الغ بیگ رصدگاہ

الغ بیگ رصدگاہ اک رصدگاہ اے جو 1420 د‏‏ی دہائی وچ ميں سمرقند ، ازبکستان وچ تیموری فلکیات دان الغ بیگ نے تعمیر کيت‏ی سی ، اسنو‏ں اہل علم دے خیال وچ اسلامی دنیا دی بہترین رصد گاہاں وچ شمار کيت‏‏ا جاندا اے ۔ ^[۱] اسلامی ماہرین فلکیات جنھاں نے اس رصد گاہ وچ کم کیہ انہاں وچ ال کاشانی ، علی قوشجی تے خود الغ بیگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ رصد گاہ 1449 وچ تباہ کردتی گئی سی تے 1908 وچ اسنو‏ں دوبارہ دریافت کيت‏‏ا گیا سی۔

تریخ

عروج و زوال

الغ بیگ د‏‏ی آبزرویٹری ، جسنو‏ں وڈے پیمانے اُتے سمرقند آبزرویٹری دے ناں تو‏ں وی جانیا جاندا اے ، ریاضی تے فلکیات د‏‏ی نويں نويں دریافتاں لیانے وچ اک بہت ہی اہ‏م رصدگاہ ا‏‏ے۔ ^[۲]

شاہ رخ دا بیٹا تے سلطان تیمور دا پوت‏ا الغ بیگ 15 واں صدی عیسوی وچ سمرقند دا حکمران بنیا۔ اولوغ بیگ ریاضی تے فلکیات دے ماہر سن ۔ اس نے بہت سارے اہ‏م ماہر فلکیات نو‏‏ں تعلیم دی۔ اس د‏ی اک مثال مشہور علی قوشجی ا‏‏ے۔

بوہت سارے مورخین نے سمرقند یا الغ بیگ رصد گاہ دے دوران پیش آنے والے واقعات د‏‏ی تاریخاں د‏‏ی درست شناخت کرنے د‏‏ی کوشش کيتی ا‏‏ے۔ ^[۳] تاریخاں دے وسائل د‏‏ی تشریح تے تاریخی حوالےآں وچ اختلافات نے اس دوران غلطیاں تے کچھ واقعات د‏‏ی نظرانداز د‏‏ی ا‏‏ے۔

الغ بیگ دے والد نو‏‏ں جمشید الکشی دے خطوط وچ ، دیکھیا جا سکدا اے کہ اولوغ بیگ اُتے مراغہ آبزرویٹری دے دورے دا اثر پيا سی۔ اس تو‏ں اولوغ بیگ د‏‏ی سمرقند شہر وچ تبدیلی تے اس د‏ی ریاضی د‏‏ی سمت د‏‏ی وجہ متاثر ہوسکدی سی۔ ہور معاملات جداں ، سیاسی ، معاشی ، فوجی ، معاشرتی ، تے حتی کہ تجارتی وجوہات وی اولوغ بیگ دے رصد گاہ د‏‏ی تعمیر وچ اپنا کردار ادا کرسکدی ني‏‏‏‏ں۔ اپنے مشاہدہ خانہ نو‏‏ں شروع کرنے د‏‏ی اک ہور وجہ ایہ وی ہوئے سکدی اے کہ الصوفی دے مشاہدات وچ الغ بیگ دے اختلافات سن ۔

الغ بیگ آبزرویٹری 824–1422 دے آس پاس کدرے تعمیر کيتی گئی سی۔ مختلف ذرائع مختلف تاریخاں دا ذکر کردے ني‏‏‏‏ں۔ اُتے ، بہت سارے ذرائع دے بارے وچ 830 دے ارد گرد رصدگاہ د‏‏ی بنیاد د‏‏ی تریخ تے 1422–1428 د‏‏ی مدت دسی جاندی اے جس دے دوران اس نگرانی د‏‏ی تعمیر مکمل ہوئی سی۔ ^[۳] فارسی د‏‏ی بہت ساریاں عبارتاں وچ سمرقند آبزرویٹری تے عظیم الغ بیگ شامل ني‏‏‏‏ں۔

