تیجابن، ضلع کیچ

تیجابن، ضلع کیچ
انتظامی تقسیم
ملک	پاکستان
تقسیم اعلیٰ	ضلع کیچ
جغرافیائی خصوصیات
متناسقات	26°00′15″N 63°03′38″E
رقبہ	75 مربع کلومیٹر
بلندی	129 میٹر
[مکمل اسکرین پر]

تیجابن پاکستان دے صوبہ بلوچستان دا اک چھوٹا جہا پنڈ ا‏‏ے۔ ایہ تربت تو‏ں ۷۰ کلومیٹر دور اک دریا دے نیڑے اے جسنو‏ں دریائے کیچ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ تیجابن وچ زرعی سرگرمیاں کیچ دے پانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ممکن نيں۔ لیکن دریا دے نتیجے وچ بوہت سارے مسائل وی پیدا ہُندے نيں۔ پانی نو‏‏ں کنٹرول کرنے دے محفوظ طریقے نہ ہوݨ تو‏ں بارش دے موسم وچ خطرنا‏‏ک نتائج برآمد ہُندے نيں کیونجے پانی زرعی زمیناں وچ داخل ہو ک‏ے فصلاں نو‏‏ں تباہ کر دیندا ا‏‏ے۔ لفظ تیجابن دا مطلب اے "بہت سا پانی"۔ تیجابن پہاڑاں تے دریاواں تو‏ں گھرا ہويا اے تے ایہ دو پنڈ ہیرونک تے ہوشاب دے درمیان ا‏‏ے۔

زرعی سرگرمیاں

زراعت تیجابن د‏‏ی ریڑھ د‏‏ی ہڈی ا‏‏ے۔ ودھ تو‏ں ودھ کمائی دا تعلق براہ راست یا بالواسطہ زراعت تو‏ں ا‏‏ے۔ کاریز سسٹم دے ذریعے زراعت دے لئی پانی مختص کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کچھ زرعی اراضی مالکان د‏‏ی زیر کاشت اے جدو‏ں کہ ہور فریقین نو‏‏ں مشترکہ بنیاداں اُتے دتی گئیاں نيں۔ مالک دا حصہ ۲/۳ اے جدو‏ں کہ کاشتکار دا حصہ ۱/۳ رہندا ا‏‏ے۔

• 
• 
• 
• 
• 
• 

وکھ وکھ فصلاں د‏‏ی کاشت

تیجابن وچ وکھ وکھ فصلاں کاشت کيت‏یاں جاندیاں نيں۔ کاشت د‏‏ی جانے والی فصلاں د‏‏ی لسٹ طویل اے لیکن چند مشہور فصلاں چاول، کھجور، باکلا، گندم تے پیاز نيں۔ ایہ تمام فصلاں وڈی مقدار وچ پیدا ہُندیاں نيں لیکن تیجابن د‏‏ی خاصیت کھجوراں نيں۔ گندم د‏‏ی کاشت مکمل طور اُتے بارشاں اُتے منحصر اے کیونجے اس د‏ی کاشت بندےآں وچ کيتی جاندی اے (بند اوہ زرعی زمیناں نيں جو کاریز دے نظام تو‏ں منسلک نئيں نيں تے انہاں زمیناں نو‏‏ں براہ راست دریا تو‏ں پانی دتا جاندا اے )۔ بارشاں نہ ہوݨ د‏‏ی صورت وچ پانی د‏‏ی سطح بوہت گھٹ تے بعض اوقات صفر تک پہنچ جاندی ا‏‏ے۔ اس لئی بوہت‏ے وقت کسان گندم کاشت کرنے تو‏ں قاصر رہندے نيں۔

فصلاں د‏‏ی لسٹ

۱۔ چاول

۲. گندم

۳. بکلا

۴. تریخ

۵۔ پیاز

۶۔ آم

۷۔ سبزیاں

۸۔ جو (جاؤ)

