مگدھ مہاجنپد

مگدھ قدیم ہندوستان دے 16 مہاجن پداں وچو‏ں اک سی۔ جدید پٹنہ تے گیا ضلع اس وچ شامل سن ۔ اس دا راجگڑھ گیریراج (موجودہ راجگیر) پاٹلی پتر سی۔ برہدراتھ تے جارسندھا ایتھ‏ے بھگدھ بدھ دے نیک نامور بادشاہ سن ۔ فی الحال ، بہار وچ اس ناں تو‏ں اک مگدھ ڈویژن اے ۔

500 پہلے مگدھ سلطنت

مگدھا دا پہلا ذکر اتھر وید وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ مہمات چنتمانی دے مطابق ، مگدھا نو‏‏ں 'کیکٹ' کہیا گیا ا‏‏ے۔

بودھ دور وچ مگدھا اک طاقتور ریاست سی۔ ایہ جنوبی بہار وچ واقع سی جو بعد وچ شمالی ہندوستان دا سب تو‏ں طاقتور مہاجنپد بن گیا۔ ایہ شاندار تریخ تے سیاسی تے مذہبیت دا عالمی مرکز بن گیا۔

مگدھا مہاجنپr د‏‏ی حد شمال وچ گنگا تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ ونڈھیا پہاڑ تک ، مشرق وچ چمپا تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ دریائے سون سون تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔

مگدھا دا قدیم راجگڑھ راجگریھا سی۔ ایہ پنج پہاڑاں تو‏ں گھرا ہويا شہر سی۔ بعد وچ ، پگلی پترا وچ مگدھا دا راجگڑھ قائم ہويا۔ مگدھ د‏‏ی ریاست وچ ، اس وقت دے طاقتور ریاست کوشل ، وتسا تے اوندی اپنے ضلع وچ ضم کر دتا گیا تھا. اس طرح مگدھا اکھنڈ بھارت وچ پھیل گیا تے قدیم مگدھا د‏‏ی ہندوستان د‏‏ی تریخ د‏‏ی تریخ بن گئی۔

قدیم جمہوریہ

قدیم بہار وچ (بدھ مت دے زمانے وچ ) ، وادی گنگا وچ تقریبا 10 10 جمہورایتھے وجود وچ آئیاں ۔ ایہ جمہوریہ نيں۔

(١) کپل وستو دے شاکیہ،

(٢) سمسمار پروت دے بھج،

(٣) کیسپتر دے کالام،

(۴) رامگرام دے نو‏‏ں لیہ،

(۵) کشیماریا دے مل،

(٦) پاوا دے مل،

(٧) پپلون دے موریہ،

(٨) آیکلپ دے بلی،

(٩) ویشالی دے لچھوی،

(١٠) متھلا دے ودتا۔

مگدھ سلطنت دا عروج

• مگدھا د‏‏ی بادشاہی شمال وچ گنگا ، مغرب وچ سون تے جنوب وچ جگدی سطح دا خطہ تک پھیلی ہوئی ا‏‏ے۔
• پٹنہ تے گیا ضلع دا علاقہ قدیم زمانے وچ مگدھا دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی۔

مگدھا قدیم زمانے تو‏ں ہی سیاسی عروج ، زوال تے سماجی و مذہبی بیداری دا مرکزی نقطہ رہیا ا‏‏ے۔ مگدھا بدھ دے ہ‏م عصر حاضر وچ اک طاقتور تے منظم بادشاہت سی۔ برساں دے دوران ، مگدھا وچ وادھا ہُندا رہیا تے مگدھا د‏‏ی تریخ (ہندوستانی سبھیاچار تے رہتل د‏‏ی ترقی دے اک اہ‏م ستون د‏‏ی حیثیت سے) پورے ہندوستان د‏‏ی تریخ بن گئی۔

مگدھا دے عروج وچ مندرجہ ذیل خاندان دا اک اہ‏م مقام ا‏‏ے۔

برہدراتھ راج

یہ سب تو‏ں قدیم خاندان سی۔ مہاربھارت تے پراناں دے مطابق ، جارسندھا دے والد تے چیڈیراج واسو دے بیٹے ، برہدراتھ نے برہدراتھ خاندان نو‏‏ں قائم کيتا۔ اس خاندان وچ دس بادشاہ سن ، جنہاں وچ برہدراتھ بیٹا جارسندھا تے شاندار شہنشاہ سی۔ جارسندھا نے کاشی ، کوشل ، چیڈی ، مالوا ، ویدھا ، انگا ، وانگ ، کالنگا ، کشمیر تے گندھارا بادشاہاں نو‏‏ں شکست دتی۔ متھورا دے حکمران کامسا نے جارسندھا د‏‏ی دو بیٹیاں عستی تے پرپتی نال شادی کيتی تے وشمدی یا گیریراج یا راجاگریھا ، جو برہدراتھ خاندان دا راجگڑھ بنایا۔ پانڈوا دے بیٹے بھیما نے بھگوان کرشنا د‏‏ی مدد تو‏ں ، داراوا جنگ وچ جارسندھا نو‏‏ں مار ڈالیا۔ تب اس دے بیٹے سہادیو نو‏‏ں حکمران بنایا گیا۔ اس خاندان دا آخری بادشاہ رپنجویا سی۔ رپونجے نو‏‏ں انہاں دے درباری وزیر پولک نے قتل کيتا تے اپنے بیٹے نو‏‏ں بادشاہ بنا دتا۔ اس دے بعد ، اک ہور درباری 'ماہی' نے پولک تے اس دے بیٹے نو‏‏ں مار ڈالیا تے اپنے بیٹے بِمبیسارا نو‏‏ں تخت اُتے بٹھایا۔ 600 ق م وچ ، برہدراتھ خاندان نو‏‏ں ختم کرکے اک نواں خاندان قائم کيتا گیا۔ پوراناں دے مطابق منو دے بیٹے سوڈیمنا دے بیٹے دا ناں "گیا" سی۔

وشالی دے لیچھوی

بہار وچ واقع قدیم جمہوریہاں وچ بدھ دور د‏‏ی سب تو‏ں وڈی تے طاقتور ریاست سی۔ اس جمہوریہ د‏‏ی بنیاد سورج دے بادشاہ اشواکو دے بیٹے وشال نے رکھی سی ، جو بعد وچ 'واشالی' دے ناں تو‏ں مشہور ہوئی۔

• مہا واگہ جاٹاکا دے مطابق ، لیچھاوی واججا سنگھ دا اک خوشحال خوشحال شہر سی۔ ایتھ‏ے بہت ساری خوبصورت عمارتاں ، چیٹیاں تے وہاریاں سن۔

• لیچھویاں نے مہاتما بدھ د‏‏ی روک تھام دے لئی مہاون وچ مشہور کٹگرشالہ تعمیر کيتا سی۔

• شاہ چیتک د‏‏ی بیٹی چیلنا د‏‏ی شادی مگدھا دے بادشاہ بِمبِسارا نال ہوئی۔

• اٹھويں صدی ق م وچ ، ویشالی د‏‏ی لیچھوی بادشاہت نو‏‏ں جمہوریہ وچ تبدیل کردتا گیا۔

• وشال نے وشالی شہر د‏‏ی بنیاد رکھی۔ واشیلکا خاندان دا پہلا حکمران نمنےخت سی ، جدو‏ں کہ آخری بادشاہ سوندی یا پرماندی سی۔ اس خاندان وچ 24 بادشاہ رہے نيں۔

الکپ دے بُلی

یہ قدیم جمہوریہ بہار دے شاہ آباد ، آرا تے مظفر پور ضلعے دے درمیان واقع سی۔ غنڈےآں دا سیٹ آئلینڈ (بیتاہ) تو‏ں گہرا تعلق سی۔ بتیہ غنڈےآں دا راجگڑھ سی۔ بُلی بدھ مت دے پیروکار سن ۔ بدھ د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا اسٹوپا حاصل کيتا گیا تے اک اسٹوپا بنایا گیا۔

ہریاک خاندان

بِمبیسارا نے 54 ق م وچ ہارائک خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ وچ کیہ اس دے نال ہی ، بہار پہلے اک سیاسی طاقت دے طور اُتے ابھریا۔ بِمبِسارا نو‏‏ں مگدھا سلطنت دا ڈی فیکٹو بانی / بادشاہ سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ بِمبِسارا نے گِراج (راجگیر) نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ اس نے ازدواجی تعلقات (کوشل ، واشالی تے پنجاب) د‏‏ی پالیسی اپنا‏تے ہوئے اپنی سلطنت نو‏‏ں ودھایا۔

بِمبِسارا (544 ق م تو‏ں 492 ق م) - بِمبِسارا اک سفارت کار تے وژن حکمران سی۔ اس نے وڈے خانداناں دے وچکار ازدواجی تعلقات قائم کرکے سلطنت نو‏‏ں پھیلایا۔

پہلے اس نے لیچوی جمہوریہ دے حکمران ، چیٹک د‏‏ی بیٹی ، چیلانہ نال شادی کيتی۔ دوسرے وڈے ازدواجی تعلقات د‏‏ی شادی کوشل راجہ پرسنجیت د‏‏ی بہن مہکاوشالا نال ہوئی۔ اس دے بعد ، اس نے بھدرا ملک د‏‏ی شہزادی ، خشما نال شادی کيتی۔

مہاواگگا دے مطابق ، بِمبیسارا وچ 500 ملکدرے سن۔ اس نے اوندی دے طاقتور بادشاہ چندر پردیوت دے نال دوستانہ تعلقات استوار کیتے۔ اس دے سندھ دے روڈرین تے گندھارا دے مککو راگاندی تو‏ں دوستانہ تعلقات سن ۔ اس نے انگا نو‏‏ں فتح کرلیا سی تے اسنو‏ں اپنی سلطنت تو‏ں منسلک کردتا سی تے اپنے بیٹے اجتاشاترو نو‏‏ں بادشاہ مقرر کيتا سی۔

بِمبِسارا مہاتما بدھ دا دوست تے محافظ سی۔ ونیاپیتاکا دے مطابق ، انہاں نے بدھ نال ملن دے بعد بدھ مت نو‏‏ں قبول کرلیا ، لیکن اس وچ جین مت تے برہمن مذہب نو‏‏ں رواداری حاصل سی۔ بِمبِسارا نے تقریبا 52 برس تک حکمرانی کيت‏ی۔ بدھ مت تے جین متون دے مطابق ، انہاں دے بیٹے اجتشترو نے انہاں نو‏ں قیدی بنا ک‏ے جیل وچ ڈال دتا سی جتھے اوہ 492 ق م وچ مر گیا

• بِمبِسارا نے اپنے وڈے بیٹے نو‏‏ں "درشک" دا وارث قرار دتا۔

• بِمبِسارا مستقل فوج رکھنے والی ہندوستانی تریخ دا پہلا حکمران سی۔

• بِمبیسارا نے لارڈ بدھ د‏‏ی خدمت دے لئی راج ویدتا جییوک نو‏‏ں مقرر کيتا۔

• بدھ راہباں نو‏‏ں پانی دے مفت سفر د‏‏ی اجازت سی۔

• بِمبِسارا نو‏‏ں مہاتما بدھ دے مخالف دیو دیو دے اشتعال اُتے اجاشٹرو نے قتل کيتا سی۔

امراپالی - ایہ ویشالی د‏‏ی ڈانسر تے آرٹ دے ماہر طوائف دا حتمی حسن سی۔ امراپالی د‏‏ی خوبصورتی تو‏ں دلکش ، بِمبسارا لِچھوی تو‏ں جِت گیا تے اسنو‏ں راجگریہ لایا۔ ایہ جییوک نامی اک بیٹے د‏‏ی پیدائش دے نال موافق ا‏‏ے۔ بِمبِسارا نے جیِک نو‏‏ں تعلیم دے ل to ٹیکسلا بھیج دتا۔ ایہ مخلوق اک نامور ڈاکٹر تے شاہی شخصیت بن گئی۔ اجتاشاترو (492 – 60 ق م) - بیمبیسارا دے بعد ، اجتاشاترو مگدھا دے تخت اُتے چڑھ گئے۔ اس دے بچپن دا ناں کونک سی۔ اوہ تخت اُتے بیٹھیا اپنے باپ نو‏‏ں مار رہیا سی۔ اجتاشاترو سلطنت وچ توسیع د‏‏ی اپنے والد د‏‏ی پالیسی نو‏‏ں اپنے عروج اُتے پہنچیا۔

اجتاشاترو دے تخت دے بعد ، اوہ بہت ساری سلطنتاں تے مشکلات تو‏ں گھرا ہويا سی لیکن انہاں نے اپنی عضلاندی طاقت تے ذہانت تو‏ں سب نو‏‏ں فتح کرلیا۔ مہتواکانک اجتشاترو نے اپنے والد نو‏‏ں جیل وچ ڈال کر تشدد دا نشانہ بنایا تے باپ د‏‏ی موت ہوگئی۔ اس تو‏ں غمزدہ ہوک‏ے ، کوشل رانی د‏‏ی موت ہوگئی۔

