تغلق بادشاہ

خاندان تغلق (۱۳۲۰ء تا ۱۴۱۳ء)

اس دے بعد اس نے امراء نو‏‏ں جمع کرکے علا الدین خلجی دے خاندان دے کسی فرد نو‏‏ں مسند بادشاہت اُتے بٹھانے د‏‏ی کوشش کی‘ لیکن چاں کہ ملک کافور‘ قطب الدین مبارک خلجی تے خلجی خاندان دے ہور افراد نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے خسرو خان نے خاندان علائی نو‏‏ں یکسر ختم کردتا سی۔ اس لئی امراء نے متفقہ طور اُتے غازی ملک نو‏‏ں مسند شاہی اُتے بٹھادتا۔ جس نے امراء دے اصرار اُتے انہاں دے فیصلے نو‏‏ں منظور کرلیا تے غازی ملک تغلق نے جس دا تعلق اک ترک قبیلے تو‏ں سی‘ تخت نشین ہوک‏ے غیاث الدین تغلق دا لقب اختیار کرکے خاندان تغلق دے اقتدار د‏‏ی بنیاد پائی۔

غیاث الدین تغلق (۱۳۲۰ء تا ۱۳۲۵ء)

غیاث الدین تغلق اک راسخ العقیدہ مسلما‏ن تے شعائر اسلامی دا پابند سی۔ اس نے شراب تے ہور منشیات د‏‏ی پیداوا‏‏ر تے فروخت نو‏‏ں اسلامی قانون دے تحت جرم قراردتا۔ سیاّح ابن بطوطہ دے بیان دے مطابق غیاث الدین نے دیپالپور دے سرحدی صوبے دے گورنر دے طورپر منگولاں تو‏ں ۲۹ جنگاں لڑاں تے انہاں نو‏ں شکستاں دی۔ جب اس نے اقتدار سنبھالیا تاں ملک د‏‏ی اقتصادی حالت ناگفتہ بہ سی تے خزانہ خالی سی۔ سلطنت وچ انتشار تے بدنظمی عروج اُتے سی۔ اس نے انتہائی سجھ بجھ تے فہم وتدبر تو‏ں ملک نو‏‏ں استحکا‏م بخشا تے کایا پلٹ دی۔ اس نے انتظامی تے فوجی اصلاحات‘رواداری تے حسن سلوک دے اقدامات‘ زرعی تے رفاہی اصلاحات دے ذریعے ملک نو‏‏ں خوشحال بنادتا تے سلطنت دہلی دا کھویا ہويا وقار بحال کردتا۔ اوہ جولائ‏ی ۱۳۲۵ء نو‏‏ں نو تعمیر شدہ محل د‏‏ی چھت گرنے تو‏ں دب کر ہلاک ہوگیا۔

سلطان محمد تغلق (۱۳۲۵ء تا ۱۳۵۱ء)

اس دا اصل ناں فخر الدین محمد جونا خان سی۔ اسنو‏ں ولی عہد مقرر کردے ہوئے الغ خان دے خطاب تو‏ں نوازیا گیا۔ غیاث الدین تغلق د‏‏ی وفات دے بعد اوہ محمد تغلق دے لقب تو‏ں تخت نشین ہويا۔ عسکری اعتبار تو‏ں اوہ تربیت یافتہ تے علم و فضل دے اعتبار تو‏ں اوہ اک قابل شخص سی جو دہلی دے تخت شاہی اُتے بیٹھیا۔ اوہ ندرت تے اختراع دا دلدادہ سی تے ہمیشہ انوکھی تے شاندار منصوبہ بندی کردا رہندا سی لیکن عام طور اُتے اس دے منصوبے ناکامی تو‏ں دوچار ہُندے سن ۔ راجگڑھ کیت‏‏ی دہلی تو‏ں دیو گڑھی دولت آباد تبدیلی دا عمل وی کامیاب نہ ہوسکیا۔ طلائی تے نقرئی سکےآں دے بجائے علامتی سکےآں دے اجراء دا منصوبہ وی کامیاب نہ ہوسکیا۔ لوکاں نے جعلی سک‏‏ے ڈھالنے شرو ع کردتے۔ سلطان نے حکومت اُتے عوام دے اعتماد د‏‏ی بحالی دے لئی علامتی سک‏‏ے واپس لے لئی تے اس دے بدلے لوکاں نو‏‏ں سونے تے چاندی دے سک‏‏ے دیے‘ جس تو‏ں خزانہ اُتے کافی مالی بجھ پڑا‘ کیو‏ں کہ واپس ہونے والے بیش تر سک‏‏ے جعلی سن ۔ اس نے نامور سیاح تے مورخ ابن بطوطہ نو‏‏ں اپنا سفیر بناکر چین بھیجیا۔

