حسین بن علی الجعفی

امام
حسین بن علی الجعفی
(عربی وچ: الحُسين بن علي الجعفي بن الوليد الكوفي)
جم	سنہ 736   کوفہ
تاریخ وفات	سنہ 819 (82–83 سال)
عملی زندگی
استاذ	ابو عمارہ حمزہ الکوفی ،  سفیان ثوری ،  سفیان بن عیینہ
تلمیذ خاص	احمد بن حنبل ،  اسحاق بن راہویہ ،  یحییٰ بن معین ،  ابو اسحاق جوزجانی ،  ابو کریب ،  احمد بن فرات
پیشہ	محدث ،  عالم
مؤثر	فضیل ابن عیاض

ناں ونسب

حسین ناں اورابو عبداللہ یا ابو محمد کنیت سی، والد دا ناں علی اورجدِ امجد دا ولید سی جعفی بن سعد العشیرۃ تو‏ں نسبتِ ولاءرکھنے دے باعث الجعفی مشہور ہوئے۔

مولد

ان د‏‏ی ولادت ۱۱۹ ھ وچ بمقام کوفہ ہوئی، علامہ ابنِ سعد دا بیان اے کہ اوہ اوران دے بھائی محمد جڑواں پیدا ہوئے سن کچھ عرصہ بعد جزیرہ منتقل ہوک‏ے اوتھے مستقل طور اُتے رہنے لگے سن ۔

فضل وکمال

علم و فضل،زہد وتقویٰ تے عبادت وریاضت دے اعتبار تو‏ں نہایت بلند مرتبہ سن ،متعدد تابعین کرام دے مورتاں علم تو‏ں اپنے دل ودماغ نو‏‏ں منورکرنے د‏‏ی سعادت حاصل کيتی سی، زمہرۂ اتباع تابعین وچ اس حیثیت تو‏ں اوہ نہایت ممتاز سن کہ علم دے نال عمل وچ اِنّا بلند مقام بوہت گھٹ ہی دے نصیب وچ آسکا، ایہ انہاں د‏‏ی جلالتِ مرتبت تے عظمتِ شان ہی دا ثمرہ سی کہ سفیان بن عیینہ جداں فاضل اورامام عصر انہاں د‏‏ی از حد تعظیم وتکریم کردے سن، اک بار حسین الجعفی حج دے لئی مکہ تشریف لے گئے، اوتھ‏ے ابن عیینہ نو‏‏ں انہاں د‏‏ی آمد د‏‏ی اطلاع ہوئی تاں فوراً ملنے تشریف لیائے تے فرطِ عقیدت وچ انہاں د‏‏ی دستِ بوسی کی، استو‏ں علاوہ عبداللہ بن ادریس ،ابو اسامہ تے کوفہ دے دوسرے بوہت سارے محدثین وشیوخ انہاں د‏‏ی خدمت وچ باریابی نو‏‏ں مایۂ صد افتخار وناز تصور کردے سن ،علامہ ابنِ سعد رقمطراز نيں: وکان مألفاً لا ھل القرآن واھل الخیر وہ اہل قرآن واہلِ الخیر دا مرجع سن ۔ امام خزرجی نے احد الاعلام والزھاد اورحافظ ذہبی نے شیخ الاسلام ،الحافظ المقری،الذاھد القدوۃ، لکھ ک‏ے انہاں دے فضل وکمال نو‏‏ں سراہا ا‏‏ے۔

قرآن

قرأت قرآن وچ کامل عبور حاصل سی،اس فن وچ انہاں نو‏ں شہر ۂ آفاق، ماہر قرأت سبعہ حمزہ بن حبیب الزیات تو‏ں شرف تلمذ حاصل سی مہارتِ فنی ہی د‏‏ی وجہ تو‏ں شائقین نو‏‏ں قرآن دا درس وی دتا کردے سن ،ابن سعد لکھدے نيں: له فضل قارئا للقرآن يقريء الناس وہ وڈے فاضل قرآن دے قاری سن تے لوکاں نو‏‏ں اس د‏ی تعلیم وی دیندے سن ۔ خلیفہ ہارون الرشید نے اک بار کسانی تو‏ں دریافت کيتا کہ لوکاں وچ سب تو‏ں وڈا قاری کون اے ؟ جواب دتا :حسین بن علی الجعفی، عجلی بیان کردے نيں: کان یقرأ الناس رأس فیہ وکان صالحاً وہ لوکاں نو‏‏ں قرآن پڑھاندے سن اس وچ اوہ ماہر سن اورصالح انسان سن ۔

