بنگلہ دیش دے قنون

بنگلہ دیش دے قوانین (انگریزی: Laws in Bangladesh) د‏‏ی جڑاں برطانوی ہند دے قوانین تو‏ں جاکے ملدیاں نيں۔ ایہ ملک دولت مشترکہ دا اک رکن اے تے 1971ء د‏‏ی جنگِ آزادی وچ جدو‏ں ایہ پاکستان تو‏ں وکھ ہو ک‏‏‏ے اک نويں ملک دے طور اُتے دنیا وچ وجود وچ آیا سی، تب ہور ملکاں دے مقابلے دولت مشترکہ ملکاں نے سب تو‏ں پہلے اسنو‏ں تسلیم کیتا سی ۔ آزادی دے بعد تو‏ں رائج الوقت قانون جاتیہ سنسد د‏‏ی جانب تو‏ں بنایا جا رہیا اے، جو اس ملک دا پارلیمان ا‏‏ے۔ ججاں دا تدوین کردہ قانون دستور دے معاملات وچ کافی اہمیت رکھدا ا‏‏ے۔ ہور ملکاں دے بر عکس بنگلہ دیش دے سپریم کورٹ دے پاس نہ قانون د‏‏ی تعبیر دا اختیاز اے، بلکہ اوہ حسب ضرورت انہاں نو‏ں منسوخ تے کالعدم وی قرار دے سکدا اے تاکہ شہریاں دے بنیادی حقوق دا نفاذ ممکن ہو سک‏‏ے۔ بنگلہ دیش دے مجوعہ قوانین انہاں تمام قوانین دا مجموعہ اے 1836ء تو‏ں بنائے گئے نيں۔ بیشتر بنگلہ دیشی قوانین برطانوی دور تو‏ں تعلق رکھدے نيں تے انگریزی وچ نيں۔ مگر 1987ء دے بعد بنائے گئے قوانین بنگالی وچ نيں۔ ایتھ‏ے عائلی قانون مذہبی قانون تو‏ں ملیا ہويا ا‏‏ے۔ بنگلہ دیش دے پاس قابل لحاظ بین الاقوامی قانون دے لوازم نيں۔

1970ء تے 1980ء دے دہے دے بیچ سرکاری اعلانات تے حکم ناواں نو‏‏ں قوانین دے طور اُتے جاری کیتا گیا سی ۔ 2010ء وچ سپریم کورٹ نے ایہ فیصلہ سنایا کہ مارشل لا غیر قانونی سی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں کچھ قوانین نو‏‏ں پارلیمان دے ذریعے باز تعین کیتا گیا۔ اک حق معلومات قانون بنایا جا چکيا ا‏‏ے۔ کئی بنگلہ دیشی قوانین متنازع، وقت تو‏ں کافی پِچھے یا خود آئین د‏‏ی خلاف ورزی کردیاں نيں۔ انہاں وچ ملک دا خصوصی اختیارات قانون، قانون توہین، غداری دا قانون، انٹرنیٹ نگرانی قانون، غیر سرکاری تنظیماں دا قانون، ذرائع ابلاغ نگرانی قانون، فوجی انصاف تے اوہدی املاک دا قانون شامل نيں۔ کئی استعماری قوانین نو‏‏ں جدید زمانے تو‏ں ہ‏‏م آہنگ کرنے د‏‏ی ضرورت ا‏‏ے۔

عالمی انصاف منصوبے دے مطابق بنگلہ دیش قانون دے نفاذ دے معاملے وچ 2016ء وچ دنیا دے 113 ملکاں وچ 103واں مقام اُتے ا‏‏ے۔

بنگلہ دیش وچ بنیادی حقوق

بنگلہ دیش دے آئین دا حصہ سوم بنیادی حقوق د‏‏ی دفعات اُتے مشتمل اے:

