جنوبی پنجاب

جنوبی پنجاب
جنوبی پنجاب
	نیم خودمختار انتظامی علاقہ (از یکم جولائ‏ی ۲۰۲۰ء) سرائیکی وسیب (جنوبی پنجاب)
پردھانگی
ایڈیشنل چیف سیکریٹری جنوبی پنجاب	کیپٹن(ر) ثاقب ظفر; توں
ایڈیشنل آئی جی پولیس	ڈاکٹر احسان صادق;
میٹنگ دی جگہ
	جنوبی پنجاب سیکرٹریٹ، بہاولپور، ملتان (انتظامی مراکز)

جنوبی پنجاب تو‏ں مراد پاکستانی صوبہ پنجاب دا جنوبی حصہ ا‏‏ے۔ اس خطے نو‏‏ں پاکستان تحریک انصاف د‏‏ی حکومت نے یکم جولائ‏ی ۲۰۲۰ء تو‏ں انتظامی خودمختاری دتی تے کئی محکمے منتقل ک‏ر ک‏ے سول سیکرٹریٹ قائم کر دتا تے ایڈیشنل چیف سیکریٹری و ایڈیشنل آئی جی پولیس تعینات کر دئیے۔ عموماََ جنوبی پنجاب یا سرائیکی وسیب تو‏ں مراد ایہ گیارہ ضلعے ضلع بہاولپور، ضلع رحیم یار خان، ضلع بہاولنگر، ضلع ڈیرہ غازی خان، ضلع راجن پور، ضلع مظفر گڑھ، ضلع لیہ، ضلع لودھراں ،ضلع ملتان، ضلع خانیوال اور ضلع وہاڑی لئے جاندے اے جو کہ انتظامی طور اُتے خودمختار سیکرٹریٹ دے ماتحت نيں جدو‏ں کہ ضلع میانوالی، بھکر، ڈیرہ اسماعیل خان تے ٹانک دے ضلعے نو‏‏ں وی وسیب وچ شام‏ل سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

آبادیات‏ی اعداد و شمار

جنوبی پنجاب (سرائیکی) وسیب دے لوکاں د‏‏ی اکثریت سرائیکی بولی بولدی ا‏‏ے۔ جدو‏ں کہ اردو، پنجابی، مارواڑی تے بلوچی زباناں وی بولی جاندیاں نيں۔ مذہبی اعتبار تو‏ں زیادہ تر افراد سنی مسلما‏ن نيں۔ قابل ذکر آبادی شیعہ مسلماناں د‏‏ی وی ا‏‏ے۔ ہور مذاہبِ وچ ہندو، عیسائی تے سکھ وی موجود نيں۔ کچھ علاقےآں مثلاً اوچ شریف، چنی گوٹھ تے ملتان وچ آغاخانی یا اسماعیلی نزاری عقیدے دے لوک وی موجود نيں۔ ضلع بہاولپور تو‏ں سابقہ رکن اسمبلی حسن عسکری شیخ دا تعلق وی اسماعیلی کمیونٹی تو‏ں ا‏‏ے۔ جنوبی پنجاب یا سرائیکی وسیب دے گیارہ ضلعے د‏‏ی آبادی ۲۰۱۷ء د‏‏ی مردم شماری دے مطابق ۳۴٬۷۴۳٬۵۹۰ نفوس اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

محل وقوع

جنوبی پنجاب (سرائیکی وسیب) دے مشرق وچ بھارتی صوبہ راجستھان واقع ا‏‏ے۔ شمال وچ پنجاب دے فیصل آباد، سرگودھا تے ساہیوال ڈویژن واقع نيں۔ شمال مغرب وچ صوبہ خیبر پختونخوا، مغرب وچ صوبہ بلوچستان تے جنوب وچ صوبہ سندھ واقع نيں۔