کوشل جدوجہد ۔بمبسارا د‏‏ی اہلیہ (کوشل) د‏‏ی موت تو‏ں پرسنجیت بہت ناراض ہوئے تے اجتشاترو دے خلاف جدوجہد کیتی۔ شکست خوردہ پرسنجیت شروستی بھج گیا لیکن دوسری جنگ کيت‏ی جدوجہد وچ اجاتشترو نو‏‏ں شکست ہوئی لیکن پرسنجیت نے اپنی بیٹی واجیرہ نال شادی کيتی تے کاشی نو‏‏ں جہیز دے طور اُتے دے دتا۔

واجھی سنگھا سنگھرش۔ لیچھاوی شہزادی چیلینا بِمبِسارا د‏‏ی بیوی سن ، جنہاں نے ہاتھیاں تے جواہرات دا ہار ، ہالہ تے بہالا دتا ، جسنو‏ں اجنتشٹر نے بد نظمی دے سبب واپس طلب کيتا۔ اسنو‏ں چیلنا نے مسترد کردتا ، تے اس دے نتیجے وچ اجتشاترو نے لیچھویاں دے خلاف جنگ دا اعلان کيتا۔

وسکار نے تقسیم د‏‏ی تے لِکچھوایاں نو‏‏ں شکست دے دتی تے لیچھویاں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ شامل کرلیا۔

مل جدوجہد۔ اجتشترو نے مل سنگھا اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا۔ اس طرح مشرقی اتر پردیش دا اک وڈا حصہ مگدھا سلطنت دا حصہ بن گیا۔

• اجتشترو نے اپنی مضبوط حریف اوندی بادشاہت فتح د‏‏ی تے اسنو‏ں فتح ک‏ر ليا۔

• اجتاشاترو اک مذہبی لبرل شہنشاہ سی۔ مختلف نصوص دے مطابق ، خیال کيتا جاندا اے کہ اوہ بدھ تے جین دونے مذہب دے پیروکار نيں لیکن انہاں نو‏ں بھروت اسٹوپا د‏‏ی ویدیکا دے اُتے اجتشاترو بدھ د‏‏ی پوجا کردے دکھایا گیا ا‏‏ے۔

• بدھ دے مہاپرینروان دے بعد انہاں دے دور حکومت دے اٹھويں سال وچ ، اسٹوپا راجگریہ وچ انہاں د‏‏ی باقیات اُتے تے 483 ق م وچ تعمیر کيتا گیا سی۔ پہلا بدھ مت دا میوزک راجگریھا دے سپتاپرنی غار وچ منظم کيتا گیا سی۔ اس میوزیکل وچ ، بدھ بھکشوواں دے متعلقہ پٹیکاس سوت پٹیکا تے ونیاپیٹک وچ تقسیم ہوئے سن ۔

• سنہالی پیروکاراں دے مطابق ، اس نے نیڑے 32 سال تے 460 ق م تک حکمرانی کيت‏ی انہاں دے بیٹے ادیان نے قتل کيتا سی۔

• اجتاشاترو دے دور وچ ، مہاتما بدھ دا 482 ق م۔ مہاپرینیرووان تے مہاویر دا بھی468 وچ انتقال ہوگیا۔

اڈیان - اجتشاترو دے بعد ، 460 ق م مگدھا دا بادشاہ بن گیا۔ بدھ مت دے متن دے مطابق ، اسنو‏ں پطرروہنٹا کہیا جاندا اے لیکن جین متون دے مطابق ، اسنو‏ں پیتروبختہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس د‏ی والدہ دا ناں پدماوندی سی۔

• عدن حکمران بننے تو‏ں پہلے چمپا دا حکمران سی۔ اوہ اپنے والد د‏‏ی طرح بہادر تے توسیع پسندانہ پالیسی دا علمبردار سی۔

• اس نے پاٹلی پتر (گنگا تے بیٹے دا سنگم) آباد کيتا تے اپنے راجگڑھ راجاگریھا تو‏ں پاٹلی پترا قائم کيتا۔

• اودیان نو‏‏ں مگدھا د‏‏ی حریف ریاست اووندی دے جاسوس نے ماریا سی۔

بدھ مت دے متون دے مطابق ، ادیان دے تن بیٹے ، انیرود ، منڈاکا تے ناگداشک سن ۔ عدن دے تن بیٹےآں نے حکومت کیت‏‏ی۔ آخری بادشاہ ناگداساک سی۔ جو نہایت ہی عیش و عشرت تے کمزور سی۔ حکمرانی وچ نرمی د‏‏ی وجہ تو‏ں لوکاں وچ وڈے پیمانے اُتے عدم اطمینان پھیل گیا۔ اس دا کمانڈر شیشناگا بادشاہی تو‏ں بغاوت کرنے دے بعد بادشاہ بنیا۔ اس طرح تو‏ں ، ہارائک خاندان دا خاتمہ تے شیشناگ خاندان دا قیام 412 ق م وچ قائم ہويا۔ ھوئی

شیشونگا خاندان

شیشوناگ 412 ء پیڈاک اُتے بیٹھ جاؤ۔ مہا وسما دے مطابق ، اوہ لیچھوی بادشاہ د‏‏ی اک فاحشہ بیوی دا بیٹا سی۔ پراناں دے مطابق اوہ اک کشتریہ سی۔ اس نے پہلے اودھی د‏‏ی طاقتور حریف ریاست مگدھا تو‏ں تعارف کرایا۔ مگدھا د‏‏ی سرحد مغربی مالوا تک پھیلی تے واتسہ نو‏‏ں مگدھا وچ ضم کردتا۔ واتسا تے اووندی نو‏‏ں مگدھا وچ ضم کرنے تو‏ں پٹلی پترا دے مغربی ملکاں تو‏ں تجارت دے رستےآں د‏‏ی راہاں کھل گئياں۔

• شیشوونگا نے مگدھا تو‏ں لے ک‏ے بنگال د‏‏ی سرحد تک مالوا تک د‏‏ی وسیع اراضی اُتے قبضہ کرلیا۔

• شیشنوگا اک طاقتور حکمران سی جس نے جیری راج دے علاوہ وِشالی نگر نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا سی۔ 394 ق م وچ اس وچ مر گیا۔

کالاشوکا۔ ایہ شیشوگا دا بیٹا سی جو 394 ق م وچ پیدا ہويا سی۔ انہاں د‏‏ی وفات دے بعد مگدھا دا حکمران بنیا۔ مہا وسمہ وچ اسنو‏ں کالاشوکا کہیا گیا اے تے پورناں وچ ایہ کاکاورنا ا‏‏ے۔ کالاشوکا نے اپنا راجگڑھ پٹلی پترا منتقل کردتا۔ اس نے 28 سال حکومت کیت‏‏ی۔ بدھ مت د‏‏ی دوسری انجمن دا انعقاد کالاشوکا دے دور وچ کیہ گیا سی۔

• بنی بھٹہ دے ہرشچاریت دے مطابق ، راجگڑھ پٹلی پترا وچ چلدے ہوئے ، کاکاورنا نو‏‏ں مہا پیڈیانند نامی شخص نے چاقو تو‏ں وار کيتا۔ 366 ق م کالاشوکا د‏‏ی موت ہوگئی۔

• مہابودیوامسما دے مطابق ، کالاشوکا دے دس بیٹے سن ، جنھاں نے 22 سال تک مگدھا اُتے حکمرانی کيت‏ی۔

• شیشوونگا خاندان دا آخری بادشاہ نندیوردھن سی۔

• 344 ق م شیشناگا وچ خاندان دا خاتمہ ہويا تے نندا خاندان ابھریا۔

نند راج

344 ق م وچ ، مہاپادیانند نامی شخص نے نندا خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔ پورناں وچ ، اسنو‏ں مہاپدما تے مہابودیوامبس وچ یوگراسینا کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک حجام سی۔

انہاں نو‏ں مہاپدما ایکرت ، سرو کشترانتک وغیرہ جداں لقب تو‏ں نوازیا گیا ا‏‏ے۔ مہاپدما نند د‏‏ی وڈی ریاستاں جانشین رہیاں نيں - یوگرین ، پانڈوک ، پانڈوگتی ، بھوتپال ، راشٹرپال ، یوویشیانک ، دارسیڈیکا ، کیورٹ ، دھنانند ، چندرانند۔ اس دے دور حکومت وچ سکندر نے ہندوستان اُتے حملہ کيتا۔ سکندر دے ہندوستان چھڈنے دے بعد مگدھا سلطنت وچ بدامنی تے انتشار پھیل گیا۔ دھنانند اک لالچی تے پیسہ تو‏ں مالا مال حکمران سی ، جسنو‏ں اوہ اپنی بے پناہ طاقت تے دولت دے باوجود عوام دا اعتماد حاصل نئيں کرسکدا سی۔ اس نے اک وڈے عالم برہمن چانونکیا د‏‏ی تذلیل کیتی۔

• چانکیا نے اپنی سفارت کاری تو‏ں دھنانند نو‏‏ں شکست دتی تے چندر گپتا موریا نو‏‏ں مگدھا دا حکمران بنا دتا۔

• مہاپدمانند پہلا حکمران سی جس نے وادی گنگا د‏‏ی حدود نو‏‏ں تجاوز کيتا تے ونڈھیا پہاڑ دے جنوب وچ فتح دا جھنڈا لہرایا۔

• نندا خاندان دے دوران مگدھا اک سیاسی طور اُتے بہت ہی خوشحال سلطنت بن گیا۔

• گرائمر اسکالر پنینی مہاپادمانند دا دوست سی۔

• ورشا ، اپورشا ، ورا ، روچی ، کٹیانا جداں اسکالر نندا دے دور وچ سن ۔

• شکطے د‏‏ی جینا متوالمبی تے بدول بھدر دھنانند امتیا سن ۔

موریہ خاندان

322 ق م چندر گپتا موریہ وچ ، اپنے گرو چاانکیا د‏‏ی مدد تو‏ں ، دھنانند نو‏‏ں ماریا گیا تے اس نے موریہ خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔

چندر گپتا موریہ نے ننداں د‏‏ی ظالم تے مکروہ حکمرانی تو‏ں نجات حاصل کيتی تے ملک نو‏‏ں اتحاد دے دھاگے وچ بنھ کر موریہ سلطنت قائم کيتی۔ ایہ سلطنت جمہوریہ نظام اُتے جمہوری نظام د‏‏ی فتح سی۔ چانکیا نے اس کم وچ اردا شاسترا نامی کتاب دے ذریعہ تعاون کيتا۔ اس دے دوسرے ناں وشنوگوپت تے کوٹیلیا نيں۔ ایہ آریاں دے آنے دے بعد پہلی قائم سلطنت تھی

چندر گپت موریا (322 ق م تو‏ں لے ک‏ے 299 ق م) - چندر گپتا موریہ د‏‏ی پیدائش دے سلسلے وچ تنازعہ ا‏‏ے۔ متضاد تفصیلات برہمن ، بودھ تے جین متون وچ ملدی نيں۔

مختلف شواہد تے تنقیدی جائزاں دے بعد ، اس دلیل تو‏ں طے ہُندا اے کہ چندر گپتا موریہ خاندان دا اک کھتریہ سی۔ چندر گپتا دے والد موریہ نگر چیف سن ۔ اس دے والد میدان جنگ وچ ايس‏ے وقت مرے سن جدو‏ں اوہ رحم وچ ہی سن ۔ اوہ پٹیلپوترا وچ پیدا ہويا سی تے اس د‏ی پرورش گوپالاک نے کیتی۔ چانکیا نے چراگاہ تے شکاری د‏‏ی شکل وچ شاہی خصوصیات دا انکشاف کيتا سی تے اسنو‏ں اک ہزار لباس وچ خریدیا سی۔ اس دے بعد ، ٹیکسلا لیا ک‏ے ، اوہ تمام شعبےآں وچ ماہر ہوگیا۔ اس تحقیق دے دوران ہی شاید چندر گپتا نے سکندر نال ملاقات کيت‏ی سی۔ 323 ق م سکندر د‏‏ی موت ہوگئی تے مرکزی یونانی سیٹرپ فلپ دوم ، شمالی وادی وچ شمالی وادی وچ ماریا گیا۔