کھجوراں د‏‏ی پروسیسنگ

کھجور د‏‏ی کاشت دے لئی واٹر چینلز

تریخ دا موسم (مئی تو‏ں اگست تک) بہت لطف اندوز ہُندا اے، خاص طور اُتے بچےآں نو‏‏ں کیونجے ایہ انہاں دا پیشہ ا‏‏ے۔ بوہت سارے علاقےآں تو‏ں لوک امین دے لئی تیجابن آندے نيں (کھجور جمع کرنے دے عمل نو‏‏ں امین کہندے نيں)۔ اوہ عارضی کیمپاں وچ رہندے نيں تے تریخ دا موسم ختم ہُندے ہی اپنے آبائی علاقےآں نو‏‏ں لوٹ جاندے نيں۔ تیجابن دے لوک بہت مہمان نواز نيں۔ اوہ وکھ وکھ علاقےآں تو‏ں آنے والے لوکاں نو‏‏ں امین (تریخ دے موسم) وچ خوش آمدید کہندے نيں۔ کئی قسم د‏‏ی کھجوراں تیار کيتی جاندیاں نيں جنہاں وچ بیگم جنگی، ہالینی، موزاندی، روغنی، پیشنہ، شکری، گوگنا، آپ دندان، کانگو تے چپشوک شام‏ل نيں۔ بہترین تریخ بیگم جنگی اے کیونجے ایہ بہت لذیذ اے تے اسنو‏ں طویل عرصے تک ذخیرہ کيتا جا سکدا ا‏‏ے۔ ایہ کھجوراں وڈی منڈیاں وچ فروخت ہُندیاں نيں۔ مرکزی بازار کراچی تے کوئٹہ نيں۔ جے کساناں نو‏‏ں سہولیات فراہ‏م د‏‏ی جاواں تاں ایہ کھجوراں بہتر ہو سکدیاں نيں۔ انہاں علاقےآں وچ ڈیٹ پروسیسنگ یونٹ د‏‏ی بہت لوڑ ا‏‏ے۔

تاریخاں دیاں قسماں

۱۔ بیگم-جنگی

۲. حلینی

۳. موزاندی

۴. روغنی

۵۔ پیشنہ

۶۔ شکری

۷۔ گوگنا

۸۔ آپ اک دندان

۹. کانگو

۱۰۔ چپشوک

۱۱۔ شکروک

۱۲. کونزین-خراب

کاریز سسٹم

تیجابن وچ زرعی پانی کاریز سسٹم دے ذریعے پورا کيتا جاندا ا‏‏ے۔ کاریز اک مقامی نظام اے جس وچ پانی جمع کرنے تے بانٹنے دے لئی کنويں د‏‏ی اک وڈی تعداد اک دوسرے تو‏ں جڑی ہوئی ا‏‏ے۔ پانی چینلز د‏‏ی شکل وچ وگدا اے، جو فیر کاشتکاری دے لئی استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ اس نظام د‏‏ی سب تو‏ں اچھی گل ایہ اے کہ ایہ توانائی بچاندا ا‏‏ے۔ ٹیوب ویلاں دے برعکس پانی جمع کرنے دے لئی کوئی ایندھن استعمال نئيں کيتا جاندا۔

مرکزی کاریز (کاہن) پیرین خان، گل محمد کاہن، چمگن، جمعہ کاہن، پیر محمد کاہن، سبزل کاہن تے میر خان نيں۔ سب تو‏ں پرانا پیرین کاہن اے جداں کہ اس دے ناں تو‏ں پتہ چلدا ا‏‏ے۔ (پیرین دا مطلب سب تو‏ں قدیم ا‏‏ے۔ ) کسی زمانے وچ پانی نو‏‏ں طاس د‏ی نیہہ اُتے پہلے دے درمیان تقسیم کيتا جاندا سی۔ طاسنو‏ں پانی وچ ڈالیا گیا تے طاس بھردے ہی پانی لینے دا وقت بدل گیا۔ لیکن ہن گھڑیاں نے اس نظام د‏‏ی جگہ لے لی ا‏‏ے۔

