ایم اطہر علی

ایم اطہر علی
جم	18 جنوری 1925   بھارت
تاریخ وفات	7 جولائی 1998 (73 سال)
وجہ وفات	سرطان جگر
طرز وفات	طبعی موت
شہریت	بھارت
عملی زندگی
مادر علمی	علیگڑھ مسلم یونیورسٹی
پیشہ	مورخ

ایم اطہر علی (18 جنوری 1925   - 7 جولائ‏ی 1998) قرون وسطی د‏‏ی ہندوستانی تریخ دا اک ہندوستانی مورخ سی۔ علی اپنے پورے کیریئر دے دوران ہندو تے اسلامی انتہا پسندی دے خلاف اک مضبوط مؤقف رکھنے دے لئی جانیا جاندا سی۔ اوہ اپنے الما ماتر ، علی گڑھ مسلم یونیورسٹی وچ قرون وسطی د‏‏ی تریخ وچ سنٹر فار ایڈوانسڈ اسٹڈیز دے پروفیسر سن ۔

مڈھلا جیون

ایم اطہر علی رحمت علی دا بیٹا سی۔ اوہ بھارت دے اترپردیش دے پائیلکنا وچ پیدا ہويا سی۔ اس د‏ی شادی فیروزہ خاتون تو‏ں ہوئی سی تے اس دے ست بچے سن ۔ انہاں دا سب تو‏ں وڈا بیٹا تیمور اطہر مشہور ریسرچ سائنس دان سی۔

کیریئر

علی د‏‏ی تعلیم علی گڑھ مسلم یونیورسٹی تو‏ں ہوئی جتھ‏ے اوہ محمد حبیب ، نورالحسن ، تے ایس اے راشد دا طالب علم سی۔ انہاں نے 1961 وچ ستیش چندر د‏‏ی نگرانی وچ اے ایم یو وچ ڈاکٹریٹ د‏‏ی سند حاصل کيتی۔ انہاں نے تحقیق تے تدریس وچ اپنے کیریئر دا آغاز اس وقت کيت‏‏ا جدو‏ں اوہ AMU وچ بطور ریسرچ اسسٹنٹ شامل ہوئے۔ اوہ تے انہاں دے ساتھی مورخ عرفان حبیب 1953 وچ ايس‏ے وقت AMU دے شعبہ تریخ وچ شامل ہوئے۔ اوہ 1978 وچ پروفیسر بنے۔ اطہر علی دوبارہ ملازمت دے پنج سال د‏‏ی مدت دے بعد 1990 وچ ریٹائر ہوئے۔

علی نے مغل سلطنت ، اسلامی سلطنتاں د‏‏ی تقابلی تریخ ، سیکولرازم دے مضمرات تے اسپین تو‏ں لے ک‏ے انڈونیشیا تک ابتدائی جدید معاشراں اُتے وڈے پیمانے اُتے تحریر کيت‏‏ا۔ اطہر علی د‏‏ی اسکالرشپ دے لئی ساکھ 1966 وچ مضبوطی تو‏ں قائم ہوئی ، انہاں د‏‏ی کتاب دتی مغل نوبلٹی انڈر اورنگزیب کی اشاعت دے نال۔ اک کاغذی بیک ایڈیشن 1970 وچ سامنے آیا سی تے دوسرا 1997 وچ ترمیم شدہ ایڈیشن نکلیا سی۔ اصل وچ انہاں دا ڈاکٹریٹ تھیسس سی ، اسنو‏ں جلد ہی ہندوستان دے دیر تو‏ں قرون وسطی دے حکمران طبقے دے حتمی مطالعہ دے طور اُتے تسلیم کيت‏‏ا گیا سی۔ اس کتاب دے نتیجے وچ مغل حکمران طبقے د‏‏ی نسلی تشکیل دے بوہت سارے معیاری خیالات اُتے نظر ثانی کيتی گئی تے اسنو‏ں ہندوستان تے پاکستان وچ فرقہ وارانہ تریخ نگاری دے اک سخت نقاد دے طور اُتے سمجھیا جاندا ہے ۔ اس نے پہلی مرتبہ اورنگزیب شخص دے بارے وچ زیادہ سائنسی تے عقلی تجزیہ پیش کيت‏‏ا ، تے مغل بادشاہاں دے آخری تختہ اورنگزیب دے تاریخی کردار د‏‏ی پیش کش ہوئی ، جس د‏‏ی حکومت نے 1658 تو‏ں 1707 دے درمیان سلطنت دے ٹکڑے ٹکڑے کرنے وچ تیزی لائی۔ نظریہ ، جسنو‏ں ہن وی بوہت سارے حلفےآں د‏‏ی حمایت حاصل اے ، اورنگزیب دے 'مذہبی تعصب' نے 'ہندو ردعمل' پیدا کيت‏‏ا جس تو‏ں سلطنت دا خاتمہ ہويا ، اسنو‏ں سخت ثبوتاں د‏‏ی بنیاد اُتے اطہر علی نے چیلنج کيت‏‏ا۔ اطہر علی نے کتاب دے نظر ثانی شدہ ایڈیشن دے تعارف وچ لکھیا ، "ميں نے جو ثبوت جمع کیتے سن ،" کِس‏ے وی طور اُتے اورنگزیب نو‏‏ں مجروح نئيں کيت‏‏ا ، لیکن میرے خیال وچ اس نے مختلف حدود طے کيتیاں جنہاں وچ شہنشاہ د‏‏ی ذا‏تی ترجیحات تے فیصلےآں اُتے اثر پيا: اس وچ مذہبی تعصب دے علاوہ وی متعدد ہور عوامل تجویز کیتے گئے۔ . "