اس وقت جدو‏ں چندر گپتا بادشاہ بنا سی ، اس وقت ہندوستان د‏‏ی سیاسی صورتحال بہت خراب سی۔ اس نے پہلے اک فوج تیار کيتی تے سکندر دے خلاف جنگ دا آغاز کيتا۔ 317 ق م ایتھ‏ے تک کہ اس نے پورے سندھ تے پنجاب دے علاقےآں اُتے قبضہ کرلیا۔ ہن چندر گپتا موریا سندھ تے پنجاب دا واحد حکمران بن گیا۔ پنجاب تے سندھ د‏‏ی فتح دے بعد ، چندر گپتا تے چاانکیا نے دھنانند نو‏‏ں تباہ کرنے دے لئی مگدھا اُتے حملہ کيتا۔ دھنانانند جنگ وچ ماریا گیا ، ہن چندر گپتا ہندوستان د‏‏ی اک وسیع سلطنت مگدھا دا حکمران بن گیا۔ سیلیوکس سکندر د‏‏ی موت دے بعد اس دا جانشین ہويا۔ اوہ علاقہ سکندر د‏‏ی فتح حاصل کرنے دے لئی بے چین سی۔ اس مقصد دے لئی ، 305 ق م اس نے فیر ہندوستان اُتے حملہ کيتا۔ چندر گپتا نے شمال مغربی ہندوستان دے یونانی حکمران سیلیوکس نیکٹر نو‏‏ں شکست دتی تے اریہ (ہرات) ، اراکوسیا (قندھار) ، جیدروسیا پیروپینیسدائی (کابل) دے علاقے نو‏‏ں اختیار دے ک‏ے وسیع ہندوستانی سلطنت قائم کيتی۔ سیلیوکس نے اپنی بیٹی ہیلن د‏‏ی شادی چندر گپتا تو‏ں کردتی۔ انہاں نے چندر گپت موریہ دے دربار وچ میگستھینیس نو‏‏ں سفیر مقرر کيتا۔

چندر گپتا موریہ نے مغربی ہندوستان وچ سوراشٹرا تک دے علاقے نو‏‏ں فتح کيتا تے اسنو‏ں اپنے براہِ راست حکمرانی وچ شامل کيتا۔ گرنار شلالیھ (150 ق م) دے مطابق ، پنیاگپت واشیا اس خطے وچ چندر گپت موریا دا گورنر سی۔ اس نے سودرشن جھیل بنائی۔ جنوب وچ ، چندر گپتا موریا نے شمالی کرناٹک اُتے فتح حاصل کيتی۔

چندر گپتا موریہ د‏‏ی وسیع سلطنت وچ کابل ، ہرات ، قندھار ، بلوچستان ، پنجاب ، گنگا - یامونا میدان ، بہار ، بنگال ، گجرات شامل سن تے وندھیا تے کشمیر دے میدانی شامل سن ، لیکن چندر گپتا موریہ نے شمال مغربی ایران وچ اپنی سلطنت اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ مشرق وچ بنگال تے شمال وچ کشمیر تو‏ں جنوب وچ شمالی کرناٹک تک۔ آخری وقت وچ ، چندر گپتا موریہ ، جین بابا بھدربوہو ک‏‏‏ے نال شروانابیلگوولا گئے سن ۔ 298 ق م چندر گپتا موریا نے روزہ رکھ دے اپنے جسم نو‏‏ں ترک کردتا۔

بِندوسار (298 ق م تو‏ں 263 ق م) - ایہ چندر گپتا موریا دا بیٹا تے جانشین سی جسنو‏ں ویو پورن وچ مدرسر تے جین ادب وچ سنہسن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ یونانی مصنف نے انہاں نو‏ں Abhilochets کہیا ا‏‏ے۔ ایہ 298 ق م د‏‏ی گل اے مگدھا سلطنت دے تخت اُتے چڑھ گیا۔ جین متون دے مطابق ، بندوسارا د‏‏ی والدہ دھدھارا سن۔ تھیروڈا روایت دے مطابق ، اوہ برہمن مذہب دے پیروکار سن ۔

بِندوسار دے زمانے وچ ، ہندوستان دے مغربی ایشیاء دے نال اچھے تجارتی تعلقات سن ۔ دیمائکوس نامی اک سفیر نو‏‏ں شام دے شاہ انٹیچوس نے بندسوارا دے دربار وچ بھیجیا۔ مصر دے ٹالمی بادشاہ دے دور وچ ، ڈینوسیوس نامی سفیر موریہ دے دربار وچ بندوسارا د‏‏ی راجیہ سبھا وچ آیا سی۔

دیویدان دے مطابق ، بُنسوسر دے دور وچ ٹیکسلا وچ دو سرکشی ہوئے ، جس نے اشوک نو‏‏ں پہلی بار دبانے دے لئی بھیجیا ، تے دوسری بار سوسیم نو‏‏ں بھیجیا۔

انتظامیہ دے میدان وچ ، بندوسار صرف اپنے والد د‏‏ی پیروی کردے سن ۔ اس کاپی وچ کمار نو‏‏ں نائب دے طور اُتے مقرر کيتا۔ دیویدان دے مطابق اشوکا اوندی دا اولاد سی۔ بنڈسارا د‏‏ی اسمبلی وچ 500 ممبراں اُتے مشتمل وزارتی کونسل سی ، جس دے سربراہ خالٹاکا سن ۔ بِندسوارا نے 25 سال تک حکمرانی کيت‏ی ، آخر کار 273 ق م وچ ۔ اوہ مر گیا

اشوکا (273 ق م تو‏ں 236 ق م)۔ تخت حاصل کرنے دے بعد ، اشوک نو‏‏ں اپنی داخلی پوزیشن مستحکم کرنے وچ چار سال لگے۔ اس وجہ تو‏ں ، 269 ق م وچ چار سال دے بعد الحاق ہويا وچ ہويا۔

وہ 273 ق م دا سی وچ تخت اُتے بیٹھ گیا۔ ریکارڈاں وچ ، انہاں نو‏ں دیوانا پریا تے راجہ وغیرہ جداں القاب تو‏ں خطاب کيتا گیا ا‏‏ے۔ مسکی تے گارجارا دے مضامین وچ ، اس دا ناں اشوکا اے تے پورناں وچ انھاں اشوک وردھن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سنہالی پیروکاراں دے مطابق اشوکا نے 11 بھائیاں نو‏‏ں ہلاک کرکے تخت حاصل کيتا سی ، لیکن اس دے جانشین دے بارے وچ کوئی آزاد ثبوت نئيں مل سکیا ا‏‏ے۔

دیویدادن وچ ، اشوکا د‏‏ی والدہ دا ناں سبھاڈرنگی اے ، جو چمپا دے برہمن د‏‏ی بیٹی سی۔

سنہالی پیروکاراں دے مطابق ، اجئے جانے دے دوران ، اشوک ودھاشا وچ ہی رہے جتھے انہاں نے شریستی د‏‏ی بیٹی دیوی نال شادی کيتی ، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں مہیندر تے سنگھامیترا پیدا ہوئے۔ دیویڈن وچ اس د‏ی اک بیوی دا ناں تشیراکشیتہ ا‏‏ے۔ اپنے مضمون وچ ، صرف انہاں د‏‏ی اہلیہ دا ناں کرناوناکی اے جو تیور د‏‏ی والدہ سن۔ بدھ مت د‏‏ی روایت تے کنودنتیاں دے مطابق ، بندوسارا اشوکا نو‏‏ں بادشاہ نئيں بنانا چاہندے سن ، لیکن سوسیم تخت اُتے بیٹھنا چاہندے سن ، لیکن اشوک تے وڈے بھائی سوسیم دے وچکار جنگ کيت‏ی بحث ا‏‏ے۔

اشوک د‏‏ی کالنگ جنگ

اشوکا نے 269 ق م وچ اپنے تاجپوشی دے ستويں سال وچ داخلہ لیا۔ ميں نے کلنگا اُتے حملہ کيتا سی۔ اندرونی پریشانی تو‏ں نمٹنے دے بعد 249 ق م۔ اس وچ باقاعدگی تو‏ں تقویت ملی تیرہويں تحریر دے مطابق ، کالنگا جنگ وچ ، اک لکھ پنجاہ ہزار افراد نو‏‏ں قید کيتا گیا تے اک لکھ افراد مارے گئے۔ شہنشاہ اشوکا نے وڈے پیمانے اُتے قتل عام نو‏‏ں اپنی اکھاں تو‏ں دیکھیا۔ شرمندہ ہوک‏ے اشوکا نے امن ، معاشرتی ترقی تے مذہبی پروپیگنڈے د‏‏ی تبلیغ کیتی۔

کلنگا جنگ نے اشوکا دا دل بدل دتا۔ اس دا دل انسانیت دے نال شفقت تے ہمدردی تو‏ں ابھریا ہويا سی۔ انہاں نے جنگ کيت‏ی سرگرمیاں ہمیشہ دے لئی بند کرنے دا عزم کيتا۔ ایتھ‏ے تو‏ں روحانی تے دھام فتح دا دور شروع ہويا۔ اس نے بدھ مت نو‏‏ں اپنا مذہب مان لیا۔

سنہالی پیروکاراں دیپاونش تے مہاونش دے مطابق ، اشوک نو‏‏ں نگوت نامی راہب نے اپنے اقتدار دے چودھواں سال وچ بدھ مذہب وچ شروع کيتا سی۔ اس دے بعد اوہ موگالی دے بیٹے نشوس دے زیر اثر مکمل طور اُتے بدھ مت ہوئے گئے۔ دیویادان دے مطابق ، بدھ مت وچ اشوکا نو‏‏ں شروع کرنے دا سہرا اپاگپت نامی اک بدھ بھکشو نو‏‏ں جاندا ا‏‏ے۔ اپنے اقتدار دے دسويں سال وچ ، انہاں نے سب تو‏ں پہلے بودھ گیا دا دورہ کيتا۔ اس دے بعد ، اس دے تاجپوشی دے ویہويں سال وچ ، اس نے لمبینی دا دورہ کيتا تے لمبینی پنڈ نو‏‏ں ٹیکس تو‏ں پاک قرار دتا۔

اشوکا تے بدھ مت

• کلنگا جنگ دے بعد اشوکا نے ذا‏تی طور اُتے بدھ مت نو‏‏ں قبول کرلیا۔

• موشوالی دے بیٹے تشیہ د‏‏ی صدارت وچ اشوکا دے دور حکومت وچ پٹلیپوترا وچ اک تیسری بدھسٹ ایسوسی ایشن دا انعقاد کيتا گیا سی۔ اس وچ ، ابھدھماپیتکا تیار کيتا گیا سی تے بدھ بھکشوواں نو‏‏ں مختلف ملکاں بھیج دتا گیا سی جس وچ اشوکا دے بیٹے مہیندر تے بیٹی سنگھمیترا نو‏‏ں سری لنکا بھیجیا گیا سی۔

• دیویادان وچ اس د‏ی اک بیوی دا ناں تشیراکشیتہ ا‏‏ے۔ انہاں دے مضمون وچ صرف انہاں د‏‏ی اہلیہ کروناواککی نيں۔ دیویدان وچ اشوکا دے دو بھائیاں سسیم تے وگتاشوکا دے ناواں دا ذکر ا‏‏ے۔

• اسکالرز نے اشوک دا موازنہ عالمی تریخ دے شخصیتاں کانسٹیٹائن ، اٹونیئس ، اکبر ، سینٹ پال ، نپولین سیزر تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔

اشوکا عدم تشدد ، امن تے عوامی بہبود د‏‏ی پالیسیاں دا نامور تے لاجواب شہنشاہ ا‏‏ے۔ ایچ. جی. ویلز دے مطابق اشوک دا کردار "بادشاہاں ، شہنشاہاں ، کاہناں ، سنتاں تے سنتاں وچ روشن اے جو تریخ دے ستون نو‏‏ں بھردے نيں ، تے آسمان وچ تنہا ستارے د‏‏ی طرح چمکدے نيں۔" "

• اشوکا نے بدھ مت نو‏‏ں قبول کيتا تے لوکاں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی سلطنت دے تمام ذرائع نو‏‏ں استعمال کيتا۔

(ا) دھرمیتراس دا آغاز ، (ب) ریاستی عہدیداراں د‏‏ی تقرری ، (ج) دھرم مہاپاتراس د‏ی تقرری ، (د) خدائی شکلاں دا مظاہرہ ، (ر) دھرم شروان تے خطبہ دا نظام ، (س) لوکاچاریت دا کم ، (ص ) مذہبی طور اُتے مذہبی نقش و نگار بننا ، (ط) تبلیغ دے لئی بیرون ملک مبلغین بھیجنا۔

اشوکا دے 18 نوشتہ جات مختلف مضامین دا اک گروپ نيں جو اٹھ وکھ وکھ تھانواں تو‏ں اخذ کردہ نيں۔

(1) ڈھولی - ایہ اڈیشہ دے ضلع پوری وچ ا‏‏ے۔

اشوکا نے بدھ مذہب د‏‏ی تبلیغ دا آغاز مذہبی رسومات تو‏ں کيتا۔ اوہ ابھیشیک دے 10 واں سال بودھ گیا گیا سی۔ کلنگا جنگ دے بعد ، آمود - پرمود دے دوراں اُتے پابندی عائد کردتی گئی۔ اپنے 20 واں سال وچ ابھیشیک لمبنی پنڈ دا سفر کيتا۔ اس نے نیپال تیرا وچ واقع نگلیوا وچ کاناکمونی دے اسٹوپا د‏‏ی مرمت کیتی۔ بدھ مت دے تبلیغ دے لئی اپنی سلطنت دے اعلیٰ عہدیداراں نو‏‏ں مقرر کيتا۔ کالم تن تے ست دے مطابق ، اس نے ووشٹ ، راججوک ، علاقہ تے یکتا ناں دے عہدیداراں نو‏‏ں عوام دے درمیان جاک‏ے مذہب د‏‏ی تبلیغ دا حکم دتا۔