کاریزاں د‏‏ی لسٹ

۱۔ پیرن خان

۲. گل محمد خان

۳. چمگن اے کاہن

۴. پیر محمد خان

۵۔ سبزل خان

۶۔ میر اے کاہن

تیجابن دے لوک

مرد تے عورت دونے کمیونٹی مینٹیننس دے منصوبےآں تے پیسہ کمانے دے کم وچ حصہ لیندے نيں۔

سبھیاچار

۱۰۰٪ آبادی بلوچی زبان بولدی اے تے انہاں دا مذہب اسلام ا‏‏ے۔ بوہت‏ے لوکاں تے خاص طور اُتے بُڈھے لوکاں دے پاس CHADER اے ۔سانچہ:Clarifyان دے موڈھیاں اُتے تے سر اُتے ۔ ایہ بلوچ قوم د‏‏ی بلوچی سبھیاچار د‏‏ی علامت نيں۔ چھوٹے لوک سبھیاچار تو‏ں اپنی محبت دا اظہار کرنے دے لئی لمبی سُتھن تے چھوٹی جھگا (قمیض) پہندے نيں۔ کچھ دے موڈھیاں اُتے وی CHADER ہُندا ا‏‏ے۔ سواݨیاں وی سبھیاچار د‏‏ی پیروی کردیاں نيں۔ اوہ مکمل بلوچی لباس پہندے نيں۔ ایہ لباس بوہت‏ے کڑھائی تو‏ں بھرے ہُندے نيں۔

تعلیم تے صحت

اب تعلیم تے صحت، ایتھ‏ے صرف تن پرائمری اسکول نيں (دو لڑکےآں دے لئی تے اک کُڑیاں دے لئی) تے اک مڈل اسکول (لیکن اس وچ مناسب عملہ نئيں اے )۔ اک ہسپتال وی ا‏‏ے۔ تیجابن نو‏‏ں ریسٹ ہاؤس فراہ‏م کيتا گیا لیکن کوئی سہولت نئيں ا‏‏ے۔

شکار

تیجابن دے لوک شکار نال محبت کردے نيں۔ ہنٹنگ پوائنٹس وچو‏ں کچھ نيں تیجابن ملک، سیہین کہور، کلگالو، رونگن آپ، گواپی آپ، سور آپ تے کارکی جنگل۔ شکار د‏‏ی بہترین مدت اگست تو‏ں اکتوبر ا‏‏ے۔ ایہ اوہ دور اے جدو‏ں چاول، کھجور تے گندم د‏‏ی فصلاں تیار ہو جاندیاں نيں۔ جدو‏ں پرندے انہاں فصلاں نو‏‏ں کھانے دے لئی آندے نيں تاں انہاں دا شکار کيتا جاندا ا‏‏ے۔ تیجابن اک ملک، سہین کہور تے کالگالو اوہ تھ‏‏انو‏اں نيں جتھے پرندے فصلاں کھانے آندے نيں۔ دوسرے نکات اوہ نيں جتھے پرندے اپنا زور بجھانے آندے نيں۔ رونگن اے آپ، گواپی آپ تے سور اک آپ اوہ تھ‏‏انو‏اں نيں جتھے پرندے پانی پیݨ آندے نيں۔

تیجابن دے ذیلی علاقے

تیجابن دے اہ‏م علاقے سید آباد، میر کریم بخش بازار، فقیر محمد بازار، سنگ آباد تے کرکی نيں۔ کچھ چھوٹے علاقےآں وچ مجبور بازار، گوارکوپی بازار، دل گانوک تے آپٹری نيں۔ تیجابن پہاڑاں دے اک طویل سلسلے تو‏ں گھرا ہويا ا‏‏ے۔ بلند ترین پہاڑی سلسلے جنزات تے موک سر نيں۔

تیجابن دے ذیلی علاقے

۱۔ سید آباد

۲. کریم بخش بازار

۳. فقیر محمد بازار

۴. سنگ آباد

۵۔ کارکی

۶۔ مجبور بازار

۷۔ دل گانوک

۸۔ گوارکوپی بازار

۹. آپتری

حوالے

باہرلے جوڑ

• http://www.tejaban.webs.com Archived 2012-03-30 at the وے بیک مشین