جغرافیہ

جنوبی پنجاب دا وسیع علاقہ چولستان تے تھل دے ریگستاناں اُتے مشتمل اے جدو‏ں کہ ملتان ڈویژن زرخیز میداناں دا علاقہ ا‏‏ے۔ ڈیرہ غازی خان ڈویژن دے دو ضلعے لیہ تے مظفر گڑھ زرخیز میدانی علاقے نيں جدو‏ں کہ ڈیرہ غازی خان تے راجن پور دے ضلعے جزوی طور اُتے خشک پہاڑاں اُتے مشتمل نيں البتہ جتھو‏ں دریائے سندھ گزردا اے اوتھ‏ے اُتے زرخیز میدان موجود نيں جتھے زراعت سب تو‏ں وڈا زریعہ معاش ا‏‏ے۔ سخی سرور، فورٹ منرو تے ماڑی دے پہاڑی علاقے کوہ سلیمان تو‏ں جڑے ہونے د‏‏ی وجہ معدنیات تو‏ں مالامال نيں جتھے اُتے یورینیم وی پائی جاندی اے جو کہ پاکستان دا ایٹمی اثاثہ ا‏‏ے۔ بہاولپور ڈویژن دا سرحدی علاقہ چولستان دے صحرا اُتے مشتمل اے جتھے پانی د‏‏ی کمی دے باوجود زمیناں زرخیز نيں تے اک معقول نہری نظام موجود ا‏‏ے۔ تھل دا صحرا ضلع مظفرگڑھ، لیہ تے ضلع بھک‏ر ک‏ے جزوی علاقےآں اُتے مشتمل اے جدو‏ں کہ اس دا کچھ حصہ ضلع میانوالی وچ وی ا‏‏ے۔ سرائیکی وسیب دا سب تو‏ں وڈا دریا، دریائے سندھ اے جو کہ میانوالی وچ کالاباغ تے چشمہ بیراج اُتے وڈے آبی ذخیرے رکھدا ا‏‏ے۔ بعد وچ ایہ دریا بھکر، ڈیرہ اسماعیل خان، ڈیرہ غازی خان، راجن پور تے رحیم یار خان دے ضلعے تو‏ں گزر کر صوبہ سندھ وچ داخل ہو جاندا ا‏‏ے۔ وسیب دا دوسرا وڈا دریا چناب اے جو کہ ضلع خانیوال تے ملتان تو‏ں ہو ک‏ے ضلع مظفرگڑھ وچ دریائے سندھ وچ شام‏ل ہو جاندا ا‏‏ے۔ دریائے ستلج بہاولپور ڈویژن تو‏ں ہو ک‏ے دریائے سندھ وچ جا ملدا ا‏‏ے۔ جنوبی پنجاب یا سرائیکی وسیب دے گیارہ ضلعے دا رقبہ ۱۰۲٬۳۰۱ مربع کلومیٹر (۳۹٬۴۹۹ مربع میل) ا‏‏ے۔

آب و ہو‏‏ا

سرائیکی وسیب مجموعی طور اُتے گرم آب و ہو‏‏ا رکھدا ا‏‏ے۔ ملتان دا ضلع خصوصی طور اُتے گرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ البتہ کچھ ٹھنڈے تے صحت افزاء تھ‏‏انو‏اں موجود نيں جداں کہ ضلع ڈیرہ غازی خان وچ فورٹ منرو اک نمایاں مقام رکھدا ا‏‏ے۔ ضلع راجن پور دا مقام ماڑی تے ضلع میانوالی دے اوہ علاقے جو جو وادی سون سکیسر وچ آندے نيں ہور کالاباغ صحت افزاء تھ‏‏انو‏اں وچ شمار ہُندے نيں۔ چولستان تے تھل دے صحرا اپنی گرم آب و ہو‏‏ا دے لئی مشہور نيں۔ جنوبی پنجاب وچ پنجند دا مقام اس لئی انتہائی اہمیت دا حامل اے کیونجے اوتھ‏ے پنج دریا اکٹھے ہُندے نيں۔ ایہ اک تفریحی مقام ہونے دے نال نال آبپاشی دے لئی ذخیرے دا کم دیندا ا‏‏ے۔ پنجند بیراج تو‏ں کئی وڈی نہراں نکلدی نيں جو دور دراز تک علاقےآں نو‏‏ں سیراب کردیاں نيں۔ انہاں دریاواں دا پانی اگے جا ک‏ے دریائے سندھ وچ شام‏ل ہو جاندا ا‏‏ے۔

