ٹور دتا۔ کجھ چر پہلاں ہی انگریزاں نے امرتسر وچ اک بچڑخانا کھولھیا سی، جتھے گٔوآں وی ماریاں جاندیاں سن۔ سکھ دھرم وچ گٔو پوتر جانور نہیں ہے، اس کر کے اس نوں مارن جاں نہ مارن دا سکھ دھرم نال کوئی سبندھ نہیں۔ پر چالاک براہمناں نے کوکیاں نوں اس گٔو-رکھئک اینٹی-سکھ کاروائی ول ٹور لیا۔ براہمناں نے کوکیاں نوں پھسلا کے اس بچڑ خانے دی ورودھتا شروع کروا دتی۔ اس بھڑکاہٹ ہیٹھاں کجھ کوکیاں نے 14 جون 1870 دے دن امرتسر دے بچڑخانے ’تے حملہ کر کے کجھ بچڑ مار دتے۔ اوہ ایہہ ایکشن کر کے چپچاپ نکل گئے تے سرکار نوں ایہناں قاتلاں دی شناخت وی نہ ہو سکی۔

اس مگروں 16 جولائی 1871 دے دن کوکیاں نے رائیکوٹ وچ اک بچڑخانے ’تے حملہ کیتا اتے کجھ بے گناہ بچڑ قتل کر دتے۔ ایہناں کوکیاں وچوں منگل سنگھ، مستان سنگھ، سرمکھ سنگھ، گلاب سنگھ تے کئی ہور پھڑے گئے۔ گلاب سنگھ سرکاری گواہ بن گیا۔ اس نے امرتسر دے بچڑاں دے قتلاں دے ناں وی دس دتے۔ ایہناں ساریاں ’تے مقدمہ چلایا گیا اتے بے گناہ بچڑاں دے قاتل کوکیاں نوں پھانسی دے دتی گئی۔ اس مگروں کوکیاں دیاں کاروائیاں اک وار پھیر رک گئیاں۔

پولیس نال ٹاکرا

جنوری 1872 وچ رام سنگھ نے کوکیاں نوں بھینی سدّ کے ماگھی دا دن مناؤن واسطے اکٹھ کیتا۔ اس پنج-ستّ سو کوکیاں دے اکٹھ وچ کوئی سیاسی گلّ نہیں ہوئی تے نہ ہی گربانی کیرتن توں سوا کجھ ہور ہویا۔ سارا سماگم لنگر ورتاؤن تک عمل-امان نال چلدا رہا تے شام توں پہلاں لوک گھراں نوں مڑن لگ پئے۔ مڑدے ٹولیاں وچوں اک ٹولے نے ملیرکوٹلے دے بچڑاں نوں مارن دی پلان بنائی۔ رستے وچ اوہ ملود رکے تے اتھوں ہتھیار چوری کیتے۔ اس مگروں اوہناں نے 15 جنوری نوں ملیرکوٹلا دے خزانے ’تے حملہ کیتا۔ اس موقعے ’تے اتھے تائینات عملے نے اوہناں دا ٹاکرا کیتا۔ اس لڑائی وچ پولیس تے کوکیاں دوہاں دے کافی بندے مارے گئے۔

رام سنگھ آپ ایہو جہیاں دہشتگردی دیاں کاروائیاں دے خلاف سی۔ اس نے تاں انگریزی پولیس نوں وی اس دی اطلاع دتی سی تے کیہا سی کہ ایہو جہے چیلے اس دے آکھے وچ نہیں ہن۔ رام سنگھ گاں دی پوجا جاں سمادھاں ڈھاہن دا حمایتی وی نہیں سی۔

بچڑاں دے قاتل کوکیاں نوں سزاواں: ملیرکوٹلا دے حملے مگروں سرکار نے کوکیاں دیاں گرفتاریاں شروع کر دتیاں۔ سرکار نے کوکیاں نال سختی نال نپٹن دا فیصلہ کیتا۔ اس فیصلے ہیٹھ 49 کوکیاں نوں ملیرکوٹلا وچ توپاں اگے کھڑے کر کے اڈا دتا گیا۔ اگلے دن 16 ہور کوکیاں نوں وی ایہی سزا دتی گئی۔

