بمبھور
| بمبھور Banbhore
| |||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
بمبھور (Bhambore)، پاکستان دے ضلع ٹھٹا وچ واقع اک قدیم شہر سی جیہدی تاریخ پہلی صدی قبل مسیح تک اے۔ شہر دے کھنڈرات این-5 نیشنل ہائی وے اُتے کراچی دے مشرق وچ واقع نیں۔
2004ء وچ محکمہ آثارِ قدیمہ و عجائب گھر حکومت پاکستان نے اس مقام نوں یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ مقامات دی فہرست وچ شامل کرن لئی پیش کیتا سی۔
مقام
سودھوبمبھور گھارو کریک دے شمالی کنارے اُتے کراچی دے مشرق وچ تقریبن 65 کلومیٹر (40 میل) ضلع ٹھٹھا وچ واقع اے۔
کچھ ماہرین آثار قدیمہ تے تاریخ دان بمبھور نوں تاریخی شہر دیبل کہندے نیں، جیہنوں محمد بن قاسم نے راجا داہر نوں شکست دیݨ توں بعد 711ء-712ء وچ فتح کیتا سی۔ پَر ہجے تَک اس گَل دی تصدیق نئیں ہو سکی۔
بمبھور بندرگاہ
سودھوبمبھور بندرگاہ قرون وسطا دے اک ساحلی شہر دی اہم بندرگاہ سی۔ سیرامک تے دھاتی اشیاء درامد ہُندیاں سی تے ایہ ایک صنعتی تے تجارتی مرکز وی سی۔
آثار قدیمہ
سودھوبمبھور دے کھنڈرات دا پہلا مطالعہ 1930ء وچ آرکیالوجی سروے آف انڈیا دے سپرنٹنڈنٹ، این جی موجمدار نے کیتا سی جو علم الآثار دے ماہر سی۔ اوہناں نے مختلف جگہاں اُتے کھدائی کرکے تحقیقی رپورٹ لکھی سی۔ 1951ء تے 1958ء وچ ایتھے کھدائی دا سِلسلہ دوبارہ شروع ہویا جو 1962ء تَک جاری رہیا۔ اس کھدائی دے نتیجے وچ اک شاندار قلعہ بند بستی دے آثار مِݪے۔[۱]مشرقی حِصے وچ اک مسیت دے کھنڈرات موجود نیں جیہناں اُتے فتح دیبل دے سوݪاں سال بعد 727ء عیسوی دا ایک کتبہ موجود اے، جو اس خِطے دیاں ابتدائی مسیتاں دی بہترین محفوظ مثال دی نشاندہی کردا اے۔ مسیت دی باقیات 1960ء وچ دریافت ہوئیاں سی۔
ماہرین آثار قدیمہ دے مطابق اس دور وچ بمبھور دا شمار خوش حال ریاستاں وچ ہُندا سی۔ ایتھے ہاتھی دند دی دنیا دی سبھ توں قدیم تے وڈی صنعت دا، اک غیرملکی جریدے دی رپورٹ توں پتا چلیا، جیہدے درج اے کہ ماہرین آثارِ قدیمہ نوں 2100 سال قدیم شہر بمبھور دا دورہ کردے ہوئے قدیم دور دی ہاتھی دند دی نقاشی (IVORY CARVING) دا انکشاف ہویا۔ 800 سال پراݨی اس ورک شاپ وِچوں 40 کلو گرام وزنی ہاتھی دند دے ٹکڑے اس قدیم شہر دے کھنڈرات توں برآمد ہوئے نیں، اس جگہ کھدائی کرن واݪے مزدوراں نے اوہناں نوں لاپرواہی ناݪ باہر کڈھ کے سٹ دِتا سی۔ یونیورسٹی آف بولوگنا دے آثار قدیمہ دے ماہر Simon Mantellini دے مطابق تلاش کرن واݪےآں نوں ہُݨ تَک ہاتھی دند دیاں بݨیاں ہوئیاں چیزاں نئیں مِݪیاں، جو چیز دریافت ہوئی اے اوہ اک بہت وڈی کارپنٹری دا کچرا اے۔ رپورٹ دے مطابق اس مقام اُتے Trench 9 دی کھدائی دا آغاز 2017ء وچ ہویا۔ کَم دا آغاز صوبائی محکمہ ثقافت و آثارِ قدیمہ تے اٹلی دے محکمہ خارجہ دے اشتراک ناݪ کیتا گیا تے ایہدے وچ کیتھولک یونیورسٹی آف سیکر ڈیپارٹ میلان دا اشتراک وی شامل سی۔ پروفیسر مینٹلنی نے، جو کہ خود بڑے ماہرِ آثارِ قدیمہ تے سرامکس دے ماہر نیں، اپݨے ساتھیاں دے ناݪ ایہناں آثار اُتے تحقیق کیتی۔ اوہناں دا کہݨا اے کہ’’ ایہ بلاشبہ ہُݨ تک دریافت ہوݨ واݪی ہاتھی دند دی ورکشاپس وچ سَبھ توں وڈی ورکشاپ اے۔ ہاتھی دند دی ساخت توں ایہ اندازہ لاؤݨا اوکھا نئیں کہ ایہ ورکشاپ اسلامی دور وچ قائم کیتی گئی سی۔‘‘[۲] ’’ایہ محض اک آغاز اے تے یقینن ایہ ورکشاپ اک وڈے صنعتی علاقے دا اک چھوٹا جیا حِصہ اے‘‘۔ ماہرینِ آثارِ قدیمہ دا ایہ وی کہݨا اے کہ ہاتھی دند دا کوئی ایہجا ذخیرہ تے ایہجی ورکشاپ دنیا وچ کِتے ہور موجود نئیں۔ ایہ اپݨی نوعیت دی اچھوتی دریافت اے۔ بمبھور دے متعلق خیال کیتا جاندا اے کہ ایہ ہڑپا دے مقابلے وچ جدید شہر اے جو کہ پہلی صدی عیسوی توں قبل آباد ہویا اے۔ ایہ شہر کراچی دے مشرق وچ 65 کلومیٹر دور دریائے انڈس دے دہانے اُتے واقع اے۔ بمبھور شہر سیتھائی پارتھیائی عہد (Scytho-Parthian Period) وچ قائم ہویا تے ہندو، بدھ ادوار توں ہُندا ہویا اسلامی دور تک تیرہویں صدی وچ برباد ہوݨ تَک آباد رہیا۔ بمبھور دی جغرافیائی پوزیشن دی وجہ توں اس شہر نوں قدیم زمانے وچ تجارتی مرکز دی حیثیت حاصل سی۔ بمبھور دے مقام اُتے 14000 مربع میٹر اُتے محیط اک وڈے قلعے دے آثار وی موجود نیں۔ پراݨیاں دریافتاں وچ چار دیواری دے اندر بݨے اس شہر توں علاوہ مختلف عمارتاں تے گݪیاں وی دریافت ہوئیاں نیں۔ اس شہر نوں ازمنہ وسطی وچ اسلام دے فروغ دے حوالے ناݪ اہم ابتدائی مقام قرار دِتا جاندا اے۔
یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ
سودھو2004ء وچ محکمہ آثارِ قدیمہ تے عجائب گھر حکومتِ پاکستان نے اس مقام نوں یونیسکو عالمی ثقافتی ورثہ مقامات دی فہرست وچ شامل کرن لئٰ پیش کیتا۔