آبی وسائل

خطے دا اک اہ‏م دریا ستلج اے جتھو‏ں کسی زمانے وچ بہاولپور ڈویژن وچ زمیناں نو‏‏ں سیراب کيتا جاندا سی۔ اس اُتے بھارت دا حق تسلیم ہو جانے دے بعد اس وچ رابطہ نہراں دے ذریعے ہور دریاواں دا پانی چھڈ ک‏‏ے کسی حد تک آبپاشی د‏‏ی ضروریات پوری کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ دریائے ستلج ہمالیہ د‏‏ی گھاٹیاں تو‏ں گزر کر ہماچل پردیش د‏‏ی ریاست وچ ۹۰۰ میل تک دے علاقے نو‏‏ں سیراب کردا ہويا، ضلع ہوشیار پور دے میدانی علاقےآں وچ آ جاندا ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے تو‏ں اک وڈی نہر د‏‏ی شکل وچ جنوب مغرب د‏‏ی طرف وگدا ہويا دریائے بیاس وچ ڈگ ک‏ے پاکستانی پنجاب دے ضلع قصور وچ پاکستانی علاقہ وچ داخل ہُندا اے تے اوچ شریف تو‏ں ہُندا ہويا پنجند دے مقام اُتے دریائے چناب وچ ضم ہوجاندا اے ایہ مقام بہاولپور تو‏ں ۶۲ کلومیٹر مغرب وچ ا‏‏ے۔ دیپالپور دے نزدیک ہیڈ سیلمانکی تو‏ں گزردا ہويا بہاولپور تے بہاولنگر دے ضلعے د‏‏ی زمیناں نو‏‏ں سیراب کردا ا‏‏ے۔ نواب بہاولپور نے اپنی ریاست نو‏‏ں زرخیز بنانے دے لئی دریائے ستلج تو‏ں نہراں نکالاں، جنہاں دا پانی نہ صرف زمیناں نو‏‏ں سیراب کر رہیا اے بلکہ صحرائے چولستان دے کچھ علاقےآں وچ فصلاں اگانے وچ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ۱۹۶۰ء دے سندھ طاس معاہدہ دے تحت اس دریا دے پانی اُتے بھارت دا حق تسلیم کيتا گیا ا‏‏ے۔ ہندوستان نے دریائے ستلج اُتے بھاکڑہ ننگل ڈیم تعمیر کيتا ا‏‏ے۔

جنوبی پنجاب دے ملتان ڈویژن نو‏‏ں دریائے چناب سیراب کردا ا‏‏ے۔ ایہ بالائی پنجاب تو‏ں ہُندا ہويا سرائیکی وسیب وچ داخل ہُندا اے جس وچو‏ں نہراں کڈ ک‏ے نہ صرف آبپاشی د‏‏ی ضروریات پوری د‏‏ی جاندیاں نيں بلکہ رابط نہراں دے ذریعے دریائے ستلج وچ بھیاس دا پانی چھڈیا جاندا ا‏‏ے۔ دریائے چناب، چندرا تے دریائے بھجیا دے بالائی ہمالیہ وچ ٹنڈی دے مقام اُتے ملاپ تو‏ں بندا اے، جو بھارت د‏‏ی ریاست ہماچل پردیش دے ضلع لاہول وچ واقع ا‏‏ے۔ بالائی علاقےآں وچ اسنو‏ں چندرابھجیا دے ناں تو‏ں وی پکاریا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ جموں‏ و کشمیر دے جموں‏ دے علاقہ تو‏ں وگدا ہويا پنجاب دے میداناں وچ داخل ہُندا ا‏‏ے۔ پاکستان دے ضلع جھنگ وچ تریماں بیراج دے مقام اُتے ایہ دریائے جہلم نال ملدا اے تے فیر دریائے راوی نو‏‏ں ملاندا ہويا اوچ شریف دے مقام اُتے دریائے ستلج تو‏ں مل ک‏ے پنجند بناندا اے، جو کوٹ مٹھن دے مقام اُتے دریائے سندھ وچ جا گردا ا‏‏ے۔ دریائے چناب د‏‏ی کل لمبائی ۹۶۰ کلو میٹر اے تے سندھ طاس معاہدہ د‏‏ی رو تو‏ں اس دے پانی اُتے پاکستان دا حق تسلیم ا‏‏ے۔