رام سنگھ دی گرفتاری

کوکیاں دیاں ایہناں کاروائیاں نال رام سنگھ دا کوئی سبندھ نہیں سی۔ پر، کیونکہ ایہہ حرکتاں کرن والے اس دے چیلے سن، اس کر کے اگے ہور ایکشن روکن واسطے انگریزاں نے رام سنگھ نوں وی 17 جنوری 1872 دے دن بھینی توں گرفتار کر لیا گیا۔ اس نوں 1818 دے ایکٹ تنّ ہیٹھ گرفتار کیتا گیا اتے اﷲ آباد بھیج دتا گیا تے مگروں رنگون جلاوطن کر دتا گیا، جتھے اوہ 29 نومبر 1885 دے دن مر گیا۔ ... رام سنگھ دی لہر ادوں ‘کوکا لہر’ کر کے جانی جاندی سی۔ رام سنگھ بابا بالک سنگھ دا شردھالو ضرور سی، پر ایہہ کوئی گدی نہیں سی۔ دوجا، بالک سنگھ دا مشن، جو ‘ابھیاسی جتھا’ وجوں جانیا جاندا سی، پوری طرحاں بھگتی دی لہر سی۔

بالک سنگھ

(اس نوں یارھواں گورو کہنا اس نال وی ظلم ہے۔ اننج کمال ہے کہ سکھ مہاراجے وی اپنے یارھویں گورو نہ پچھان نہ سکے!)۔ رام سنگھ بالک سنگھ دا پرسنسک ضرور سی پر چیلا نہیں سی۔ اننج اوہ جگیاسی جاں بھگت وی نہیں سی بلکہ صرف اک فوجی سی جس دا سبھاء دھارمک سی۔ نوکری توں کڈھے جان کر کے اوہ انگریزاں دے خلاف سی۔ (وچارا ایہہ بارھواں ‘گورو’ وی اک سکھ راجے دی فوج وچ نوکر سی۔ راجے اپنے بارھویں گورو نوں پچھان نہ سکے۔ ورنہ شاید اوہ اس نوں فوج دا مکھی ہی بنا دیندے۔ انگریزاں نے سکھاں دے ‘بارھویں گورو’ نوں نوکری توں کڈھ دتا)۔ جد اس کول دو-تنّ سو چیلے آ گئے تاں اس نے ‘آگوُ’ ہون دا احساس کرنا شروع کر دتا۔ اس دے باو جود اوہ کوئی انقلابی نہیں سی۔

رام سنگھ نوکری ’چوں کڈھے جان کارن، نجی-روس دا بھریا پر دھارمک تے سدھارک سرگرم شخش سی۔ اس دے ہندیاں کوکیاں دی گنتی اک ہزار وی نہیں سی۔ اس دے گرفتار ہون مگروں اس جتھے دا معمولی جنا وجود وی نہ رہا۔ اس دی گرفتاری دے خلاف زرا-ماسہ وی ہمدردی دی آواز وی نہ اٹھی تے نہ ہی اس مگروں کوکیاں دی کوئی کاروائی ہوئی۔ رام سنگھ دا اثر صرف بھینی تے لدھیانہ دے کجھ علاقے، ملیرکوٹلا ریاست دے اک-دو پنڈاں اتے فیروزپر دے لدھیانہ ضلعے دی سرحد نال لگدے دو-کو پنڈاں تک ہی محدود سی۔ 1872 وچ رام سنگھ دی گرفتاری تے جلاوطنی مگروں اتھے پولیس دی اک چونکی بٹھا دتی گئی، جو چھیتی ہی اک رسمی چونکی بن کے رہِ گئی کیونکہ ہن لوک کوکیاں دے ٹولے نوں چھڈّ گئے سن تے کوئی کوکا اتھے نہیں سی آؤندا۔

کوکے نامدھاری کویں بنے

رام سنگھ دی موت (1885) توں کافی چر مگروں تک وی اس جتھے دا ناں ‘نامدھاری’ نہیں سی۔ ایہہ کوئی لہر نہیں سی۔ 1918 دے قریب جدوں اکالی لہر شروع ہوئی اتے 1920 وچ جد گرودوارہ سدھار واسطے سرگرم کاروائیاں شروع ہوئیاں اتے ہر پاسیوں سکھ اس لہر وچ حصہ پاؤن واسطے آئے۔ اس ویلے انگریز حاکم گوردواریاں اتے قابض مہنتاں دے نال سن۔