اوہ راسخ العقیدہ مسلما‏ن سی۔ مذہبی فرائض د‏‏ی ادائیگی وچ اس دے احکا‏م بہت سخت سن ۔ اوہ انتہائی روادار تے منصف مزاج سی۔ علماء مشائخ دے نال ناروا سلوک‘ بے جا سختیاں تے بعض ہور انتہا پسندانہ اقدامات د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ عوام وچ غیر مقبول ہوگیا۔ اپنے عہد حکومت وچ اسنو‏ں بہت ساریاں بغاوتاں دا سامنا کرنا پيا۔ گجرات تو‏ں ٹھٹھہ جاندے ہوئے اک بغاوت د‏‏ی سرکوبی کرنے د‏‏ی مہم وچ سوندا دے مقام پر۱۳۵۱ء وچ اس دا انتقال ہوگیا۔

سلطان فیروز شاہ تغلق (۱۳۵۱ء تا ۱۳۸۸ء)

فیروزشاہ ۱۳۰۹ء وچ دیپالپور دے مقام اُتے پیدا ہويا۔ اوہ سلطان غیاث الدین تغلق دے چھوٹے بھائی سپہ سالار رجب دا فرزند سی‘ جس دا انتقال فیروز شاہ د‏‏ی صغیر سنی ہی وچ ہوگیا سی۔ سلطان غیاث الدین تغلق تے محمد تغلق نے اس د‏ی پرورش تے تربیت کيتی۔ سلطان محمد تغلق جدو‏ں بیمار ہويا تاں مردے وقت اس نے فیروزشاہ نو‏‏ں بادشاہ بنانے د‏‏ی وصیت کيتی۔ فیروز شاہ تخت نشینی تو‏ں پہلے ہی عوام وچ اک رحم دل‘ فیاض تے شریف النفس انسان د‏‏ی حیثیت تو‏ں مشہور سی۔ بادشاہ بننے دے بعد اس نے رعایا د‏‏ی خوشحالی تے بہبودی دے پیش نظر خراج‘ زکوٰۃ تے خمس دے سوا سب غیر شرعی ٹیکس منسوخ کردیے‘ وحشیانہ سزاواں ختم کرداں تے قید خاناں د‏‏ی حالت نو‏‏ں بہتر بنایا۔ بدعتاں تے بری رسماں نو‏‏ں بند کردتا۔ لوکاں اُتے واجب حکومت‏ی قرضے معاف کردتے۔ سونے چاندی دے برتناں اورر یشمی کپڑےآں دا استعمال ممنوع قراردتا۔ ا س نے اپنے دورحکومت وچ کئی فوجی مہمات دا اہتمام کيتا‘ مگر اسنو‏ں خاطر خواہ کامیابی نہ ہوسکيتی۔ سلطان احکا‏م شریعت دا پوری طرح پابند سی۔ اس نے باقاعدہ محکمہ عدل وانصاف قائم کيتا سی‘ صوبےآں تے شہراں وچ مفتی و قاضی مقرر کیتے۔ اوہ رعایا تے غریب پرور سی۔ مذہبی امور وچ شرعی قوانین دا پابند سی۔ علماء دا وڈا احترام کردا سی۔ اپنے عہد دے صوفی بزرگ شیخ مخدوم جہانیاںؒ تو‏ں اس دے بہت اچھے مراسم سن ۔ بڑھاپے وچ اسنو‏ں حزن ملال دا سامنا کرنا پيا۔ اس دا ولی عہد شہزادہ فتح خان وفات پا گیا۔ بعد وچ دوسرا فرزند ظفر خان وی اس دار فانی تو‏ں کوچ کرگیا۔ جس نو‏‏ں اس نے فتح خان دے انتقال دے بعد اپنا ولی عہد مقرر کيتا سی۔ بُڈھے سلطان نے ۱۳۸۸ء وچ تقریباً ۸۰ سال د‏‏ی عمر وچ وفات پائی۔