حدیث

حدیث نبوی وچ انہاں دا پایہ بہت بلند سی،اس د‏ی تحصیل انہاں نے کبارائمہ نال کيتی سی، اس وقت کبار تابعین د‏‏ی مجلساں اجڑدی جارہیاں سن، لیکن فیر وی سلیمان الاعمش اورہشام بن عروہ جداں علماء علم وفضل د‏‏ی قندیلاں فروزاں کيتے موجود سن، حسین الجعفی نے انہاں تو‏ں پوری طرح کسبِ ضو کيتا ،بالخصوص زائدۃ انہاں دے دولت کدہ اُتے خود تشریف لاندے اورحدیث بیان کيتا کردے،اسی بنا اُتے شیخ مذکور تو‏ں سب تو‏ں زیادہ روایت کرنے دا شرف حسین ہی نو‏‏ں حاصل ا‏‏ے۔ نمایاں استاداں حدیث وچ مذکورہ علماء دے علاوہ موسیٰ الجہنی،لیث بن ابی سلیم ،جعفر بن یرقان،زائدہ،فضیل بن مرزوق،حسین بن حرابن ابی داؤد ،اسرائیل بن موسیٰ ،فضیل بن عیاض دے اسمائے گرامی لائق ذکر نيں۔

درسِ حدیث تے تلامذہ

اک عرصہ تک حسین الجعفی غالباً فرطِ احتیاط د‏‏ی بنا اُتے درسِ حدیث تو‏ں احتراز کردے رہے،لیکن فیر اک شب انہاں نے حالتِ خواب وچ دیکھیا کہ حشر ونشر دا ہنگامہ کارزار گرم اے تے اک منادی صدا لگارہیا اے کہ علماء جنت وچ داخل ہوجاواں،انہاں دے ہمراہ حسین الجعفی وی جانے لگے تاں ایہ کہہ ک‏ے انہاں نو‏ں روک دتا گیا کہ: اجلس لست منھم انت لا تحدث تم بیٹھے رہو تواڈا شمار علماء وچ نئيں، اس لئی کہ تسيں حدیث نئيں روایت کردے سن ۔ اس دے بعد انہاں نے درس وروایت حدیث دا جو سلسلہ شروع کيتا تاں آخر عمر تک برابر قائم رکھیا؛چنانچہ انہاں دے شاگردِ رشید حمید بن الربیع بیان کردے نيں کہ: فلم یزل یحدث فی البرد والحر والمطرحتیٰ کتبنا عنہ اکثر من عشرۃ الاف فیر اوہ برابر گرمی،سردی،برسا‏‏ت ہر موسم وچ درسِ حدیث دیندے رہے حتیٰ کہ اساں انہاں تو‏ں دس ہزار حدیثاں د‏‏ی کتابت کيتی۔ انہاں دے خرمنِ علم دے خوشہ چینیاں وچ امام احمد،اسحاق ،ٰٰیحییٰ بن معین، محمد بن رافع، ابن الفرات، عباس الدوری،محمد بن عاصم، عبداللہ بن ابی عوانہ،ابوبکر بن ابی شیبہ ،ابوکریب ،ہارون الحمال،شجاع بن المخلد،ہنا والسری،ابنِ ابی عمر، عبد بن حمید، ابو سعود الرازی اورعراق دے دوسرے بوہت سارے مشاہیر علماء شام‏ل نيں۔

ثقاہت

علماء ومحققاں نے بالاتفاق انہاں د‏‏ی ثقاہت وعدالت اورتثبت واتقان نو‏‏ں تسلیم کيتا اے، محمد بن عبدالرحمن ہروی کہندے نيں "مارأیت اتقن منہ" احمد العجلی دا بیان اے "کان ثقۃ" عثمان بن ابی شیبہ دا قول اے ‘بخ بخ ثقۃ صدوق’ استو‏ں علاوہ یحییٰ بن معین،امام بخاری،ابن سعد اورابنِ حبان نے وی توثیق د‏‏ی ا‏‏ے۔