پہلاں-پہلاں ‘سناتنی سکھ’ دے لیبل ہیٹھ گورو صاحبان دے وارث (بیدی، تریہن، بھلے تے سوڈھی) مہنتاں دی مدد واسطے نترے پر پنتھک روہ ہیٹھ اوہ چپ کر کے بیٹھ گئے۔ مہنتاں نے نہنگاں نوں وی اکالی لہر دے خلاف ورتن دی کوشش کیتی، پر بابا کہر سنگھ پٹی نہنگ، اکالی دل دے نال رہا، اس کر کے نہنگاں نوں وی مہنت جاں انگریز ورت نہ سکے۔ اس مگروں اوہناں نے کوکا رام سنگھ دے بھرا ہری سنگھ دے پروار تک، بھینی وچ پہنچ کیتی۔ انگریزاں نے رام سنگھ دے بھتیجے پرتاپ سنگھ (پتر ہری سنگھ) نوں پہلاں تاں ‘نامدھاری’ کہہ کے رام سنگھ دا وارث بنا کے پیش کیتا پر مگروں اس نوں نامدھاری ‘فرقہ’ کہنا شروع کر دتا تے پھر پرتاپ سنگھ نوں ‘تیرھواں گورو’ بنا کے سکھ دھرم دے خلاف لہر وجوں کھڑھا کرن دی کوشش کیتی۔ جدوں انگریز ایہناں نوں اپنی مرضی نال ورتن وچ کامیاب ہو گئے تاں اوہناں نے 1922 وچ بھینی پنڈ وچوں پولیس چونکی وی ہٹا لئی۔ ہن رام سنگھ دا بھتیجا پرتاپ سنگھ انگریزاں، تے خاص کر کے عیسائی مشنریاں، دیاں ہدایتاں نال چلن لگ پیا۔

اس ٹولے نے رام سنگھ نوں بارھواں گورو (بالک سنگھ نوں یھارواں گورو کہہ کے) بناؤن دی سازش ’تے عمل شروع کر دتا۔ پرتاپ سنگھ نے اپنے آپ نوں تیرھواں گورو کہنا شروع کر دتا۔ ایہہ شریام گرو گرنتھ صاحب نوں ردّ کرنا سی۔ (ایہناں نے رام سنگھ دے بھرا وچارے ہری سنگھ نوں تیرھواں گرُ نہیں منیا تے اس نوں ردّ کر کے پرتاپ سنگھ نوں تیرھواں گورو کہنا شروع کیتا)۔پہلاں-پہلاں تاں اکالی آگوُ ایہناں بارے چپ رہے پر 1941 وچ جدوں ایہناں نے گورو گرنتھ صاحب دے ورقے (پترے) الگ-الگ کر کے اک-اک پترے دا پاٹھ کرن دا کفر کرن دا اعلان کیتا تاں سکھ آگوآں نے ‘کوکا کفر توڑ’ کانفرنساں کر کے ایہناں دے خلاف قدم چکے ۔ پر ایہہ اکالی آگوآں دی بے وقوفی سی کہ سکھ دھرم دے شریام الٹ ہون دے باو جود ایہناں نوں ‘آل پارٹیز سکھ کانفرنس’ وچ سکھاں دے حصے وجوں بلاؤندے رہے۔ ایہہ کاروائی 1946-47 تک وی کیتی جاندی رہی سی۔

کوکیاں ولوں مہنتاں دی مدد

نا تاں رام سنگھ خود نوں گورو مندا سی تے نہ ہی اس دی کوئی کاروائی اجیہی سی جس توں ظاہر ہووے کہ اوہ گرو گرنتھ صاحب نوں گورو نہیں سی مندا۔ ایہہ تاں 1920 وچ انگریزاں نے مہنتاں راہیں رام سنگھ دے بھتیجے نوں نامدھاری دا درجہ دے کے گرودوارہ سدھار لہر دے خلاف ورتن ویلے رام سنگھ دے بھتیجے توں گورو-ڈمّ دا پرچار شروع کروایا سی۔ اکالی لہر شروع ہندیاں ہی 1920 وچ ایہناں نے ہفتہ وار اخبار ‘ستجگ’ تے پھر 1922 وچ روزانہ ‘کوکا’ اخبار شروع کیتا (نامدھاری ناں اجے وی نہیں ورتیا)۔ ایہہ مہنت نرینو دیاں میٹنگاں وچ شامل ہو کے اس واسطے جان وارن دیاں قسماں کھاندے رہے (20 فروری 1921 دے ننکانہ صاحب وچ سکھاں دے قتل عام وچ منگل سنگھ کوکا وی شامل سی)۔ کوکیاں دیاں اخباراں وچ پہلاں تاں گرودآرا سدھار لہر دی مخالفت شروع کیتی گئی تے پھر رام سنگھ دے بھتیجے پرتاپ نوں گورو بنا کے پیش کیتا گیا۔ ایہہ تاں دربار صاحب آ کے یارھویں-بارھویں گورو دی ارداس کرن دی کوشش وی کردے رہے

