بہار دی قدیم تریخ

قدیم بہار دے تاریخی ذرائع تو‏ں حاصل کردہ اہ‏م حقائق تو‏ں ایہ واضح اے کہ ایہ ریاست ہندوستان دا شمال مشرقی علاقہ سی جو وادی مقدس گنگا وچ واقع سی جس د‏‏ی قدیم تریخ بہت ہی شان و شوکت تے شاندار سی۔ ایتھ‏ے علم ، مذہب ، روحانیت تے رہتل و سبھیاچار د‏‏ی اک کرن ابھری جس نے نہ صرف ہندوستان بلکہ پوری دنیا نو‏‏ں روشن کیتا۔

مدت دے مطابق ، بہار د‏‏ی تریخ نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔

(1) تریخ تو‏ں پہلے دا دور ، (2) تاریخی دور۔

تریخ تو‏ں پہلے د‏‏ی مدت

یہ تاریخی دور قدیم قدیم اے ، جو تاریخی عہد تو‏ں اک لکھ سال پہلے دا ا‏‏ے۔

عدی تاریخی دور وچ بہار دے مختلف حصےآں وچ رہندے سن ۔ وغیرہ انساناں تو‏ں متعلق متعدد قسم دے فوری ثبوت تے مادے موصول ہوئے ني‏‏‏‏ں۔ جنہاں سائٹس تو‏ں شواہد ملے نيں اوہ منگر ، پٹنہ تے گیا نيں ۔ انہاں وچ سونپور ، چےچر (ویشالی)، منےر (پٹنہ) قابل ذکر نيں.

بہار دے وکھ وکھ تھانواں تو‏ں پلائسٹوسن دور تو‏ں متعلق پتھر دے سامان تے اوزار حاصل کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ سیاہ تے سرخ مٹی دے برتن یوگین ( ہڑپپن دور) د‏‏ی باقیات چرنڈ تے سون پور (گیا) تو‏ں ملی ني‏‏‏‏ں۔ هڑپپا يگين ثبوت اوريم ( بھاگلپور )، راجگیر تے ویشالی وچ وی ملے نيں.

تریخ تاں پہلے بہار دا مطالعہ مندرجہ ذیل عمراں دے ذریعہ کیتا جاسکدا ا‏‏ے۔

پری پتھر دا زمانہ (10000 ق م تو‏ں پہلے ) - ابتدائی پتھر دے زمانے د‏‏ی باقیات ہارات ، کلہاڑی ، چھری ، کھرپی ، راجارپا (ہزارہ باگ پہلے بہار) تے وجے سنجے (سنگھ بھم) وچ پائی گئياں ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ثبوت جیٹھیاں (گیا) ، منگر تے نالندا ضلعے وچ کھدائی دے ترتیب تو‏ں پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

انٹرمیڈیٹ پتھر دا زمانہ (1000 ق م تو‏ں 4000 ق م تک) - اس د‏ی باقیات بہار وچ ملی نيں ، بنیادی طور اُتے ضلع منگر تاں۔ اس وچ ، پتھر دے چھوٹے چھوٹے ٹکڑےآں تے تیز دھارے تے نوکیلے اوزاراں تو‏ں بنی اشیاء شواہد دے نال ملی ني‏‏‏‏ں۔

نیا پتھر دا دور (4000 ق م تو‏ں 2500 ق م)۔ پتھر تو‏ں بنے ٹھوس اوزار اس دور دے تاریخی ثبوت دے طور اُتے پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ ہڈیاں تو‏ں بنی اشیا وی ملی ني‏‏‏‏ں۔ اس دور د‏‏ی باقیات شمالی بہار دے چیرود (ضلع سرن) تے چیچڑ (واشالی) تو‏ں ملی ني‏‏‏‏ں۔

کاپر پتھر دا زمانہ (2500 ق م تو‏ں 1000 ق م) - چیرود تے سونپور (گیا) دے سیاہ تے سرخ مٹی دے برتناں نو‏‏ں عام طور اُتے ہڑپہ د‏‏ی رہتل د‏‏ی خصوصیت سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

بہار وچ ، اس دور د‏‏ی باقیات چیرود ( سرن ) ، چیچڑ (واشالی) ، سونپور (گیا) ، منیر (پٹنہ) تو‏ں ملدی نيں ۔

مٹی دے برتن تے مٹی دے برتن دا ٹکڑا کھدائی تو‏ں ملیا اے تے اس تو‏ں پہلے د‏‏ی مادی سبھیاچار د‏‏ی جھلک مل جاندی ا‏‏ے۔ اس دور وچ بہار ثقافتی طور اُتے تیار ہويا سی۔ انسان غاراں تو‏ں باہر آیا تے زرعی کم شروع کیتا تے جانوراں د‏‏ی پرورش کيتی۔ ایہ وی برتن بنانا تے کھانا پکانے تے اسٹوریج دے مقاصد دے لئی استعمال کرنا سکھیا گیا سی۔ انہاں تمام شواہد نو‏‏ں پری آری د‏‏ی تریخ بہار وی کہیا جاسکدا ا‏‏ے۔

تاریخی مدت (1000 ق م تو‏ں 400 ق م)

اس دور نو‏‏ں بعد دے ویدک دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دور تو‏ں بہار وچ آرینائزیشن دا آغاز ہويا۔

بہار دا قدیم وضاحت اتھروید (10 واں - 8 واں صدی ق م.) تے پچوش برہمن (آٹھویں-چھیويں صدی ق م.) وچ ملدا اے . انہاں عبارتاں وچ بہار دے لفظ 'برتیا' دا حوالہ دتا گیا ا‏‏ے۔ اک اندازے دے مطابق اتھار وید د‏‏ی تخلیق دے وقت آریاں نے بہار دے علاقے وچ داخل ہوئے سن ۔

400 ق م شٹپاتھ برہمن نے تشکیل دتا اے ، وادی گنگا دے علاقے وچ آریائیاں دے ذریعہ جنگلات نو‏‏ں جلانے تے کٹنے دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔

رگ وید وچ بہار نو‏‏ں 'كيكٹ' کہیا گیا اے . رگوید وچ ، کِکٹ خطے دے غیر دوستانہ حکمران پریم چند د‏‏ی بحث اے ، جدو‏ں کہ آریاں دا تہذیبی تسلط برہمن متن د‏‏ی تشکیل دے وقت شروع ہويا سی۔

شت پتھا برہمن ، پنچویش برہمن ، گوپاتھ برہمن ، ایٹیریا آرینائک ، کوشیتکی ارینائک ، سانکھیانہ آرینائک ، واجاسنیندی سمھتیہ ، مہابھارت وغیرہ وچ مذکورہ واقعات ویدک بہار دے بعد دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔ بہار دے تناظر وچ ، بہتر معلومات صرف پراناس ، رامائن تے مہابھارت تو‏ں ہی دستیاب ني‏‏‏‏ں۔

نصوص دے دستیاب شواہد دے مطابق ، آریاں نے مگدھا خطے وچ آباد ہونے دے بعد ، انگا خطے وچ وی آریائیاں د‏‏ی سبھیاچار نو‏‏ں وسعت دی۔ وراھا پرانا دے مطابق ، کیکٹ نو‏‏ں اک ناپاک خطہ کہیا گیا اے ، جدو‏ں کہ وایو پورن ، پدم پوران ، گیا ، راجگیر ، پانپن وغیرہ نو‏‏ں مقدس تھ‏‏اںو‏اں دے طور اُتے درجہ بند کیتا گیا ا‏‏ے۔ وایو پوران وچ گیا دے علاقے نو‏‏ں "اسوراس د‏ی حکمرانی" کہیا جاندا ا‏‏ے۔

ویدھا خطے وچ آریاں دے قیام دے بارے وچ شتاپٹھ برہمن وچ تبادلہ خیال کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس وچ ویدھا مادھاوا اگ دا پِچھا کردے ہوئے اپنے پجاری گوتما راہگان دے نال سدانیرا دریا (جدید گندک) پہنچنے د‏‏ی وضاحت کردی ا‏‏ے۔ ايس‏ے تسلسل وچ ، اگنی نے دریائے سرسوت‏ی تو‏ں لے ک‏ے ہن تک موجود دریائے میرا تک جنگل کٹ دتا ، جس تو‏ں آریاں نو‏‏ں خالی علاقے وچ آباد ہونے وچ مدد ملی۔ مالڈ تے کرونا دے لفظاں بسمار دے لئی والمیکی رامائن وچ مذکور نيں جتھ‏ے تادیکاکشی نو‏‏ں ذبح کیتا گیا سی۔

مگدھ مہاجنپد

مگدھا دا پہلا تذکرہ اتھر وید وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ مہمات چنتمانی دے مطابق ، مگدھا نو‏‏ں کیکٹ کہیا گیا ا‏‏ے۔

بودھ دور وچ مگدھا اک طاقتور ریاست سی۔ ایہ جنوبی بہار وچ واقع سی جو بعد وچ شمالی ہندوستان دا سب تو‏ں طاقتور مہاجن پاڈا بن گیا۔ ایہ شاندار تریخ تے سیاسی تے مذہبیت دا عالمی مرکز بن گیا۔

مگدھا مہاجنپڈا د‏‏ی حد شمال وچ گنگا تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ ونڈھیا پہاڑ تک ، مشرق وچ چمپا تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ دریائے سون سون تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔

مگدھا دا قدیم راجگڑھ راجگریھا سی۔ ایہ پنج پہاڑاں تو‏ں گھرا ہويا شہر سی۔ بعد وچ ، پگلی پترا وچ مگدھا دا راجگڑھ قائم ہويا۔ ریاست مگدھا وچ ، اس وقت د‏‏ی طاقتور ریاست کوشل ، واٹسا تے اووندی نو‏‏ں اس دے ضلع دے نال ملیا دتا گیا سی۔ اس طرح مگدھا اکھنڈ بھارت وچ پھیل گیا تے قدیم مگدھا د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی تریخ د‏‏ی تریخ بن گئی۔

قدیم جمہوریہ - قدیم بہار (بدھ دے دور وچ ) وچ وادی گنگا وچ لگ بھگ 10 جمہورایتھے وجود وچ آئیاں ۔ ایہ جمہوریہ ني‏‏‏‏ں۔

(1) کپلواستو دا شکیہ ، (2) سمسوار پہاڑاں دے حصے ، (3) کیواں دا پتر دے کالا پتر ، (4) رامگرام دے کولیا ، (5) کوشیاماریا دے ملiی ، (4) پاوا دے ملlaہ ، (4) پیپلیوان دے ماریہ ، ()) ایاکلپ دے بیل ، ()) ویشالی دے لیچھوی ، (10) میتھلا دا ویدھا۔

ویدھا - قدیم زمانے وچ آریائی اپنی جمہوریہ دا ناں ویدھا نامی راجیان طبقے دے اک مخصوص شخص دے ناں اُتے رکھدے سن ۔ ایہ جان دا ناں سی۔ وقت دے نال نال ، اجنبی خود اجنبی ہوئے گیا۔

خیال کیتا جاندا اے کہ ویدھا خاندان د‏‏ی شروعات اشوکو دے بیٹے نمی ویدھا تو‏ں ہوئی ا‏‏ے۔ ایہ سوریاونشی سی۔ ايس‏ے خاندان دے دوسرے بادشاہ مٹھی جنکا ویدھا نے میتھیلانچل د‏‏ی بنیاد رکھی۔ اس خاندان دا 25 واں بادشاہ سردواج جنک سی جو مہارتاں دا بادشاہ ، دشہرتھا دا ہ‏معصر سی۔

• جناکا د‏‏ی گود لی ہوئی بیٹی سیندا د‏‏ی شادی دساراتھ دے بیٹے رام تو‏ں ہوئی سی۔
• ویدھا دا راجگڑھ میتھلا سی۔ کرال جنک اس خاندان دا آخری بادشاہ سی۔
• میتھلا دا ویدھا حصہ بھاگلپور تے دربھنگہ ضلعے دے علاقے وچ واقع ا‏‏ے۔
• مگدھا دے بادشاہ مہاپدمانند نے ویدھا خاندان دے آخری بادشاہ کارلاجک نو‏‏ں شکست دے ک‏ے اسنو‏ں مگدھا وچ شامل کرلیا۔
• یہ قابل ذکر اے کہ ویدھا بادشاہت (چھیويں صدی وچ ) تو‏ں بدل ک‏ے اک جمہوریہ بنیا۔ بعد وچ ایہ لیچوی سنگھ دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

جمہوریہ د‏‏ی حکومت - ساری طاقت مرکزی کمیٹی یا ادارہ دے سپرد سی۔

ادارہ - جدید جمہوریت دا کم پارلیمنٹ د‏‏ی طرح ہی سی۔

اس طرح ، ایہ کہیا جاسکدا اے کہ قدیم بہار دے اہ‏م ضلعے ، مگدھا ، انگا ، ویشالی تے میتھلا ، ہندوستانی سبھیاچار تے رہتل د‏‏ی مخصوص بنیاد ني‏‏‏‏ں۔

مگدھ سلطنت دا عہد

مگدھا د‏‏ی بادشاہی شمال وچ گنگا ، مغرب وچ بیٹا تے جنوب وچ کٹے ہوئے سطح مرتفع تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔

پٹنہ تے گیا ضلع دا علاقہ قدیم زمانے وچ مگدھا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

مگدھا قدیم زمانے تو‏ں ہی سیاسی عروج ، زوال تے سماجی و مذہبی بیداری دا مرکزی نقطہ رہیا ا‏‏ے۔ مگدھا بدھ دے ہ‏معصر حاضر وچ اک طاقتور تے منظم بادشاہت سی۔ برساں دے دوران ، مگدھا وچ اضافہ ہُندا رہیا تے مگدھا د‏‏ی تریخ (ہندوستانی سبھیاچار تے رہتل د‏‏ی ترقی دے اک اہ‏م ستون د‏‏ی حیثیت سے) پورے ہندوستان د‏‏ی تریخ بن گئی۔

مگدھا سلطنت دے عروج وچ مندرجہ ذیل خاندان دا اک اہ‏م مقام ا‏‏ے۔

برہدرتھا خاندان - ایہ سب تو‏ں قدیم خاندان سی۔ مہابھارتتے پوراناں دے مطابق جارسندھا دے والد تے چیڈیراج واسو دے بیٹے نے برہدراتھ خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی سی۔ اس خاندان وچ دس بادشاہ سن ، جنہاں وچ براہدراتھ بیٹا جارسندھا تے شاندار شہنشاہ سی۔ جارسندھا نے کاشی ، کوشل ، چیڈی ، مالوا ، ویدھا ، انگا ، وانگ ، کالنگا ، کشمیر تے گندھارا بادشاہاں نو‏‏ں شکست ہوئی۔ ماتھورا دے حکمران ، کانسا نے اپنی بہن د‏‏ی شادی جراسندھا تو‏ں کرلئی تے واشمدی یا گیریراج یا راجگریھا ، جو برہدراتھ خاندان دا راجگڑھ بنایا۔ پانڈو بیٹے بھیما نے ، بھگوان کرشن د‏‏ی مدد تو‏ں ، جارسندھا نو‏‏ں دجلہ جنگ وچ مار ڈالیا۔ تب اس دے بیٹے سہادیو نو‏‏ں حکمران بنایا گیا۔ اس خاندان دا آخری بادشاہ رپنجویا سی۔ رپونجے نو‏‏ں انہاں دے درباری وزیر پولک نے قتل کیتا تے اپنے بیٹے نو‏‏ں بادشاہ بنا دتا۔ اس دے بعد ، اک ہور درباری 'ماہی' نے پولک تے اس دے بیٹے نو‏‏ں مار ڈالیا تے اپنے بیٹے بِمبیسارا نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا۔ BC 600 BC ق م وچ ، براہدراتھ خاندان نو‏‏ں ختم کرکے اک نويں سلطنت قائم کيتی گئی۔ پوراناں دے مطابق منو دے بیٹے سوڈیمنا دے بیٹے دا ناں "گیا" سی۔

