بیت الاحزان
بیت الاحزان، شہر مدینہ دے قبرستان بقیع وچ اک مسمار عمارت دا ناں اے . کہیا گیا اے کہ حضرت فاطمہؑ کچھ مدت اس مقام اُتے عبادت تے اپنے بابا دے سوگ وچ عزاداری کردیاں سن. اس مقام اُتے اک کمرہ سی جس دے اُتے گنبد سی جو سنہ ١٣۴۴ق، وہابیاں دے ہتھوں ویران کيتا گیا. اک احتمال ایہ اے کہ بیت الاحزان حضرت فاطمہؑ دا محل دفن اے . مدینہ دے اکثر زائرین، بالخصوص شیعہ زائرین، بقیع دے مسمار ہونے توں پہلے، بیت الاحزان دی وی زیارت کردے سن .
نامگذاری دی وجہ
سودھوعربی بولی وچ گھر نوں بیت کہندے نيں تے احزان حزن دی جمع اندوہ دے معنی وچ اے . جس گھر وچ حضرت یعقوبؑ اپنے فرزند حضرت یوسفؑ دی دوری دے وقت جایا کردے سن اسنوں بیت الاحزان کہیا جاندا تھا. لیکن اسلام دی تریخ وچ بیت الاحزان توں مراد قبرستان بقیع وچ اوہ جگہ اے جتھے اُتے حضرت فاطمہ زہراءؑ عبادت کردیاں تے حضرت پیغمبر اکرمؑ دے فراق وچ گریہ کردیاں سن.
اس مقام دی ظاہری تے جغرافیائی علامات
سودھوتاریخی منابع تے سفر نامہ لکھنے والےآں دی گزارش دے مطابق، بیت الاحزان مدینہ دے قبرستان بقیع وچ عباس بن عبدالمطلب دی قبر دے جنوبی حصے دی طرف واقع اے . گزارشات توں ظاہر ہُندا اے کہ بیت الاحزان، اک کمرہ سی کہ جس کہ اُتے گنبد بنیا ہویا سی تے ظاہراً اک لکڑی توں بنی سبز رنگ دی ضریح وی تھی. قاجار دے زمانے وچ بوہت سارے سفرنامہ لکھنے والے ایرانیاں نے اس مقام دی ریارت کيتی اے تے اس مقام دی مشخصات تے نشانیاں بیان کيتی نيں. جداں کہ حسام السلطنہ قاجار نے کہیا اے: حضرت فاطمہؑ دا بیت الاحزان بقیع وچ چار اماماں دی بارگاہ دے پِچھے واقع اے .[۱] محمد حسین حسینی فراھانی نے سنہ ١٣٠٢قمری/١٢٦۴شمسی، حج دے سفر دے وقت بیت الاحزان نوں دیکھیا تے کہیا کہ اس مقام اُتے اک چھوٹی ضریح تے گنبد وی اے .[۲] حاجی ایاز خان قشقائی اوہ آخری فرد سی جس نے بیت الاحزان نوں خراب ہونے توں پہلے (١٣۴۴ق) سنہ١٣۴١ق/١٣٠١ شمسی وچ دیکھیا تے اس دے بارے وچ اپنے سفر نامے وچ گزارش درج دی اے .[۳]
تاریخچہ
سودھوبعض تاریخی بیانات دے مطابق حضرت پیغمبر اکرم صلی اللہ علیہ و آلہ وسلم دی رحلت دے بعد جدوں حضرت فاطمہ سلام اللہ علیہا اپنے بابا دے فراق وچ گریہ کردیاں تے اس زمانے دی سختیاں تے پریشانیاں دی وجہ توں امام علی نے شہر مدینہ دے باہر قبرستان بقیع وچ اک مکان آپؑ دے لئی بنایا توں کہ اس مقام اُتے اپنے بابا دے لئی عزاداری کيتا کرن. کہیا گیا اے کہ حضرت فاطمہؑ دن نوں امام حسنؑ تے امام حسینؑ اپنے ہمراہ بیت الاحزان وچ لے جاندیاں تے غروب دے وقت امیرالمومنینؑ آپ نوں گھر واپس لاندے سن . بعض روایات دے مطابق، رحلت پیغمبرؐ دے ٢٧ دن دے بعد حضرت فاطمہؑ بیماری دی وجہ توں بیت الاحزان وچ نہ جا سکدیاں سن.[۴]
اہل سنت دے منابع وچ وی اس مقام دی طرف اشارہ کيتا گیا اے، مثلاً سمہودی نے غزالی توں (متوفی۵٠۵ھ) زیارت بقیع دے آداب دے بارے وچ نقل کيتا اے کہ مسجد بیت الحزن وچ نماز پڑھنا مستحب اے۔ ایتھے حضرت فاطمہؑ اپنے بابا دی وفات دے بعد عزاداری دے لئی اس مقام اُتے آدیاں سن.[۵] اس بیان دے مطابق بعد وچ اس جگہ اُتے مسجد وی تعمیر کيتی گئی تھی. تے ايسے طرح بیت الاحزان نوں پیغمبر اسلامؐ دی رحلت دے بعد حضرت فاطمہؑ دی محل اقامت وی کہیا گیا اے .[۶] مسجد النبی تے قبرستان بقیع دے بعد بیت الاحزان اوہ تیسرا مکان اے کہ جہان حضرت فاطمہؑ دی قبر دا احتمال دتا گیا اے .[۷]
تخریب