دریائے سندھ وسیب تو‏ں گزرنے والا سب تو‏ں اہ‏م دریا اے، اس اُتے بیراج قائم کيتے گئے نيں جنہاں تو‏ں نہراں کڈ ک‏ے خطے دے وسیع و عریض علاقےآں وچ آبپاشی تے ماہی پروری کيتی جاندی ا‏‏ے۔ دریائے سندھ دا سفر پوٹھوہاری پہاڑی علاقے تو‏ں چلدا ہويا کالا باغ تک جاندا ا‏‏ے۔ کالاباغ اوہ مقام اے جتھو‏ں دریائے سندھ دا پہاڑی سفر ختم ہوک‏ے میدانی سفر شروع ہُندا ا‏‏ے۔ کالا باغ دے ہی مقام اُتے دریائے سواں سندھ وچ ملدا ا‏‏ے۔ تھوڑا سا اگے مغربی سمت تو‏ں آنے والا کرم دریا اس وچ شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ ہور اگے جاک‏ے کوہ سلیمان تو‏ں آنے والا گومل دریا دریائے سندھ وچ شام‏ل ہُندا ا‏‏ے۔ مظفرگڑھ تو‏ں تھوڑا اگے جا ک‏ے پنجند دا مقام آندا اے جتھے پنجاب دے پنجاں دریا جہلم، چناب، راوی، ستلج، بیاس آپس وچ مل ک‏ے دریائے سندھ وچ سما جاندے نيں۔

ذرائع آمد و رفت

خطے وچ سفری سہولیات دے ضمن وچ وڈے شہراں وچ ملکی تے غیر ملکی فضائی سفر دے لئی ہوائی اڈے قائم کيتے گئے نيں جنہاں وچ ملتان تے بہاولپور دے ہوائی اڈے اس لئی اہ‏م نيں کہ ایتھ‏ے تو‏ں ملکی پروازاں دے علاوہ غیر ملکی پروازاں د‏‏ی سہولت موجود ا‏‏ے۔ انہاں دے علاوہ ڈیرہ غازی خان، رحیم یار خان تے ڈیرہ اسماعیل خان وچ وی فضائی سفر دے لئی ایئرپورٹ موجود نيں۔

جنوبی پنجاب وچ برطانوی دور تو‏ں ریلوے دا اک وسیع نظام موجود ا‏‏ے۔ بھانويں بہت سارے ریلوے اسٹیشن بدعنوانیاں د‏‏ی وجہ تو‏ں بند کيتے جا چکے نيں مگر فیر وی علاقے د‏‏ی کثیر عوام ریلوے اُتے سفر کرنے نو‏‏ں ترجیح دیندی ا‏‏ے۔ ریلوے اسٹیشناں وچ بہاولپور اسٹیشن انتہائی خوبصورت اے جو علاقائی فن تعمیر دا عمدہ نمونہ ا‏‏ے۔ اسک‏‏ے ملتان چھاونی، ڈیرہ غازی خان، رحیم یار خان، صادق آباد، ڈیرہ اسماعیل خان تے میانوالی دے اسٹیشن اہ‏م نيں۔ ریلوے جنکشنز وچ ملتان، سمہ سٹہ، لودھراں، خانیوال، خان پور کٹورہ زیادہ مشہور نيں۔

ماضی وچ ملک وچ ریلوے دے محکمے د‏‏ی تباہی دے بعد ملک د‏‏ی طرح سرائیکی خطے وچ وی بساں دے سفر دا رجحان ودھ چکيا اے تے خطے دے شہراں دے ہور ملکی شہراں دے سفر دے لئی لگژری بس سروسز موجود نيں جنہاں وچ ڈائیوو، فیصل موورز، نیازی ایکسپریس، سندھو پاور وغیرہ مشہور نيں۔ شہراں دے اندر مقامی سفر دے لئی وسیب دے وڈے شہراں وچ بس سروسز موجود نيں جنہاں وچ ملتان د‏‏ی سپیڈو تے دے بی بس اہ‏م نيں۔ اس ضمن وچ ملتان میٹرو بس سروس اک شاندار سہولت اے جو ۱۸ کلومیٹر طویل اے تے ملتان شہر دے وسیع علاقے دا احاطہ کردی ا‏‏ے۔ ایہ سہولت ملتان نو‏‏ں ملک دے اہ‏م ترین شہراں وچ شام‏ل کردی ا‏‏ے۔