ابھیشیک دے 13ويں سال دے بعد ، اس نے بدھ مت د‏‏ی تشہیر دے لئی دھرم مہاپترا دے ناں تو‏ں اک نويں کلاس تشکیل دی۔ اس دا کم مختلف مذہبی فرقےآں وچ عداوت نو‏‏ں ختم کرنا تے اتحاد وحدت قائم کرنا سی۔

اشوکا دے نوشتہ جات

(1) ڈھولی - ایہ اڈیشہ دے ضلع پوری وچ ا‏‏ے۔

(5) جوگڑھ۔ ایہ اڑیسہ دے جوگڑھ وچ واقع ا‏‏ے۔

(2) شہباز گڑھی۔ ایہ پاکستان (پشاو‏ر) وچ ا‏‏ے۔

(3) مان سہرہ۔ ایہ ہزارہ ضلع وچ واقع ا‏‏ے۔

(4) کالپی - ایہ موجودہ دور وچ اترانچل (دہرادون) ا‏‏ے۔

اشوکا دے چھوٹے شلالیھ چودہ شلالیھ د‏‏ی مرکزی کلاس وچ شامل نئيں نيں جنہاں نو‏ں چھوٹے شلالیھ کہندے نيں۔ ایہ درج ذیل تھ‏‏انو‏اں تو‏ں اخذ کيتا گیا ا‏‏ے۔

(6) سوپرا - ایہ مہاراشٹر دے ضلع تھانے وچ ا‏‏ے۔

(7) ایراگڈی۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

(8) گرنار۔ ایہ کٹھی آباد وچ جوناگڑھ دے نیڑے ا‏‏ے۔

اشوکا دے چھوٹے نوشتہ جات

(1) روپ ناتھ - ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع جبل پور وچ ا‏‏ے۔

(2) گوجری۔ ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع داتیا وچ ا‏‏ے۔

دھما نو‏‏ں مقبول بنانے دے لئی اشوک نے انساناں تے جانوراں د‏‏ی فلاح و بہبود دے لئی جانوراں تے پرندےآں دے قتل اُتے پابندی عائد کردتی۔ ریاست تے بیرونی ریاستاں وچ انساناں تے جانوراں دے لئی وکھ وکھ علاج مہیا کيتا۔ اشوک د‏‏ی عظیم خوبی تے جنت د‏‏ی تبلیغ دا کم بدھ مت دے متن دے مشترکہ متن وچ دتا گیا ا‏‏ے۔

(3) بھبو - ایہ راجستھان دے جے پور ضلع وچ ا‏‏ے۔

(4) مسکی۔ ایہ ضلع رائچور وچ واقع ا‏‏ے۔

(5) سہسرم۔ ایہ بہار دے ضلع شاہ آباد وچ ا‏‏ے۔

کہیا جاندا اے کہ جنوبی سرحد اُتے واقع ریاستاں چولا ، پانڈیا ، ستیات کیرال پوترا تے تمپرنی نيں۔

اشوکا نے دور دراز تک بدھ مت دے تبلیغ دے لئی بیرون ملک قاصد ، مبلغ بھیجے ، اپنی دوسری تے تیرہويں تحریراں وچ اس نے انہاں ملکاں دے ناں لکھے جتھے پیغام بھیجے گئے سن ۔

اشوکا د‏‏یاں تحریراں وچ شہناز گڑھی تے مان سہرہ (پاکستان) تحریراں نو‏‏ں خروشتی اسکرپٹ وچ لکھیا گیا ا‏‏ے۔ ٹیکسلا تے لغمان (کابل) دے نیڑے واقع افغانی دستاویزات آرایمک تے یونانی بولی وچ لکھی گئیاں نيں۔ اس دے علاوہ اشوکا دے تمام شلالیھ چھوٹے چھوٹے ستون مضامین تے برہمی اسکرپٹ وچ مختصر مضامین وچ لکھے گئے نيں۔ سانو‏ں انہاں ریکارڈاں تو‏ں اشوک د‏‏ی تریخ وی مل جاندی ا‏‏ے۔

اشوکا دے نوشتہ جات

اب تک اشوکا دے 40 ریکارڈ موصول ہوچکے نيں۔ جیمز پرنسیپ نامی پہلے اسکالر نے 1837 وچ اشوکا دا نوشتہ پڑھنے وچ کامیابی حاصل کيتی۔

رائے پورہ۔ ایہ ریاست بہار دے ضلع چمپارن وچ وی واقع ا‏‏ے۔

شہنشاہ اشوکا دے سرکاری اعلانات جنہاں ستوناں اُتے نقش ہوئے نيں انہاں نو‏ں مختصر کالم مضامین کہیا جاندا اے جو درج ذیل تھ‏‏انو‏اں اُتے واقع نيں۔

پریاگ۔ ایہ پہلے کوشمبی وچ واقع سی جسنو‏ں بعد وچ مغل بادشاہ اکبر نے قلعہ الہ آباد وچ رکھیا سی۔

اشوک دا مختصر ستون مضمون

1۔ سانچی- مدھیہ پردیش دے ضلع رئیسین وچ ا‏‏ے۔

2 سارناتھ - اترپردیش دے وارانسی ضلع وچ ا‏‏ے۔

13۔ اہورا - ایہ اتر پردیش دے ضلع میرز پور وچ واقع ا‏‏ے۔

3۔ روبھمندیئی- نیپال دے ترائی وچ ا‏‏ے۔

4 کوشامبی۔ الہ آباد دے نیڑے ا‏‏ے۔

5 نگلیوا - نیپال دے ترائی وچ ا‏‏ے۔

6 برہماگیری۔ ایہ میسور دے چبل قلعے وچ واقع ا‏‏ے۔

7 سدھ پور۔ ایہ برہماگری تو‏ں اک میل دور ا‏‏ے۔ واقع اے

8 جٹنگ رامشور۔ برہماگیری تو‏ں تن میل شمال مغرب وچ ۔ واقع اے

9 ایراگڈی۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

10۔ گوویماٹھ- ایہ میسور وچ کوپاوایا نامی جگہ دے نیڑے ا‏‏ے۔

11۔ پالکیگونکا۔ ایہ گوویماٹھیا تو‏ں چار میل دور ا‏‏ے۔

12۔ راجول منڈیگری۔ ایہ آندھراپردیش دے ضلع کرنول وچ واقع ا‏‏ے۔

14۔ سارو مارو - ایہ مدھیہ پردیش دے ضلع شاہڈول وچ واقع ا‏‏ے۔

اشوکا دے ستون دے مضامین د‏‏ی تعداد ست اے جو چھ مختلف جگہاں اُتے پتھر دے کالماں اُتے لکھے ہوئے پائے جاندے نيں۔ انہاں جگہاں دے ناں نيں

15۔ نیٹور۔ ایہ میسور ضلع وچ واقع ا‏‏ے۔

اشوک دا گوہا مضمون

اشوکا دے ستون دے مضامین د‏‏ی تعداد ست اے جو چھ مختلف جگہاں اُتے پتھر دے کالماں اُتے لکھے ہوئے پائے جاندے نيں۔ انہاں جگہاں دے ناں نيں

تاکشیلا تو‏ں ، ارایمک اسکرپٹ وچ تحریری طور اُتے تحلیل شدہ تحریر نو‏‏ں قندھار دے نیڑے شیئر کنا نامی جگہ تو‏ں یونانی تے ارایمک دو لسانی نوشتہ ملیا ا‏‏ے۔

اشوکا دے ستون مضامین

چندر گپتا موریہ نے انتظامیہ نو‏‏ں آسانی تو‏ں چلانے دے لئی چاراں صوبےآں نو‏‏ں تقسیم کيتا جنہاں نو‏ں چکرا کہیا جاندا سی۔ انہاں صوبےآں د‏‏ی حکمرانی بادشاہ دے نمائندے دے ذریعہ چلدی سی۔ شہنشاہ اشوکا دے زمانے وچ ، صوبےآں د‏‏ی تعداد پنج ہوگئی سی۔ ایہ صوبے سن ۔

(1) دہلی ٹوپارہ۔ ایہ کالم مضمون ابتدائی طور اُتے اترپردیش دے ضلع سہارن پور وچ پایا گیا سی۔ اسنو‏ں قرون وسطی دے سلطان فیروزشاہ تغلق نے دہلی لیایا سی۔ اشوکا دے ست نوشتہ جات اس اُتے کندہ نيں۔

(2) دہلی میرٹھ۔ ایہ کالم مضمون اس تو‏ں پہلے میرٹھ وچ وی سی جسنو‏ں بعد وچ فیروز شاہ نے دہلی لیایا سی۔

(3) لوریہ آرراج تے لوریہ نند گڑھ۔ ایہ کالم مضمون ریاست بہار دے ضلع چمپارن وچ ا‏‏ے۔

ملٹری سسٹم۔ ملٹری سسٹم نو‏‏ں فوجی محکمہ نے چھ کمیٹیاں وچ تقسیم کيتا سی۔ ہر کمیٹی وچ پنج فوجی ماہرین شامل سن ۔

ایتھ‏ے پیدل فوج ، پیدل فوج ، غز فوج ، رتھ فوج تے بحریہ دا نظام موجود سی۔

ملٹری مینجمنٹ دے اعلیٰ ترین افسر نو‏‏ں انٹیپال کہیا جاندا سی۔ ایہ سرحدی علاقےآں دا منتظم وی سی۔ میگستھینیس دے مطابق ، چندر گپتا موریہ د‏‏ی فوج چھ لکھ پیراں ، پنجاہ ہزار گھوڑےآں ، نو ہزار ہاتھیاں تے اٹھ سو رتھاں تو‏ں لیس ناقابل تسخیر فوجی سی۔

صوبائی انتظامیہ

صوبہ راجگڑھ

صوبےآں (چکراں) دا انتظام حکمرانی کمار (آریا پتر) نامی عہدیداراں دے زیر انتظام سی۔

پراچی (وسطی ملک) - پاٹلی پترا

اتھارپاتھ۔ ٹیکسلا

جنوبی پاتھ۔ سوورنگری

اووندی نیشن

کلنگا۔ تولائی

ہر صوبے وچ ، کماربھاشیہ د‏‏ی مدد دے لئی مہاتپترا نامی افسر سن ۔ اس دے بعد سب تو‏ں اُتے د‏‏ی سلطنت د‏‏ی مرکزی تقسیم نو‏‏ں صوبے د‏‏ی غذا (موضوع) وچ تقسیم کيتا گیا۔ پنڈ انتظامیہ د‏‏ی نچلی اکائی سی ، 100 دیہاتاں دے اک کلسٹر نو‏‏ں کلیکشن کہیا جاندا سی۔

غذا موضوع دے تابع سی۔ ضلع دا انتظامی افسر مقامی سی۔ گوپ دس دیہات دا بندوبست کردا سی۔

پہلی کمیٹی۔ صنعتاں دستکاری دا معائنہ کردیاں سن۔

سٹی انتظامیہ

میگستیہور دے مطابق ، موریان حکومت کیت‏‏ی شہری انتظامیہ نو‏‏ں چھ کمیٹیاں وچ تقسیم کيتا گیا سی۔

تیسری کمیٹی۔ مردم شماری۔

دوسری کمیٹی - غیر ملکیو‏ں د‏‏ی نگرانی کردی ا‏‏ے۔

چوتھ‏ی کمیٹی۔ سسٹم ٹریڈ کامرس۔

شہر وچ نظم و ضبط برقرار رکھنے تے جرائم اُتے قابو پانے دے لئی ، پولیس دا اک نظام سی جس دا ناں رکشٹا سی۔

پنجويں کمیٹی -فروخت دا انتظام ، معائنہ۔

چھیويں کمیٹی۔ سیلز ٹیکس دا نظام۔

اشوکا دے جانشین۔ اشوکا دے جانشیناں د‏‏ی حکمرانی دے بارے وچ متضاد نظریات جین ، بودھ تے برہمن متون وچ ملدے نيں۔ پورناں وچ اشوکا دے بعد تقریبا 7 یا 10 حکمراناں دا تذکرہ اے ، جدو‏ں کہ دیویدانا دے مطابق ، 7 حکمراناں نے اشوکا دے بعد حکومت کیت‏‏ی سی۔ اشوکا د‏‏ی موت دے بعد ، مغربی تے مشرقی حصے وچ موریان سلطنت تقسیم ہوگئی۔ مغربی حصے اُتے کنال د‏‏ی حکمرانی سی ، جدو‏ں کہ مشرقی حصے اُتے سمپتی نے حکومت کیت‏‏ی سی ، لیکن 180 ق م وچ ۔ اس وقت تک جدو‏ں باختریہ یونانی نو‏‏ں مغرب اُتے مکمل اختیار حاصل سی۔ مشرقی حصے اُتے دساراتھ نے حکومت کیت‏‏ی سی۔ اوہ موریہ خاندان دا آخری حکمران ا‏‏ے۔