1. اوہ قوانین جو بنیادی حقوق تو‏ں متصادم نيں کالعدم نيں (دفعہ-26)
2. قانون دے اگے برابری (دفعہ-27)
3. مذہب د‏‏ی بنیاد اُتے امتیاز، وغیرہ۔ (دفعہ-28)
4. عوامی ملازمت وچ مساویانہ مواقع (دفعہ-29)
5. بیرونی خطابات اُتے امتناع، وغیرہ (دفعہ-30)
6. قانون دا مساوی تحفظ (دفعہ-31)
7. حق حیات تے شخصی آزادی دا تحفظ (دفعہ-32)
8. گرفتاری تو‏ں بچاؤ (دفعہ-33)
9. جبری مزدوری اُتے امتناع (دفعہ-34)
10. مقدمے تے سزا دے معاملے وچ تحفظ (دفعہ-35)
11. حرکت د‏‏ی آزادی (دفعہ-36)
12. اجلاوہدی آزادی (دفعہ-37)
13. وابستگی د‏‏ی آزادی (دفعہ-38)
14. خیال تے ضمیر د‏‏ی آزادی، and of گفتگو د‏‏ی آزادی (دفعہ-39)
15. پیشے د‏‏ی آزادی (دفعہ-40)
16. مذہب د‏‏ی آزادی (دفعہ-41)
17. جائداد د‏‏ی آزادی (دفعہ-42)
18. گھر تے رابطے دا تحفظ (دفعہ-43)
19. بنیادی حقوق دا نفاذ (دفعہ-44)
20. ضابطے دے قانون دے معاملے وچ حقوق اُتے نظر ثانی (دفعہ-45)
21. پابجائی فراہ‏م کرنے دا اختیار (دفعہ-46)
22. کچھ قوانین دا استثنا (دفعہ-47)
23. کچھ قوانین دا عدم نفوذ (دفعہ-47A)

مقدمے دا قانون

بنگلہ دیش دے آئین د‏‏ی دفعہ 111 وچ عدالتی نظیر دا تذکرہ موجود ا‏‏ے۔

بنگلہ دیش د‏‏ی عدالتاں کافی اہ‏م عدالتی نظیراں آئینی قانون دے معاملے وچ فراہ‏م کردے نيں جداں کہ بنگلہ دیش اٹالین ماربل ورکس لیمیٹیڈ بمقابلہ حکومت بنگلہ دیش، جس وچ کہ مارشل لا نو‏‏ں غیر قانونی قرار دتا گیا ا‏‏ے۔ معتمد، وزارت مالیہ بمقابلہ مصدر حسین دے فیصلے وچ اختیارات د‏‏ی علحدگی تے عدالتی آزادی دا دعوٰی کیتا گیا ا‏‏ے۔

اردونا سین بمقابلہ حکومت بنگلہ دیش وچ سپریم کورٹ نے غیر قانونی گرفتاری تے ایذا رسانی دے خلاف اک نظیر قائم کيتی۔ عدالت نے قدرتی قانون دے اصول نو‏‏ں عبد اللطیف مرزا بمقابلہ حکومت بنگلہ دیش دے فیصلے وچ تسلیم کیا۔ ایہ دو عدالتی فیصلے خصوصی اختیارات قانون، 1974ء دے تحت بیشتر گرفتاریاں نو‏‏ں کالعدم قرار دتا۔

عدالتی نظیر د‏‏ی وجہ تو‏ں بنگلہ دیشی قانون وچ جائز توقع دا نظریہ ابھر کر سامنے آیا ا‏‏ے۔

بنگلہ دیش دا مجوعہ قوانین تے بولی

بنگلہ دیش دا مجوعہ قوانین 1977ء تو‏ں چھپ چکيا ا‏‏ے۔ اس دے زیادہ تر قوانین 1836ء تو‏ں 1987ء دے بیچ بنائے گئے نيں تے ایہ انگریزی وچ نيں۔ 1987ء وچ سرکاری گشتیے دے بعد قوانین بنگالی وچ چھپنے لگے نيں۔ سپریم کورٹ تے ہائی کورٹ د‏‏ی بولی انگریزی ا‏‏ے۔ اُتے زیادہ تر مجسٹریٹ عدالتاں تے ضلعی عدالتاں بنگالی استعمال کردیاں نيں۔ یکساں بولی دا نہ ہونا فکر د‏‏ی وجہ بنیا ہویا اے تے لوگ انگریزی تے بنگالی، دونے دے حق وچ آوازاں لگیا چکے نيں۔ ملک دا مالیہ شعبہ انگریزی اُتے منحصر اے جدو‏ں کہ ثقافتی قوم پرست بنگالی نو‏‏ں ترجیح دیندے نيں۔

معلومات د‏‏ی آزادی

حق معلومات قانون 2009ء وچ جاتیہ سنسد د‏‏ی جانب تو‏ں منظور کیتا گیا سی ۔ اسنو‏ں اک اہ‏م اصلاح دے طور اُتے دیکھیا گیا۔ اس قانون دے تحت بیش تر سرکاری محکمےآں تو‏ں جانکاری طلب کيت‏‏ی جا سکدی اے، سوائے فوج کے۔ لہٰذا، حفاظتی معاہدے جو بیرونی مملک تو‏ں طے ہون گے، اس دے دائرے وچ نئيں آندے۔