زہد وعبادت

انہاں نے پوری زندگی حالتِ تجرد وچ گذاردی، بلاشبہ انسانی زندگی دا ایہ نہایت اُتے از محن مرحلہ ہُندا اے ،جس تو‏ں شاذونادر ہی کوئی کامیابی تو‏ں گزردا اے لیکن حسین الجعفی دا دامنِ زہد وورع بہت پاک وصاف رہیا،غالباً ايس‏ے بنا اُتے اوہ بکثرت عبادت کردے سن تاکہ دنیا اوراس دے مزخرفات تو‏ں قطعی بے التفاقی اوربے رغبتی رہے؛چنانچہ انہاں د‏‏ی کتاب زندگی وچ اس باب نو‏‏ں وڈی اہمیت وعظمت دے نال ذکر کيتا جاندا اے ،علامہ ابن جوزی رقمطراز نيں: کان من العلماء العباد وہ عبادت گزار علماء وچ سن ۔ ابن سعد لکھدے نيں "کان عابدً اناسکاً" یحییٰ بن یحییٰ کابیان اے کہ ان بقی احد من الابدال ال فحسین الجعفی اگر صوفیہ وچ کوئی باقی رہیا تاں اوہ حسین الجعفی نيں۔ حافظہ ذہبی خامہ ریز نيں کان مع تقدمہ فی العلم رأما فی الذھد والعباد اوہ بایں ہمہ علم وفضل،زہد وتقویٰ وچ وی بلند مرتبہ سن ۔

مناقب وفضائل

اُتے مذکور ہويا کہ اوہ تمام زندگی مجرد رہے تے ۸۴ برس اُتے محیط اس طویل ترین مدت دا بیشتر حصہ مسجد وچ درس وتدریس اورعبادت وریاضت وچ گذارا، ابنِ سعد د‏‏ی روایت اے کہ سٹھ سال تک مسلسل مسجد جعفی وچ اذان دی خوف وخشیت الہی اس درجہ غالب سی کہ زندگی بھر نہ تاں کدی ہنسے اورنہ مسکرائے،حجاج بن حمزہ بیان کردے نيں کہ: مارأیت حسینا الجعفی ضاحکاً ولا متبسما ولا سمعت منہ کلمۃ رکن فیھا الی الدنیا ميں نے حسین الجعفی نو‏‏ں کدی ہنستے تے مسکراندے نئيں دیکھیا تے نہ کوئی ایسی گل انہاں دے منہ تو‏ں سُنی جس وچ دنیا د‏‏ی طرف کوئی میلان ظاہر ہوئے۔ اک مرتبہ خلیفۂ وقت ہارون الرشید تو‏ں مکہ وچ ملاقات ہوگئی،خلیفہ نے سلام عرض کیا،جب انہاں نو‏ں علم ہويا کہ ایہ خلیفہ وقت نيں تاں وڈی جامع نصیحت فرمائی: یاحسن الوجہ انت مسٔول عن ھذاالخلق کلھم اے حسین چہرے والے تاں اس ساری خلق خدا دا ذمہ دار اے خلیفہ ایہ سُن کر رونے لگیا۔

علماء د‏‏ی رائے

تمام فضلا وعلماء نے انہاں دے جلالتِ علم وعمل دا برملا اعتراف کيتا اے ،امام احمد دا ارشاد اے کہ ميں نے کوفہ وچ حسین الجعفی تو‏ںوڈا کوئی فاضل نئيں دیکھیا،وہ تاں بالکل راہب سن ابو مسعود الرازی کہندے نيں "افضل من رایت الجفری وحسین الجعفی احمد العلی دا بیان اے: وکان صالحاً لم اررجلاً قط افضل منہ وکان صحیح الکتاب وہ نیک انسان سن، ميں نے انہاں تو‏ں افضل کوئی انسان نئيں دیکھیا اوہ صحیح الکتاب سن ۔ سفیان ثوری دا قول اے "ھذاراھب"

حلیہ

نہایت حسین اورخوبرو سن ۔

وفات

ہارون الرشید دے ایامِ خلافت وچ ذی القعدہ ۲۰۳ھ وچ بمقام کوفہ انتقال فرمایااس وقت ۸۴ سال د‏‏ی عمر سی سنہ وفات دے متعلق ۲۰۴ھ دا وی قول ملدا اے ،لیکن امام بخاری، ابنِ سعد،ابن قانع،مطین اورابنِ حبان نے اول الذکر ہی نو‏‏ں بالجزم صحیح ترین قراردتا ا‏‏ے۔

حوالے