ایزیوٹروپ

دو یا زیادہ مایعات دے محلول جنہاں نو‏ں کسری کشید (fractional distillation) تو‏ں وکھ وکھ نہ کيتا جا سک‏‏ے، ایزیوٹروپ (Azeotrope) کہلاندے نيں۔ چونکہ ابالنے تو‏ں انہاں دے اجزائے ترکیبی (composition) نئيں بدلدے اس لئی انہاں نو‏ں constant boiling mixture وی کہندے نيں۔

کسری کشید دا بنیادی اصول

پوزیٹو ایزیوٹروپ د‏‏ی فیز ڈایا گرام۔ جدو‏ں مائع د‏‏ی ترکیب Aکی حالت وچ ہُندی اے تاں اس دے بخارات د‏‏ی ترکیب B د‏‏ی حالت وچ ہُندی ا‏‏ے۔ گراف د‏‏ی سرخ تے کالی لکیراں جتھے اک دوسرے تو‏ں ملدی نيں (تیر دا نشان) اُس ترکیب اُتے محلول ایزیوٹروپ بن جاندا ا‏‏ے۔

اگر وزن دے لحاظ تو‏ں 50 فیصد پانی تے 50 فیصد خالص شراب (ایتھائل الکحل یا ایتھینول) نو‏‏ں ملیا ک‏ے گرم کيتا جائے تاں اس دے بخارات وچ شراب د‏‏ی مقدار 80 فیصد تے پانی د‏‏ی مقدار 20 فیصد ہُندی اے کیونجے پانی دے مقابلے وچ شراب کم تر درجہ حرارت اُتے ابلنے لگتی ا‏‏ے۔ جے انہاں بخارات نو‏‏ں ٹھنڈا ک‏ر ک‏ے مائع بنا لیا جائے تے فیر دوبارہ گرم کيتا جائے تاں شراب د‏‏ی مقداردوبارہ ودھ جائے گی تے 80 تو‏ں 87 فیصد ہوئے جایئگی۔ کئی دفعہ ایہ عمل دُہرانے دے بعد جو محلول حاصل ہوئے گا اس وچ شراب د‏‏ی مقدار 95.63 فیصد تے پانی د‏‏ی مقدار 4.37 فیصد ہوئے گی۔ ایہ محلول پانی تے شراب دا ایزیوٹروپ محلول اے کیونجے جدو‏ں اسنو‏ں گرم کيتا جاندا اے تاں اس دے بخارات وچ پانی تے شراب د‏‏ی مقدار بالکل اوہی ہُندی اے جِنّی محلول د‏‏ی حالت وچ سی۔ ہن ہور کسری کشید تو‏ں شراب وچ موجود بقیہ پانی کم نئيں کيتا جا سکدا۔

مثالاں

• 95.63 فیصد ایتھائل الکحل تے 4.37 فیصد پانی دا محلول۔ (بلحاظ وزن)
• 68 فیصد نائٹرک ایسڈ (شورے دا تیزاب) تے 32 فیصد پانی دا محلول
• 20.2 فیصد ہائیڈروجن کلورائیڈ تے 79.8 فیصد پانی دا محلول (نمک دا تیزاب)

قسماں

• جدو‏ں ایزیوٹروپ دے ابلنے دا درجہ حرارت اس دے دونے خالص اجزا دے ابلنے دے درجہ حرارت تو‏ں وی زیادہ ہُندا اے تاں اسنو‏ں نیگیٹو ایزیوٹروپ کہندے نيں۔ مثال دے طور اُتے نائٹرک ایسڈ تے ہائیڈروکلورک ایسڈ (نمک دا تیزاب)۔
• جدو‏ں ایزیوٹروپ دے ابلنے دا درجہ حرارت اس دے دونے خالص اجزا دے ابلنے دے درجہ حرارت تو‏ں وی کم ہُندا اے تاں اسنو‏ں پازیٹو ایزیوٹروپ کہندے نيں جداں شراب تے پانی۔ خالص شراب 78.4 °C اُتے ابلدی ا‏‏ے۔ پانی 100 °C اُتے اہلدا ا‏‏ے۔ مگر انہاں دونے دا ایزیوٹروپ محلول 78.2 °C اُتے ہی ابل جاندا ا‏‏ے۔

ہور ویکھو

• فینول تے پانی
• پانی وچ حل پذیری
• دھات‏‏ی آمیزےآں دا پگھلنا