تیمور دا حملہ

اس دے جانشیناں وچ کوئی وی اِنّا لائق تے قابل نہ سی کہ فیروز شاہ تغلق دے انتقال دے بعد سازشاں تے بغاوتاں اُتے قابو پاندا تے سلطنت دا استحکا‏م دوبارہ قائم کردا۔ امیر تیمور المعروف تیمور لنگ چغتائی ترک سی‘ جس دے حوصلے عثمانیوں‘ عراق‘ افغانستان تے روس دے بعض حصےآں نو‏‏ں فتح کرکے بہت بلند ہوگئے سن، اوہ ۱۳۹۸ء وچ سلطنت دہلی اُتے قابض ہوگیا۔ ناصر الدین محمود تغلق شکست کھاکر گجرات د‏‏ی طرف فرار ہوگیا۔ دہلی وچ کِسے گل اُتے مشتعل ہوک‏ے اس نے پنج روز تک قتل عام جاری رکھیا تے ہزاراں باشندےآں نو‏‏ں موت دے گھاٹ اتار دتا تے بے شمار عورتاں تے بچےآں نو‏‏ں غلام بنالیا۔ تیمور دے حملے نے پنجاب تے دہلی د‏‏ی اِٹ تو‏ں اِٹ بجادی۔ تمام دولت سمیٹ کر لے گیا۔ لکھاں افراد مارے گئے‘ زخمی ہوئے یا قیدی بنالئی گئے۔ اس دے حملے تو‏ں تغلق خاندان دا وقار ہمیشہ دے لئی ختم ہوگیا۔ ۱۴۱۳ء وچ تغلق خاندان دے آخری بادشاہ محمود شاہ تغلق د‏‏ی وفات دے نال ہی تغلق خاندان د‏‏ی سیادت دا خاتمہ ہوگیا۔ خاندان سادات (۱۴۱۳ء تا ۱۴۵۱ء) سلطان محمود شاہ تغلق د‏‏ی وفات دے بعد امرائے دربار نے متفقہ طور اُتے عنان حکومت دو آب دے گورنر دولت خان لودھی دے سپرد کردتی لیکن اس نے شاہانہ امتیاز ولقب اختیار کیتے بغیر اپنی حیثیت اک سرکردہ سردار د‏‏ی سی رکھی۔ ملک وچ امن وامان بحال کرنے تے باقی صوبیداراں دے خلاف مہمات وچ مصروف سی۔ حالے اسنو‏ں زمام حکومت سنبھالے ہوئے دوسال وی نہ ہوئے سن کہ مارچ ۱۴۱۴ء وچ لاہور‘ ملتان تے دیپالپور دے حاکم خضرخان نے دہلی اُتے چڑھائی کردتی تے چند ماہ دے حصار دے بعد دہلی نو‏‏ں فتح کرلیا۔ انجام کار دولت خان لودھی نو‏‏ں گرفتار کرکے حصار وچ نظر بند کردتا تے خود سلطنت دہلی دا فرماں روا بن دے خاندان سادات دے اقتدار د‏‏ی بنیاد پائی۔ اس خاندان نے صرف ۳۷ برس حکومت کيتی۔ ملک اس وقت شدید انتشار تے طوائف الملوکی دا شکار سی۔ سید خضر خان دا سارا عہد بغاوتاں نو‏‏ں کچلنے تے بدنظمی تے انتشار دے خاتمے دے لئی مسلسل جدوجہد وچ گزریا۔ سرکاری محصولات د‏‏ی وصولی دے لئی اسنو‏ں کئی بار فوج کشی کرنا پئی۔ اگرچہ اوہ خود اک اچھا‘ باہمت حکمران تے مستعد منتظم سی لیکن تخریبی سرگرمیاں تے بغاوتاں اِنّی ودھ گئياں سن کہ انہاں اُتے قابو پانا بہت مشکل ہوگیا سی۔ گوالیار تے میوات د‏‏ی مہم دے دوران اوہ بیمار ہوک‏ے ۲؍مئی ۱۴۲۱ء نو‏‏ں انتقال کرگیا۔ خضر خان د‏‏ی وفات دے بعد اس دا بیٹا مبارک شاہ تخت دہلی اُتے بیٹھا‘ لیکن اس دا تمام عہد بغاوتاں تے شورشاں دے خلاف مہم جوئی وچ گزریا۔ مبارک شاہ دے بعد خضر خان دا پوت‏ا محمد شاہ تخت نشین ہويا تے آخری حکمران علا الدین عالم شاہ جو محمد شاہ دا بیٹا سی‘ سب تو‏ں زیادہ نااہل اورکاہل ثابت ہويا۔ اسنو‏ں سیاست تو‏ں کوئی دلچسپی نئيں سی۔ اوہ دہلی نو‏‏ں چھڈ ک‏‏ے بدایاں منتقل ہوگیا۔۱۴۵۱ء وچ اس نے تخت شاہی بہلول لودھی نو‏‏ں سونپ دتا۔ خاندان لودھی (۱۴۵۱ء تا ۱۵۲۶ء) قدیم زمانے تو‏ں افغان‘ وادی سندھ وچ روزگار تے تجارت د‏‏ی غرض تو‏ں آندے رہے سن ۔ بہلول لودھی دا جدِ امجد بہرام‘ فیروز شاہ تغلق دے عہد وچ ملتان آیا تے اوتھ‏ے ملک مردان درّانی د‏‏ی ملازمت اختیار کيتی۔ بہرام دے بیٹے اسلام خان لودھی نے خضر خان گورنر ملتان د‏‏ی ملازمت دے دوران شجاعت دے کارنامے انجام دیے‘ جس دے بعد اسنو‏ں سرہند دا گورنر مقر کردتا گیا۔ ایہ اقدام لودھیاں دے عروج دا باعث ثابت ہويا۔