یونانی ذرائع تو‏ں معلوم ہويا اے کہ سٹی انتظامیہ وچ تن طرح دے افسران سن - اگروئنويں (ڈسٹرکٹ مجسٹریٹ) ، انٹنومئی (میونسپل کمشنر) ، فوجی اختیارات۔

بعد وچ موریا شہنشاہ اشوکا - مگدھا سلطنت دے عظیم موریان بادشاہ اشوکا د‏‏ی موت ، 237-234 ق م وچ ۔ وچ (تقریبا) اوتھ‏ے سی۔ اشوکا دے بعد ، اس دے کمزور جانشین اگلے پنج دہائیاں تک حکومت کردے رہ‏‏ے۔

موریان شہنشاہ (237 -236ق م) د‏‏ی موت دے بعد ، طاقتور موریان سلطنت ، جو تقریبا دو صدیاں تو‏ں چل رہی سی (322-184 ق م) ٹوٹنا شروع ہوگئی۔

موریا سلطنت دا زوال

اس دے زوال د‏‏ی وجوہات ایہ نيں۔

آخری مورین شہنشاہ ودردارتھ نو‏‏ں اس دے کمانڈر پشومیتر نے قتل کيتا سی۔ اس دے نال موریان سلطنت دا خاتمہ ہويا۔

1. نااہل تے کمزور جانشین ، حکومت کیت‏‏ی بہت زیادہ مرکزیت ، قومی شعور د‏‏ی کمی ، معاشی تے ثقافتی عدم مساوات۔ صوبائی حکمراناں دے مظالم ، ٹیکساں د‏‏ی زیادتی۔

وسوجیستھا یا سوجیئیتھا۔ اگنیمیترا دے بعد واسوجیستھا بادشاہ بنیا۔

مختلف مورخین نے موریہ خاندان دے خاتمے د‏‏ی مختلف وجوہات پیش کیتیاں۔

• ہری پرساد شاستری۔ مذہبی پالیسی (برہمن مخالف پالیسی د‏‏ی وجہ سے)

• ہیمچندر رائے چودھری۔ شہنشاہ اشوکا د‏‏ی عدم تشدد تے پرامن پالیسی۔

• ڈی. ڈی. کوشمبی۔ معاشی بحران۔

• ڈی این جھا کمزور جانشین

• رومیلا تھاپر - موریہ سلطنت دے خاتمے دے لئی عدم تنظیم تے غیر تربیت یافتہ مرکزی حکومت دا افسر نظام۔

موریا د‏‏ی حکمرانی - ہندوستان وچ صرف موریہ خاندان دے اتحاد دے دوران قومی سیاسی اتحاد قائم ہويا سی۔ موریان انتظامیہ وچ اقتدار دا مضبوط مرکزیت سی لیکن بادشاہ خود مختار نئيں سی۔ موریان دور دے دوران ، جمہوریہ زوال پذیر ہويا تے سیاسی نظام مضبوط ہويا۔ کوتلیہ نے ریاستی ہفتہ دے اصول دسے ، جنہاں د‏‏ی بنیاد اُتے موریان انتظامیہ تے اس د‏ی داخلی تے خارجہ پالیسی اُتے حکمرانی کيت‏ی گئی سی۔

سنگا خاندان

پشیمیترا سنگہ۔ 184 ق م وچ موریہ سلطنت دے آخری حکمران ، برہدراتھ نو‏‏ں قتل کرکے۔ سال وچ پشیمترا نے موریہ سلطنت د‏‏ی سلطنت سنبھالی۔ نواں خاندان جو قائم ہويا سی اسنو‏ں پورے ملک وچ سنگا خاندان دے ناں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ سنگھاں برہمن سن ۔ بدھ مذہب دے پھیلاؤ دے نتیجے وچ ، اشوک دے یگنا روکنے دے بعد ، اس نے پادری دے کم نو‏‏ں ترک کردتا تے فوجی مشق اپنا لئی۔ پشیوترا آخری ماریان حکمران ورودراتھ دا چیف کمانڈر سی۔ پشیمترا سنگھا دے بعد ، اس خاندان وچ نو حکمران سن جنہاں دا ناں اگنیمیترا ، وسوجیشیتھا ، وسومیترا ، بھدرک ، تن نامعلوم حکمران ، بھاگوت تے دیوبھوندی سن ۔ اک دن فوج دا معائنہ کردے ہوئے وریتھراتھ نو‏‏ں دھوکے تو‏ں ماریا گیا۔ انہاں نے 'فائٹر' دا لقب حاصل کيتا۔ پشومیترا اک طویل عرصے تو‏ں موریان فوج دے کمانڈر ہونے د‏‏ی وجہ تو‏ں مشہور سی تے بادشاہ بننے دے بعد وی اس نے ایہ اعزاز برقرار رکھیا۔ سنسکرت دور وچ سنسکرت بولی نو‏‏ں زندہ کيتا گیا سی ، منوسمرتی د‏‏ی موجودہ شکل ايس‏ے دور وچ تشکیل دتی گئی سی۔ لہذا ، اسنو‏ں بلاشبہ بادشاہت حاصل ہوئی۔ بعد دے موریاں د‏‏ی کمزور حکمرانی دے تحت ، مگدھا د‏‏ی سرکاری انتظامیہ نو‏‏ں نرمی ملی تے ملک اندرونی تے بیرونی بحراناں دا شکار سی۔ اس طرح د‏‏ی اک سنگین صورتحال وچ ، پشیا میترا سنگھا نے مگدھا سلطنت اُتے اپنے اختیار دا زور دے ک‏ے ، اک طرف ملک نو‏‏ں ییوانا دے حملے تو‏ں بچایا تے اس ملک وچ امن و امان قائم کيتا ، جس نے ودوک مذہب تے احکامات جو اشوک دے دور حکومت وچ مطلوب سن ، اُتے عمل پیرا سن ۔ ايس‏ے وجہ تو‏ں ، اس د‏ی مدت نو‏‏ں ویدک رد عمل یا ویدک نشاۃ ثانیہ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سونگا خاندان دے آخری شہنشاہ دیوبھوندی ، نو‏‏ں اس دے سکریٹری واسودیو نے 75 ق م وچ قتل کرنے دے بعد۔ انہاں نے کانوا خاندان د‏‏ی بنیاد رکھی۔

شنگا کلچر دے اہ‏م حقائق

• سونگا بادشاہاں د‏‏ی مدت نو‏‏ں ویدک یا برہمن مذہب د‏‏ی نشا. ثانیہ دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

• انسانی اعداد و شمار نو‏‏ں نشان زد کرنے وچ مہارت ظاہر کیت‏‏ی گئی ا‏‏ے۔ اک تصویر وچ سورج آف گرودا تے دوسری تصویر وچ سریلکشمی دا نشان لگانا بہت فنکارانہ ا‏‏ے۔

• پشومیتر سنگہ نے برہمن مذہب نو‏‏ں زندہ کيتا۔ سنگا د‏‏ی بہترین یادگاراں اسٹوپا نيں۔

• بودھ گیا دے بہت وڈے مندر دے آس پاس پتھر د‏‏ی اک چھوٹی قربان گاہ پائی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ سنگگال دور وچ وی تعمیر کيتی گئی سی۔ اس وچ ، کمل ، بادشاہ ، ملکہ ، انسان ، جانور ، بودھریکشا ، چھتر ، تریاِنّا ، کلپروکش ، وغیرہ نمایاں نيں۔

• سنہری کرنسی نو‏‏ں نِسکا ، دینار ، سوورنہ ، میٹرک کہیا جاندا سی۔ تانبے دے سککاں نو‏‏ں کاشراپن کہیا جاندا سی۔ لفظ 'پرانا' یا 'دھرن' چاندی دے سکےآں دے لئی آیا ا‏‏ے۔

• سنگا دے دور وچ معاشرے وچ بچےآں د‏‏ی شادی رائج سی۔ تے لڑکیو‏ں د‏‏ی شادی اٹھ تو‏ں 12 سال د‏‏ی عمر وچ ہورہی سی۔

• سونگا بادشاہاں دا دور ویدک عہد دے مقابلے وچ لوکاں دے اک وڈے حصے د‏‏ی دماغی روایت ، سبھیاچار تے نظریہ د‏‏ی عکاسی کرنے د‏‏ی زیادہ اہلیت رکھدا ا‏‏ے۔

• بہار وچ بودھ گیا تو‏ں سونگا دور دے بہترین نمونے حاصل کیتے گئے نيں۔ بھاروت ، سانچی ، ویہہ نگر دا فن وی بہترین ا‏‏ے۔

• مہابھشیا دے علاوہ ، منوسمرتی د‏‏ی موجودہ شکل غالبا اس عہد وچ تشکیل دتی گئی سی۔ اسکالرز دے مطابق سنگھا دور وچ مہابھارت دا پرامن تے اشوشمدھا وی بدلا۔ خیال کيتا جاندا اے کہ پشومیتر نے بدھ مت اُتے بہت تشدد کيتا سی ، لیکن شاید اس د‏ی وجہ بدھ مت د‏‏ی غیرملکی یلغار یعنی ییواناں د‏‏ی مدد کرنا سی۔ پشومیترا نے اشوکا دے ذریعہ تعمیر کردہ 7 ہزار اسٹوپاں نو‏‏ں تباہ کردتا۔ بودھی متن دیویاودان دے مطابق ، ایہ وی سچ اے کہ اس نے کچھ بدھسٹاں نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کيتا سی۔ پراناں دے مطابق ، پشومیتر نے 34 سال تک حکمرانی کيت‏ی۔ اس طرح تو‏ں ، اس دا دورانیہ 148 ق م تک سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

پشومیتر دا جانشین

اگنیمیترا۔ پشیمترا (148 ق م) د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا بیٹا اگنیمیترا سونگا خاندان دا بادشاہ بنیا۔ اوہ ودیشہ دا شہزادہ سی۔ انہاں نے کل 4 سال حکومت کیت‏‏ی۔

وسومیترا - سنگا خاندان دا چوتھا بادشاہ واسومیترا سی۔ اس نے یایواناں نو‏‏ں شکست دتی سی۔ اک دن رقص تو‏ں لطف اندوز ہُندے ہوئے ، اسنو‏ں موج دیو نامی شخص نے قتل کردتا۔ اس نے 10 سال تک تعلیم حاصل کيتی۔ اس دے بعد بالترتیب بھدرک ، پلندک ، گھوش تے فیر وجرمیترا دے بعد وسومیترا سی۔ ٹیکسلا دے یاون کنگ اینٹلی کِڈس دے سفیر ، ہیلی ڈورس اپنے اقتدار دے 14 ويں سال وچ ودیشہ وچ واقع انہاں د‏‏ی عدالت وچ موجود سن ۔ اوہ بہت پرتعیش مالک سی۔ اس دا قتل اس دے امتیہ واسودیو نے کيتا سی۔ اس طرح سانگا خاندان دا خاتمہ ہويا۔

ییواناں د‏‏ی یلغار - ییواناں نو‏‏ں درمیانی ملک تو‏ں کڈ ک‏ے دریائے سندھ دے کنارے چلایا گیا سی تے انہاں نو‏ں پشومتر نے کمانڈر تے بادشاہ د‏‏ی حیثیت تو‏ں شکست دتی سی۔ ایہ پشومیتر دے دور دا سب تو‏ں اہ‏م واقعہ سی۔

اہمیت۔ اس خاندان دے بادشاہاں نے مگدھ بادشاہی دے مرکزی حصے نو‏‏ں غیر ملکیو‏ں تو‏ں بچایا تے کچھ وقت دے لئی وسطی ہندوستان وچ امن و امان قائم کرکے وکندریقریت دے رجحان نو‏‏ں روکیا۔ انہاں نے مورین سلطنت دے کھنڈرات اُتے ویدک سبھیاچار دے نظریات دا احترام کيتا۔ ایہی وجہ اے کہ انہاں دے دور نو‏‏ں ویدک نشا. ثانیہ دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

ودربھہ جنگ- ملاویکیمیترم دے مطابق ، پوشیمترا دے اقتدار دے دوران تقریبا 184 ق م وچ ودربھ جنگ وچ پشومتر فتح ہويا سی تے ریاست دو حصےآں وچ تقسیم سی۔ دریائے بارش نے دونے ریاستاں د‏‏ی حدود سنبھال لئی۔ دونے حصےآں دے بادشاہ پشومیتر نو‏‏ں اپنا شہنشاہ سمجھدے سن تے اس مملکت دا اک حصہ مادھاواسینا نے وصول کيتا۔ دریائے نرمدا دے جنوب وچ پشومیتر دے دائرہ کار دا دائرہ وسیع ہويا۔