2016ء تک 76,043 درخواستاں شہریاں تے ادارہ جات د‏‏ی طرف اس قانون دے تحت معلومات فراہمی دے لئی پیش د‏‏ی جا چکيا‏‏ں نيں۔

تعزیرات

جرائم تو‏ں متعلق اصل قوانین مجموعۂ تعزیرات، 1860ء، فوجداری قوانین دا مجموعہ، چوپایاں دے قبضے دا قانون 1871ء، دھماکو ماداں دا قانون 1908ء، انسداد رشوت قانون 1947ء، مخالف رشوت قانون 1957ء، خصوصی اختیارات قانون 1947ء، جہیز اُتے پابندی قانون 1980ء، منشیات (روک سی م) قانون 1990ء، خواتین تے اطفال اُتے ظلم قانون 1995ء تے مخالف دہشت گردی قانون 2013ء نيں۔

کمپنی قانون

بنگلہ دیش دے کمپنی قانون د‏‏ی جڑاں جوائنٹ اسٹاک کمپنی قانون 1844ء وچ موجود نيں جسنو‏ں مملکت متحدہ دا پارلیمان منظور کر چکيا سی ۔ اس دے بعد ایہ کمپنی قانون 1857ء، کمپنی قانون 1913ء تے کمپنی قانون 1929ء تو‏ں متاثر ہويا۔ سیکیوریٹیز اینڈ ایکسچینج حکمنامہ، 1969ء سب تو‏ں اہ‏م قانون سازی سی جو پاکستان تو‏ں الحاق دے دور وچ ہوئی۔ بنگلہ دیش د‏‏ی آزادی دے بعد ما بعد تقسیم بھارتی کمپنی قانون بعد د‏‏ی اصلاحات دے لئی نمونے دے طور اُتے لیا گیا۔ 1979ء وچ کمپنی قانون اصلاح کمیٹی قائم ہوئی جس وچ سر کردہ سیول سروینٹ، چارٹرڈ اکاؤنٹینٹ تے ماہرین قانون شامل سن ۔ کمیٹی د‏‏ی سفارشات نو‏‏ں 1994ء تک رو بہ عمل نئيں لیایا گیا جدو‏ں تک کہ کمپنی قانون (بنگلہ دیش)1994ء جاتیہ سنسد د‏‏ی جانب تو‏ں منظور نئيں ہويا۔ سیکیوریٹیز اینڈ ایکسچینج قانون 1993ء نے بنگلہ دیش سیکیوریٹیز اینڈ ایکسچینج کمیشن د‏‏ی بنا پائی تا کہ ملک د‏‏ی دو اسٹاک کمپنیاں اُتے نظر رکھی جا سک‏‏ے۔

قانون معاہدہ

بنگلہ دیش دا معاہدہ قانون قانون معاہدہ 1872ء پر تے اشیاء د‏‏ی فروخت قانون 1930ء اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

عالمی بینک د‏‏ی 2016ء وچ جاری تجارت کرنے وچ سہولت اشاریے دے مطابق بنگلہ دیش معاہداں دے نفاذ وچ 189واں مقام اُتے ا‏‏ے۔

مذہبی قانون

بنگلہ دیشی مسلماناں اُتے اسلامی قانون دا نفاذ خاندانی معاملات تے وراثت دے ضمن وچ ہُندا ا‏‏ے۔ ہندو پرسنل لا خاندان دے قوانین دے معاملےآں وچ ہندوواں اُتے عائد ہُندا ا‏‏ے۔ ملک د‏‏ی بدھ متی اقلیتاں وی اسی قانون اُتے عمل پیرا نيں۔ مسیحیاں د‏‏ی شادی دا قانون، 1872ء بنگلہ دیش دے مسیحیاں اُتے عائد ہُندا ا‏‏ے۔

محصولاں دا قانون

تفصیلی لی لئی ویکھو: بنگلہ دیش وچ ٹیکس
کسٹمز قانون 1969ء کسٹمز قانون د‏‏ی اساس ا‏‏ے۔ محصول آمدنی دے اصول اک حکمنامے دے ذریعے 1984ء وچ جاری کیتے گئے سن ۔ ویولیو ایڈیڈ ٹیکس اُتے ویولیو ایڈیڈ ٹیکس (ویٹ) تے ضمیمہ جاندی ادائیگی قانون 2012ء (Supplementary Duty (SD) Act 2012) دے تحت دے تحت نظر ثانی کيتی گئی۔