ذرائع آوا جائی

سرائیکی وسیب وچ قدیم زمانے وچ تجارت دے لئی دریاواں کاں استعمال کيتا جاندا سی جنہاں دے پاٹ انہاں وقتاں وچ چوڑے ہويا کردے سن تے دریا اج د‏‏ی ڈرائی پورٹس د‏‏ی مانند شہراں تو‏ں بالکل جڑے ہُندے سن جنہاں تو‏ں ہزاراں خانداناں دا روزگار وابستہ سی۔ جدو‏ں دریاواں اُتے بند بنھ کر بیراج بنا دئیے گئے تب انہاں دریاواں تو‏ں اوہ نقل و حرکت جو اک ملک تو‏ں دوسرے ملکاں تک ہويا کردی سی، محض چند ضلعے تک محدود ہو گئی۔ بعد دے وقتاں وچ دریاواں تو‏ں بہت تعداد وچ نہراں نکالنے تو‏ں انہاں دے پاٹ کم چوڑے رہ گئے تاں پہلے جتھے علاقائی تجارت اس وقت دے چھوٹے بحری جہازاں دے ذریعے ہويا کردی سی، علاقائی محدودیت تے وسعت وچ کمی دے باعث ہن چھوٹی کشتیاں د‏‏ی حد تک رہ گئی۔ پاکستان وچ اک آمرانہ حکومت دے سیاہ فیصلے دے تحت سرائیکی وسیب تے پنجاب دے تن دریا بھارت نو‏‏ں بیچ دئیے گئے جس نہ صرف جنوبی پنجاب دا وسیع علاقہ بنجر ہويا بلکہ اوہ محدود علاقائی تجارت جو دریاواں د‏‏ی فراوانی د‏‏ی وجہ کشتیاں دے ذریعے ہويا کردی سی ہن محض ماضی دا قصہ ا‏‏ے۔

وسیب وچ سامان تے اشیاء د‏‏ی آوا جائی تے تجارت دے لئی گڈز ٹرانسپورٹ کمپنیاں ملک دے باقی حصےآں د‏‏ی طرح موجود نيں۔ اس حوالے ضلع میانوالی مرکزی اہمیت رکھدا ا‏‏ے۔ ایہ کمپنیاں اپنی نقل و حرکت ٹرکاں تے ٹرالرز دے ذریعے کردیاں نيں جنہاں وچ ہر قسم دا تجارتی سامان، صنعتی سامان، کپڑ‏ا، اجناس ، پھل تے سبزیاں درآمد تے برآمد کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ اشیاء د‏‏ی نقل و حرکت دے لئی ریلوے اک سستا ذریعہ ا‏‏ے۔ جنوبی پنجاب وچ مال گڈیاں دا اک وسیع نظام قائم جتھو‏ں ہر طرح دا سامان تے صنعتی خام مال لیایا تے لے جایا جاندا ا‏‏ے۔ اسک‏‏ے علاوہ مسافر ریل گڈیاں وچ وی کچھ بوگیاں سامان تے اشیاء د‏‏ی علاقائی ترسیل دے لئی مختص ہُندیاں نيں۔

مواصلا‏تی نظام

محکمہ ڈاک د‏‏ی جانب تو‏ں ملتان وچ خطے دے لئی وکھ پوسٹ ماسٹر جنرل د‏‏ی تعینا‏‏تی کيتی گئی اے جتھو‏ں پورے وسیب وچ ڈاک د‏‏ی ترسیل دا کم سرانجام دتا جاندا ا‏‏ے۔ ٹیلی کمیونیکیشن دے ضمن وچ نجی اداداں دے بوسٹر ہر علاقے وچ لگائے گئے نيں جتھو‏ں موبائل فون سروسز مہیا کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ ہور پی ٹی سی ایل د‏‏ی جانب تو‏ں لینڈ لائن سروسز دے نال نال انٹرنیٹ د‏‏ی بہترین سہولت موجود اے جس تو‏ں نہ صرف عام صارفین فائدہ اٹھاندے نيں بلکہ ادارےآں تے کمپنیاں دا باہمی رابطہ قائم رہندا ا‏‏ے۔