نامدھاری گورو صاحبان اتے کھنڈے دی پاہل (امرت) دی بے ادبی وی کردے رہے۔ ۔انگریزاں نے سکھی دے خلاف اس وڈی حرکت دے اینام وجوں بھینی ’چوں پولیس چوکی ہٹا لئی تے اوہناں توں ساریاں بندشاں ہٹا لئیاں ۔ ... سرکار نے ہن اس دھڑے نوں اک سمپردا اتے پھر سکھاں دے گورو وجوں پیش کرنا شروع کر دتا اتے پورا مان، مدد تے سرپرستی دینی شروع کر دتی۔ ایہناں نے سرکار نال گنڈھ-تپ کر کے شرومنی کمیٹی بنن توں روکن واسطے، سکھاں نال ٹکارؤ پیدا کرن دیاں کاروائیاں 1925 تک شرے-عامَ کیتیاں۔

کوکے جاں نامدھاری

کی کوکے (اج دے اکھوتی نامدھاری) سکھ ہن؟1947 توں مگروں کوکے کانگرس دے وفادار بن گئے تے اج تک کوکے کانگرس دے حمایتی رہے ہن تے رہنگے۔ کوکے کسے وی نقطے توں سکھ نہیں منے جا سکدے۔ اوہ گورو گرنتھ صاحب نوں گورو نہیں مندے؛ اوہ اگّ دوآلے پھیرے لیندے ہن؛ اوہ گاں دی پوجا کردے ہن؛ اوہ دیہدھاری گروڈمّ دا پاکھنڈ کردے ہن۔ کوکے سکھاں واسطے ‘کافر’ ہن تے ایہناں دا درجہ مینیاں، رامرائیاں تے دھیرملیاں (جاں نرنکاریاں، آشوتوشیاں/ نورمہلیاں، سرسا ڈیرے والا) ورگا ہے۔ اوہ گورو گرنتھ صاحب دے ‘ورودھی’ ہن۔ کوکے ہندواں دا اک فرقہ تاں ہو سکدے ہن پر اوہ سکھ نہیں ہن۔

رام سنگھ نے اپنے آپ نوں کدے ‘نامدھاری’ وی نہیں سی کیہا۔ اوہ تاں اپنے-اپنے نوں ‘گورو’ تاں کی اک سنت، گیانی، برہمگیانی، جتھیدار، ‘بابا’ وی نہیں سی اکھواندا۔ اوہ تاں گرو گرنتھ صاحب نوں ہی گورو مندا سی تے اس ’تے عمل کرن واسطے نصیحتاں دیندا سی۔ ایہہ سبھ کجھ اس دے خطاں وچ شریام لکھیا ملدا ہے۔ اکھوتی نامدھاریاں نوں سکھاں نے کدے قبول نہیں کیتا۔ اسے کر کے اج وی (2010 وچ) اوہناں دی گنتی ساری دنیاں وچ اک لکھ توں ودھ نہیں۔ ایہناں وچوں 5-7 ہزار تھائیلینڈ اتے ہور دیشاں وچ ہن۔ کوئی وی سچا سکھ اس ٹولے وچ شامل ہون واسطے تیار نہیں کیونکہ ایہہ کفر دا پرچار کردے ہن تے ایہہ سکھ نہیں ہن۔ پنجاب وچ ایہناں دیاں صرف پنجاہ ہزار دے قریب ووٹاں ہن۔ ایہہ کانگرس پارٹی دے وفادار ہن اتے 90٪ اس نوں ہی ووٹاں پاؤندے ہن تے اوہناں توں ہی مان-سنمان لیندے ہن۔

اننج ایہناں نے پرکاش سنگھ بادل نوں وی بےوقوف بنا کے، ووٹاں دا جھوٹھا لالچ دے کے، اس دے عہد وچ، اس توں گرو نانک دیو یونیورسٹی وچ رام سنگھ دے ناں ’تے اک چیئر قایم کروا لئی۔ پر سکھاں دے پروٹیسٹ مگروں اس دا ناں بدل کے ‘نامدھاری ستگورو چیئر’ کر دتا۔

کوکے سکھ پنتھ تے فلسفے دے سبھ توں وڈے دشمناں وچوں اک ہن۔ بھاویں ایہہ سرکاری فنڈ حاصل کر لےˆدے ہن پر سکھاں نوں بےوقوف بنا کے اپنے وچ شامل کرن واسطے کامیاب نہیں ہو سکے تے نہ ہونگے۔

