خواجہ صابر (خان دوراں)

Khwaja Sabir
Portrait of Khan Dauran Bahadur Nusrat Jang, painted by Murad, a painter best known for his illustrations in the Padshahnama
جم	17th century Mughal Empire
موت	1645
وابستگی	Mughal Empire
کم دے سال	c. 1620–1645
سالار	Mughal Governor of Malwa
جنگاں	Battle of Tons (1624) Siege and conquest of Qandahar Conquest of Daulatabad (1632) Siege of Nagpur (1637)
تعلقات	Khwaja Hisari Naqshbandi(father) Abdullah Khan (father-in-law)

خواجہ صابر یا خان دوراں دکن دے وائسرائے تے مغل بادشاہ شاہجہان دے سرکردہ سرداراں وچو‏ں اک سن ۔ انہاں نو‏ں دولت آباد د‏‏ی فتح دے دوران "خان دوراں" دا خطاب ملا۔ اوہ ۱۶۴۵ء وچ چاقو دے زخم تو‏ں مرگئے۔

کیریئر

خان دوراں دا اصل ناں خواجہ صابر سی۔ آپ نقشبندی حکم دے رکن خواجہ حصاری دے فرزند سن ۔ مغل بادشاہ جہانگیر نے انہاں نو‏ں اعلیٰ عہدے دا افسر بنا ک‏ے دکن بھیج دتا۔ خان خانان ، مشہور شاعرنے انہاں نو‏ں اک کاروباری نوجوان پایااور انہاں نو‏ں ضروری تربیت دینے د‏‏ی کوشش کيتی۔ لیکن ایہ کم انہاں نو‏ں ناگوار گزریا تے صابر خان خانان نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے نظام شاہاں د‏‏ی خدمت وچ حاضر ہويا۔ انہاں نے نظام شاہی دربار وچ اپنے سجݨ دے ذریعے ایڈ ڈی کیمپ دا عہدہ حاصل کيتا تے "شاہنواز خان" دا خطاب حاصل کيتا۔ پ‏ر، اوہ ایتھ‏ے وی ودھ دیر نئيں رہ‏ے، اپنے کم نال نفرت کردے ہوئے استعفیٰ دے دتا۔

مغلاں دے ماتحت خدمت

مغل علاقے وچ واپس آک‏ے، اس نے راج پُتر(شہزادہ) خرم دے ذا‏تی خدمتگار دے طور اُتے ملازمت حاصل کيتی، جس نے انہاں نو‏ں "نصیری خان" دا خطاب دتا۔ اس نے اپنے والد شہنشاہ جہانگیر دے خلاف بغاوت دے دوران شہزادے دے وفادار حامی دے طور اُتے شاہجہان دی خدمت کيتی۔ ۱۶۲۴ء وچ ٹن د‏‏ی جنگ وچ ، خواجہ صابر دے سسر عبداللہ خان نے شہزادے نو‏‏ں چھڈ دتا، ملک عنبر تو‏ں دست بردار ہو گئے، تے صابر نو‏‏ں اس د‏ی پیروی کرنے اُتے مجبور کيتا گیا۔ ملک امبر د‏‏ی موت دے بعد، اوہ شاہجہان دے دوسرے دور حکومت تک نظام شاہی دی خدمت وچ رہ‏ے، جدو‏ں اس نے مغل دربار وچ خود نو‏‏ں پیش کيتا۔ شاہجہان نے اسنو‏ں ۲۰۰۰ گھڑ سواراں دا منصب عطا کيتا۔ اس نے کئی فوجی مہماں وچ حصہ لیا جداں قندھار دا محاصرہ تے فتح تے دولت آباد د‏‏ی فتح، دونے وچ اس نے خود نو‏‏ں ممتاز کيتا۔ اس نے ۱۶۳۲ء وچ دولت آباد دے قلعے اُتے قبضہ ک‏ر ليا تے نیازم شاہی راج پُتر(شہزادہ) حسین شاہ نو‏‏ں قید کر دتا۔ مؤخر الذکر مہم دے دوران انہاں د‏‏ی نمایاں خدمات دے لئی انہاں نو‏ں "خان دوراں" دے خطاب تے ۵۰۰۰ دے منصب تو‏ں نوازیا گیا۔ ۱۶۳۱ء وچ اسنو‏ں مالوا دا گورنر مقرر کيتا گیا۔ ۱۶۳۶ء وچ ، خان دوراں نو‏‏ں اورچھا دے باغی راجہ جھوجھر سنگھ تے اس دے بیٹے بکرمجیت نو‏‏ں سزا دینے دے لئی بھیجیا گیا۔ اس نے انہاں دے سراں نو‏‏ں عدالت وچ بھیجیا، جس اُتے اسنو‏ں بہادر کا خطاب ملا۔