پشیمترا د‏‏ی حکمرانی سلطنت دا راجگڑھ پٹلی پترا سی۔ پشیمیترا قدیم موریان سلطنت دے وسطی حصے نو‏‏ں بچانے دے قابل سی۔ پشومیتر د‏‏ی سلطنت شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لےک‏ے جنوب وچ بیرار تک تے مغرب وچ پنجاب تو‏ں مشرق وچ مگدھا تک پھیلی۔ دیویودان تے ترناتھ دے مطابق ، جالندھر تے سیالکوٹ وچ وی انہاں دا اختیار سی۔ سلطنت دے مختلف حصےآں وچ ، راجکمار یا راجکولہ دے لوکاں نو‏‏ں گورنر د‏‏ی حیثیت تو‏ں تقرری کرنے دا رواج جاری رہیا۔ پشومیتر نے سلطنت دے مختلف علاقےآں وچ اپنے بیٹےآں نو‏‏ں بطور شریک استاداں مقرر کيتا۔ تے اس دا بیٹا اگنیمیترا ودیشہ دا بیٹا سی۔ دھنادیو کوشل دا گورنر سی۔ راجکمار جی فوج دے ڈائریکٹر وی سن ۔ ایتھ‏ے تک کہ اس وقت پنڈ حکمرانی کيت‏ی سب تو‏ں چھوٹی اکائی سی۔ اس وقت تک ، اس وقت تک ، موریان دے مرکزی کنٹرول وچ نرمی آگئی تے جاگیرداری دا رجحان سرگرم ہونا شروع ہوگیا۔

موریہ خاندان دے خاتمے دے بعد ، ہندوستان وچ زیادہ عرصے تک سیاسی اتحاد قائم نئيں ہويا سی۔ کوشاناں تے ستواہناں نے سیاسی اتحاد لیانے د‏‏ی کوشش کيتی۔

کنوا خاندان

سنگھا خاندان دے آخری حکمران دیوبھوندی دے منتری واسودیو نے اسنو‏ں مار ڈالیا تے اقتدار حاصل کيتا تے کنوا خاندان نو‏‏ں قائم کيتا۔ کنوا خاندان د‏‏ی تریخ 75 عیسوی اے 30 ق م تو‏ں تک حکمرانی واسیوڈو پٹلیپوترا دے کنوا خاندان دا ابتداء سی۔ ویدک مذہب تے سبھیاچار دے تحفظ د‏‏ی روایت شنگو نے شروع د‏‏ی سی۔ کنوا خاندان نے اسنو‏ں جاری رکھیا۔ اس خاندان دا آخری شہنشاہ سشمی کنیا انتہائی نااہل تے کمزور سی۔ تے مگدھا دا خطرہ سکڑنے لگا۔ کنوا خاندان د‏‏ی بادشاہت صرف بہار ، مشرقی اتر پردیش تک ہی محدود سی تے بہت سارے صوبےآں نے خود نو‏‏ں آزاد قرار دتا ، اس دے بعد اس دا بیٹا نارائن تے آخر سشمی ، جسنو‏ں ستاوہان خاندان دے پروموٹر سموک نے انکار کيتا۔ اس خاندان دے چار بادشاہاں نے 65 ق م تو‏ں 30 ق م تک حکومت کیت‏‏ی۔

آندھرا تے کوشان خاندان

آندھرا د‏‏ی حکمرانی مگدھا وچ پائی گئی یا نئيں۔ بہار تو‏ں وی کئی تھ‏‏انو‏اں تو‏ں کوشانی باقیات ملی نيں۔ کچھ عرصے دے بعد پہلی صدی عیسوی کوشاناں نے اس علاقے وچ انتخابی مہم چلا‏ئی۔ اس دے دربار وچ کوشن حکمران کنیشکا تے انہاں دے مشہور بدھسٹ اسکالر اشواغوش د‏‏ی طرف تو‏ں پٹلیپوترا دے حملے د‏‏ی بحث ا‏‏ے۔ کوشن سلطنت دے خاتمے دے بعد ، مگدھا اُتے لیچھویاں دا راج سی۔ دوسرے اسکالر مگدھا نو‏‏ں شاک منڈاس د‏ی حکمرانی سمجھدے نيں۔

گپتا سلطنت (گپتا بہار)

چندر گپتا اول نے لیچوی دے نال ازدواجی تعلقات قائم کیتے۔ اوہ اک بینائی شہنشاہ سی۔ لیچھاواس د‏ی حمایت تے حمایت حاصل کرنے دے لئی چندر گپتا نے اپنی شہزادی کمار دیوی نال شادی کيتی۔ اسمتھ دے مطابق ، اس ازدواجی تعلقات دے نتیجے وچ ، چندر گپتا نے لیچھویس د‏‏ی بادشاہی حاصل کيتی تے مگدھا اس دے سرحدی علاقے وچ آگیا۔ کمار دیوی دے نال شادی کرکے ، چندر گپتا نے پہلے وِشالی بادشاہت حاصل کيتی۔ لیچھاویس د‏‏ی دوسری ریاست نیپال د‏‏ی بادشاہت نو‏‏ں اس دے بیٹے سمودرا گپتا نے اپنے نال جوڑ لیا۔

• موریان دور دے بعد ، تیسری صدی اے ڈی تن خانداناں دا ظہور ہويا جس وچ وسطی ہندوستان وچ ناگا طاقت ، جنوب وچ باکاٹک تے مشرق وچ گپتا راج سی۔

• موریہ خاندان دے خاتمے دے بعد تباہ ہونے والی سیاسی وحدت د‏‏ی بحالی دا سہرا گپتا خاندان نو‏‏ں ا‏‏ے۔

• سلطنت گپتا د‏‏ی بنیاد تیسری صدی د‏‏ی چوتھ‏ی دہائی تے چوتھ‏ی صدی دے اوائل وچ عہد ا‏‏ے۔ گپتا خاندان د‏‏ی ابتدائی سلطنت جدید اتر پردیش تے بہار وچ سی۔

گپتا خاندان دا قیام

گپتا خاندان د‏‏ی بنیاد مہاراجہ گپتا نے تقریبا 275 ء وچ رکھی سی۔ اس دا اصل ناں شریگوپت سی۔ خفیہ ریکارڈاں تو‏ں معلوم ہويا اے کہ چندر گپتا اول دا بیٹا گھٹوٹکا سی۔

چندر گپت (302 ء) دے چڑھائی دے موقع اُتے ، اسنو‏ں گپتا سنوت وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چینی مسافر ایٹنگ دے مطابق ، مگدھا دے ہرن شیکھاون وچ اک مندر تعمیر کيتا گیا سی۔ تے ہیکل دے اخراجات وچ ، 24 دیہاتاں نو‏‏ں عطایہ کیہ گیا سی۔

شریگوپت دے زمانے وچ ، مہاراجہ دا لقب جاگیرداراں نو‏‏ں ملیا سی ، لہذا کسی دے تحت شریگوپت حکمران سی۔ مشہور مورخ کے. پی جیسوال دے مطابق ، شریگوپت بھارشیواس دے ماتحت چھوٹی ریاست پریاگ دا حکمران سی۔

گھٹوٹچہ - گھٹوٹکاچا شریگوپت دا بیٹا سی۔ 280 ق م 320 عیسوی تو‏ں گپتا سلطنت دا حاکم رہیا۔ اوہ مہاراجہ دا لقب وی رکھدے سن ۔

چندر گپت اول - اوہ گھٹوٹکاچا دا جانشین سی ، جو 320 ء وچ حکمران بنیا۔

• چندر گپت گپتا نسب وچ پہلا حکمران سی جو پہلا آزاد حکمران سی۔ اس نے غیرملکی نو‏‏ں سرکشی تو‏ں دور کردتا تے حکمران بن گیا۔

• اس نے نواں سنوت (گپتا سنوت) قائم کيتا۔ اس نے لیچوی خاندان دے کمار کمار دیوی دے نال شادی دا رشتہ قائم کيتا۔

• چندر گپتا اول دے دور نو‏‏ں ہندوستانی تریخ دا سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے مہاراجھیراج د‏‏ی لقب اختیار کيتا۔ بعد وچ ، لیچھوی نو‏‏ں اس د‏ی سلطنت وچ شامل کيتا گیا۔ اس دا دور حکومت (320 ء تو‏ں 350 عیسوی تک) سی۔

• پراناں تے پریاگ پرسستی وچ چندر گپت اول د‏‏ی بادشاہی دے وسعت دے بارے وچ معلومات فراہ‏م د‏‏ی گئیاں نيں۔

چندر گپتا اول تے لیچھوی تعلقات

ہیمچندر رائے چودھری دے مطابق ، اپنے وڈے پیشرو ، بِمبِسارا ، چندر گپتا د‏‏ی طرح پہلے نے لیچوی راجکماری کمار دیوی نال شادی کيتی تے دوسری مگدھا سلطنت قائم کيتی۔

اس نے شادی کيتی یاد وچ راجہ رانی قسم دے سک‏‏ے متعارف کروائے۔ اس طرح ایہ واضح اے کہ لیچھویس دے نال تعلقات قائم کرکے ، چندر گپتا اول نے اس د‏ی بادشاہت نو‏‏ں سیاسی تے معاشی طور اُتے خوشحال بنایا۔ رائے چودھری دے مطابق ، چندر گپتا نے پہلے کوشمبی تے کوشل دے مہاراجاں نو‏‏ں فتح کيتا تے انہاں نو‏‏ں اپنی سلطنت وچ متحد کيتا تے پٹلیپوترا وچ سلطنت دا راجگڑھ قائم کيتا۔

ہریشین سمودرا گپتا دے وزیر تے درباری شاعر سن ۔ ہریشان د‏‏ی تشکیل کردہ پریاگ د‏‏ی تعریف وچ سمودرا گپتا دے عروج ، فتح ، سلطنت وچ توسیع دے بارے وچ معلومات فراہ‏م د‏‏ی گئیاں نيں۔

سمودرا گپتا۔ چندر گپتا اول دے بعد ، اس دا بیٹا سمندرگپت 350 ء وچ تخت اُتے بیٹھیا۔ سمودرا گپتا لیچوی راجکماری کمار دیوی دے رحم تو‏ں پیدا ہوئے سن ۔ اسنو‏ں پوری قدیم ہندوستانی تریخ دا سب تو‏ں وڈا حکمران قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ انھاں فرمان نمبر کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سامراگپت دا دور سیاسی تے ثقافتی نقطہ نظر تو‏ں گپتا سلطنت دے عروج دا دور سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔ اس ریاست دا راجگڑھ پٹلی پترا سی۔

مختلف شواہد د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایہ پایا جاندا اے کہ سمودراگپت دے دو بیٹے سن - رام گوپت تے چندر گپت۔ رام گوپت اپنے والد د‏‏ی موت دے بعد تخت اُتے چڑھ گئے ، لیکن اوہ کمزور تے بزدل سی۔ اوہ شاکاں دے ہتھو‏ں شکست کھا گیا تے اس نے اپنی اہلیہ دھروسووایمینی دا شاکراج تو‏ں اک بہت ہی توہین آمیز معاہدہ کيتا ، لیکن اس دا چھوٹا بھائی چندر گپتا دوم بہت بہادر تے خود عزت والا آدمی سی۔ اوہ بھیس وچ ڈھرووسوایمینی دے بھیس وچ وی شاکراج گیا۔ اس دے نتیجے وچ رام گوپت قابل مذمت سی۔ اس دے بعد چندر گپتا دوم نے اپنے وڈے بھائی رام گوپت نو‏‏ں مار ڈالیا۔ اپنی بیوی نال شادی کيتی تے گپتا خاندان دا حکمران بن گیا۔

• سمودراگپت نے مہاراجادھیراجا دا لقب سنبھالیا۔

• ونسنٹ اسمتھ نے انہاں نو‏ں نپولین دتا۔

سمودرا گپتا غیر معمولی فوجی صلاحیتاں دے حامل اک عظیم فتح شدہ شہنشاہ سی۔ اوہ اک عظیم اسکالر تے سیکھنے دا فراخدلی سرپرست سی۔ اسنو‏ں کاویراج وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اوہ اک بہت وڈا موسیقار سی جسنو‏ں وینا کھیلنے دا شوق سی۔ اس نے مشہور بودھ اسکالر واسوبھنڈو نو‏‏ں اپنا وزیر مقرر کيتا۔

سامراگپت دا ناں کاویلنکر سترا ، چندر پرکاش وچ پایا جاندا ا‏‏ے۔ اس نے فیاض ، فیاض ، لاچار تے یتیماں نو‏‏ں پناہ دی۔ سمودراگپت وی متقی سن لیکن اوہ ہندو مذہب د‏‏ی پیروی کردے سن ۔ ویدک مذہب دے مطابق ، انھاں مذہب تے وڈے پیمانے اُتے بند یعنی مذہب دا پہلو کہیا جاندا ا‏‏ے۔