سودھوحجاز اُتے وہابیاں دے دوسرے حملے دے وقت سنہ ١٣۴۴ق وچ بیت الاحزان نوں مسمار کيتا گیا. وہابیاں نے اپنے پہلے حملے (١٢١٨-١٢٢١ق) وچ بقیع نوں ویران کیا، لیکن بعض تھانواں جداں کہ چار اماماں دی بارگاہ نوں مسمار کرنے دے بعد دوبارہ تعمیر کيتیاں گئیاں سن.[۸] بعض سفر نامہ لکھنے والےآں دے بقول پہلے (١٢٢١ق) تے دوسرے (١٣۴۴ق) حملے دے درمیانی فاصلے وچ بیت الاحزان نوں دیکھیا گیا تے ریارت کيتی گئی اے .[۹] اس توں ظاہر ہُندا اے بیت الاحزان پہلے حملے دے وقت مسمار نئيں ہويا سی یا جے خراب ہويا سی تاں فیر تعمیر کيتا گیا تھا. بعض گزارش دے مطابق سنہ ١٢٣٣ق، سلطان محمود عثمانی دے حکم توں، بیت الاحزان، زوجات رسول تے عثمان بن عفان دے گنبد نوں دوبارہ تعمیر کيتا گیا اے .[۱۰] حاج ایاز خان قشقایی حج دے وقت سفر نامہ لکھنے والا اوہ پہلا فرد سی جس نے سنہ ١٣۴١ ق وچ بیت الاحزان دا دیدار کيتا اوراپنے سفر نامہ وچ اس دے بارے وچ گزارش لکھی.[۱۱]
بیت الاحزان فارسی ادب وچ
سودھوفارسی ادب تے تریخ انبیاء دی کتاباں وچ ، بالخصوص حافظ دے اشعار وچ ، ایہ لفظ تے اس جداں دوسرے لفظاں (غم واندوہ دے مقام) استعمال ہوئے نيں تے صوفی مسلک دے نزدیک معشوق توں دوری دی وجہ توں دل دے حزین ہونے توں کنایہ اے .[۱۲] شیعہ ادب وچ بیت الاحزان نوں اک خاص مقام حاصل اے . بعض خواب دے مطابق، حضرت مہدی(عج) بیت الاحزان دے بارے وچ شعر پڑھ کر ہمیشہ غم و اندوہ دی حالت وچ رہندے نيں.[۱۳] اس لئی بعض علماء شیعہ نے رحلت پیغمبرؐ دے بعد تے اہل بیتؑ بالخصوص حضرت فاطمہؑ دے مصائب دے بارے اپنی شرح وچ بیانات درج کیتے نيں کہ جنہاں وچوں مشہورترین درج ذیل نيں: بیت الاحزان فی مصایب سیدہ النسوان، اثر شیخ عباس قمی (م١٣۵٩) بیت الاحزان، فی مصائب سادات الزمان الخمسہ الطاھرہ من ولد عدنان، عبدالخالق بن عبدالرحیم یزدی (م ١٢٦٨) [۱۴]
حوالے
سودھو- ↑ حسام السلطنہ، دلیل الانام، ص۱۵۲.
- ↑ فراہانی، سفرنامہ مکہ، ص۲۴۰.ہمچنین نک: محمد ولی میرزای قاجار، سفرنامہ مکہ، گزارش سفر حج سال ۱۲٦۰ قمری/ ۱۲۲۳ شمسی.
- ↑ قشقایی، سفرنامہ مکہ، پنجاہ سفرنامہ حج قاجاری، ص۴۵۵.
- ↑ مجلسی، بحارالانوار، ج۴۳، ص۱٧۸ـ ۱٧٧؛ سپپر، ناسخ التواریخ، ج۴؛ زندگانی حضرت فاطمہ زہرا، ص٧۱؛ مقرم، وفاة الصدیقہ الزہرا علیہاالسلام، ص۹٧.
- ↑ سمہودی، وفاءالوفاباخبار دارالمصطفیٰ، ج۳، ص۹۰٧.
- ↑ رفعت باشا، مراة الحرمین او الرحلات الحجازیہ والحج و مشاعرہ الدینیہ، ج ۱، ص ۴۲٦.
- ↑ خلیلی، موسوعہ العتبات المقدسہ، قسم المدینہ المنورة، ص ۲۸۵ـ۲۸۴؛ سخاوی، التحفہ اللطیفہ فی تریخ المدینہ الشریفہ، ج۱، ص۴۱.
- ↑ نک: پنجاہ سفرنامہ، ج۳، ص۱۹٦.
- ↑ ز جملہ: حسام السلطنہ، دلیل الانام فی سبیل زیارة بیت اللہ الحرام، ص۱۵۲.
- ↑ رآة الحرمین، ج۱، ص۴۲٦.
- ↑ قشقایی، سفرنامۀ حاج ایازخان قشقایی بہ مکہ، مدینہ و عتبات عالیات در روزگار احمد شاہ قاجار ، ص۴۵۵.
- ↑ شاد، فرہنگ جامع فارسی، ذیل بیت احزان؛ نفیسی، فرہنگ نفیسی، ذیل کلبة احزان؛ خرمشاہی، حافظ نامہ، بخش۲، ص۸۲۹ـ۸۲۸؛ تقیزادہ طوسی، قصص الانبیاء، ص ۱۰۴؛ عفیفی، فرہنگنامة شعری، ذیل بیت الحزن؛ اہور، کلک خیال انگیز: فرہنگ جامع دیوان حافظ، ج ۱، ص ۴۹۱ـ۴۹۰؛ تہانوی و دیگران، کشف اصطلاحات الفنون، ج۲، ص۱۵٦۱.
- ↑ مقرم، وفاة الصدیقة الزہرا علیہاالسلام، ص۹٧؛ سماوی، ظرافة الاحلام، ص۸۱؛ بحرانی، ریاض المدح و الرثا، ص ۱۹۳ـ ۱۹٦.
- ↑ آقابزرگ طہرانی، الذریعة، ج۲، ص۱۸۵.