ایڈز
ایڈز اک روگ اے جیہڑا وائرس نال پھیلدا اے تے پنڈے دے بچاؤ پربندھک ناں تباہ کردندا اے تے پنڈے چ کسے وی روگ تاں بچن دتی ہمت نئاں ریندی۔ محصولی کسرمناعی متلازمہ، ایڈز علامات تے اثرات دے مجموعہ نوں کہندے نيں جو ایچ آئی وی وائرس لا زکاموائرساں مثلا زکاماک بار جسم وچ داخل ہوجاندا اے تاں فیر ہمیشہ (کم ازکم موجودہ وقت وچ ) دے لئی جسم وچ ہی رہندا اے۔ فیر آہستہ آہستہ ایہ جسم وچ اپنی تعداد تے تخریب کاری وچ اضافہ کردا چلاجاندا اے۔ سب توں زیادہ نقصان ایہ خون دے سفید خلیات نوں پہنچاندا اے جنہاں دا سائنسی ناں T-خلیہ اے، انہاں سفید خلیات نوں CD4 خلیات وی کہیا جاندا اے جس دی وجہ بعد وچ ذکر کيتی جائے گی۔
جب ایہ ایڈز وائرس، خون دے CD4 خلیات نوں مستقل ماردا تے ختم کردا رہے تاں انسانی جسم وچ انہاں دی تعداد کم توں کم ہُندی چلی جاندی اے تے ايسے دی وجہ توں انسان وچ بیماریاں دے خلاف قوت مدافعت ختم ہوجاندی اے کیونجے سفید خلیات دی CD4 قسم مدافعتی نظام وچ بہت اہم کردار رکھنی اے تے جدوں ایہ وائرس دے باعث ختم ہوجاندے نيں تاں جسم دی مدافعت وی ختم ہوجاندی اے۔ عام طور انسانی جسم وچ انہاں دی تعداد لگ بھگ اک ہزار تک ہُندی اے تے جدوں ایہ HIV دی وجہ توں کم ہوئے کے 200 تک رہ جائے تاں اس شخص نوں ایڈز دا مریض تشخیص کر دتا جاندا اے ۔
ایڈز دی وجہ کیتا اے ؟
سودھوایچ آئی وی وائرس اے کہ آہستہ آہستہ مدافعتی نظام دے خلیات اُتے حملہ اے۔ جداں کہ ایچ آئی وی آہستہ آہستہ انہاں خلیات نوں پہنچنے والے نقصانات، جسم دی انفیکشن، جو اس بند دے خلاف جنگ وچ مشکلات دا سامنا کرنا پئے گا دے زیادہ خطرے توں دوچار ہوئے جاندا اے۔ ایہ بہت اعلیٰ درجے دی ایچ آئی وی دے انفیکشن دے نقطہ اُتے اے کہ اک شخص نوں ایڈز توں کہیا جاندا اے۔ جے چھڈ علاج کئی سال تک دس دے ارد گرد، اس توں پہلے ایچ آئی وی دے مدافعتی نظام نوں نقصان پہنچیا کافی اے ایڈز دے لئی تیار کرنے دے لئی کر سکدے نيں۔
ایڈز تے ایچ آئی وی وچ فرق
سودھو- HIV اک انفیکشن (عدوی) اے جو ايسے ناں دے HIV وائرس دے جسم وچ داخل ہوجانے دی وجہ توں پیدا ہُندا اے۔ ایچ آئی وی دا وائرس مستقل جسم وچ رہ جاکی قوت مدافعت وچ کمی واقع ہُندی چلی جاندی اے
- AIDS اس وقت کہیا جاندا اے کہ جدوں HIV دا وائرس یا انفیکشن (عدوی) جسم وچ موجود ہوئے تے نال ہی نال درج ذیل وچوں کوئی علامت پھی پائی جاندی ہو
- ٹی خلیات دی تعداد 200 تک یا اس توں کم ہوئے جائے
- کوئی ایسا عدوی جسم نوں بیمار دے دے جو عام حالت وچ جسم دی قوت مدافعت توں ختم کیتا جاسکدا اے تے صرف قوت مدافعت دی کمی دی وجہ توں ہی بیماری پیدا کردا اے، مثلا چند قسماں دے پھیپڑاں دے عدوی، اکھ دے عدوی، حلا نطاقی یا زونا (herpes zoster)، چند قسماں دے سرطان جداں kaposi sarcoma وغیرہ۔
ایڈز نوں ایويں سمجھ لیجیئے کہ ایہ اک اپنی انتہا اُتے پہنچیا ہويا HIV عدوی (انفیکشن) اے جو جسم دی بیماریاں دے خلاف قوت مدافعت اس قدر کم کردیندا اے کہ فیر اوہ جراثیم وی جو عام طورپر بیماری پیدا کرنے دے قابل نئيں ہُندے، بیماریاں پیدا کرنا شروع کردیندے نيں کیونجے ایچ آئی وی دی وجہ توں خون دے T-خلیات اس حد تک کم ہوچکے ہُندے نيں کہ انہاں کمزور جراثیماں دا مقابلہ وی نئيں کرپاندے۔
اشارات و علامات
سودھوایتھے اک گل کيتی وضاحت اشد ضروری اے کہ
- علامات توں مراد کِسے مرض دے اوہ اثرات ہُندے نيں جو مریض محسوس کردا اے تے اس دی شکایت ہُندی اے، اسنوں انگریزی وچ Symptoms کہیا جاندا اے۔ اس بارے وچ تفصیلی مضمون علامات (Symptoms) اُتے ویکھو
- اشارات توں مراد کِسے مرض دے اوہ اثرات ہُندے نيں جو مریض محسوس نئيں کرجاندا بلکہ طبیب (Doctor) مریض دے طبی معائنے اُتے معلوم کردا اے۔ اس بارے وچ تفصیلی مضمون اشارات (Signs) ویکھو