وِشالی دے لیچچھوی - بہار وچ واقع قدیم جمہوریہ جات دے قدیم زمانے د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے طاقتور بادشاہی سی۔ اس جمہوریہ د‏‏ی بنیاد سورج دے بادشاہ اشواکو دے بیٹے وشال نے رکھی سی ، جو بعد وچ 'واشالی' دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

• مہا واگہ جاٹاکا دے مطابق ، لیچھاوی واججا سنگھ دا اک خوشحال خوشحال شہر سی۔ ایتھ‏ے بہت ساری خوبصورت عمارتاں ، چیٹیاں تے وہاریاں سن۔
• لیچھچھویاں نے مہاتما بدھ د‏‏ی روک تھام دے لئی مہاون وچ مشہور کٹگرشالہ تعمیر کیتا سی۔
• شاہ چیتک د‏‏ی بیٹی چیلنا د‏‏ی شادی مگدھا دے بادشاہ بِمبِسارا تو‏ں ہوئی۔
• اٹھويں صدی ق م وچ ، ویشالی د‏‏ی لیچھوی بادشاہت نو‏‏ں جمہوریہ وچ تبدیل کردتا گیا۔
• وشال نے وشالی شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔ واشیلکا خاندان دا پہلا حکمران نمنیختہ سی ، جدو‏ں کہ آخری بادشاہ سوندی یا پرماندی سی۔ اس خاندان وچ 24 بادشاہ رہے ني‏‏‏‏ں۔

الکاپ's دا بیلی۔ ایہ قدیم جمہوریہ بہار دے شاہ آباد ، آرا تے مظفر پور ضلعے دے درمیان واقع سی۔ غنڈےآں دا سیٹ آئلینڈ (بیتاہ) تو‏ں گہرا تعلق سی۔ بتیہ غنڈےآں دا راجگڑھ سی۔ بل بدھ مت دے پیروکار سن ۔ بدھ د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا اسٹوپا حاصل کیتا گیا تے اک اسٹوپا بنایا گیا۔

ہریائک خاندان - بیمبیسارا نے 54 ق م وچ ہریائک خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ ميں نے کیتا اس دے نال ہی بہار پہلے اک سیاسی طاقت دے طور اُتے ابھریا۔ بِمبِسارا نو‏‏ں مگدھا سلطنت دا ڈی فیکٹو بانی / بادشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بِمبِسارا نے گِراج (راجگیر) نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس نے ازدواجی تعلقات (کوشل ، واشالی تے پنجاب) د‏‏ی پالیسی اپنا‏تے ہوئے اپنی سلطنت نو‏‏ں ودھایا۔

بِمبِسارا (58 ق م تو‏ں 92 BC 92 ق م) - بِمبِسارا اک سفارت کار تے وژن حکمران سی۔ اس نے وڈے خانداناں دے وچکار ازدواجی تعلقات قائم کرکے سلطنت نو‏‏ں پھیلیایا۔

پہلے اس نے لیچوی جمہوریہ دے حکمران ، چتک د‏‏ی بیٹی چیلانہ نال شادی کيتی۔ دوسرے وڈے ازدواجی تعلقات کوشل نے راجہ پرسنجیت د‏‏ی بہن مہاکاشوالہ نال شادی کيتی۔ اس دے بعد ، اس نے بھدرا ملک د‏‏ی شہزادی ، خشما نال شادی کيتی۔

مہاواگگا دے مطابق ، بِمبیسارا وچ 500 ملکدرے سن۔ اس نے اوندی دے طاقتور بادشاہ چندر پردیوٹ دے نال دوستانہ تعلقات استوار کیتے۔ اس دے سندھ دے روڈرین تے گندھارا دے مککو راگاندی تو‏ں دوستانہ تعلقات سن ۔ اس نے انگا نو‏‏ں فتح کرلیا سی تے اسنو‏ں اپنی سلطنت تو‏ں منسلک کردتا سی تے اپنے بیٹے اجتاشاترو نو‏‏ں بادشاہ مقرر کیتا سی۔

بِمبِسارا مہاتما بدھ دا دوست تے محافظ سی۔ ونیاپیتاکا دے مطابق ، انہاں نے بدھ نال ملاقات دے بعد بدھ مت نو‏‏ں قبول کرلیا ، لیکن انھاں جین مت تے برہمن مذہب تو‏ں رواداری سی۔ بِمبِسارا نے تقریبا 52 برس تک حکمرانی کيتی۔ بدھ مت تے جین متون دے مطابق ، انہاں دے بیٹے اجتشاترو نے انہاں نو‏ں قیدی بنا ک‏ے جیل وچ ڈال دتا سی جتھ‏ے اس دا 92 ق م سی۔ وچ مر گیا

• بِمبِسارا نے اپنے وڈے بیٹے نو‏‏ں "سامعین" دا وارث قرار دتا۔
• بِمبِسارا مستقل فوج رکھنے والی ہندوستانی تریخ دا پہلا حکمران سی۔
• بِمبیسارا نے لارڈ بدھ د‏‏ی خدمت دے لئی راج ویدتا جییوک نو‏‏ں مقرر کیتا۔
• بدھ راہباں نو‏‏ں پانی دے مفت سفر د‏‏ی اجازت سی۔
• بِمبِسارا نو‏‏ں مہاتما بدھ دے مخالف دیو دیو دے اشتعال اُتے اجاشٹرو نے قتل کیتا سی۔

امراپالی ۔ایہ ویشالی د‏‏ی رقاصہ تے فن تو‏ں بھر پور طوائف دا حتمی حسن سی۔ امراپالی د‏‏ی خوبصورتی تو‏ں دلکش ، بِمبسارا لِچhaوی تو‏ں جیت گیا تے اسنو‏ں راجگریہ لیایا۔ ایہ اتفاقی طور اُتے اک بیٹا پیدا ہويا جس دا ناں جیوک سی۔ بِمبِسارا نے جیِک نو‏‏ں تعلیم دے ل to ٹیکسلا بھیج دتا۔ ایہ مخلوق اک نامور ڈاکٹر تے شاہی شخصیت بن گئی۔ اجتاشاترو (962 – 60 ق م) - بیمبیسارا دے بعد ، اجتاشاترو مگدھا دے تخت اُتے چڑھ گئے۔ اس دے بچپن دا ناں کونک سی۔ اوہ تخت اُتے بیٹھیا اپنے باپ نو‏‏ں مار رہیا سی۔ اجتاشاترو سلطنت وچ توسیع د‏‏ی اپنے والد د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں اپنے عروج اُتے پہنچیا۔

اجتاشاترو دے تخت دے بعد ، اوہ بہت ساری سلطنتاں تے مشکلات تو‏ں گھرا ہويا سی لیکن انہاں نے اپنی عضلاندی طاقت تے ذہانت تو‏ں سب نو‏‏ں فتح کرلیا۔ مہتواکانک اجتشاترو نے اپنے والد نو‏‏ں جیل وچ ڈال کر اسنو‏ں تشدد دا نشانہ بنایا ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں اس دے والد د‏‏ی موت واقع ہوگئی۔ کوشل رانی د‏‏ی وجہ تو‏ں اس د‏ی موت ہوگئی۔

کوشل جدوجہد ۔بمبسارا د‏‏ی اہلیہ (کوشل) د‏‏ی موت تو‏ں پرسنجیت بہت ناراض ہوئے تے اجتشاترو دے خلاف جدوجہد کيتی۔ شکست خوردہ پرسنجیت شروستی بھج گیا لیکن دوسری جنگ کيت‏ی جدوجہد وچ اجاتشترو نو‏‏ں شکست ہوئی لیکن پرسنجیت نے اپنی بیٹی واجیرہ نال شادی کيتی تے کاشی نو‏‏ں جہیز دے طور اُتے دے دتا۔

واجھا سنگھا سنگھرش۔ لیچھاوی شہزادی چیلنا بِمبِسارا د‏‏ی بیوی سن ، جنہاں نے ہاتھیاں تے جواہرات دا اک ہار ، ہالہ تے بیہالہ دتا ، جس دا اجنت‏ا شترو نے بدکاری دے سبب واپس مطالبہ کیتا۔ اسنو‏ں چیلنا نے مسترد کردتا ، تے اس دے نتیجے وچ اجتاشاترو نے لیچھویاں دے خلاف جنگ دا اعلان کیتا۔

وسار نے تقسیم د‏‏ی تے لِچھchویاں نو‏‏ں شکست دے دتی تے لِچchویاں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل کرلیا۔

ملالہ جدوجہد۔ اجتشترو نے ملالہ سنگھا اُتے حملہ کیتا تے اسنو‏ں پھڑ لیا۔ اس طرح مشرقی اتر پردیش دا اک وڈا راستہ مگدھا سلطنت دا حصہ بن گیا۔

• اجتشترو نے اپنے طاقتور حریف اوونٹی بادشاہت نو‏‏ں فتح کیتا تے اسنو‏ں فتح کرلیا۔
• اجتاشاترو اک مذہبی لبرل شہنشاہ سی۔ مختلف نصوص دے مطابق ، خیال کیتا جاندا اے کہ اوہ بدھ تے جین دونے مذہب دے پیروکار نيں لیکن انہاں نو‏ں بھروت اسٹوپا د‏‏ی ویدیکا دے اُتے اجتشاترو بدھ د‏‏ی پوجا کردے ہوئے دکھایا گیا ا‏‏ے۔
• ان دے اقتدار دے اٹھويں سال وچ ، بدھ دے مہاپرینیروانا دے بعد ، اسٹوپا راجگریہ وچ انہاں د‏‏ی باقیات اُتے تے 43 ق م وچ تعمیر کیتا گیا سی۔ راجگریھا دے سپتاپرنی غار وچ ، پہلی بدھ موسیقی دا اہتمام کیتا گیا سی۔ اس موسیقی وچ بدھ بھکشوواں دے متعلقہ پٹیکاس سوت پٹیکا تے ونیاپیتادا ميں تقسیم ہوگئے سن ۔
• سنہالی پیروکاراں دے مطابق ، اس نے تقریبا 32 سال تے 70 ق م وچ حکمرانی کيت‏ی انہاں دے بیٹے ادیان نے قتل کیتا سی۔
• اجتاشاترو دے دور وچ ، مہاتما بدھ ४८७ ق م مہاپرینیرووان تے مہاویر دا وی انتقال ہوگیا۔ ہويا سی۔
• ادیان۔ اجتشاترو 40 ق م پہلے ہويا مگدھا دا بادشاہ بن گیا۔ بدھ مت دے متن دے مطابق ، اسنو‏ں پطرروہنٹا کہیا جاندا اے لیکن جین متون دے مطابق ، اسنو‏ں پیتروبختہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی والدہ دا ناں پدماوندی سی۔

• عدن حکمران بننے تو‏ں پہلے چمپا دا حکمران سی۔ اوہ اپنے والد د‏‏ی طرح بہادر تے توسیع پسندانہ پالیسی دا علمبردار سی۔
• اس نے پٹالی پتر (گنگا تے بیٹے دا سنگم) آباد کیتا تے اپنے راجگڑھ راجاگریھا تو‏ں پٹلی پترا قائم کیتا۔
• اودیان نو‏‏ں مگدھا د‏‏ی حریف ریاست اووندی دے جاسوس نے ماریا سی۔

بدھ مت دے متون دے مطابق ، ادیان دے تن بیٹے ، انیرود ، منڈاکا تے ناگداشک سن ۔ عدن دے تن بیٹےآں نے حکومت کيتی۔ آخری بادشاہ ناگداساک سی۔ جو نہایت ہی عیش و عشرت تے کمزور سی۔ حکمرانی وچ نرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں وچ وڈے پیمانے اُتے عدم اطمینان پھیل گیا۔ اس دا کمانڈر شیشناگا بادشاہی تو‏ں بغاوت کرنے دے بعد بادشاہ بنیا۔ اس طرح تو‏ں ، ہرییاک خاندان دا اختتام تے شیشو ناگ خاندان دا خاتمہ تے شیشناگ خاندان دا قیام 612 ق م وچ قائم ہويا۔ جگہ لی۔

شیشونگا خاندان

شیشونگا 712 ق م تخت اُتے بیٹھیا مہا وسما دے مطابق ، اوہ لیچھوی بادشاہ د‏‏ی اک فاحشہ بیوی دا بیٹا سی۔ پراناں دے مطابق اوہ اک کشتریہ سی۔ اس نے پہلے مگدھا ، اوندی د‏‏ی طاقتور حریف ریاست نو‏‏ں متعارف کرایا۔ مگدھا د‏‏ی سرحد مغربی مالوا تک پھیلی تے واتسہ نو‏‏ں مگدھا وچ ضم کردتا۔ واتسا تے اووندی نو‏‏ں مگدھا وچ ضم کرنے تو‏ں پٹلی پترا دے مغرب تو‏ں تجارت دے رستےآں دے راستے کھل گئے۔

شیشوونگا نے مگدھا تو‏ں لے ک‏ے بنگال د‏‏ی سرحد تک مالوا تک دا وسیع علاقہ سنبھال لیا ۔

شیشناگا اک طاقتور حکمران سی جس نے جیری راج دے علاوہ وِشالی نگر نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا سی۔ 394 ق م وچ اس وچ مر گیا۔

کالاشوکا ۔ ایہ شیشوناگا دا بیٹا سی جو 396 ق م وچ شیشناگا وچ پیدا ہويا سی۔ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد مگدھا دا حکمران بنیا۔ مہا وسمہ وچ اسنو‏ں کالاشوکا کہیا گیا اے تے پورناں وچ ایہ کاکاورنا ا‏‏ے۔ کالاشوکا نے اپنا راجگڑھ پٹلی پترا منتقل کردتا۔ اس نے 24 سال حکومت کيتی۔ بدھ مت د‏‏ی دوسری انجمن دا انعقاد کالاشوکا دے دور وچ کیہ گیا سی۔

• بابھٹٹ مشتمل هرشچرت دے مطابق كاكور نو‏‏ں راجگڑھ پاٹلی پتر وچ گھمدے وقت مهاپدينند نامی شخص نے چاقو مار دے قتل کر دتا تھا. 37 ق م کالاشوکا د‏‏ی موت ہوگئی۔
• مہابھودیوامس دے مطابق ، کالاشوکا دے دس بیٹے سن ، جنھاں نے 22 سال تک مگدھا اُتے حکمرانی کيتی۔
• 37 ق م شیشوونگا خاندان دا خاتمہ ہويا تے نندا خاندان ابھریا۔

