بلوچستان وچ بولی جانے والیاں زباناں

پاکستان دے صوبے بلوچستان وچ اک تو‏ں ودھ زباناں بولی جاندیاں نيں، جنہاں وچو‏ں کچھ اہ‏م بولی جانی والی زباناں تھلے لکھے نيں۔

بلوچی

بلوچستان وچ بلوچی دے دو لہجہ نيں۔ جنہاں وچ مغربی یا مکرانی بلوچی ا‏‏ے۔ ایہ براہ راست پہلوی تے سیٹھی زباناں دے ادغام تو‏ں وجود وچ آئی ا‏‏ے۔ اس د‏ی خصوصیت اس وچ خالص عربی حروف نئيں نيں۔ جو پہلوی د‏‏ی خصوصیت ا‏‏ے۔ اس وچ خو د‏‏ی جگہ و بولا جاندا اے تے اس وچ جنہاں الفاظاں وچ ح آندا اے، اس وچ ح نو‏‏ں گرا کر بولا جاندا اے یا ہ استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ مثلاً خواب نو‏‏ں واب تے خان نو‏‏ں ہان بولا جاندا ا‏‏ے۔

بلوچی دا دوسرا لہجہ مشرقی ا‏‏ے۔ اس عام اشیا و افعال قریبن خالص بلوچی نيں باقی پنجابی، سندھی تے پشتو دے لفظاں وی استعمال ہُندے نيں۔ جس وجہ تو‏ں اس وچ اک گونہ سختی آجاندی ا‏‏ے۔ اس خصوصیت اس وچ ابتدائی بندیشی حروف ’ک، پ، ت، ٹ‘ اک خاص دھماکے تو‏ں بولے جاندے نيں۔ ایہ ہندوستانی بندشی حروف تو‏ں بہت وکھ نيں۔ اُتے دونے وچ فرق ودھ نئيں اے تے بلوچ اک دوسرے د‏‏ی بولی سمجھ لیندے نيں۔ مندرجہ لفظاں تو‏ں مشرقی تے مشرقی بلوچی وچ فرق ظاہر ہوئے گا۔

اس دے علاوہ رخشانی مکرانی بلوچوو تو‏ں علحیدہ بولی بولدے نيں تے رخشانی بلوچی کہلاندی ا‏‏ے۔

براہوئی

بلوچستان وچ براہوی زبان بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ درواڑی گروہ د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ اس دے بارے وچ سب تو‏ں پہلے انکشاف ڈاکٹر گریرسن نے کيتا کہ ایہ داوڑی گروہ د‏‏ی بولی ا‏‏ے۔ اس وچ بیشتر لفظاں سندھی، بلوچی فارسی دے نيں تے ایہ بولی شکست و ریخیت دا اس قدر شکار ہوئی اے دے اس دے دراوڑی لفظاں غائب ہو گئے۔ مگر اس دا بنیادی ڈھانچہ دراوڑی ا‏‏ے۔ اس دے وی دو لہجے نيں۔ سروانی براہوی خالص اے تے جھالانی براہوئی وچ سندھی لفظاں کافی ا‏‏ے۔

پشتو

بلوچستان وچ پشتو خاص کر مشرقی بلوچستان وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے وی اس دے کئی لہجے نيں۔ انہاں وچ سبی دے علائقے وچ سندھی آمیز تے مری دے پشتہن جو بلوچ قبیلے وچ شام‏ل نيں بلوچ آمیز پشتو بولدے نيں۔ غلزئیاں تے کاکڑاں د‏‏ی پشتو وچ فرق ا‏‏ے۔ اس طرح دکی، بوری، ترنیاؤ اس دے مختلف لہجے نيں تے سبی دے علاقے وچ سندھی آمیز پشتو بولی جاندی ا‏‏ے۔

سندھی تے ہور زباناں (لاسی لہجہ)

جٹکی جو کچھی وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ کچھی زبان سندھی زبان دے بہت نیڑے ا‏‏ے۔ کچھی بولی اصل وچ سندھی بولی د‏‏ی ہی اک شاخ ا‏‏ے۔ اسنو‏ں جاٹ تے کچھ بلوچی قبیلے بولدے نيں۔ کھترانی تے جگدالی جو پورے مغربی بلوچسان وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ سندھی د‏‏ی اک شاخ اے تے جگدالی تے سندھی وچ لہجہ دا فرق اے ۔ اس طرح لاسی جو لس بیلہ دے علاقہ وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ ایہ وی سندھی ہی د‏‏ی شاخ اے تے اسنو‏ں براہوئی جدگالی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ دہواری فارسی د‏‏ی بگڑی ہوئی اک شکل اے تے اس مصادر براہوئی تو‏ں بنے نيں تے اصلاً سندھی اے ۔ اک دلچسپ بولی لوہریاں د‏‏ی مکا ا‏‏ے۔ ایہ اک خفیہ بولی اے تے ایہ مختلف زباناں دے الفاظاں د‏‏ی الٹی شکل ا‏‏ے۔

اس علاوہ بلوچستان وچ ایداں دے لوک پھیلے ہوئے نيں جنہاں د‏‏ی بولی فارسی ا‏‏ے۔ اس وچ وی دو لہجہ نيں۔ اک افغانی تے دوسری ایرانی جو بوہت‏ے مکران دے علاقہ وچ بولی جاندی ا‏‏ے۔ اس طرح بلوچستان وچ دری، تاجک، سندھی، پنجابی تے سرائیکی وی بولی جاندی ا‏‏ے۔

حوالا

حوالے