ایڈز اک خطرناک مرض اے جس توں بچاؤ دی ہرتدبیر کرنا لازم اے۔ گو کہ ایڈز دا معالجہ فراہم کیہ جاسکدا اے جو متاثرہ فرد دی زندگی نوں سہل بنا سکدا اے، اس دی طوالت وچ کچھ اضافہ کر سکدا اے لیکن اس مرض دی حالے تک کوئی یقینی شفاء نئيں دریافت کيتی جاسکی، ہاں حیاتی طرزیات، سالماندی حیاتیات تے وراثی ہندس دی مدد توں چند نہایت موثر تے بالکل نويں انداز توں بنائی گئی چند ادویات مثلا DNA ویکسین دی آزمائش خاصی کامیاب رہی اے مگر حالے تک ایہ تمام کم تحقیقی تے تجرباتی مراحل وچ اے تے اس نويں تے جدید ٹیکنالوجی دی مدد توں بنائے گئے طریقہء علاج جس نوں وراثی معالجہ دے زمرے وچ رکھیا جاندا، دی مدد توں جلد ہی ایڈز دا کامیاب تے مکمل علاج دریافت کیتے جانے دی امیداں ودھ گئی نيں۔
- اس دی علامات مختلف افراد وچ مختلف مل سکدیاں نيں جنہاں وچ اہم ایہ نيں۔
- ہوئے سکدا اے کہ کوئی علامت یا مرض دا اشارہ تے تکلیف ظاہر ہی نہ ہوئے۔ لیکن عام طور اُتے HIV دے عدوی دے (ایڈز) دے مختلف علامات و اشارات ملدے نيں جنہاں دی شددت مرض دے عرصہ تے مریض دی جسمانی حالت دے مطابق مختلف ہوسکدیاں نيں
- مدافعتی نظام دے کمی دے باعث پیدا ہونے والے ایداں دے امراض جنہاں دا انسانی جسم عام طور اُتے مقابلہ کر کے محفوظ رہندا اے اوہ وی بیماریاں پیدا کردے نيں
- لمفی عقداں (lymph nodes) متورم ہوجانا یعنی ودھ جانا
- بخار، سردی دا لگنیا تے پسینہء شب (سوندے وچ پسینہ)
- دست
- وزن وچ کمی
- کھانسی تے سانس وچ تنگی
- مستقل تھکاوٹ
- جلد اُتے زخم (جو مناعہ دی کمی دے باعث ہُندے نيں)
- مختلف قسماں دے نمونیائی امراض
- اکھاں وچ دھندلاہٹ تے سردرد
HIV کِداں جسم وچ داخل ہُندا اے ؟
سودھوقابل اطمنان گل اے کہ ایڈز وائرس یعنی HIV ہور وبائی (عدوی) امراض دی طرح کِسے متاثرہ شخص دے نیڑے ہونے، گل کرنے، اسنوں چھونے یا اس دی استعمال کردہ چیزاں نوں ہتھ لگانے توں جسم وچ داخل نئيں ہوجاندا۔ اس دے جسم وچ داخل ہونے دے اہم اسباب ایہ نيں۔ زیادہ تر محققاں دا خیال اے کہ ایچ آئی وی وائرس دا آغاز ویہويں صدی وچ شمالی افریقہ دے علاقہ سحارہ توں شروع ہويا۔ لیکن ہن ایہ پوری دنیا وچ پھیل چکيا اے تے اک اندازہ دے مطابق اس وقت پوری دنیا وچ تن کروڑ چھیاسی لکھ افراد اس مرض وچ مبتلا نيں۔ جنوری 2006ء وچ اقوام متحدہ تے عالمی صحت دی تنظیم (World Health Organization) دے مشترکہ اعداد و شمار دے مطابق 5 جون 1981ء وچ ایڈز دی جانکاری دے بعد توں اس وقت تک تقریباً 2 کروڑ پنجاہ لکھ افراد ہلاک ہوئے چکے تاے۔ صرف 2005ء وچ ایڈز توں 24 لکھ توں 33 لکھ افراد ہلاک ہوئے جنہاں وچوں 5 لکھ ستر ہزار بچے تاے۔ انہاں وچوں اک تہائی اموات صرف سہارا دے افریقی علاقہ وچ ہوئے رہیاں نيں جس توں معاشیات توں لے کے افرادی قوت تک ہر شعبہ نوں متاثر ہوئے رہیا اے۔ مدافعتی ادویات (Antiretroviral) مدد گار نيں لیکن انہاں ادویات تک رسائی تمام ملکاں وچ ممکن نئيں اے۔
- مرداں تے عورتاں دے جنسی اعضاء توں ہونے والے سیال افرازات (اخراجات) یا رطوبتاں، یعنی مرداں وچ نظفہ (semen) تے عورتاں وچ مھبلی افراز (الف دے تھلے زیر—ifraz) جس نوں انگریزی وچ vaginal secretion کہندے نيں
- متاثرہ شخص دے خون توں لمس
- لعاب (saliva) یعنی آب دھن یا تھوک (جفت گیری دے دوران وچ بوسے) توں اس دے لگ جانے دے شواہد نئيں ملدے
- حقنہ (انجکشن) دی سوئی دا مشترکہ استعمال سے
- نقل الدم (blood transfusion) توں (جے خون چڑھانے توں پہلے اس دی پڑتال وچ کوتاہی کيتی گئی ہو)
- متاثرہ عورتاں اسنوں اپنے بچےآں نوں دوران وچ حمل، دوران وچ ولادت یا بعد وچ پیدائش دُدھ دے ذریعہ منتقل کرسکدیاں نيں