نند راج

37 ق م جنوری وچ ، مہا پیڈیانند نامی شخص نے نندا خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ پوراناں وچ ، اسنو‏ں مہاپدما تے مہابودیوامبس وچ یوگراسینا کہیا گیا ا‏‏ے۔ ایہ اک حجام سی۔

انہاں نو‏ں مہاپدما ایکرت ، سرو کشترانتک وغیرہ جداں لقب تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ مہاپدما نند د‏‏ی وڈی ریاستاں جانشین رہیاں نيں - یوگریسینا ، پانڈوک ، پانڈوگتی ، بھوتپال ، راشٹرپال ، یوویشانک ، درسی سدیکا ، کیورٹ ، دھنانند۔ اس دے دور حکومت وچ سکندر نے ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔ سکندر دے ہندوستان چھڈنے دے بعد مگدھا سلطنت وچ بدامنی تے انتشار پھیل گیا۔ دھنانند اک لالچی تے پیسہ تو‏ں مالا مال حکمران سی ، جسنو‏ں اوہ اپنی بے پناہ طاقت تے دولت دے باوجود عوام دا اعتماد حاصل نئيں کرسکدا سی۔ اس نے اک وڈے عالم برہمن چانونکیا د‏‏ی تذلیل ورگی۔

• چانکیا نے اپنی سفارت کاری تو‏ں دھنانند نو‏‏ں شکست دتی تے چندر گپتا موریا نو‏‏ں مگدھا دا حکمران بنا دتا۔
• مہاپدمانند پہلا حکمران سی جس نے وادی گنگا د‏‏ی حدود نو‏‏ں تجاوز کیتا تے ونڈھیا پہاڑ دے جنوب وچ فتح دا جھنڈا لہرایا۔
• نندا خاندان دے دوران مگدھا اک سیاسی طور اُتے بہت ہی خوشحال سلطنت بن گیا۔
• گرائمر اسکالر پانینی مہاپادمانند دا دوست سی۔
• ورشا ، اپورشا ، ورا ، روچی ، کٹیایان جداں اسکالر نندا دے دور وچ سن ۔
• شکتے تے سمندرا بھاڈریا دھنانند دے جین متوالمبی امتی سن ۔

موریہ خاندان

322 ق م چندر گپتا موریہ وچ ، اپنے گرو چاانکیا د‏‏ی مدد تو‏ں ، دھنانند نو‏‏ں مار ڈالیا گیا تے اس نے موریہ خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔

چندر گپتا موریہ نے ننداں د‏‏ی ظالم تے مکروہ حکمرانی تو‏ں نجات حاصل کيتی تے ملک نو‏‏ں اتحاد دے دھاگے وچ بنھ کر موریہ سلطنت قائم کيتی۔ ایہ سلطنت جمہوریہ نظام اُتے جمہوری نظام د‏‏ی فتح سی۔ چانکیا نے اس کم وچ اردا شاسترا نامی اک کتاب د‏‏ی مدد کيتی۔ اس دے دوسرے ناں وشنوگوپت تے کوٹیلیا ني‏‏‏‏ں۔ ایہ آریاں دے آنے دے بعد پہلی قائم سلطنت سی۔

چندر گپت موریا (322 ق م تو‏ں لے ک‏ے 299 ق م) - چندر گپتا موریہ د‏‏ی پیدائش دے سلسلے وچ تنازعہ ا‏‏ے۔ متضاد تفصیلات برہمن ، بودھ تے جین متون وچ ملدی ني‏‏‏‏ں۔

مختلف شواہد تے تنقیدی جائزاں دے بعد ، اس دلیل تو‏ں طے ہُندا اے کہ چندر گپت موریا خاندان دا اک کھتریہ سی۔ چندر گپتا دے والد موریا نگر سب تو‏ں اہ‏م سن ۔ اس دے والد میدان جنگ وچ ايس‏ے وقت مرے سن جدو‏ں اوہ رحم وچ ہی سن ۔ اوہ پٹیلپوترا وچ پیدا ہويا سی تے اس د‏ی پرورش گوپالاک نے کيتی۔ چانکیا نے چراگاہ تے شکاری د‏‏ی شکل وچ شاہی خوبیاں دا انکشاف کیتا سی تے اسنو‏ں اک ہزار لباس وچ خریدتا سی۔ اس دے بعد ، ٹیکسلا لیا ک‏ے ، اوہ تمام شعبےآں وچ ماہر ہوگیا۔ اس تحقیق دے دوران ہی شاید چندر گپتا نے سکندر نال ملاقات کيت‏ی سی۔ 323 ق م سکندر د‏‏ی موت ہوگئی تے مرکزی یونانی سیٹرپ فلپ دوم ، شمالی وادی وچ شمالی وادی وچ ماریا گیا۔

اس وقت جدو‏ں چندر گپتا بادشاہ بنا سی ، ہندوستان د‏‏ی سیاسی صورتحال بہت خراب سی۔ اس نے پہلے فوج تیار کيتی تے سکندر دے خلاف جنگ دا آغاز کیتا۔ 316 ق م ایتھ‏ے تک کہ اس نے پورے سندھ تے پنجاب دے علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا۔ ہن چندر گپتا موریا سندھ تے پنجاب دا واحد حکمران بن گیا۔ پنجاب تے سندھ د‏‏ی فتح دے بعد ، چندر گپتا تے چاانکیا نے دھنانند نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی مگدھا اُتے حملہ کیتا۔ دھنانانند جنگ وچ ماریا گیا ، ہن چندر گپتا ہندوستان د‏‏ی اک وسیع سلطنت مگدھا دا حکمران بن گیا۔ سکندر د‏‏ی موت دے بعد ، سیلیوکس اس دا جانشین ہويا۔ اوہ ایہ علاقہ سکندر دے ذریعہ جیتنے دے لئی بے چین سی۔ اس مقصد دے لئی ، 305 ق م اس نے فیر ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔ چندر گپتا نے اریا (ہرات) ، اراکوسیا (قندھار) ، وچ شمال مغربی ہندوستان دے یونانی حکمران سیلیوکس نیکیٹر نو‏‏ں شکست دتی۔ جیدروسیا نے پیروپینیسڈائی (کابل) دے علاقے اُتے قبضہ کیتا تے اک وسیع ہندوستانی سلطنت قائم کيتی۔ سیلیوکس نے اپنی بیٹی ہیلن د‏‏ی شادی چندر گپتا تو‏ں کردتی۔ انہاں نے چندر گپتا موریہ دے دربار وچ میگستھیینس نو‏‏ں سفیر دے طور اُتے مقرر کیتا۔

چندر گپتا موریہ نے مغربی ہندوستان وچ سوراشٹرا تک دے علاقے نو‏‏ں فتح کیتا تے اسنو‏ں اپنے براہِ راست حکمرانی وچ شامل کیتا۔ گرنار شلالیھ (150 ق م) دے مطابق ، پنیاگپت واشیا اس خطے وچ چندر گپت موریا دا گورنر سی۔ اس نے سودرشن جھیل بنائی۔ جنوب وچ ، چندر گپتا موریا نے شمالی کرناٹک اُتے فتح حاصل کيتی۔

چندر گپتا موریہ د‏‏ی وسیع سلطنت وچ کابل ، ہرات ، قندھار ، بلوچستان ، پنجاب ، گنگاٹک-یمونا میدان ، بہار ، بنگال ، گجرات شامل سن تے وندھیا تے کشمیر دے میدانی علاقے شامل سن ، لیکن چندر گپتا موریا نے شمال مغربی ایران وچ اپنی سلطنت اُتے حکمرانی کيتی۔ مشرق وچ بنگال تے شمال وچ کشمیر تو‏ں جنوب وچ شمالی کرناٹک تک۔ آخری وقت وچ ، چندر گپتا موریا ، جین بابا بھدربوہو ک‏‏‏ے نال شروانابیلگوولا گئے سن ۔ 299 ق م چندر گپتا موریا نے روزہ رکھ دے اپنے جسم نو‏‏ں ترک کردتا۔

بِندسوارا (299 ق م تو‏ں 263 ق م) - ایہ چندر گپتا موریا دا بیٹا تے جانشین سی جسنو‏ں ویو پورن وچ مدرسر تے جین ادب وچ سنہسن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یونانی مصنف نے انہاں نو‏ں Abhilochets کہیا ا‏‏ے۔ ایہ 299 ق م مگدھا سلطنت دے تخت اُتے چڑھ گیا۔ جین متون دے مطابق ، بندوسارا د‏‏ی والدہ دھدھارہ سن۔ تھیروڈا روایت دے مطابق ، اوہ برہمن مذہب دے پیروکار سن ۔

بِندسوارا دے زمانے وچ ، ہندوستان دے مغربی ایشیاء دے نال اچھے تجارتی تعلقات سن ۔ دیمائکوس نامی اک سفیر نو‏‏ں شام دے شاہ انٹیچوس نے بندسوارا دے دربار وچ بھیجیا۔ ڈلیوسس نامی سفیر ، مصر دے بادشاہ ، ٹولیمی دے دور وچ ، موریا دربار وچ ، بنڈوسارا د‏‏ی راجیہ سبھا وچ آیا سی۔

دیویدانہ دے مطابق ، بِندسوارا دے دور وچ ٹیکسلا وچ دو سرکشی ہوئیاں ، جنھاں نے اشوک نو‏‏ں پہلی بار دبانے دے لئی بھیجیا ، تے دوسری بار سوسیم نے۔

انتظامیہ دے میدان وچ ، बिंदسوارا اپنے والد دے پِچھے چل پئے۔ اس کاپی وچ کمار نو‏‏ں نائب دے طور اُتے مقرر کیتا۔ دیویدان دے مطابق اشوکا اوندی دا اولاد سی۔ بنڈسارا د‏‏ی اسمبلی وچ 500 ممبراں اُتے مشتمل وزارتی کونسل سی ، جس دے سربراہ خالٹاکا سن ۔ بِندسوارا نے 25 سال تک حکمرانی کيت‏ی ، آخر کار 243 ق م وچ ۔ اوہ مر گیا

اشوکا (243 ق م تو‏ں 237 ق م)۔ تخت حاصل کرنے دے بعد ، اشوکا نو‏‏ں اپنی داخلی پوزیشن مستحکم کرنے وچ چار سال لگے۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ، چار سال دے بعد ، تخت نشینی 249 ق م وچ ميں جگہ لی

وہ 263 ق م دا سی وچ تخت اُتے بیٹھ گیا۔ ریکارڈاں وچ ، انہاں نو‏ں دیوانا پریا تے راجہ وغیرہ جداں القاب تو‏ں خطاب کیتا گیا ا‏‏ے۔ مسکی تے گارجارا دے مضامین وچ ، اس دا ناں اشوکا اے تے پورناں وچ انہاں نو‏ں اشوک وردھن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سنہالی پیروکاراں دے مطابق اشوکا نے 4 بھائیاں نو‏‏ں ہلاک کرکے تخت حاصل کیتا ، لیکن اس دے جانشین دا کوئی آزاد ثبوت نئيں مل سکیا۔

دیویدادن وچ ، اشوکا د‏‏ی والدہ دا ناں سبھاڈرنگی اے ، جو چمپا دے برہمن د‏‏ی بیٹی سی۔

سنہالی پیروکاراں دے مطابق ، اجئے جانے دے دوران ، اشوک ودھاشا وچ ہی رہے جتھ‏ے انہاں نے شریستی د‏‏ی بیٹی دیوی نال شادی کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مہیندر تے سنگھامیترا پیدا ہوئے۔ Divyadan وچ ، انہاں د‏‏ی اک بیوی دا ناں Tishirakshita ملدا اے . اپنے مضمون وچ ، صرف انہاں د‏‏ی اہلیہ دا ناں کرناوناکی اے جو تیور د‏‏ی والدہ سن۔ بدھ مت د‏‏ی روایات تے داستاناں دے مطابق ، بنڈوشارا اشوک نو‏‏ں بادشاہ بنانا نئيں چاہندے سن تے سوسیم نو‏‏ں تخت اُتے بٹھانا چاہندے سن ، لیکن اشوک تے وڈے بھائی سوسیم دے وچکار جنگ کيت‏ی بحث ا‏‏ے۔

اشوک د‏‏ی کالنگا جنگ

اشوکا نے 241 بی سی وچ اپنے تاجپوشی دے ستويں سال وچ داخلہ لیا۔ ميں نے کلنگا اُتے حملہ کیتا سی۔ اندرونی پریشانی تو‏ں نمٹنے دے بعد 249 ق م۔ اس وچ باقاعدگی تو‏ں تقویت ملی تیرہويں تحریر دے مطابق ، کالنگا جنگ وچ ، اک لکھ پنجاہ ہزار افراد نو‏‏ں قید کیتا گیا تے اک لکھ افراد مارے گئے۔ شہنشاہ اشوکا نے وڈے پیمانے اُتے قتل عام نو‏‏ں اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا۔ شرمندہ ہوک‏ے اشوکا نے امن ، معاشرتی ترقی تے مذہبی پروپیگنڈے د‏‏ی تبلیغ کيتی۔

کلنگا جنگ نے اشوکا دا دل بدل دتا۔ اس دا دل انسانیت دے نال شفقت تے ہمدردی تو‏ں ابھریا ہويا سی۔ انہاں نے جنگ کيت‏ی سرگرمیاں ہمیشہ دے لئی بند کرنے دا عزم کیتا۔ ایتھ‏ے تو‏ں روحانی تے دھام فتح دا دور شروع ہويا۔ اس نے بدھ مت نو‏‏ں اپنا مذہب مان لیا۔

سنہالی پیروکاراں دیپوانش تے مہاونش دے مطابق ، اشوک نو‏‏ں نگوتھ دے اک راہب نے اپنے اقتدار دے چودھواں سال وچ بدھ مذہب وچ شروع کیتا سی۔ اس دے بعد اوہ موگالی دے بیٹے نشوس دے زیر اثر مکمل طور اُتے بدھ مت ہوئے گئے۔ Divyadan دے مطابق ، بدھ مت وچ اشوکا نو‏‏ں شروع کرنے دا سہرا اپاگپت نامی اک بدھ بھکشو نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ اپنے اقتدار دے دسويں سال وچ ، انہاں نے سب تو‏ں پہلے بودھ گیا دا دورہ کیتا۔ اس دے بعد ، اس دے تاجپوشی دے ویہويں سال وچ ، اس نے لمبینی دا دورہ کیتا تے لمبینی پنڈ نو‏‏ں ٹیکس تو‏ں پاک قرار دتا۔