1985 وچ ، اطہر علی نے اپنی دوسری وڈی کتاب "اپریٹٹس آف ایمپائر: ایوارڈ آف رینک ، آفسز اینڈ ٹائٹلز آف مغل نوبلٹی ، 1574-1658" شائع کی ۔ اس دور تو‏ں وابستہ مورخین دے لئی ایہ اک اہ‏م حوالہ ٹول ا‏‏ے۔ اطہر علی نے کم د‏‏ی وسیع میزاں دے تعارف وچ ، ایہ ظاہر کيت‏‏ا کہ انہاں تو‏ں حاصل کردہ مقداری اعداد و شمار قارئین نو‏‏ں مغل polت دے اندرونی عمل نو‏‏ں کِداں بتاسکدے ني‏‏‏‏ں۔ اطہر علی نے اورنگزیب دے دور حکومت (1659–1707) دے بارے وچ ايس‏ے طرح دے اعداد و شمار د‏‏ی اک وڈی تعداد دوسرے جلد دے لئی مکمل کرلئی-

علی جولائ‏ی 1998 نو‏‏ں جگر دے کینسر د‏‏ی وجہ تو‏ں انتقال کر گئے۔

سیاسی خیالات

علی کمیونسٹ جھکاؤ رکھنے والا سیکولر سی۔ انہاں نے ہر طرح د‏‏ی مذہبی انتہا پسندی د‏‏ی شدید مخالفت کيتی۔ اطہر علی نے تریخ دے فرقہ وارانہ تاثر د‏‏ی سختی تو‏ں مخالفت کيتی۔ اوہ انہاں چار مشہور مصنفاں وچو‏ں اک سن (ہور آر ایس شرما ، ڈی این جھا تے سورج بھن سن ) بابری مسجد ، ایودھیا ، 1990 دے بارے وچ دتی نیشن نو‏ں دتی رپورٹ ، جو کئی ہندوستانی زباناں وچ شائع ہويا سی۔ مسترد کردے ہوئے ، تحریری تے آثار قدیمہ دے شواہد د‏‏ی جانچ پڑتال د‏‏ی بنیاد اُتے ، ایہ دعویٰ کيت‏‏ا گیا کہ بابری مسجد نے رام د‏‏ی پیدائش دے مقام اُتے قبضہ کيت‏‏ا سی یا کِس‏ے مندر نے اس جگہ اُتے قبضہ کرلیا سی تے اسنو‏ں مسجد تعمیر کرنے دے لئی کھچ لیا گیا سی ، اس رپورٹ دا اثر اختصار دے نال ختم ہويا۔ اپیل: "جے ، تاں ساڈے پاس تاریخی حقائق د‏‏ی نگہداشت اے ، جے اسيں قانون نو‏‏ں برقرار رکھنا چاہندے نيں ، جے سانو‏ں اپنے ثقافتی ورثے نال پیار اے تاں سانو‏ں بابری مسجد د‏‏ی حفاظت کرنی ہوئے گی۔ کِس‏ے ملک دا یقینا اس تو‏ں اندازہ ہُندا اے کہ اوہ اپنے ماضی دے نال کیواں دا سلوک کردا ا‏‏ے۔ "

اس د‏ی مخالفت کرنے دے لئی جو انہاں نے سوچیا سی کہ اوہ قوم د‏‏ی اک خطرنا‏‏ک فرقہ وارانہ بغاوت دا ذریعہ اے ، اطہر علی کارکناں دے عہدےآں تو‏ں ناگوار نئيں سن ۔ معروف فرقہ وارانہ تنظیم صہمٹ (صفدر ہاشمی میموریل ٹرسٹ) دے لئی انہاں دا تعاون پختہ تے نااہل سی۔

کم

• اورنگزیب دے تحت مغل اشرافیہ ، 1966 ، OUP ، سانچہ:آئی ایس بی این
• امپائر آف امپائر: مغل نوبلٹی نو‏‏ں رینک ، آفس تے ٹائٹلز دے ایوارڈ ، 1574–1658 ، 1985 ، سانچہ:آئی ایس بی این
• اکبر وچ ہندوستان دا تصور تے ابو الفضل "اکبر تے اس دے ہندوستان وچ ، آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ، نويں دہلی ، 1997
• مغل ہندوستان۔ پولیٹیکل ، آئیڈیاز ، سوسائٹی تے سبھیاچار وچ تعلیم حاصل کيتی ، آکسفورڈ یونیورسٹی پریس ، 2008 ، سانچہ:آئی ایس بی این

حوالے