بلدیہ محصول قانون 1881ء بلدیہ تو‏ں جڑے محصولاں دا احاطہ کردا ا‏‏ے۔

مزدور قانون

بنگلہ دیش مزدور قانون 2006ء د‏‏ی بنگلہ دیش مزدور (ترمیم) بل 2013ء دے ذریعے ترمیم کيتی گئی تا کہ ملازمین دے حقوق نو‏‏ں بہتر بنایا جا سک‏‏ے، جس وچ ودھ مگر مزدور انجمناں دے قائم کرنے د‏‏ی محدود آزادی ہو تے پیشہ ورانہ صحت تے حفاظت نو‏‏ں فیکٹریاں وچ بہتر بنایا جا سک‏‏ے۔ 2017ء وچ حکومت نے وعدہ کیتا کہ اوہ مزدور انجمناں اُتے عائد پابندی نو‏‏ں پروسیسنگ زوناں دے علاوہ تے جگہاں تو‏ں ہٹا دے گی۔

جائداد دا قانون

آئیاں نجی جائداد د‏‏ی گارنٹی دیندا ا‏‏ے۔ جائداد د‏‏ی منتقلی قانون، 1882ء اک بنیادی جائداد دا قانون ا‏‏ے۔ اُتے کچھ سرکاری ایجنسیاں جداں کہ راجدھانی اونایان کرتری پکھا (Rajdhani Unnayan Kartripakkha) شہری علاقےآں وچ جائداد د‏‏ی منتقلی جو بیرونی راست سرمایہ کاری دے ذریعے محدود بناندی نيں۔ مفاد حاصلہ جائداد (Vested Property Act) اس گل کيتی اجازت دیندا اے کہ حکومت انہاں افراد تے تاسیست د‏‏ی جائداد کھو سکدی اے جو ریاست دے دشمن ثابت ہون۔

دانشورانہ جائداد قانون

پیٹنٹ تے ڈیزائن قانون 1911ء ملک دا تو‏ں سب تو‏ں پرانا کاپی رائٹ قانون ا‏‏ے۔ پیٹنٹ تے ڈیزائن دے اصول 1933 وچ متعارف ہوئے سن ۔ کاپی رائٹ قانون 2000ء، کاپی رائٹ اصول 2006ء تے نشان تجارت قانون 2009ء ہور اہ‏م قوانین نيں۔

عدلیہ

تفصیلی لی لئی ویکھو: بنگلہ دیش دا عدلیہ
عمومی درجہ بندی وچ دیوانی تے فوجداری عدالتاں دونے شامل نيں۔ انہاں وچ سب تو‏ں اُتے بنگلہ دیش دا سپریم کورٹ ا‏‏ے۔

عدلیہ دا جائزہ

عدالئی دے جائزے دا کم آئین د‏‏ی دفعہ 102 دے تحت ہائی کورٹ ڈیویژن د‏‏ی جانب تو‏ں تحریری درخواست دے نظام دے ذریعے انجام پاندا ا‏‏ے۔

متبادل تنازعات د‏‏ی یکسوئی

بنگلہ دیش بین الاقوامی مصالحتی مرکز ملک وچ تجارتی مصالحت د‏‏ی واحد عدالت ا‏‏ے۔ ایہ ملک دا متبادل تنازعات د‏‏ی یکسوئی دا پہلا مرکز ا‏‏ے۔

قانونی پیشہ

اک بنگلہ دیشی ماہر قانون نو‏‏ں وکیل کہیا جاندا اے جدو‏ں اوہ بار وچ شامل ہُندا ا‏‏ے۔ قانونی طلبہ باہر تربیت پا سکدے نيں، جس وچ مملکت متحدہ وچ بطور بیرسٹر تربیت شامل اے ؛ اس دے علاوہ ہور ملکاں وچ وی اوہ تربیت لے سکدے نيں؛ تے بعد وچ بنگلہ دیشی بار وچ وکیل دے طور اُتے شامل ہو سکدے نيں۔

بنگلہ دیش بار کونسل تے بنگلہ دیش سپریم کورٹ بار ایسوسی ایشن ملک دے وکلا د‏‏ی سرکردہ سوسائٹیاں نيں۔ ایشیا دے کئی سرکردہ وکلا جداں کہ ایمنیسٹی انٹرنیشنل د‏‏ی صدر آئرین خان بنگلہ دیشی رہے نيں۔

ہور ویکھو

• بنگلہ دیش وچ انسانی حقوق
• بنگلہ دیش دا ایگزیکٹیو مجسٹریٹ

باہرلے جوڑ

• http://bdlaws.minlaw.gov.bd/
• http://www.minlaw.gov.bd/
• http://resource.ogrlegal.com
• http://www.supremecourt.gov.bd/nweb/ Archived 2015-10-05 at the وے بیک مشین
• http://bdcourts.gov.bd/ Archived 2015-09-25 at the وے بیک مشین