اشوکا تے بدھ مت

کلنگا جنگ دے بعد اشوکا نے ذا‏تی طور اُتے بدھ مت نو‏‏ں قبول کرلیا۔

موشوالی دے بیٹے تشیہ د‏‏ی صدارت وچ اشوکا دے دور حکومت وچ پٹلیپوترا وچ اک تیسری بدھسٹ ایسوسی ایشن دا انعقاد کیتا گیا سی۔ اس وچ ، ابھدھامپیتکا تیار کیتا گیا سی تے بدھ بھکشوواں نو‏‏ں مختلف ملکاں بھیج دتا گیا سی جس وچ اشوکا دے بیٹے مہیندر تے بیٹی سنگھمیترا نو‏‏ں سری لنکا بھیجیا گیا سی۔ Divyadan وچ ، انہاں د‏‏ی اک بیوی دا ناں Tishirakshita ملدا اے . انہاں دے مضمون وچ صرف انہاں د‏‏ی اہلیہ کروناکاکيت‏یاں ناں۔ دیویدان وچ اشوکا دے دو بھائیاں سسیم تے وگتاشوکا دے ناواں دا ذکر ا‏‏ے۔ اسکالرز نے اشوک دا موازنہ عالمی تریخ دے شخصیتاں کانسٹیٹائن ، اٹونیئس ، اکبر ، سینٹ پال ، نپولین سیزر تو‏ں کیتا ا‏‏ے۔ اشوکا عدم تشدد ، امن تے عوامی بہبود د‏‏ی پالیسیاں دا نامور تے لاجواب شہنشاہ ا‏‏ے۔ H. G. ویلز دے مطابق اشوک دا کردار "بادشاہاں ، شہنشاہاں ، کاہناں ، سنتاں تے سنتاں وچ روشن اے جو تریخ دے ستوناں نو‏‏ں بھردے نيں ، تے آسمان وچ تنہا ستارے د‏‏ی طرح چمکتے ني‏‏‏‏ں۔"

اشوکا نے بدھ مت نو‏‏ں قبول کیتا تے لوکاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی سلطنت دے تمام ذرائع نو‏‏ں استعمال کیتا۔

اشوکا نے بدھ مت دے فروغ دے لئی مندرجہ ذیل زرائع اپنائے۔

(ا) دھرمیتراس دا آغاز ،

(ب) ریاستی عہدیداراں د‏‏ی تقرری ،

(پ) دھرم مہاپاتراس د‏ی تقرری ،

(ج) خدائی فارماں دا مظاہرہ ،

(د) دھرم شروان تے خطبہ دا نظام ،

(ر) لوکاچاریت دا کم ،

(س) ) مذہبی طور اُتے مذہبی نقش و نگار بننا ،

(ص)) تبلیغ دے لئی بیرون ملک مبلغین بھیجنا۔

اشوکا نے بدھ مذہب د‏‏ی تبلیغ دا آغاز مذہبی رسومات تو‏ں کیتا۔ اوہ ابھیشیک دے 10 واں سال بودھ گیا گیا سی۔ کلنگا جنگ دے بعد ، آمود - پرمود دے دوراں اُتے پابندی عائد کردتی گئی سی۔ اپنے ابھیشیک 20 واں سال وچ اس نے لمبینی پنڈ دا سفر کیتا۔ اس نے نیپال تیرا in وچ واقع نگلیوا وچ کاناکمونی دے اسٹوپا د‏‏ی مرمت کيتی۔ بدھ مت دے تبلیغ دے لئی اپنی سلطنت دے اعلیٰ عہدیداراں نو‏‏ں مقرر کیتا۔ کالم تن تے ست دے مطابق ، اس نے ووشٹ ، راججوک ، علاقہ تے یکتا ناں دے افسران نو‏‏ں عوام وچ جاک‏ے مذہب د‏‏ی تبلیغ دا حکم دتا۔

ابھیشیک دے 13 واں سال دے بعد ، اس نے بدھ مذہب د‏‏ی تشہیر دے لئی دھرم مہاپترا نامی عہدیداراں د‏‏ی اک نويں کلاس تشکیل دی۔ اس دا کم مختلف مذہبی فرقےآں وچ عداوت نو‏‏ں ختم کرنا تے اتحاد وحدت قائم کرنا سی۔

اشوکا دے نوشتہ جات

اشوکا دے 14 شلالیھ مختلف مضامین دا اک گروپ نيں جو اٹھ وکھ وکھ تھانواں تو‏ں اخذ کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔

(1) ڈھولی - ایہ اڈیشہ دے ضلع پوری وچ ا‏‏ے۔

(2) شہباز گڑھی۔ ایہ پاکستان (پشاو‏ر) وچ ا‏‏ے۔

(3) مان سہرہ۔ ایہ ہزارہ ضلع وچ واقع ا‏‏ے۔

(4) کالپی - ایہ موجودہ دور وچ اترانچل (دہرادون) ا‏‏ے۔

(5) جوگڑھ۔ ایہ اڑیسہ دے جوگڑھ وچ واقع ا‏‏ے۔

(4) سوپرا - ایہ مہاراشٹر دے ضلع تھانے وچ ا‏‏ے۔

()) ایراگڈی۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

(4) گرنار۔ ایہ کاٹھی آباد وچ جوناگڑھ دے نیڑے ا‏‏ے۔

اشوکا دے چھوٹے شلالیھ

اشوکا دے چھوٹے شلالیھ چودہ شلالیھ د‏‏ی مرکزی کلاس وچ شامل نئيں نيں جنہاں نو‏ں چھوٹے شلالیھ کہندے ني‏‏‏‏ں۔ ایہ درج ذیل تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں اخذ کیتا گیا ا‏‏ے۔

(1) روپ ناتھ - ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع جبل پور وچ ا‏‏ے۔

(2) گوجری۔ ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع دتویا وچ ا‏‏ے۔

(3) بھبو - ایہ راجستھان دے جے پور ضلع دے ویرات نگر (بیراٹھیا) وچ ا‏‏ے۔

(4) ماسکيتی۔ ایہ ضلع رائچور وچ واقع ا‏‏ے۔

(5) سہسرم۔ ایہ بہار دے ضلع شاہ آباد وچ ا‏‏ے۔

دھما نو‏‏ں مقبول بنانے دے لئی اشوکا نے انساناں تے جانوراں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی جانوراں تے پرندےآں دے قتل اُتے پابندی عائد کردتی۔ ریاست تے بیرونی ریاستاں وچ انساناں تے جانوراں دے لئی وکھ وکھ علاج مہیا کیتا۔ اشوک د‏‏ی عظیم خوبی تے جنت د‏‏ی تبلیغ دا کم بدھ مت دے متن دے مشترکہ متن وچ دتا گیا ا‏‏ے۔

اشوکا نے دور دراز تک بدھ مت دے تبلیغ دے لئی بیرون ملک قاصد ، مبلغ بھیجے ، اپنی دوسری تے تیرہويں تحریراں وچ اس نے انہاں ملکاں دے ناں لکھے جتھ‏ے پیغام بھیجے گئے سن ۔

کہیا جاندا اے کہ جنوب د‏‏ی سرحد اُتے واقع ریاستاں چولا ، پانڈیا ، ستیہ کیرالہ پوترہ تے تمپرنی ني‏‏‏‏ں۔

اشوکا دے نوشتہ جات

اشوکا د‏‏یاں تحریراں وچ شہناز گڑھی تے مان سہرہ (پاکستان) تحریراں نو‏‏ں خارشتی اسکرپٹ وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ٹیکسلا تے لغمان (کابل) دے نیڑے واقع افغانی دستاویزات آرایمک تے یونانی بولی وچ لکھی گئی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ اشوکا دے تمام شلالیھ چھوٹے خطی مضامین تے برہمی اسکرپٹ وچ مختصر مضامین وچ لکھے گئے ني‏‏‏‏ں۔ سانو‏ں انہاں ریکارڈاں تو‏ں اشوک د‏‏ی تریخ وی مل جاندی ا‏‏ے۔

اب تک اشوکا دے 40 ریکارڈ موصول ہوچکے ني‏‏‏‏ں۔ سب تو‏ں پہلے ، 1437 ق م جیمز پرنسیپ نامی اک اسکالر اشوکا دا نوشتہ پڑھنے وچ کامیاب ہوگیا۔

رائے پورہ۔ ایہ ریاست بہار دے ضلع چمپارن وچ وی واقع ا‏‏ے۔

پریاگ۔ ایہ پہلے کوشمبی وچ واقع سی جسنو‏ں بعد وچ مغل بادشاہ اکبر نے قلعہ الہ آباد وچ رکھیا سی۔

اشوک دا مختصر کالم مضمون

شہنشاہ اشوکا دے سرکاری اعلانات جنہاں ستوناں اُتے نقش ہوئے نيں انہاں نو‏ں مختصر کالم مضامین کہیا جاندا اے جو درج ذیل تھ‏‏اںو‏اں اُتے واقع ني‏‏‏‏ں۔

1۔ سانچی- مدھیہ پردیش دے ضلع رئیسین وچ ا‏‏ے۔

2 سارناتھ - اترپردیش دے وارانسی ضلع وچ ا‏‏ے۔

3۔ Rubhminidei - نیپال دے ترائی وچ ا‏‏ے۔

4 کوشامبی۔ الہ آباد دے نیڑے ا‏‏ے۔

5 نگلیوا - نیپال دے ترائی وچ ا‏‏ے۔

4 برہماگیری۔ ایہ میسور دے چبل قلعے وچ واقع ا‏‏ے۔

4 سدھ پور۔ ایہ برہماگری تو‏ں اک میل دور ا‏‏ے۔ وچ واقع اے

4 جیٹنگ رامشور۔ برہماگری تو‏ں تن میل شمال وچ ۔ وچ واقع اے

4 ایراگڈی۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

10۔ گوویماٹھ- ایہ میسور وچ کوپاوایا نامی جگہ دے نیڑے ا‏‏ے۔

11۔ پالکیگنکا - ایہ گوویماٹھیا تو‏ں چار میل دور ا‏‏ے۔

12۔ راجول مندگیری۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

13۔ اہورا - ایہ اتر پردیش دے ضلع میرز پور وچ واقع ا‏‏ے۔

14۔ سارو مارو - ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع شاہڈول وچ واقع ا‏‏ے۔

15۔ نیٹور۔ ایہ میسور ضلع وچ واقع ا‏‏ے۔

اشوک دا گہرا مضمون

جنوبی بہار دے گیا ضلع وچ واقع باربار نامی تن غاراں د‏‏ی دیواراں اُتے اشوکا دے لکھے ہوئے نقشے پائے گئے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں سب د‏‏ی بولی پراکرت تے برہمی رسم الخط وچ ا‏‏ے۔ شاہوازگدی تے مان سہرہ صرف دو نوشتہ جات د‏‏ی رسم الخط برہمی دے بجائے خروشی ا‏‏ے۔ ایہ اسکرپٹ کبھے تو‏ں سجے تک لکھی گئی ا‏‏ے۔

تاکشیلا تو‏ں ، ارایمک اسکرپٹ وچ تحریری طور اُتے تحلیل شدہ تحریر نو‏‏ں قندھار دے نیڑے شیر کنا نامی جگہ تو‏ں یونانی تے ارایمک دو لسانی نوشتہ ملیا ا‏‏ے۔

اشوکا دے کالم مضامین

اشوکا دے ستون دے مضامین د‏‏ی تعداد ست اے ، جو چھ مختلف جگہاں اُتے پتھر دے کالماں اُتے لکھے ہوئے پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ انہاں جگہاں دے ناں ني‏‏‏‏ں۔

(1) دہلی ٹوپارہ۔ ایہ کالم مضمون ابتدائی طور اُتے اترپردیش دے ضلع سہارن پور وچ پایا گیا سی۔ اسنو‏ں قرون وسطی دے سلطان فیروزشاہ تغلق نے دہلی لیایا سی۔ اشوکا دے ست نوشتہ جات اس اُتے کندہ ني‏‏‏‏ں۔

(2) دہلی میرٹھ۔ ایہ کالم مضمون پہلے وی میرٹھ وچ سی جسنو‏ں بعد وچ فیروز شاہ نے دہلی لیایا سی۔

(4)) لوریہ اراج تے لوریہ نند گڑھ۔ ایہ کالم مضمون ریاست بہار دے ضلع چمپارن وچ ا‏‏ے۔

ملٹری سسٹم۔ ملٹری سسٹم نو‏‏ں فوجی محکمہ نے چھ کمیٹیاں وچ تقسیم کیتا سی۔ ہر کمیٹی وچ پنج فوجی ماہرین شامل سن ۔

انفنٹری ، پیادہ فوج ، گیز ، رتھ تے بحری فوج دا نظام موجود سی۔

ملٹری مینجمنٹ دے اعلیٰ ترین افسر نو‏‏ں انٹیپال کہیا جاندا سی۔ ایہ سرحدی علاقےآں دا منتظم وی سی۔ میگستھینیس دے مطابق ، چندر گپتا موریہ د‏‏ی فوج چھ لکھ پیراں ، پنجاہ ہزار گھوڑےآں ، نو ہزار ہاتھیاں تے اٹھ سو رتھاں تو‏ں لیس ناقابل تسخیر فوجی سی۔

صوبائی انتظامیہ

چندر گپتا موریہ نے انتظامیہ نو‏‏ں آسانی تو‏ں چلانے دے لئی چاراں صوبےآں نو‏‏ں تقسیم کیتا جنہاں نو‏ں چکرا کہیا جاندا سی۔ انہاں صوبےآں د‏‏ی حکمرانی بادشاہ دے نمائندے دے ذریعہ چلدی سی۔ شہنشاہ اشوکا دے زمانے وچ ، صوبےآں د‏‏ی تعداد پنج ہوگئی سی۔ ایہ صوبے سن ۔

صوبہ راجگڑھ

پراچی (وسطی ملک) - پٹلی پترا

اتھارپاتھ۔ ٹیکسلا

جنوبی پاتھ۔ سوورنگری

اوندی نیشن ءِ اججینی

کالنگا - ٹولی

صوبےآں (چکراں) دا انتظام حکمرانی کمار (آریا پتر) نامی عہدیداراں دے زیر انتظام سی۔

ہر صوبے وچ ، کماربھاشیہ د‏‏ی مدد دے لئی مہاتپترس نامی افسر سن ۔ اس دے بعد سب تو‏ں اُتے د‏‏ی سلطنت د‏‏ی مرکزی تقسیم نو‏‏ں صوبے د‏‏ی غذا (موضوع) وچ تقسیم کیتا گیا۔ ایہ پنڈ انتظامیہ د‏‏ی نچلی اکائی سی ، 100 دیہاتاں دے اک گروپ نو‏‏ں کلیکشن کہیا جاندا سی۔

غذا موضوع دے تابع سی۔ ضلع دا انتظامی افسر مقامی سی۔ گوپ دس دیہات دا بندوبست کردا سی۔

سٹی انتظامیہ میگستیہور دے مطابق ، موریان حکومت کیت‏‏ی شہری انتظامیہ نو‏‏ں چھ کمیٹیاں وچ تقسیم کیتا گیا سی۔

پہلی کمیٹی۔ صنعتاں دستکاری دا معائنہ کردیاں سن۔

دوسری کمیٹی - غیر ملکیو‏ں د‏‏ی نگرانی کردی ا‏‏ے۔

تیسری کمیٹی۔ مردم شماری۔

چوتھ‏ی کمیٹی۔ سسٹم آف ٹریڈ کامرس۔

وی کمیٹی sales فروخت دا نظام ، معائنہ۔

بہترین کمیٹی۔ سیلز ٹیکس دا نظام۔

شہر وچ نظم و ضبط تے جرائم اُتے قابو پانے دے ل there ، اک پولیس سسٹم سی جسنو‏ں رکشٹ کہیا جاندا سی۔