مگروں سرکاری تے کوکا لیکھکاں نے رام سنگھ نوں ‘سودیشی’ لہر دا موڈھی بنا کے پیش کرن واسطے جھوٹھ لکھنا شروع کر دتا۔ اوہناں لکھیا کہ رام سنگھ نے لوکاں نوں اپیل کیتی کہ اوہ سرکاری نوکریاں نہ کرن، سرکاری سکولاں-کالجاں ’چ پڑھائی نہ کرن، سرکاری عدالتاں دا بائیکاٹ کرن اتے ولیتی کپڑے نہ ورتن۔ تواریخ نال ایڈی زیادتی نوں کانگرس پارٹی نے وی قبول کر لیا۔حالانکہ اس توں ایہہ نتیجہ وی نکلدا سی کہ مہاتما گاندھی نے ناملورتن لہر دا طریقہ رام سنگھ توں سکھیا سی۔ اننج ایہہ کورا جھوٹھ ہے، کیونکہ رام سنگھ دے ہندیاں نہ تاں لوکاں نوں سرکاری نوکریاں دتیاں جا رہیاں سن، نہ ہی اجے سرکاری سکول کھلے سن (دسمبر 1862 وچ ادوں دے پنجاب، جس وچ سندھ، بلوچستان، جموں تے کشمیر وی شامل سن، کل 8 جنیاں نے دسویں جماعت پاس کیتی سی)۔ ادوں اجے فوجداری جاں سول قانون جاں عدالتاں وی نہیں سن بنیاں۔ اس کر کے سرکاری عدالتاں دے بائیکاٹ دا سوال ہی نہیں سی۔ اجے دیش وچ ولیتی کپڑے دا ناں-نشان وی نہیں سی اس کر کے ودیشی کپڑیاں دی ورودھتا دا مطلب ہی نہیں سی۔ ۔ نامدھاریاں دی اکھوتی ‘سودیشی لہر’ دا چرچہ 1922 تک ہرگز نہیں سی۔ کالا سنگھ کوکے دیاں کتاباں ‘شہید بلاس (1913)’ اتے ‘پنتھ پرکاش (1914)’ وچ اجیہی کسے گلّ دا ذکر نہیں ملدا۔ اجیہا جاپدا ہے کہ نامدھاریاں نوں وڈیرے تے اچیرے ثابت کرن واسطے ایہہ پراپیگنڈا کانگرس نے شروع کیتا ہووے۔ اوہناں دا نشانہ گورو گرنتھ صاحب دے مقابلے وچ دیہدھاری گروڈمّ کھڑا کرن واسطے رام سنگھ دی شخصیت ابھارنا وی ہو سکدا ہے۔ یعنی کانگرسی اک تیر نال دو شکار کرنا چاہندے سن۔ پر ایہہ ساریاں جھوٹھیاں کہانیاں تواریخ دا ریپ کرنا ہے۔

اس توں علاوہ بچڑاں نوں قتل کرن دے دوش وچ فانسی چاڑھے کوکیاں نوں شہید وی نہیں منیا جا سکدا کیوں کہ تاں اوہ بے دوشے بوچڑاں نوں قتل کرن والے دہشتگرد سن۔ بوچڑ وچارے تاں نوکر سن جہڑے نوکریاں کر کے روٹی-روزی کما رہے سن، نہ کہ اوہ مالک سن۔

کیہ رام سنگھ خود نوں گرُ مندا سی؟

رام سنگھ نے کدے خود نوں ‘گورو’ نہیں سی منیا۔ اوہ تاں شریام گورو گرنتھ صاحب نوں گورو آکھ کے سر جھکاؤندا سی۔ اس دیاں لکھیاں چٹھیاں وچوں ایہہ لفظ قابلِ-گور ہن: ‘‘میں تاں گورو نہیں رپٹیئے دی معافق ہاں۔ 10۔’’ (چیت ودی 2، سال 1937، بکرمی، یانِ 1880 دی چٹھی) ‘‘گروآں گورو گرنتھ صاحب گورو ہے، سو سبد گورو۔ 18۔’’ ‘‘میں تاں نہ گورو بنن دی لوڑ ہے، نہ میں گورو ہاں، مےˆ تاں حکمی بندہ ہاں۔ 23۔۔’’ ‘‘ہور بھائی دساں پاتشاہیاں توں پچھے گورو تاں مہاراج جی گورو گرنتھ صاحب نوں استھاپن کر گئے سن، جو سدا ہی استھت ہے، ہور گورو کوئی نہیں۔۔ 55۔۔’’۔