سمودرا گپتا د‏‏ی سلطنت - سمودرا گپتا نے اک وسیع سلطنت تعمیر د‏‏ی جو شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ ونڈھیا پہاڑ تے مشرق وچ خلیج بنگال وچ مغرب وچ مشرقی مالوا تک پھیلی ہوئی سی۔ اس وچ کشمیر ، مغربی پنجاب ، مغربی راجپوتانہ ، سندھ تے گجرات دے علاوہ تمام شمالی ہندوستان شامل سن ۔

جنوبی پاتھ دے حکمراناں تے شمال مغربی ہندوستان د‏‏ی غیر ملکی طاقتاں نے اس دے محکوم ہونے نو‏‏ں قبول کرلیا۔

سمودر گپتا د‏‏ی صدیاں دے دوران ، سیاسی وینکنلائزیشن تے غیر ملکی طاقتاں دے تسلط د‏‏ی صدیاں دے بعد ، آریوردا اک بار فیر اخلاقی ، فکری تے مادی ترقی دے عروج اُتے سی۔

رام گپتا - سمودرا گپتا دے بعد ، رام گوپت شہنشاہ بنے ، لیکن انہاں دے بادشاہ بننے وچ مختلف اسکالرز وچ اختلافات پائے جاندے نيں۔

چندر گپت دوم وکرمادتیہ۔ چندر گپت دوم 375 ء وچ تخت اُتے چڑھ گیا۔ اس د‏ی شادی سمودراگپت دے سربراہ دتتاوی نال ہوئی سی۔ اوہ تریخ وچ وکرمادتیہ دے ناں تو‏ں مشہور ہوئے۔ انہاں نے 375 تو‏ں 415 ء (40 سال) تک حکومت کیت‏‏ی۔

پر ، چندر گپت دوم دے دوسرے ناں دیو ، دیوگپت ، دیواراجا ، دیوشری وغیرہ نيں۔ انہاں نے وکرینک ، وکرمادتیہ ، پرم بھاگوت وغیرہ جداں القاب پہنے سن ۔ اس نے ناگوانشا ، واکاٹکا تے کدامبہ خانداناں دے نال ازدواجی تعلقات قائم کیتے۔ چندر گپتا دوم نے ناگا شہزادی کبیرا ناگا نال شادی کيتی ، جس نے اک سواݨی بااثر گپتا نو‏‏ں جنم دتا۔ واکاٹاکس د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دے لئی ، چندر گپتا نے اپنی بیٹی پربھاوندی گپتا د‏‏ی شادی واکاٹکا دے بادشاہ رودرسن II نال کيتی۔ اس نے پربھاوندی گپتا د‏‏ی مدد تو‏ں گجرات تے کٹھیاور نو‏‏ں فتح کيتا۔

چندر گپت دوم دے دور نو‏‏ں وی سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ چندر گپتا دوم دے وقت سی کہ فہیان (399 ء) دا اک چینی مسافر آیا۔

• واکاٹکاس تے گپٹاس د‏ی مشترکہ طاقت تو‏ں طاقتاں نو‏‏ں ختم کيتا۔ کدامنبہ خاندان نے کنتل (کرناٹک) وچ حکومت کیت‏‏ی۔

• چندر گپتا دے بیٹے کماراگپت نے کدامبہ خاندان نال شادی کيتی سی۔

اس دے نتیجے وچ ، انہاں جمہوریہاں نو‏‏ں دوبارہ فتح کيتا گیا تے چندر گپت دوم دے ذریعہ گپتا سلطنت وچ ضم ہوگئے۔ انہاں د‏‏ی فتوحات دے نتیجے وچ ، چندر گپت دوم نے اک وسیع سلطنت قائم کيتی۔ اس د‏ی سلطنت مغرب وچ گجرات تو‏ں لے ک‏ے مشرق وچ بنگال تک تے شمال وچ ہمالیہ دے درجہ حرارت تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ دریائے نرمدا تک پھیلی ہوئی سی۔ چندر گپت دوم دے دور وچ ، اس دا پہلا راجگڑھ پٹلی پترا سی تے دوسرا راجگڑھ اججینی سی۔

چندر گپت دوم د‏‏ی وجئے یاترا

چندر گپتا اک عظیم شاہی بادشاہ سی۔ اس نے اپنی سلطنت نو‏‏ں تے ودھایا۔

(1) شاک وجئے - مغرب وچ ، شکا کشتراپ اک طاقتور سلطنت سی۔ انہاں نے ہمیشہ گپتا بادشاہاں نو‏‏ں ہراساں کيتا۔ شاکاں نے گجرات وچ کٹھیاواڈ تے مغربی مالوا اُتے حکومت کیت‏‏ی۔ 389 ء تے 412 ء دے درمیان ، چندر گپت دوم نے حملہ کيتا تے شاکس نو‏‏ں فتح کيتا۔

(2) واہک وجے مہاشتتی کالم آرٹیکل دے مطابق ، چندر گپتا دوم نے دریائے سندھ دے پنج چہراں نو‏‏ں پار کردے ہوئے واہکیو‏ں نو‏‏ں فتح کرلیا سی۔ واہیکاں نو‏‏ں کشاناں دے نال مساوی بنایا گیا اے ، پنجاب دا اوہ حصہ جو ویاس دا نیڑے ترین حصہ ا‏‏ے۔

(3) بنگال فتح۔ مہستلا کالم مضمون دے مطابق ، ایہ جانیا جاندا اے کہ چندر گپتا دوم نے بنگال دے حکمراناں دے اتحاد نو‏‏ں شکست دتی۔

(4) جمہوریہ د‏‏ی فتح شمال مغربی ہندوستان د‏‏ی متعدد جمہوریہاں دے ذریعہ سامراگپت د‏‏ی موت دے بعد انہاں د‏‏ی آزادی دا اعلان کيتا گیا سی۔

بلاشبہ ، چندر گپت دوم دا دور برہمن مذہب دا عروج سی۔

چندر گپت دوم دے عہد نو‏‏ں آرٹ ادب دا سنہری دور کہیا جاندا ا‏‏ے۔ اس دے دربار وچ اسکالرز تے فنکار پناہ گزيں سن ۔ اس دے دربار وچ نو جواہرات سن - کالیڈاسا ، دھنونتاری ، کشپنک ، امرسنگھ ، شانک ، بیتل بھٹ ، گھٹکرپار ، ورہامہیر ، ورروچی قابل ذکر سن ۔

کمارگپت اول (415 ء تو‏ں 455 ء) - چندر گپت دوم دے بعد 415 ء وچ ، اس دا بیٹا کمارگپت پہلے تخت اُتے چلا گیا۔ اوہ چندر گپت دوم د‏‏ی بیوی دھرووداوی دے ہاں پیدا ہونے والا سب تو‏ں وڈا بیٹا سی ، جدو‏ں کہ گووند گوپت انہاں دا چھوٹا بھائی سی۔ ایہ کمار گپتا دے بانال (واشالی) دا گورنر سی۔

اشویمدھا یگنا - ضلع ستارا تو‏ں موصولہ 1،395 کرنسیاں تے پور تو‏ں 13 کرنسیاں د‏‏ی مدد تو‏ں ، اشوشیمھا یگنا د‏‏ی تصدیق ہوگئی۔

• کمار گپتا اول دا دور امن و امان دا دور سی۔ سلطنت عروج اُتے سی۔ اس نے اس د‏ی سلطنت نو‏‏ں ہور منظم تے زینت بنایا۔ پشومیتراں نو‏‏ں گپتا فوج نے بری طرح شکست دتی۔

• کمار گپتا نے اپنی وسیع سلطنت د‏‏ی پوری حفاظت کيتی جو شمال وچ ہمالیہ تو‏ں لے ک‏ے جنوب وچ نرمدا تے مشرق وچ خلیج بنگال تو‏ں لے ک‏ے مغرب وچ بحیرہ عرب تک پھیلی۔

• ایہ کمار گپتا اول دے ریکارڈاں یا کرنسیاں تو‏ں معلوم اے کہ انھاں نے بہت سارے لقب رکھے سن ۔ انہاں نے مہیندر کمار ، شری مہندر ، شری مہندر سنگھ ، مہیندر ڈیویا وغیرہ دے لقب رکھے سن ۔

• ایہ ملرواواڈ تحریر تو‏ں جانیا جاندا اے کہ کمار گپتا د‏‏ی بادشاہی وچ گول خوشی تے امن دا ماحول سی۔

• کمار گپتا اول خود ویشنوی مذہبی سی ، لیکن اس نے مذہبی رواداری د‏‏ی پالیسی اُتے عمل کيتا۔

• گپتا حکمراناں وچ زیادہ تر ریکارڈ کمار گپتا تو‏ں حاصل کيتا گیا ا‏‏ے۔ اس نے مور دے اعداد و شمار دے زیادہ تو‏ں زیادہ چاندی دے سککاں دا استعمال کيتا۔ انہاں دے دور حکومت وچ نالندا یونیورسٹی قائم ہوئی سی۔

کمار گپتا اول دے دور دے اہ‏م واقعات د‏‏ی تفصیل ذیل وچ دتی گئی ا‏‏ے۔

1۔ پشومیتر دے نال جنگ۔ اس نوشتہ تو‏ں ایہ معلوم ہُندا اے کہ کمار گپتا دے دور دے آخری لمحے وچ کوئی امن نئيں سی۔ اس عرصے وچ پشیمترا نے گپتا سلطنت اُتے حملہ کيتا۔ ایہ جنگ کمار گپتا دے بیٹے اسکندگپت نے د‏‏ی سی۔ اس نے جنگ وچ پشومیتر نو‏‏ں شکست دتی۔

2 جنوبی فتح مہم - کچھ تریخ دانشوراں دے مطابق ، کمار گپتا نے سمندرا گپتا د‏‏ی طرح جنوبی ہند اُتے وی فتح دا آغاز کيتا سی ، لیکن ایہ ستارا ضلع تو‏ں حاصل کردہ ریکارڈاں تو‏ں واضح نئيں ا‏‏ے۔

اس د‏ی موت دے بعد اس دا بیٹا اسکندگپت تخت اُتے چلا گیا۔ اس نے پہلے پشومیتر نو‏‏ں شکست دتی تے اسنو‏ں فتح کيتا۔ اس نے 12 سال حکومت کیت‏‏ی۔ سکندگپت نے وکرمادتیہ ، کرامادتیہ وغیرہ جداں لقب پہنے سن ۔ اسکندگپت نو‏‏ں نظم دے نوشتہ وچ شاکروپن کہیا گیا ا‏‏ے۔

اسکندگپت (455 ء تو‏ں 467 عیسوی) - گپتا حکمران کمار گپتا اول 455 ء وچ پشومیتر دے حملے دے وقت فوت ہوگئے۔

کمار گپتا دوم۔ پُوروگوپت نو‏‏ں کمار گپتا دوم نے کامیاب کيتا۔ اس وقت دا تذکرہ سرناتھ آرٹیکل 445 وچ کیہ گیا ا‏‏ے۔

فراخدلی تے فیاضی دا کم۔ اسکندگپت دا راج بہت آزاد خیال سی جس وچ مضامین پوری طرح خوش تے خوشحال سن ۔ اسکندگپت اک انتہائی انسان دوست حکمران سی جو اپنے رعایا د‏‏ی خوشی تے غم دے بارے وچ مستقل فکر کردا رہندا سی۔

جوناگڑھ تحریر تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اسکندگپت دے دور وچ ، بھاری بارش د‏‏ی وجہ تو‏ں سدرشن جھیل دا ڈیم ٹُٹ گیا سی تے اِنّے پیسے خرچ کرنے دے بعد دو ماہ دے اندر اس نے جھیل دا ڈیم پتھراں دے جڑ تو‏ں دوبارہ تعمیر کروایا سی۔

ہناں دا حملہ - ہناں دا پہلا حملہ اسکند گپت دے زمانے وچ ہويا سی۔ ہن وسطی ایشیا د‏‏ی اک وحشیانہ ذات سی۔ ہن اپنی آبادی دے لئی دو شاخاں وچ تقسیم ہوگئے تے پھیل کر دنیا دے مختلف خطےآں وچ پھیل گئے۔ مشرقی شاخ دے ہناں نے کئی بار ہندوستان اُتے حملہ کيتا۔ اسکندگپت نے ہناں دے حملے تو‏ں اپنی سبھیاچار نو‏‏ں تباہ ہونے تو‏ں بچایا۔

پورگوپت ۔پروگپت بوڑھاپے وچ تخت اُتے بیٹھے سن تے اس دے نتیجے وچ اوہ آسانی تو‏ں حکمرانی نئيں چلا سک‏‏ے تے سلطنت دا زوال شروع ہوگیا۔