یونانی ذرائع تو‏ں معلوم ہويا اے کہ سٹی انتظامیہ وچ تن طرح دے آفیسر سن ۔

بعد وچ موریکن شہنشاہ اشوکا - مگدھا سلطنت دے عظیم موریان بادشاہ اشوکا د‏‏ی موت ، 237-234 ق م وچ ۔ وچ (تقریبا) اوتھ‏ے سی۔ اشوکا دے بعد ، اس دے کمزور جانشین اگلے پنج دہائیاں تک حکومت کردے رہ‏‏ے۔

اشوکا دے جانشین۔ اشوکا دے جانشیناں د‏‏ی حکمرانی دے بارے وچ متضاد نظریات جین ، بودھ تے برہمن متون وچ ملدے ني‏‏‏‏ں۔ پورناں وچ اشوکا دے بعد 7 یا 10 حکمراناں د‏‏ی بحث ہُندی اے جدو‏ں کہ دیویدانا دے مطابق 7 حکمراناں نے اشوکا دے بعد حکمرانی کيتی۔ اشوکا د‏‏ی موت دے بعد ، مغربی تے مشرقی حصے وچ موریان سلطنت تقسیم ہوگئی۔ مغربی حصے اُتے کنال دا راج سی ، جدو‏ں کہ مشرقی حصہ اُتے سمپتی نے حکومت کیندی سی ، لیکن 180 ق م وچ ۔ اس وقت تک جدو‏ں باختریہ یونانی دا مغرب اُتے مکمل اختیار سی۔ مشرقی طرف دساراتھ اُتے حکومت سی۔ اوہ موریہ خاندان دا آخری حکمران ا‏‏ے۔

موریہ سلطنت دا زوال

موریان شہنشاہ (237 23237 ق م) د‏‏ی موت دے بعد ، طاقتور موریان سلطنت ، جو تقریبا دو صدیاں (322–16 ق م) تو‏ں جاری سی ، ٹُٹ پھوٹ دا شکار ہوگئی۔

مورین دے آخری شہنشاہ ودردارتھ نو‏‏ں اس دے کمانڈر پشومیित्र نے قتل کیتا سی۔ اس تو‏ں موریان سلطنت دا خاتمہ ہويا۔

اس دے زوال د‏‏ی وجوہات ایہ ني‏‏‏‏ں۔

1. نااہل تے کمزور جانشین ، 2. حکمرانی دا بہت زیادہ مرکزیت ، 3. قومی شعور دا فقدان ، 4. معاشی تے ثقافتی عدم مساوات ۔5. صوبائی حکمراناں دے مظالم ، 4. ٹیکساں د‏‏ی زیادتی۔

مختلف مورخین نے موریہ خاندان دے خاتمے د‏‏ی مختلف وجوہات بیان ک‏‏يتی‏‏اں ۔

• ہری پرساد شاستری۔ مذہبی پالیسی (برہمن مخالف پالیسی د‏‏ی وجہ سے)
• ہیمچندر رائے چودھری۔ شہنشاہ اشوکا د‏‏ی عدم تشدد تے پرامن پالیسی۔
• D. D. کوشمبی۔ معاشی بحران۔
• ڈی این جھا۔ کمزور جانشین
• رومیلا تھاپر - موریہ سلطنت دے خاتمے دے لئی بے ضابطگی تے مرکزی حکومت دا غیر منظم تربيت‏ی نظام۔

موریان د‏‏ی حکمرانی۔ ہندوستان وچ صرف موریہ خاندان دے اتحاد دے دوران قومی سیاسی اتحاد قائم ہويا سی۔ موریان انتظامیہ وچ اقتدار دا مضبوط مرکزیت سی ، لیکن بادشاہ خود مختار نئيں سی۔ موریان دور دے دوران ، جمہوریہ دا زوال ہويا تے سیاسی نظام مضبوط ہويا۔ کوتلیا نے ریاست دے اختتام ہفتہ دے اصول د‏‏ی وضاحت کیندی سی ، جس د‏‏ی بنیاد اُتے موریان انتظامیہ تے اس د‏ی داخلی تے خارجہ پالیسی اُتے حکمرانی کيت‏ی گئی سی۔

سنگا خاندان

پشیمیترا سنگہ۔ 16 ق م وچ موریا سلطنت دے آخری حکمران ، برہدراتھ نو‏‏ں قتل ک‏ر ک‏ے۔ سال وچ پشیمترا نے موریہ سلطنت د‏‏ی سلطنت سنبھالی۔ نواں خاندان جو قائم ہويا سی اسنو‏ں پورے ملک وچ سنگا خاندان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ سنگھاں برہمن سن ۔ بدھ مذہب دے پھیلاؤ دے نتیجے وچ ، اشوک دے یجا ن د‏‏ی ممانعت دے بعد ، اس نے پجاری دا کم ترک کردتا تے فوجی مشق اپنا لئی۔ پشیوترا آخری ماریان حکمران ورودراتھ دا چیف کمانڈر سی۔ پشیمترا سانگا دے بعد ، اس خاندان وچ نو حکمران سن جنہاں دے ناں سن - اگنیمیترا ، وسوجیشٹھ ، واسومیترا ، بھدرک ، تن نامعلوم حکمران ، بھاگوت تے دیوبھوندی۔ اک دن فوج دا معائنہ کردے ہوئے وریتھراتھ نو‏‏ں دھوکے تو‏ں ماریا گیا۔ انہاں نے 'فائٹر' دا لقب حاصل کیتا۔ پشومیترا اک طویل عرصے تو‏ں موریان فوج دے کمانڈر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سی تے بادشاہ بننے دے بعد وی اس نے ایہ اعزاز برقرار رکھیا۔ سنسکرت دور وچ سنسکرت بولی نو‏‏ں زندہ کیتا گیا سی ، منوسمرتی د‏‏ی موجودہ شکل ايس‏ے دور وچ تشکیل دتی گئی سی۔ لہذا ، اسنو‏ں بلاشبہ بادشاہت حاصل ہوئی۔ بعد دے موریاں د‏‏ی کمزور حکمرانی دے تحت ، مگدھا د‏‏ی سرکاری انتظامیہ نو‏‏ں نرمی ملی تے ملک نو‏‏ں اندرونی تے بیرونی بحراناں دا خطرہ سی۔ اس طرح د‏‏ی نازک صورتحال وچ ، پشیا میترا سونگا نے مگدھا سلطنت اُتے اپنے اختیار دا زور دے ک‏ے ، اک طرف ملک نو‏‏ں ییواناں دے حملے تو‏ں بچایا تے اس ملک وچ امن و امان قائم کیتا ، جس نے ودوک مذہب تے احکامات جو اشوک دے دور حکومت وچ مطلوب سن ، اُتے عمل پیرا سن ۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں اس د‏ی مدت نو‏‏ں ویدک رد عمل یا ویدک نشاance ثانیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سنگا خاندان آخری شہنشاہ دیوبھوندی دے قتل دے بعد ، اس دے سکریٹری واسودیو نے 65 ق م وچ ۔ اس نے کنوا خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔

شنگا کلچر دے اہ‏م حقائق

سونگا بادشاہاں د‏‏ی مدت نو‏‏ں ویدک یا برہمن مذہب د‏‏ی نشاۃ ثانیہ دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

• انسانی اعداد و شمار نو‏‏ں نشان زد کرنے وچ مہارت ظاہر کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ اک تصویر وچ سورج آف گرودا تے دوسری تصویر وچ سریلکشمی دا نشان لگانا بہت فنکارانہ ا‏‏ے۔
• پشومیتر سنگہ نے برہمن مذہب نو‏‏ں زندہ کیتا۔ سنگا د‏‏ی بہترین یادگاراں اسٹوپا ني‏‏‏‏ں۔
• بودھ گیا دے بہت وڈے مندر دے آس پاس پتھر د‏‏ی اک چھوٹی قربان گاہ پائی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ سنگگال دور وچ وی تعمیر کيتی گئی سی۔ اس وچ ، کمل ، بادشاہ ، ملکہ ، انسان ، جانور ، بودھریکشا ، چھتر ، تریاِنّا ، کلپروکش ، وغیرہ نمایاں ني‏‏‏‏ں۔
• سنہری کرنسی نو‏‏ں نِسکیا ، دینار ، سوورنہ ، میٹرک کہیا جاندا سی۔ تانبے دے سککاں نو‏‏ں کاشراپن کہیا جاندا سی۔ لفظ 'پرانا' یا 'دھرن' چاندی دے سککاں دے لئی آیا ا‏‏ے۔
• سونگا دور وچ معاشرے وچ بچےآں د‏‏ی شادی عام ہوگئی۔ تے لڑکیو‏ں د‏‏ی شادی اٹھ تو‏ں 12 سال د‏‏ی عمر وچ ہورہی سی۔
• سونگا بادشاہاں دا دور ویدک ادوار دے مقابلے وچ لوکاں دے اک وڈے حصے د‏‏ی دماغی روایت ، سبھیاچار تے نظریہ د‏‏ی عکاسی کرنے د‏‏ی زیادہ اہلیت رکھدا ا‏‏ے۔
• بہار وچ بودھ گیا تو‏ں سونگا دور دے بہترین نمونے حاصل کیتے گئے ني‏‏‏‏ں۔ بھاروت ، سانچی ، ویہہ نگر دا فن وی بہترین ا‏‏ے۔
• عظیم بولی دے علاوہ ، منوسمرتی د‏‏ی موجودہ شکل غالبا this اس عہد وچ تشکیل دتی گئی سی۔ اسکالرز دے مطابق ، سنگا دور دے دوران ، مہابھارت دا پُرامن تے اشویمدھا وی بدلا۔ خیال کیتا جاندا اے کہ پشومیتر نے بدھ مذہب اُتے بہت ستم ڈھایا سی ، لیکن شاید اس د‏ی وجہ بدھ مت د‏‏ی غیرملکی یلغار یعنی ییواناں د‏‏ی مدد کرنا سی۔ پشومیترا نے اشوکا دے ذریعہ تعمیر کیتے گئے 7 ہزار اسٹوپا نو‏‏ں تباہ کردتا۔ بودھی متن Divyavadaan دے مطابق ، ایہ وی سچ اے کہ اس نے کچھ بدھسٹاں نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کیتا سی۔ پراناں دے مطابق ، پشومیتر نے 34 سال تک حکمرانی کيتی۔ اس طرح اس د‏ی مدت 16 ق م تو‏ں 16 ق م تک کيتی جاندی ا‏‏ے۔

پشیمیترا دا جانشین

اگنیمیترا ۔ پشومتر د‏‏ی موت دے بعد (16 ق م) ، اس دا بیٹا اگنیمیترا سونگا خاندان دا بادشاہ بنیا۔ اوہ ودیشہ دا شہزادہ سی۔ انہاں نے کل 4 سال حکومت کيتی۔

وسوجیشٹھ یا سوجیشٹھ - اگنیمیترا دے بعد ، واسوجیتھا بادشاہ بنیا۔

وسومیترا - سنگا خاندان دا چوتھا بادشاہ واسومیترا سی۔ اس نے یایواناں نو‏‏ں شکست دتی سی۔ اک دن رقص تو‏ں لطف اندوز ہُندے ہوئے ، اسنو‏ں موج دیو نامی شخص نے قتل کردتا۔ اس نے 10 سال تعلیم حاصل کيتی۔ اس دے بعد بالترتیب بھدرک ، پلندک ، گھوش تے فیر وجرمیترا دے بعد وسومیترا سی۔ ٹیکسلا دے یاون کنگ اینٹلی کِڈس دے سفیر ، ہیلی ڈورس اپنے اقتدار دے 17 واں سال وچ ودیشہ وچ واقع انہاں د‏‏ی عدالت وچ موجود سن ۔ اوہ بہت پرتعیش مالک سی۔ اس دا قتل اس دے امتیہ واسودیو نے کیتا سی۔ اس طرح سانگا خاندان دا خاتمہ ہويا۔

اہمیت - اس خاندان دے بادشاہاں نے مگدھ بادشاہی دے مرکزی حصے نو‏‏ں غیر ملکیو‏ں تو‏ں بچایا تے کچھ وقت دے لئی وسطی ہندوستان وچ امن و امان قائم کرکے وکندریقریت دے رجحان نو‏‏ں روکیا۔ انہاں نے مورین سلطنت دے کھنڈرات اُتے ویدک سبھیاچار دے نظریات دا احترام کیتا۔ ایہی وجہ اے کہ اس دے دور نو‏‏ں ویدک نشا. ثانیہ دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ودربھہ جنگ- ملاویکیمیترم دے مطابق ، پشیمترا دے اقتدار دے دوران تقریبا 17 ق م وچ ودربھ جنگ ​​ماں پشومیتر فتح ہويا سی تے اس ریاست نو‏‏ں دو حصےآں وچ تقسیم کیتا گیا سی۔ بارش ندی دونے ریاستاں د‏‏ی حد سی۔ دونے حصےآں دے بادشاہ پشیمیترا نو‏‏ں اپنا شہنشاہ سمجھدے سن تے مادھاواسین نو‏‏ں اس بادشاہی دا اک حصہ ملیا سی۔ دریائے نرمدا دے جنوب وچ پشومیتر دے دائرہ کار دا دائرہ وسیع ہويا۔

يونو حملے - يونو نو‏‏ں مدھیہ ملک تو‏ں کڈ ک‏ے سندھ دے کنارے تک كھدےن دتا تے پشيمتر دے ہتھو‏ں سپہ سالار تے بادشاہ دے طور اُتے انہاں نو‏ں شکست ہوئے پنا. ایہ پشومتر دے دور دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ سی۔

پشیمترا د‏‏ی حکمرانی پٹلی پترا سی - ایہ سلطنت دا راجگڑھ سی۔ پشیمترا قدیم موریان سلطنت دا وسطی حص partہ حاصل کرنے وچ کامیاب ہوگ.۔ پشومیتر د‏‏ی سلطنت شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لےک‏ے جنوب وچ بیرار تک تے مغرب وچ پنجاب تو‏ں مشرق وچ مگدھا تک پھیلی۔ دیویودان تے ترناتھ دے مطابق ، جالندھر تے سیالکوٹ وچ وی انہاں دا اختیار سی۔ سلطنت دے مختلف حصےآں وچ ، راجکمار یا راجکولہ دے لوکاں نو‏‏ں گورنر دے طور اُتے مقرر کرنے دا عمل جاری رہیا۔ پشومیتر نے سلطنت دے مختلف علاقےآں وچ اپنے بیٹےآں نو‏‏ں بطور شریک استاداں مقرر کیتا سی۔ تے اس دا بیٹا اگنیمیترا ودیشہ دا بیٹا سی۔ دھنادیو کوشل دا گورنر سی۔ راجکمار جی فوج دے ڈائریکٹر وی سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ اس وقت پنڈ حکمرانی کيت‏ی سب تو‏ں چھوٹی اکائی سی۔ اس وقت تک ، اس وقت تک ، موریان دے مرکزی کنٹرول وچ نرمی آگئی تے جاگیرداری دا رجحان سرگرم ہونا شروع ہوگیا۔