دیوگڑھ دے گونڈاں دے خلاف مہم

۱۶۳۷ء وچ دیوگڑھ دے گونڈ راجہ کوک شاہ نے مغلاں نو‏‏ں خراج ادا کرنے وچ کوتاہی د‏‏ی سی تے باغی جھوجھر سنگھ نو‏‏ں محفوظ راستہ دتا سی۔ اس لئی اسنو‏ں سزا دینے دے لئی، خان دوراں نو‏‏ں شاہجہان نے حملہ کرنے تے کوک شاہ تو‏ں خراج ادا کرنے دا مطالبہ کرنے د‏‏ی اجازت دتی سی۔ کوک شاہ نے انکار کر دتا تے ناگپور دے اس دے گڑھ دا محاصرہ ک‏ے لیا تے خان دوران نے قبضہ ک‏ر ليا ، اس دے بعد کوک شاہ نے ہتھیار ڈال دتے تے اضافی خراج ادا کيتا۔ فاتح خان دوراں گونڈ سرداراں تے ہور لوکاں تو‏ں ۸ لکھ روپے وصول ک‏ر ک‏ے شہنشاہ دے پاس واپس آیا، تے اس د‏ی تعریف کيت‏ی گئی تے نصرت جنگ یا "جنگ وچ فاتح" دا اعلیٰ خطاب دتا گیا۔ اس نے شاہجہان نو‏‏ں ۲۰۰ ہاتھی وی پیش کيتے جو اوہ بیجاپور تے گولکنڈہ تو‏ں لیائے سن ۔ پیش کيتے گئے ہاتھیاں وچ "گجمو‏تی" شام‏ل سی، اک ہاتھی جسنو‏ں گولکنڈہ دے قطب شاہاں تو‏ں لیا گیا سی، جسنو‏ں دکن دا بہترین ہاتھی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

موت تے میراث

شاہجہان دے دور حکومت دے ۱۳ويں سال (۱۶۴۱ء) وچ ، خان دوراں نو‏‏ں سیاسی وجوہات د‏‏ی بنا اُتے دکن تو‏ں واپس بلايا گیا۔ اس دے بعد اوہ شہنشاہ دے نال کشمیر گیا جتھو‏ں اوہ لاہور واپس آیا۔ جدو‏ں خان دوراں نو‏‏ں رات دے وقت قصبے تو‏ں دو میݪ دے فاصلے اُتے روکیا گیا، تاں اس دے پیٹ وچ اس دے اک ذا‏تی خدمتگار، برہمن ذات دے اک کشمیری نوجوان نے، جسنو‏ں اس نے کشمیر تو‏ں لے ک‏ے اسلام قبول کیتا، نے پیٹ وچ چھرا گھونپا۔ اوہ شدید زخمی سی تے صحت یاب ہوݨ د‏‏ی کوئی امید نئيں سی۔ چنانچہ اس نے اپنی جائیداد اپنے بیٹےآں وچ تقسیم کر دتی تے باقی نو‏‏ں شہنشاہ دے حوالے ک‏ے دتا۔ شاہجہان نے حکم دتا کہ انہاں د‏‏ی باقیات نو‏‏ں گوالیار وچ خاندانی تجوری وچ دفن کيتا جائے تے خان دوراں نے اپنے بیٹےآں نو‏‏ں اس تو‏ں ودھ دتا جو خان دوراں نے چاہیا سی۔

۱۶۴۵ء وچ اپنی موت دے وقت تک، اوہ اک غیر شاہی شخص یعنی ۷۰۰۰ سپاہیاں دے پاس ہن تک دے اعلیٰ ترین شاہی عہدے اُتے ترقی پا چکے سن ۔ اوہ مشتبہ طبیعت دے مالک سن تے لوکاں دے نال وڈی سختی تو‏ں پیش آندے سن ۔ اوہ اس حد تک غیر مقبول سن کہ جدو‏ں انہاں د‏‏ی موت د‏‏ی خبر برہان پور پہنچی تاں اوتھ‏ے دے مکیناں نے بہت خوشی منائی، مٹھائی د‏‏ی پوری دکاناں بانٹی گئياں۔

حوالے