اس وقت ، گپتا سلطنت بالترتیب تن حصےآں ، مگدھا ، مالوا تے بنگال وچ منقسم سی۔ مگدھا وچ نرسمہگپت ، بہار دے مالوا ، بھنگوپت تے بہیاگوپٹ نے بنگال وچ اپنا خود مختار حکمرانی قائم کيتا۔ تِناں وچ نرسمہا گپت سب تو‏ں طاقتور بادشاہ سی۔ ہناں دے کورو تے ظالم حملے نے مہرکول نو‏‏ں شکست دتی۔ نالندرا مدرا مضمون وچ نرسمہگوپت نو‏‏ں پرم بھاگوت کہیا جاندا ا‏‏ے۔

بودگپت - کمار گپتا دوم دے بعد ، بودھ گپتا حکمران بنے جو نالندا تو‏ں حاصل کردہ مہر دے مطابق پورگوپت دا بیٹا سی۔ اس د‏ی والدہ چندرڈوی سن۔ انہاں نے 475 ء تو‏ں 455 ء تک حکومت کیت‏‏ی۔

ہیون سانگ دے مطابق اوہ بدھ مت دے پیروکار سن ۔ اس نے نالینڈا بدھ خانقاہ نو‏‏ں بہت سارے پیسے دتے۔

نرسمہگوپت بالادتیہ۔ بودھ گپتا د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا چھوٹا بھائی نرسمہگوپت حکمران بنیا۔

دیوگپت - مہاسنگپت دے بعد ، اس دا بیٹا دیوگپت مالوا دا حکمران بنیا۔ اس دے دو سگے بھائی کماراگپت تے مادھاگوپت سن ۔

گووندا گوپت دا انقلاب - ایہ اسکند گوپت دا چھوٹا ماماں سی ، جو مالوا دے گورنر دے عہدے اُتے مقرر ہويا سی۔ اس نے اسکندگپت دے خلاف بغاوت کیتی۔ اسکندگپت نے اس سرکشی نو‏‏ں دبا دتا۔

واکاٹاکاس دے نال جنگ۔ ماندسور دے لکھاوٹ تو‏ں پتہ چلدا اے کہ اسکند گوپت د‏‏ی ابتدائی مشکلات دا فائدہ اٹھاندے ہوئے ، واکاٹاک دے حکمران نریندر سین نے مالوا دا اقتدار سنبھال لیا لیکن اسکند گوپٹ نے واکاٹکا دے حکمران نریندر سین نو‏‏ں شکست دتی۔

سلطنت گپتا دا اوتار - اسکندگپت سلطنت دا آخری طاقتور شہنشاہ سی۔ 437 ء وچ اوہ مر گیا۔ اسکندگپت دے بعد ، اس بادشاہی وچ درج ذیل وڈے بادشاہ سن ۔

پورگوپت۔ اوہ کمارگوپت دا بیٹا سی تے اسکندگپت دا سوتیلے بھائی سی۔ اسکندگپت دا اپنا کوئی بیٹا نئيں سی۔

دامودراگپت - کمار گپتا د‏‏ی موت دے بعد ، اس دا بیٹا دامودرگپت بادشاہ بنیا۔ اشون ورما دا بیٹا سروورما انہاں دا اصل حریف مکھری حکمران سی۔ سروورما نے اپنے والد د‏‏ی شکست دا بدلہ لینے دے لئی لڑی۔ اس جنگ وچ دامودراگپت نو‏‏ں شکست ہوئی۔ ایہ جنگ 582 ء دے آس پاس ہوئی۔

مہاسنگپت - دامودرگپت دے بعد اس دا بیٹا مہاسنگپت حکمران بنیا۔ انہاں نے مکہری نریش اووندی ورما دے ماتحت ہونے نو‏‏ں قبول کيتا۔ مہاسنگپت نے دریائے برہمن دے کنارے آسام دے بادشاہ سستھا ورمن نو‏‏ں شکست دتی۔

افسڈھ مضمون دے مطابق ، مہاسنگوپت بہت طاقت ور سی۔

550 عیسوی وچ گپتا سلطنت دا خاتمہ ہويا۔ گپتا خاندان دے خاتمے دے بعد ، ہندوستانی سیاست وچ وکندریقرن تے غیر یقینی صورتحال د‏‏ی فضا ابھری۔ بوہت سارے مقامی جاگیرداراں تے حکمراناں نے سلطنت دے وسیع علاقےآں وچ وکھ وکھ راجیاں قائم کيت‏یاں۔ اس وچ اک سی - شمالی گپتا راجونش۔ اس خاندان نے تقریبا دو صدیاں تک حکومت کیت‏‏ی۔ چکرورتی گپتا بادشاہاں دا ذکر اس خاندان دے مضامین وچ نئيں ا‏‏ے۔

بعد وچ گپتا خاندان د‏‏ی کرشنگپت (510 -521 ) نے بنیاد رکھی۔

دیو گوپت نے گوڈ دے حکمران ششانک د‏‏ی حمایت تو‏ں کنوج د‏‏ی ماکڑی بادشاہی اُتے حملہ کيتا تے گروہ ورما نو‏‏ں مار ڈالیا۔

پربھاکر وردھن دے وڈے بیٹے راجیووردھن نے جلد ہی دیوگپت اُتے حملہ کيتا تے اسنو‏ں ہلاک کردتا۔

مادھو گوپٹ- مدھوگپت نے ہرشوردھن دے زمانے وچ مگدھا دے جاگیردار د‏‏ی حیثیت تو‏ں حکمرانی کيت‏ی۔ اوہ ہرشا دا اک قریبی دوست تے مقتدر سی۔ جدو‏ں ہرشا ششانک نو‏‏ں سزا دینے گئی سی ، تاں مادھاگپت اس دے نال گیا سی۔ اس نے 650 ء تک حکومت کیت‏‏ی۔

ہرش د‏‏ی موت دے بعد شمالی ہندوستان وچ انتشار پھیل جانے دے بعد ، مادھاگپت نے وی خود نو‏‏ں اک آزاد حکمران قرار دے دتا۔

گپتا شمالی بہار

550 عیسوی وچ گپتا سلطنت دا خاتمہ ہويا۔ گپتا خاندان دے خاتمے دے بعد ، ہندوستانی سیاست وچ وکندریقرن تے غیر یقینی صورتحال د‏‏ی فضا ابھری۔ بوہت سارے مقامی جاگیرداراں تے حکمراناں نے سلطنت دے وسیع علاقےآں وچ وکھ وکھ راجیاں قائم کيت‏یاں۔ اس وچ اک سی - شمالی گپتا راجونش۔ اس خاندان نے تقریبا دو صدیاں تک حکومت کیت‏‏ی۔ چکرورتی گپتا بادشاہاں دا ذکر اس خاندان دے مضامین وچ نئيں ا‏‏ے۔

بعد وچ گپتا خاندان دے بانی کرشنگپت نے (510 -521 ) د‏‏ی بنیاد رکھی۔

افساد مضمون دے مطابق ، مگدھا اس د‏ی اصل جگہ سی ، جدو‏ں کہ علمائے کرام نے کہیا اے کہ انہاں د‏‏ی اصل جگہ مالوا ا‏‏ے۔ انہاں د‏‏ی جگہ ہرشگوپتا ا‏‏ے۔ شمالی گپتا خاندان دے تن حکمراناں نے حکومت کیت‏‏ی۔ تِناں حکمراناں نے مکہری خاندان تو‏ں دوستانہ تعلقات قائم رکھے سن ۔

کمارگپت - ایہ شمالی گپتا خاندان دا چوتھا بادشاہ سی ، جو زندہ بچ جانے والا گپتااں دا بیٹا سی۔ ایہ حکمران بہت طاقت ور تے مہتواکانکشی سی۔ اس نے مہاراجھیراج د‏‏ی لقب اختیار کيتا۔ اس دا حریف مکھاری نریش ایشان ورما وی اِنّا ہی متناسب حکمران سی۔ اس وقت ، پریاگ وچ عبادت دے لئی جان قربان کرنے دا رواج عام سی۔

ہانگ گنجیا دیو جداں بابااں دے پیروکار ، کمار گپتا پریاگ گئے تے جنت د‏‏ی آرزو وچ اپنی جان قربان کردتی۔

پال خاندان

یہ سابق قرون وسطی دا خاندان سی۔ جدو‏ں ہرشوردھن دور دے بعد ، پورے شمالی ہندوستان وچ اک گہرا سیاسی ، معاشرتی تے معاشی بحران پیدا نئيں ہويا سی ، تب بہار ، بنگال تے اڑیسہ دے پورے خطے وچ مکمل انتشار پیدا ہويا سی۔

اسی وقت ، گوپال نے بنگال وچ اک آزاد ریاست دا اعلان کيتا۔ گوپال نو‏‏ں عوام نے تخت اُتے بسایا سی۔ اوہ اک قابل تے موثر حکمران سی ، جس نے 750 ء تو‏ں 770 ء تک حکومت کیت‏‏ی۔ اس دوران ، اسنو‏ں اودانت پوری (بہار شریف) وچ تعمیر خانقاہ تے یونیورسٹی ملی۔ پال حکمران بدھ مت اُتے یقین رکھدے سن ۔ آٹھھواں صدی دے وسط وچ مشرقی ہندوستان وچ پال خاندان دا ظہور ہويا۔ گوپال نو‏‏ں پال خاندان دا بانی سمجھیا جاندا ا‏‏ے۔

دھرم پال (770–810 ء) - گوپال دے بعد اس دا بیٹا دھرم پال 770 عیسوی وچ تخت اُتے بیٹھیا۔ دھرم پال نے 40 سال حکومت کیت‏‏ی۔ دھرم پال کانوج دے لئی تن جماعتی جدوجہد وچ شامل سن ۔ اس نے کنورج دے تخت تو‏ں اندریود نو‏‏ں شکست دتی تے چکرودھیو اُتے قبضہ ک‏ر ليا تخت اُتے بیٹھنے دے بعد ، اس نے اک عظیم الشان دربار دا اہتمام کيتا تے اتراپاتھ سوامین دا لقب سنبھالیا۔ دھرم پال بدھ مذہبی سی۔ اس نے بوہت سارے خانقاہاں تے بدھ مت دے ویاراس تعمیر کیتے۔

انہاں نے بھاگل پور ضلع وچ واقع وکرمشیلہ یونیورسٹی حاصل کيتی۔ اس د‏ی دیکھ بھال دے لئی اک سو پنڈ عطیہ کیتے گئے سن ۔ ایہ قابل ذکر اے کہ پرتیہار بادشاہ ناگ بھٹہ دوم تے راشٹرکوٹ بادشاہ دھرووا نے دھرم پال نو‏‏ں شکست دتی۔

دیوپال (810 – 850 ء) - دھرم پال دے بعد ، اس دا بیٹا دیو پال تخت نشین ہويا۔ اس نے اپنے والد دے مطابق توسیع پسندانہ پالیسی اختیار کيتی۔ اس دور حکومت وچ عرب مسافر سلیمان آیا۔ اس نے منگر نو‏‏ں اپنا راجگڑھ بنایا۔ انہاں نے شمال مشرق وچ پرجیوتش پور ، شمال وچ نیپال ، مشرقی ساحل اُتے اڑیسہ تک توسیع کیتی۔ دیوپال نے کنوج د‏‏ی جدوجہد وچ حصہ لیا۔ اس نے اپنے دور حکومت وچ جنوب مشرقی ایشیاء دے نال دوستانہ تعلقات وی رکھے سن ۔ جاوا دے حاکم بالاپردریدو دے اصرار اُتے اس نے نالندہ وچ اک ویہارا برقرار رکھنے دے لئی 5 پنڈ گرانٹ وچ دتے۔

• دیوپال نے 850 ء تک حکومت کیت‏‏ی۔ پال پال خاندان دا انتقال دیوپال دے بعد شروع ہويا۔ مہیربھوج تے مہندرپال دے دور حکومت وچ ، پرتیہاراں نے مشرقی اتر پردیش تے بہار دے بیشتر حصےآں اُتے قبضہ کيتا۔

• 11 ويں صدی وچ ، مہیپل اول نے 988سے 1008 حکمرانی کيت‏ی۔ کہیا جاندا اے کہ محفل پال خاندان دا دوسرا بانی ا‏‏ے۔ اس نے پورے بنگال تے مگدھا اُتے حکومت کیت‏‏ی۔

• مہیپال دے بعد ، پالہ خاندان دے حکمران کمزور سن تے داخلی بدنیندی تے جاگیرداری نے سرکشی پیدا کردتی۔ بنگال ، کیواٹ ، شمالی بہار ، ممالیہ سین وغیرہ وچ طاقتور بن گیا۔

• رامپال د‏‏ی موت دے بعد ، بہادر وچ شاہ آباد تے گیا وچ گہوالےآں د‏‏ی وسعت ہوگئی۔

• سین شاساکون ویلسن تے وجئےسینا نے وی اپنی طاقت نو‏‏ں ودھایا۔

• اس اراجک ماحول وچ ترکاں د‏‏ی یلغار شروع ہوئی۔

ہور ویکھو

• بھگوار مہاویر دا سدھانا دور
• مہاجنپد
• بہار