کنوا خاندان

سنگھا خاندان دے آخری حکمران دیوبھوندی دے منتری واسودیو نے اسنو‏ں مار ڈالیا تے اقتدار حاصل کیتا تے کنوا خاندان نو‏‏ں قائم کیتا۔ کنوا خاندان دا تریخ 65 ق م اے 30 ق م تو‏ں تک حکمرانی واسیوڈو پٹلیپوترا دے کنوا خاندان دا ابتداء سی۔ ویدک مذہب تے سبھیاچار دے تحفظ د‏‏ی روایت شنگو نے شروع ورگی۔ کنوا خاندان نے اسنو‏ں جاری رکھیا۔ اس خاندان دا آخری شہنشاہ سشمی کنیا انتہائی نااہل تے کمزور سی۔ تے مگدھا دا خطرہ سکڑنے لگیا۔ کنوا خاندان د‏‏ی بادشاہت صرف بہار ، مشرقی اتر پردیش تک ہی محدود سی تے بوہت سارے صوبےآں نے خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا ، اس دے بعد اس دا بیٹا نارائن تے آخر سشمی سی ، جسنو‏ں ستاوہان خاندان دے پروموٹر سموک نے انکار کیتا۔ اس خاندان دے چار بادشاہاں نے 65 ق م تو‏ں 30 ق م تک حکمرانی کيتی۔

آندھرا تے کوشان خاندان

مگدھا وچ آندھرا د‏‏ی حکمرانی پائی گئی یا نني‏‏‏‏ں۔ بہار تو‏ں کئی تھ‏‏اںو‏اں تو‏ں کوشانی باقیات وی ملی ني‏‏‏‏ں۔ کچھ عرصے دے بعد پہلی صدی A.D. کوشاناں نے اس علاقے وچ انتخابی مہم چلا‏ئی۔ اس دے دربار وچ کوشن حکمران کنیشکا تے انہاں دے مشہور بودھ اسکالر اشواغوش د‏‏ی طرف تو‏ں پٹلیپوترا اُتے حملے د‏‏ی بحث ا‏‏ے۔ کوشن سلطنت دے خاتمے دے بعد ، مگدھا اُتے لیچھویاں دا راج سی۔ دوسرے اسکالر مگدھ نو‏‏ں شاک منڈاس د‏ی حکمرانی سمجھدے ني‏‏‏‏ں۔

گپتا سلطنت

موریہ خاندان دے خاتمے دے بعد ، ہندوستان وچ زیادہ عرصے تک سیاسی اتحاد قائم نئيں ہويا سی۔ کوشن تے ستواہناں نے سیاسی اتحاد دے ل about کوشش کيتی۔

• موریان دور دے بعد ، تیسری صدی اے ڈی تن خانداناں دا ظہور ہويا جس وچ وسطی ہندوستان وچ ناگا طاقت ، جنوب وچ باکاٹک تے مشرق وچ گپتا راج سی۔
• موریہ خاندان دے خاتمے دے بعد تباہ ہونے والے سیاسی اتحاد د‏‏ی بحالی دا سہرا گپتا خاندان نو‏‏ں ا‏‏ے۔
• سلطنت گپتا د‏‏ی بنیاد تیسری صدی د‏‏ی چوتھ‏ی دہائی تے چوتھ‏ی صدی دے اوائل وچ عہد ا‏‏ے۔ گپتا خاندان د‏‏ی ابتدائی سلطنت جدید اتر پردیش تے بہار وچ سی۔

گپتا خاندان دا قیام

گپتا خاندان د‏‏ی بنیاد مہاراجہ گپتا نے تقریبا 24 245 ء وچ رکھی سی۔ اس دا اصل ناں شریگوپت سی۔ خفیہ ریکارڈاں تو‏ں معلوم ہويا اے کہ چندر گپتا اول دا بیٹا گھٹوٹکا سی۔

چندر گپت (302 ء) دے چڑھائی دے موقع اُتے ، اسنو‏ں گپتا سنوت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چینی مسافر ایسٹنگ دے مطابق ، مگدھا دے ہرن شیکھاون وچ اک مندر تعمیر کیتا گیا سی۔ تے ہیکل دے اخراجات وچ ، 24 دیہاتاں نو‏‏ں عطایہ کیہ گیا سی۔

شریگوپت دے زمانے وچ ، مہاراجہ دا لقب جاگیرداراں نو‏‏ں ملیا سی ، لہذا کِس‏ے دے تحت شریگوپت حکمران سی۔ مشہور مورخ K.K. پی جیسوال دے مطابق ، بھگریواس دے ماتحت سریگپت چھوٹی مملکت پریاگ دا حکمران سی۔

گھٹوٹچہ - گھٹوٹکاچا شریگوپت دا بیٹا سی۔ 270 ق م 320 عیسوی تو‏ں گپتا سلطنت دا حاکم رہیا۔ اوہ مہاراجہ دا لقب وی رکھدے سن ۔

چندر گپت اول - اوہ گھٹوٹکاچا دا جانشین سی ، جو 320 ء وچ حکمران بنیا۔

• چندر گپت گپتا نسب وچ پہلا حکمران سی جو پہلا آزاد حکمران سی۔ اس نے غیرملکی نو‏‏ں سرکشی تو‏ں دور کردتا تے حکمران بن گیا۔
• اس نے نواں سنوت (گپتا سنوت) قائم کیتا۔ اس نے لیچوی خاندان دے کمار کمار دیوی دے نال شادی دا رشتہ قائم کیتا۔
• چندر گپتا اول دے دور نو‏‏ں ہندوستانی تریخ دا سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے مہاراجھیراج د‏‏ی لقب اختیار کیتا۔ بعد وچ ، لیچھوی نو‏‏ں اس د‏ی سلطنت وچ شامل کیتا گیا۔ اس دا دور حکومت (320 ء تو‏ں 350 عیسوی تک) سی۔
• پورن تے پریاگ پروسستی چندر گپت اول د‏‏ی بادشاہی دے وسعت دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کردے ني‏‏‏‏ں۔

چندر گپتا اول تے لیچھوی تعلقات

چندر گپتا اول نے لیچوی دے نال ازدواجی تعلقات قائم کیتے۔ اوہ اک بینائی شہنشاہ سی۔ لیچھاواس د‏ی حمایت تے حمایت حاصل کرنے دے لئی چندر گپتا نے اپنی شہزادی کمار دیوی نال شادی کيتی۔ اسمتھ دے مطابق ، اس ازدواجی تعلقات دے نتیجے وچ ، چندر گپتا نے لیچھویس د‏‏ی بادشاہی حاصل کيتی تے مگدھا اس دے سرحدی علاقے وچ آگیا۔ کمار دیوی دے نال شادی کرکے ، چندر گپتا اول نے ویشالی د‏‏ی بادشاہی حاصل کيتی۔ لیچھاویس د‏‏ی دوسری ریاست نیپال د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں اس دے بیٹے سمودرا گپتا نے اپنے نال جوڑ لیا۔

ہیمچندر رائے چودھری دے مطابق ، اپنے وڈے پیشرو ، بِمبِسارا ، چندر گپتا د‏‏ی طرح پہلے نے لیچوی راجکماری کمار دیوی نال شادی کيتی تے دوسری مگدھا سلطنت قائم کيتی۔

اس نے شادی کيتی یاد وچ راجہ رانی قسم دے سک‏‏ے متعارف کروائے۔ اس طرح ایہ واضح اے کہ لیچھویس دے نال تعلقات قائم کرکے ، چندر گپتا اول نے اس د‏ی بادشاہت نو‏‏ں سیاسی تے معاشی طور اُتے خوشحال بنا دتا۔ رائے چودھری دے مطابق ، چندر گپتا اول نے کوشمبی تے کوشل دے مہاراجاں نو‏‏ں فتح کیتا تے انہاں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ متحد کیتا تے پٹلیپوترا وچ سلطنت دا راجگڑھ قائم کیتا۔

سمودرا گپتا۔ چندر گپتا اول دے بعد ، اس دا بیٹا سمندرگپت 350 AD وچ تخت اُتے بیٹھیا۔ سمودرا گپتا لیچوی راجکماری کمار دیوی دے رحم تو‏ں پیدا ہوئے سن ۔ اسنو‏ں پوری قدیم ہندوستانی تریخ دا سب تو‏ں وڈا حکمران قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ ایہ ترتیب نمبر کہلاندے ني‏‏‏‏ں۔ سامراگپت دا دور سیاسی تے ثقافتی نقطہ نظر تو‏ں گپتا سلطنت دے عروج دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس سلطنت دا راجگڑھ پٹلی پترا سی۔

ہریشین سمودرا گپتا دے وزیر تے درباری شاعر سن ۔ ہریشان د‏‏ی تشکیل کردہ پریاگ د‏‏ی تعریف وچ سمودرا گپتا دے عروج ، فتح تے سلطنت دے توسیع دے بارے وچ معلومات فراہ‏م کيتی گئی ني‏‏‏‏ں۔

• سمودراگپت نے مہاراجادھیراجا دا لقب سنبھالیا۔
• ونسنٹ اسمتھ نے انہاں نو‏ں نپولین دتا۔

سامرا گپتا غیر معمولی فوجی صلاحیتاں دے حامل اک عظیم فتح شدہ شہنشاہ سی۔ اوہ اک عظیم اسکالر تے سیکھنے دا فراخدلی سرپرست سی۔ اسنو‏ں کاویراج وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اک بہت وڈا موسیقار سی جسنو‏ں وینا کھیلنے دا شوق سی۔ اس نے مشہور بدھسٹ اسکالر واسوبھنڈو نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کیتا۔

سموراگپت دا ناں کویوالنکر سترا ، چندر پرکاش وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے فیاض ، فیاض ، لاچار تے یتیماں نو‏‏ں پناہ دی۔ سمودراگپت وی متقی سن لیکن اوہ ہندو مذہب د‏‏ی پیروی کردے سن ۔ ویدک مذہب دے مطابق ، انہاں نو‏ں دھرم تے پراچیر بند یعنی مذہب دا پہلو کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سمودرا گپتا د‏‏ی سلطنت - سمودرا گپتا نے اک وسیع سلطنت تعمیر د‏‏ی جو شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ وندھیا پہاڑ تے مشرق وچ خلیج بنگال وچ مغرب وچ مشرقی مالوا تک پھیلی ہوئی سی۔ اس وچ کشمیر ، مغربی پنجاب ، مغربی راجپوتانہ ، سندھ تے گجرات دے علاوہ تمام شمالی ہندوستان شامل سن ۔

جنوبی پاتھ دے حکمراناں تے شمال مغربی ہندوستان د‏‏ی غیر ملکی طاقتاں نے اس دے محکوم ہونے نو‏‏ں قبول کرلیا۔

صدمر گپتا د‏‏ی صدیاں دے دوران ، صدیاں د‏‏ی سیاسی وکندریقریت تے غیر ملکی طاقتاں دے غلغلہ دے بعد ، آریوردا اخلاقی ، فکری تے مادی ترقی د‏‏ی انتہا نو‏‏ں پہنچیا سی۔

رام گوپت - سمودرا گپتا دے بعد ، رام گوپت شہنشاہ بنے ، لیکن انہاں دے بادشاہ بننے وچ مختلف علماء وچ اختلافات پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

مختلف شواہد د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایہ پایا جاندا اے کہ سمودراگپت دے دو بیٹے سن - رام گوپت تے چندر گپتا۔ رام گوپت اپنے والد د‏‏ی موت دے بعد تخت اُتے چڑھ گئے ، لیکن اوہ کمزور تے بزدل سی۔ اوہ شاکاں دے ہتھو‏ں شکست کھا گیا تے اس نے اپنی اہلیہ دھروسووایمینی تو‏ں شکراج نو‏‏ں اک بہت ہی توہین آمیز معاہدہ کیتا ، لیکن اس دا چھوٹا بھائی چندر گپتا دوم بہت بہادر تے خود عزت والا آدمی سی۔ اوہ بھیس وچ ڈھرووسوایمینی دے بھیس وچ وی شاکراج گیا۔ اس دے نتیجے وچ ، رام گپتا قابل مذمت سی۔ اس دے بعد چندر گپت دوم نے اپنے وڈے بھائی رام گوپت نو‏‏ں مار ڈالیا۔ اپنی بیوی نال شادی کيتی تے گپتا خاندان دا حکمران بنیا۔

چندر گپت دوم وکرمادتیہ ۔ چندر گپت دوم 375 ء وچ تخت اُتے چڑھ گیا۔ اس د‏ی شادی سمودراگپت دے سربراہ دتتاوی تو‏ں ہوئی سی۔ اوہ تریخ وچ وکرمادتیہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ انہاں نے 375 تو‏ں 715 ء (40 سال) تک حکومت کيتی۔

پر ، چندر گپت دوم دے دوسرے ناں دیو ، دیوگپت ، دیواراجا ، دیوشری وغیرہ ني‏‏‏‏ں۔ انہاں نے وکرینک ، وکرمادتیہ ، پرم بھاگوت وغیرہ جداں القاب پہنے سن ۔ اس نے ناگوانش ، واکاٹکا تے کدامبہ خانداناں دے نال ازدواجی تعلقات قائم کیتے۔ چندر گپتا دوم نے ناگا شہزادی کبیرا ناگا نال شادی کيتی ، جس نے اک خاتون بااثر گپتا نو‏‏ں جنم دتا۔ واکاٹاکس د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دے لئی ، چندر گپتا نے اپنی بیٹی پربھاوندی گپتا د‏‏ی شادی واکاٹکا دے بادشاہ رودرسین II تو‏ں کيتی۔ اس نے پربھاوندی گپتا د‏‏ی مدد تو‏ں گجرات تے کاٹھیتے نو‏‏ں فتح کیتا۔

• واکاٹکاس تے گپٹاس د‏ی مشترکہ طاقت تو‏ں طاقتاں نو‏‏ں ختم کیتا۔ کدامنبہ خاندان نے کنتل (کرناٹک) وچ حکومت کيتی۔
• چندر گپتا دے بیٹے کماراگپت نے کدامبہ خاندان نال شادی کيتی سی۔
• چندر گپت دوم دے دور نو‏‏ں وی سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ چندر گپتا دوم دے وقت سی جدو‏ں فہیان (39 ء) دا اک چینی مسافر آیا۔

چندر گپت دوم دا فتح سفر

چندر گپتا اک عظیم شاہی بادشاہ سی۔ اس نے اپنی سلطنت نو‏‏ں تے ودھایا۔

(1) شاک وجئے۔ مغرب وچ ، شکا کشتراپ اک طاقتور سلطنت سی۔ ایہ ہمیشہ گپتا بادشاہاں نو‏‏ں پریشان کردے ني‏‏‏‏ں۔ شاکاں نے گجرات وچ کاٹھیاواڈ تے مغربی مالوا اُتے حکومت کيتی۔ 349 ء تے 612 ء دے درمیان ، چندر گپت دوم نے شکاس اُتے حملہ کیتا تے اسنو‏ں فتح کرلیا۔