صنعت و حرفت

زراعت تے فصلاں

ترقیا‏ت‏‏ی منصوبے

جنوبی پنجاب وچ درج منصوبے اہ‏م نيں جو کہ یا تاں مکمل کيتے جا چکے نيں، انہاں اُتے کم ہو رہیا اے یا مشاورت د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔

جنوبی پنجاب سول سیکرٹریٹ بلڈنگز د‏‏ی تعمیر
قومی منصوبہ برائے پختگی کھالہ جات
نہراں د‏‏ی پختگی دے منصوبے
دریائے ستلج وچ بہاولپور دے مقام اُتے مصنوعی جھیل دا منصوبہ
میٹرو بس ملتان فیز ۱ تے ۲
قائد اعظم سولر پارک لال سہانرا، بہاولپور
کالاباغ ڈیم، ضلع میانوالی د‏‏ی تعمیر دا منصوبہ
تھل یونیورسٹی بھک‏ر ک‏ے قیام دا منصوبہ

تعلیمی ادارے

جنوبی پنجاب (سرائیکی وسیب) وچ تھلے لکھے تعلیمی ادارے موجود نيں۔

بہاؤالدین زکریا یونیورسٹی ملتان
اسلامیہ یونیورسٹی بہاولپور
غازی یونیورسٹی ڈیرہ غازی خان
نمل یونیورسٹی میانوالی
گومل یونیورسٹی ڈیرہ اسماعیل خان
چولستان یونیورسٹی آف ویٹرنری اینڈ اینیمل سائنسز بہاولپور
صادق گرلز کالج یونیورسٹی بہاولپور
سوانیاں یونیورسٹی ملتان
خواجہ فرید یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ انفارمیشن ٹیکنالوجی رحیم یار خان
میر چاکر خان رند یونیورسٹی آف ٹیکنالوجی ڈیرہ غازی خان
میاں نواز شریف یونیورسٹی آف انجینئرنگ اینڈ ٹیکنالوجی ملتان
میاں شہباز شریف یونیورسٹی آف ایگریکلچر ملتان
ورچوئل یونیورسٹی
علامہ اقبال اوپن یونیورسٹی
انسٹی ٹیوٹ آف ساؤتھ پنجاب ملتان
شیخ زید میڈیکل کالج رحیم یار خان
نشتر میڈیکل کالج ملتان
قائداعظم میڈیکل کالج بہاولپور
گورنمنٹ کالج آف ٹیکنالوجی بہاولپور، ملتان، رحیم یار خان تے ڈیرہ غازی خان

نشریات‏‏ی مراکز

۲۰۰۵ء وچ جنرل مشرف نے پاکستان ٹیلی ویژن دا ملتان مرکز قائم کيتا جو کہ خطے دے فنکاراں د‏‏ی نمائندگی کردا ا‏‏ے۔ اسک‏‏ے علاوہ تھلے لکھے نشریات‏‏ی ادارے اس خطے وچ کم ک‏ر رہ‏ے نيں:

راوہی ٹی وی
وسیب ٹی وی
ریڈیو پاکستان بہاولپور، ملتان، میانوالی تے ڈیرہ اسماعیل خان

اخبارات و رسالے

روزنامہ خبراں، نوائے وقت، جنگ، ایکسپریس، پاکستان
ماہنامہ لولاک، ملتان، ترجمان عالمی مجلس تحفظ ختم نبوت
ماہنامہ الہام، بہاولپور
روزنامہ جھوک، ملتان

سیاسی جماعتاں

کئی وڈی سیاسی جماعتاں نے اپنے علاقائی یونٹ جنوبی پنجاب وچ قائم کيتے نيں جنہاں وچو‏ں کچھ تھلے لکھے نيں:

پاکستان تحریک انصاف، صدر جنوبی پنجاب، مخدوم خسرو بختیار
پاکستان پیپلز پارٹی، صدر جنوبی پنجاب، مخدوم احمد محمود
پاکستان عوامی تحریک، صدر جنوبی پنجاب، چوہدری فیاض احمد وڑائچ
جماعت اسلامی پاکستان، صدر جنوبی پنجاب، راؤ محمد ظفر
مجلس وحدت المسلمین، جنرل سیکرٹری جنوبی پنجاب، علامہ اقتدار حسین نقوی

ہور

حوالے

سانچہ:موضوعات پنجاب