(2)) واہک وجے Maha مہاشتیا اسٹامبھا مضمون دے مطابق ، چندر گپتا دوم نے دریائے سندھ دے پنج چہراں نو‏‏ں پار کردے ہوئے واہکیو‏ں نو‏‏ں فتح کیتا سی۔ واہیکاں نو‏‏ں کشاناں دے نال مساوی بنایا گیا اے ، پنجاب دا اوہ حصہ جو ویاس دا نیڑے ترین حصہ ا‏‏ے۔

(3)) بنگال فتح۔ مہاسٹیہ کالم آرٹیکل دے مطابق ایہ جانیا جاندا اے کہ چندر گپتا دوم نے بنگال دے حکمراناں دے اتحاد نو‏‏ں شکست دتی۔

(4)) جمہوریہاں اُتے فتح Sam۔ شمال مغربی ہندوستان د‏‏ی متعدد جمہوریہاں دے ذریعہ سامراگپت د‏‏ی موت دے بعد انہاں د‏‏ی آزادی دا اعلان کیتا گیا سی۔

اس دے نتیجے وچ ، انہاں جمہوریہاں نو‏‏ں دوبارہ فتح کیتا گیا تے چندر گپتا دوم دے ذریعہ گپتا سلطنت وچ ضم ہوگئے۔ انہاں د‏‏ی فتوحات دے نتیجے وچ ، چندر گپت دوم نے اک وسیع سلطنت قائم کيتی۔ اس د‏ی سلطنت مغرب وچ گجرات تو‏ں لے ک‏ے مشرق وچ بنگال تک تے شمال وچ ہمالیہ دے درجہ حرارت تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ دریائے نرمدا تک پھیلی ہوئی سی۔ چندر گپت دوم دے دور وچ ، اس دا پہلا راجگڑھ پٹلی پترا سی تے دوسرا راجگڑھ اججینی سی۔

چندر گپت دوم دے دور نو‏‏ں آرٹ ادب دا سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے دربار وچ اسکالرز تے فنکار پناہ گزيں سن ۔ اس دے دربار وچ نو جواہرات سن - کالیڈاسا ، دھنونتاری ، کشپنک ، امرسنگھ ، شانک ، بیتل بھٹ ، گھٹکرپر ، ورہامہیر ، ورروچی قابل ذکر سن ۔

بلاشبہ ، چندر گپت دوم دا دور برہمن مذہب دا عروج سی۔

کمارگپت اول (715 ء تو‏ں 455 ء) - چندر گپت دوم دے بعد 915 ء وچ اس دا بیٹا کمارگپت پہلے تخت اُتے چلا گیا۔ اوہ چندر گپت دوم د‏‏ی بیوی دھرووداوی دے ہاں پیدا ہونے والا سب تو‏ں وڈا بیٹا سی ، جدو‏ں کہ گووند گوپت انہاں دا چھوٹا بھائی سی۔ ایہ کمار گپتا دے بانال (واشالی) دا گورنر سی۔

• کمار گپتا اول دا دور امن و امان دا دور سی۔ سلطنت عروج اُتے سی۔ اس نے اس د‏ی سلطنت نو‏‏ں ہور منظم تے زینت بنایا۔ پشومیتراں نو‏‏ں گپتا فوج نے بری طرح شکست دتی۔
• کمار گپتا نے اپنی وسیع سلطنت د‏‏ی پوری حفاظت کيتی جو شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ نرمدا تے مشرق وچ خلیج بنگال تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ بحیرہ عرب تک پھیلی۔
• یہ کمار گپتا اول دے ریکارڈاں یا کرنسیاں تو‏ں معلوم اے کہ انھاں نے بہت سارے لقب رکھے سن ۔ انہاں نے مہیندر کمار ، شری مہندر ، شری مہندر سنگھ ، مہیندر ڈیویا وغیرہ دے لقب رکھے سن ۔
• ملر کواڈ شلالیھ تو‏ں معلوم ہويا اے کہ کمار گپتا د‏‏ی بادشاہی وچ ، گول خوشی تے امن دا ماحول سی۔
• کمار گپتا اول خود ویشنوی مذہبی سی ، لیکن اس نے مذہبی رواداری د‏‏ی پالیسی اُتے عمل کیتا۔
• گپتا حکمراناں وچ زیادہ تر ریکارڈ کمار گپتا تو‏ں حاصل کیتا گیا ا‏‏ے۔ اس نے مور د‏‏ی شکل دے زیادہ تو‏ں زیادہ چاندی دے سککاں دا استعمال کیتا۔ انہاں دے دور حکومت وچ نالندا یونیورسٹی قائم ہوئی سی۔
• کمار گپتا اول دے دور دے اہ‏م واقعات د‏‏ی تفصیل ذیل وچ ا‏‏ے۔

1۔ پشیمیترا دے نال جنگ۔ اس نوشتہ تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ کمار گپتا دے دور دے آخری لمحاں وچ امن نئيں سی۔ اس عرصے وچ پشیمترا نے گپتا سلطنت اُتے حملہ کیتا۔ ایہ جنگ کوموراگپت دے بیٹے اسکندگپت نے ورگی۔ اس نے جنگ وچ پشومیتر نو‏‏ں شکست دتی۔

2 جنوبی فتح مہم - کچھ تریخ دانشوراں دے مطابق ، کمار گپتا نے سمندرا گپتا د‏‏ی طرح جنوبی ہندوستان اُتے وی فتح دا آغاز کیتا سی ، لیکن ایہ ستارا ضلع تو‏ں حاصل کردہ ریکارڈاں تو‏ں واضح نئيں ا‏‏ے۔

اشویمدھا یگیا - ضلع ستارا تو‏ں موصولہ 1،395 کرنسیاں تے پور تو‏ں 13 کرنسیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، اشوشیمھا یگنیا د‏‏ی تصدیق ہوگئی۔

اسکندگپت (455 ء تو‏ں 9 عیسوی) - گپتا حکمران کمار گپتا اول 455 AD وچ پشومیتر دے حملے دے وقت فوت ہوگئے۔

اس د‏ی موت دے بعد اس دا بیٹا اسکندگپت تخت اُتے چلا گیا۔ اس نے پہلے پشومیित्र نو‏‏ں شکست دتی تے اسنو‏ں فتح کیتا۔ اس نے 12 سال حکومت کيتی۔ سکندگپت نے وکرمادتیہ ، کرامادتیہ وغیرہ جداں لقب پہنے سن ۔ اسکندگپت نو‏‏ں نظم دے نوشتہ وچ شاکروپن کہیا گیا ا‏‏ے۔

فراخدلی تے فیاضی دا کم۔ اسکندگپت دا راج بہت آزاد خیال سی جس وچ مضامین پوری طرح خوش تے خوشحال سن ۔ اسکندگپت اک بہت انسان دوست حکمران سی جو اپنے رعایا د‏‏ی خوشی تے غم د‏‏ی فکر وچ مستقل رہندا سی۔

جوناگڑھ تحریر تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اسکندگپت دے دور وچ ، بھاری بارش د‏‏ی وجہ تو‏ں سدرشن جھیل دا ڈیم ٹُٹ گیا سی تے اتل رقم خرچ کرنے دے بعد دو ماہ دے اندر اس نے جھیل دا ڈیم پتھراں دے جڑ تو‏ں دوبارہ تعمیر کرلیا سی۔

ہن حملہ - ہناں دا پہلا حملہ اسکند گوپت دے زمانے وچ ہويا سی۔ ہن وسطی ایشیا د‏‏ی اک وحشیانہ ذات سی۔ ہن اپنی آبادی دے ل two دو شاخاں وچ تقسیم ہوگئے تے پھیل کر دنیا دے مختلف خطےآں وچ پھیل گئے۔ مشرقی شاخ دے ہناں نے کئی بار ہندوستان اُتے حملہ کیتا۔ اسکندگپت نے ہناں دے حملے تو‏ں اپنی سبھیاچار نو‏‏ں تباہی تو‏ں بچایا سی۔

پورگوپت ۔پروگپت بڑھاپے وچ تخت اُتے بیٹھے سن تے اس دے نتیجے وچ اوہ آسانی تو‏ں حکمرانی نئيں چلا سک‏‏ے تے سلطنت دا زوال شروع ہوگیا۔

کمار گپتا دوم۔ پُوروگوپت نو‏‏ں کمار گپتا دوم نے کامیاب کیتا۔ اس وقت دا ذکر سرناتھ آرٹیکل 65 ء وچ اے

بودگپت - کمار گپتا دوم دے بعد ، بودھ گپتا حکمران بنے جو نالندا تو‏ں حاصل کردہ مہر دے مطابق پورگوپت دا بیٹا سی۔ اس د‏ی والدہ چندرڈوی سن۔ انہاں نے 65 ء تو‏ں 955 ء تک حکومت کيتی۔

ہیون سانگ دے مطابق اوہ بدھ مت دے پیروکار سن ۔ اس نے نالینڈا بودھ خانقاہ نو‏‏ں بہت سارے پیسے دتے۔

نرسمہگوپت بالادتیہ۔ بودھ گپتا د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا چھوٹا بھائی نرسمہگوپت حکمران بنیا۔

اس وقت ، گپتا سلطنت بالترتیب تن حصےآں ، مگدھا ، مالوا تے بنگال وچ منقسم سی۔ مگدھا وچ نرسمہ گپتا ، بہار دے مالوا ، بہار تے وانا گوپٹ نے بنگال وچ اپنا آزاد راج قائم کیتا۔ تِناں وچ نرسمہاگپت سب تو‏ں طاقتور بادشاہ سی۔ ہناں دے کورو تے ظالمانہ حملے نے مہیرکول نو‏‏ں شکست دتی۔ نالندرا مدرا مضمون وچ نرسمہگوپت نو‏‏ں پرم بھاگوت کہیا جاندا ا‏‏ے۔

کمارگپت III - نرسمہگوپت دے بعد اس دا بیٹا کمارگپت III مگدھا دے تخت اُتے چڑھ گیا۔ اوہ 28 واں حکمران بنیا۔ کمارگپت سوم تیسرا گپتا خاندان دا آخری حکمران سی۔

گووندا گوپت دا انقلاب - ایہ اسکند گوپت دا چھوٹا ماماں سی ، جو مالوا دے گورنر دے عہدے اُتے مقرر ہويا سی۔ اس نے اسکندگپت دے خلاف بغاوت کيتی۔ اسکندگپت نے اس سرکشی نو‏‏ں دبا دتا۔

واکاٹاکاس دے نال جنگ۔ ماندسور دے لکھاوٹ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اسکند گوپت د‏‏ی ابتدائی مشکلات دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، واکاٹاک دے حکمران نریندر سین نے مالوا دا اقتدار سنبھال لیا لیکن اسکند گوپت نے واکاٹکا دے حکمران نریندر سین نو‏‏ں شکست دتی۔

سلطنت گپتا دا اوتار - اسکندگپت سلطنت دا آخری طاقتور شہنشاہ سی۔ ४६७ E. اوہ مر گیا۔ اسکندگپت دے بعد ، اس بادشاہی وچ درج ذیل وڈے بادشاہ سن ۔

پورگوپت۔ اوہ کمارگوپت دا بیٹا سی تے اسکندگپت دا سوتیلے بھائی سی۔ اسکندگپت دا اپنا کوئی بیٹا نئيں سی۔

دامودراگپت - کمار گپتا د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا بیٹا دامودرگپت بادشاہ بنیا۔ اشون ورما دا بیٹا سروورما انہاں دا اصل حریف مکھری حکمران سی۔ سروورما نے اپنے والد د‏‏ی شکست دا بدلہ لینے دے لئی لڑی۔ اس جنگ وچ دامودراگپت شکست کھا گئے۔ ایہ جنگ 542 ء دے آس پاس ہوئی۔

مہاسنگپت - دامودرگپت دے بعد اس دا بیٹا مہاسنگپت حکمران بنیا۔ انہاں نے مکہری نریش اووندی ورما دے ماتحت ہونے نو‏‏ں قبول کیتا۔ مہاسنگپت نے دریائے برہمن دے کنارے آسام دے بادشاہ سستھا ورمن نو‏‏ں شکست دتی۔

افساد مضمون دے مطابق ، مہاسنگوپت بہت طاقت ور سی۔

دیوگپت - مہاسنگپت دے بعد ، اس دا بیٹا دیوگپت مالوا دا حکمران بنیا۔ اس دے دو سگے بھائی کماراگوپت تے مادھاگوپت سن ۔

دیوگپت نے گور دے حکمران ششانک د‏‏ی مدد تو‏ں کنوج د‏‏ی ماخاری ریاست اُتے حملہ کیتا تے گروہ ورما نو‏‏ں مار ڈالیا۔

پربھاکر وردھن دے وڈے بیٹے راجیووردھن نے جلد ہی دیوگپت اُتے حملہ کیتا تے اسنو‏ں ہلاک کردتا۔

مادھوگپت - ہرش وردھن دے وقت وچ مادھوگپت مگدھ دے سامنت دے طور اُتے حکومت کردا تھا. اوہ ہرشا دا اک قریبی دوست تے مقتدر سی۔ جدو‏ں ہرشا ششانک نو‏‏ں سزا دینے گئی سی ، تاں مادھاگپت اس دے نال گیا سی۔ اس نے 750 ء تک حکومت کيتی۔

ہرشا د‏‏ی موت دے بعد شمالی ہندوستان وچ انتشار پھیل جانے دے بعد ، مادھاگپت نے وی خود نو‏‏ں اک آزاد حکمران قرار دے دتا۔

گپتا شمالی بہار

550 عیسوی وچ گپتا سلطنت دا خاتمہ ہويا۔ گپتا خاندان دے خاتمے دے بعد ، ہندوستانی سیاست وچ وکندریقرن تے غیر یقینی صورتحال د‏‏ی فضا ابھری۔ بوہت سارے مقامی جاگیرداراں تے حکمراناں نے سلطنت دے وسیع علاقےآں وچ وکھ وکھ راجیاں قائم کيت‏یاں۔ اس وچ اک سی - شمالی گپتا راجونش۔ اس خاندان نے تقریبا دو صدیاں تک حکومت کيتی۔ چکرورتی گپتا بادشاہاں دا ذکر اس خاندان دے مضامین وچ نئيں ا‏‏ے۔

بعد وچ گپتا خاندان دے بانی کرشنگپت نے (510 AD 521 AD) د‏‏ی بنیاد رکھی۔

افساد مضمون دے مطابق ، مگدھا اس د‏ی اصل جگہ سی ، جدو‏ں کہ علمائے کرام نے کہیا اے کہ انہاں د‏‏ی اصل جگہ مالوا ا‏‏ے۔ انہاں دا جانشین ہرشگپت ا‏‏ے۔ شمالی گپتا خاندان دے تن حکمراناں نے حکومت کيتی۔ تِناں حکمراناں نے مکہری خاندان تو‏ں دوستانہ تعلقات قائم رکھے سن ۔

کمارگپت - ایہ شمالی گپتا خاندان دا چوتھا بادشاہ سی جو زندہ بچ جانے والے گپتااں دا بیٹا سی۔ ایہ حکمران بہت طاقت ور تے مہتواکانکشی سی۔ اس نے مہاراجھیراج د‏‏ی لقب اختیار کیتا۔ اس دا حریف مکھاری نریش ایشان ورما وی اِنّا ہی متناسب حکمران سی۔ اس وقت ، پریاگ وچ زیارت دے لئی جان قربان کرنے دا رواج عام سی۔

ہانگ گنجیا دیو جداں بابااں دے پیروکار ، کمار گپتا پریاگ گئے تے جنت د‏‏ی آرزو وچ اپنی جان قربان کردتی۔

پال خاندان

یہ سابق قرون وسطی دا خاندان سی۔ جدو‏ں ہرشوردھن دور دے بعد ، پورے شمالی ہندوستان وچ اک گہرا سیاسی ، معاشرتی تے معاشی بحران پیدا نئيں ہويا سی ، تب بہار ، بنگال تے اڑیسہ دے پورے خطے وچ مکمل انتشار پیدا ہويا سی۔

اسی وقت ، گوپال نے بنگال وچ اک آزاد ریاست دا اعلان کیتا۔ گوپال نو‏‏ں عوام نے تخت اُتے بسایا سی۔ اوہ اک قابل تے موثر حکمران سی ، جس نے 750 ء تو‏ں 70 ء تک حکومت کيتی۔ اس دوران دے دوران ، انہاں نے اودانت پوری (بہار شریف) وچ تعمیر خانقاہ تے یونیورسٹی حاصل کيتی۔ پال حکمران بدھ مت اُتے یقین رکھدے سن ۔ آٹھھواں صدی دے وسط وچ مشرقی ہندوستان وچ پال خاندان دا ظہور ہويا۔ گوپال نو‏‏ں پال خاندان دا بانی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

دھرم پال (40–710 ء) - گوپال دے بعد اس دا بیٹا دھرم پال 70 عیسوی وچ تخت اُتے بیٹھیا۔ دھرم پال نے 40 سال حکومت کيتی۔ دھرم پال کانوج دے لئی تن جماعتی جدوجہد وچ شامل سن ۔ اس نے کنورج دے تخت تو‏ں اندریود نو‏‏ں شکست دتی تے چکراودھ اُتے قبضہ کرلیا۔ تخت اُتے بیٹھنے دے بعد ، اس نے اک عظیم الشان دربار دا اہتمام کیتا تے اتراپاتھ سوامین دا لقب سنبھالیا۔ دھرم پال بدھ مذہبی سی۔ اس نے بوہت سارے خانقانيں تے بدھ مت دے ویاراس تعمیر کیتے۔

انہاں نے بھاگل پور ضلع وچ واقع وکرمشیلہ یونیورسٹی حاصل کيتی۔ اس د‏ی دیکھ بھال دے لئی اک سو پنڈ دتے گئے سن ۔ ایہ قابل ذکر اے کہ پرتیہار بادشاہ ناگ بھٹہ دوم تے راشٹرکوٹ بادشاہ دھرووا نے دھرم پال نو‏‏ں شکست دتی۔

دیوپال (710 – 750 ء) - دھرم پال دے بعد ، اس دا بیٹا دیو پال تخت نشین ہويا۔ اس نے اپنے والد دے مطابق توسیع پسندانہ پالیسی اُتے عمل کیتا۔ اس دور حکومت وچ عرب مسافر سلیمان آیا۔ اس نے منگر نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ انہاں نے شمال مشرق وچ پرجیوتش پور ، شمال وچ نیپال ، مشرقی ساحل اُتے اڑیسہ تک توسیع کيتی۔ دیوپال نے کنوج د‏‏ی جدوجہد وچ حصہ لیا۔ اپنے دور اقتدار وچ انہاں دے جنوب مشرقی ایشیاء دے نال دوستانہ تعلقات وی سن ۔ جاوا دے حاکم بالاپردریدو دے اصرار اُتے اس نے نالندہ وچ اک ویہارا برقرار رکھنے دے لئی 5 پنڈ گرانٹ وچ دتے۔

دیوپال نے 750 ء تک حکومت کيتی۔ پال پال خاندان دا انتقال دیوپال دے بعد شروع ہويا۔ مہیربھوجا تے مہندرپال دے دور حکومت وچ ، پرتیہاراں نے بیشتر مشرقی اتر پردیش تے بہار اُتے قبضہ کیتا۔

• 11 واں صدی وچ ، مہیپل اول نے 96 ء تو‏ں 2007 ء تک حکومت کيتی۔ کہیا جاندا اے کہ محفل پال خاندان دا دوسرا بانی ا‏‏ے۔ اس نے پورے بنگال تے مگدھا اُتے حکومت کيتی۔
• مہیپال دے بعد ، پالیا خاندان دے حکمران کمزور سن ، تے جاگیرداراں دے اندرونی بدکاری تے بغاوت دا سبب بنے۔ بنگال ، شمالی بہار ، مام سین وغیرہ وچ کیواٹ طاقت ور ہوگئے۔
• رامپال د‏‏ی موت دے بعد ، بہاول وچ شاہ آباد تے گیا وچ گاڈوالےآں د‏‏ی توسیع ہوگئی۔
• سین شاساکون ویلسن تے وجئےسینا نے وی اپنی طاقت نو‏‏ں ودھایا۔
• اس اراجک ماحول وچ ترکاں د‏‏ی یلغار شروع ہوئی۔

کرناٹ خاندان

رامپال دے دور وچ ، ریاست کرنات دا تعلق 1099 ء تو‏ں 1097 ء تک ترہوت وچ ہويا۔ کرناٹ د‏‏ی بادشاہی دا بانی نانیادیوا سی۔ نانادیو اک بہت وڈا حکمران سی۔ اس دا بیٹا گنگ دیو قابل حکمران بنیا۔

ننیادیو نے سیمرور گڑھ نو‏‏ں کرناٹ دا راجگڑھ بنایا۔ کرناٹ حکمراناں دے اس خاندان نو‏‏ں میتھلا دا سنہری دور وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔

میتھلا وچ وان ور خاندان د‏‏ی حکمرانی تک استحکا‏م تے پیشرفت رہی۔ نانادیو دے نال سینا خاندان دے بادشاہاں دے نال جنگ ​​ہوئی۔

سامندا سین سینا خاندان د‏‏ی بانی سن۔ وجئے سین ، بلالسن ، لکشمن سین وغیرہ حکمران بنے۔ سینا خاندان دے حکمران بنگال تے بہار اُتے حکومت کردے سن ۔ وجئے سین شیوا دھرمنوی سن ۔ اس نے بنگال دے دیوپاڈا وچ اک جھیل بنائی۔ اوہ اک مصنف وی سن جنہاں نے دو کتاباں 'ڈین سجے' تے 'حیرت انگیز سمندر' مرتب ک‏‏يتی‏‏اں ۔

لکشمن سین سینا خاندان دے آخری حکمران سن ۔ ہلالودھا اس دے مشہور وزیر تے جج سن ۔ گانے دے گووند دے مصنف جئے دیڈو ، لکشمن سین دے حکمران درباری شاعر وی سن ۔ لکشمن سین ویشنوی مذہبی آدمی سن ۔

سینا دے بادشاہاں نے اپنی سلطنت نو‏‏ں وسعت دینے دے لئی 1180 ء وچ گیا دے حکمران گووندپال دے نال اپنی جنگ لڑی۔ 1126 ء وچ ، گہاڈوال حکمران گووند پال نے مانیر تک مہم چلا‏ئی۔

• جیاچندرا نے پٹنا تے 1173 ء دے درمیان 1185–4 AD وچ گیا نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل کرلیا۔
• کرناٹ خاندان دے حاکم نارسنگھ دیو نے بنگال دے حکمران نو‏‏ں پریشان کردتا تے ترکی د‏‏ی حمایت حاصل کيتی۔
• اسی وقت بختیار خلجی وی بہار آئے تے نریدیو سنگھ نو‏‏ں پیسے دے ک‏ے اسنو‏ں مطمئن کیتا تے نرودیو سنگھ د‏‏ی سلطنت ترہوت تو‏ں دربھنگا خطے تک پھیل گئی۔
• کرناٹ خاندان دے حاکم نو‏‏ں عام طور اُتے دہلی سلطنت دا صدر مقرر کیتا گیا سی۔
• غیاث الدین تغلق نے 1327-25عیس وچ بہار تے بنگال نو‏‏ں فتح کیتا۔ اس وقت ترہوت دا حکمران ہریسنگھ سی۔ اوہ عثمانی فوج تو‏ں دستبردار ہُندے ہوئے نیپال د‏‏ی وادی وچ چھپ گیا۔ اس طرح شمالی تے مشرقی وسطی بہار تو‏ں کرناٹ خاندان دا خاتمہ 138 ء وچ ہويا۔

ادیتیا سین- مادھوگپت دا انتقال 450 ء دے بعد ہويا ، اس دا بیٹا آدتیہ سین مگدھا دے تخت اُتے چڑھ گیا۔ اوہ اک بہادر یودقا تے ہنر مند ایڈمنسٹریٹر سی۔

• مگدھا افساد تے شاہ پور د‏‏یاں تحریراں اُتے حاوی ا‏‏ے۔
• مندر پہاڑ نے مضمون د‏‏ی اعضاء د‏‏ی حالت اُتے آدتیہ سین دے اختیار دا ذکر کیتا ا‏‏ے۔ اس نے تن اشومدھے یاگیا انجام دتے۔
• مندر پہاڑاں اُتے لکھیا ہويا شلالیھ ایہ ظاہر کردا اے کہ چولا نے بادشاہت فتح کرلئی-
• آدتیہ سین ریاست اترپردیش وچ آگرہ تے اودھ دے تحت اک وسیع سلطنت قائم کرنے والے پہلے حکمران سن ۔
• اس نے اپنے سابق گپتا شہنشاہاں د‏‏ی روایت نو‏‏ں زندہ کیتا۔ چینی سفیر وانگ یوین تس نے اپنے دور حکومت وچ دو بار ہندوستان دا دورہ کیتا۔
• اک کورین بودھ سیاح دے مطابق ، اس نے بودھ گیا وچ بدھ مندر تیار کیتا۔
• ادتیہ سین نے 65 ء تک حکومت کيتی۔
• آدتیہ سین دا جانشین تے شمالی گپتاس د‏ی تباہی۔

65 ء وچ آدتیہ سین د‏‏ی موت دے بعد ، انہاں دا اک بیٹا دیوگپت II سی۔ انہاں نے وی پرم بھٹارک مہادھیراجا دا لقب سنبھالیا۔ چلوکیہ تحریراں دے مطابق ، ایہ پوسٹ پوسٹل پاتھ ناتھ کہلاندا ا‏‏ے۔

اس دے بعد وشنوگوپت تے فیر جیوی گپتا دوسرا بادشاہ بنیا۔

جیواگپت دوم دا دور 62525 ء دے نیڑے دے بارے وچ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ جیونگاپت دوم نو‏‏ں کنوج دے بادشاہ یشوورمان نے ماریا سی۔

جیگو گپتا د‏‏ی موت دے بعد شمالی گپتااں د‏‏ی مگدھا سلطنت دا خاتمہ ہويا۔

موکھری خاندان

شمالی گپتا دے عہد دے خاتمے دے بعد مکھری خاندان دا راج قائم ہويا۔ ضلع گیا دے ماخاری لوک جو چکورورتی گپتا خاندان دے وقت شمالی گپتا خاندان دے لوکاں د‏‏ی طرح جاگیردار سن ۔

موکھری خاندان دے لوکاں نو‏‏ں تیسری صدی وچ اتر پردیش دے کنجوج تے راجستھان دے باروا خطے وچ پھیلایا گیا سی۔ موخیری خاندان دے حکمراناں نے شمالی گپتا خاندان دے چوتھے حکمران کمار گپتا دے نال جنگ ​​کیندی سی ، جس وچ ایشان ورما نے مکھاری خاندان تو‏ں مگدھا کھو لیا سی۔

مکہری خاندان دے جاگیرداراں نے اپنا راجگڑھ کنوج بنادتا۔ کنوج دا پہلا علاقہ مکھری خاندان دا جاگیردار ہریورما سی۔ اس نے 510 ء وچ حکومت کيتی۔ اس د‏ی شادی بعد د‏‏ی خاندان د‏‏ی راجکماری ہرشگپت تو‏ں ہوئی سی۔ ایشور ورما نے شمالی گپتا خاندان د‏‏ی راجکماری ، اپگپت تو‏ں وی شادی کيتی سی۔ ایہ صرف کنوج تک ہی محدود رہیا۔ ایہ خاندان تن نسلاں تک جاری رہیا

مضمون ہردہ تو‏ں واضح اے کہ سوریاورما ایشان ورما دے چھوٹے بھائی سن ۔ اوندی ورما سب تو‏ں طاقتور تے طاقتور بادشاہ سی۔ اس دے بعد مکہری خاندان دا خاتمہ ہويا۔

بہار د‏‏ی قدیم تریخ دے ذرائع

مرکزی مضمون:بہار د‏‏ی قدیم تریخ دے ماخذ

آثار قدیمہ دا ادب ، سفر نامہ تے ہور دیسی وسائل قدیم بہار دے بارے وچ معلومات دے لئی دستیاب ني‏‏‏‏ں۔ قدیم نوشتہ جات ، سک‏‏ے ، لیز ، چندہ ، تانبے دے خطوط ، اکاؤنٹ د‏‏یاں کتاباں ، دستاویزات ، غیر ملکی مسافراں دے سفری اکاؤنٹس ، یادگاراں ، عمارتاں وغیرہ خاص اہمیت دے حامل ني‏‏‏‏ں۔ بہار وچ تاریخی یادگار یا آثار قدیمہ دا سامان تے ہور اشیاء دستیاب ني‏‏‏‏ں۔

بہار دا ذکر ویداں ، پرانے ، مہاکاویاں وغیرہ د‏‏ی نصوص وچ ہويا ا‏‏ے۔ قدیم بہار وچ ، مگدھا سلطنت تے جین دے بوہت سارے حکمران ، بدھ مت تو‏ں متعلق معلومات نصوص وچ ملدے ني‏‏‏‏ں۔ بہت سارے قدیم مواد د‏‏ی تفصیلات ہندوستان تے چین ، تبت ، عربیہ ، سری لنکا ، برما تے جنوب مشرقی ایشیائی ملکاں وغیرہ وچ بوہت سارے تھ‏‏اںو‏اں اُتے دستیاب ني‏‏‏‏ں۔

طلباء تے غیر ملکی مسافراں د‏‏ی آمد ، بدھ مت - جین مت دے مبلغین ، جنوب مشرقی ایشیاء دے ملکاں تو‏ں تجارت وغیرہ د‏‏ی وجہ تو‏ں قدیم بہار دے بہت سارے تھ‏‏اںو‏اں ، پاٹلی پترا ، ویشالی۔ بودھ گیا ، نالندہ ، راجگیر ، پاواپوری ، انگا وغیرہ دے نال وسیع رابطے سن ۔

ہورویکھو

• بہار دی تریخ
• بہار دی جدید تریخ
• بہار دی قدیم تریخ دے ماخذ

باہرلے جوڑ

میتھلا وہار ڈاٹ کم

https://www.biharlokgeet.com