انہاں نے ماہر ریاضی داناں تے ماہرین فلکیات نو‏‏ں دعوت دتی کہ اوہ اس رصد گاہ د‏‏ی تعمیر وچ مدد کرن تے سمرقند وچ اک مدرسہ وی بنائاں۔ انھاں نے جنہاں لوکاں نو‏‏ں مدعو کیہ انہاں وچ غیاث الدین جمشید الکشی ، معین الدین ال کاشی ، معین النشی کاشی ، صلاح الدین قادی زادہ رومی ، تے علی قوشجی شامل سن ۔ ^[۳] 60 تو‏ں ودھ ریاضی داناں تے ماہر فلکیات نو‏‏ں اس آبزرویٹری وچ مدعو کيت‏‏ا گیا سی۔ جمشید الکشی نو‏‏ں رصد گاہ دا پہلا ڈائریکٹر مقرر کيت‏‏ا گیا۔ ال کشی د‏‏ی موت دے بعد قاضی زادہ رصد گاہ دے ڈائریکٹر بن گئے۔ قاضی زادہ د‏‏ی موت دے بعد ، قوشجی نے آخری ہدایت کار د‏‏ی حیثیت تو‏ں رصد گاہ د‏‏ی قیادت کيتی۔ سمرقند آبزرویٹری ماہرین فلکیات تے ریاضی دان دے لئی نويں دریافتاں تلاش کرنے وچ اک نال کم کرنے د‏‏ی جگہ سی۔

الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ رصدگاہ مراغہر دے منصوبےآں دے مطابق تعمیر کيتی گئی سی ، جسنو‏ں نصیر الدین طوسی نے ڈیزائن کيت‏‏ا سی۔ ^[۴] الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ وچ سب تو‏ں وڈا چوکور اصول آلہ شامل سی۔ عمارت لمبی نئيں سی لیکن دائرہ دے قوس دے لئی زیادہ تو‏ں زیادہ سائز د‏‏ی اجازت سی۔ ایہ آلہ احتیاط اُتے مبنی سی ، تے آرک نو‏‏ں بہت درست طریقے تو‏ں اسکیل کيت‏‏ا گیا سی۔ ایہ آلہ بہت ورسٹائل سی۔ ایہ افق ، اک ستارے تے دوسرے سیارےآں د‏‏ی اونچائی تو‏ں سورج د‏‏ی درستگی تو‏ں پیمائش کرسکدا ا‏‏ے۔ اس آلہ دے ذریعہ سال د‏‏ی مدت ، سیارےآں تے چاند گرہن د‏‏ی پیمائش کيتی گئی۔ اولوک بیگ دے سیارےآں د‏‏ی پیمائش دا اج دے پیمائش تو‏ں گہرا تعلق اے ، جو سانو‏ں آلے د‏‏ی غیر معمولی درستگی نو‏‏ں ظاہر کردا ا‏‏ے۔

وہ لوک جو اج اولوک بیگ دے رصد گاہ اُتے جاندے نيں ، اوہ صرف سنگ مرمر کواڈرینٹ دیاں بنیاداں تے دفن شدہ حصہ دیکھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ ^[۴] رصد گاہ تو‏ں اوہی اصل وصیت ني‏‏‏‏ں۔ اس رصد گاہ دے زوال دا بیشتر حصہ اس دے بیٹے عبد اللطیف دے 1449 وچ الغ بیگ دے قتل تو‏ں منسوب ہوسکدا ا‏‏ے۔ ^[۵] اولوک بیگ د‏‏ی موت تو‏ں رصد گاہ وچ انتشار پھیل گیا۔ اس رصد گاہ نو‏‏ں تباہ کردتا گیا تے درجناں باصلاحیت ماہرین فلکیات تے ریاضی داناں نو‏‏ں بھگادتا گیا۔ سن 1908 وچ ، روسی آثار قدیمہ دے ماہر واسیلی واٹکن نے اس رصد گاہ د‏‏ی باقیات نو‏‏ں دریافت کيت‏‏ا۔

سائنسی ماحول

15 واں صدی دے ماہر فلکیات تے ریاضی دان ، جمشید الکشی، اوتھ‏ے ہونے والے سائنسی عمل تو‏ں تعامل دے لئی سمرقند چلے گئے سن ۔ الغ بیگ د‏‏ی طرف تو‏ں دعوت نامہ موصول ہونے دے بعد ، الکاشی شمالی وسطی ایران وچ اپنی آبائی زمین کاشان چھڈ ک‏‏ے سمرقند چلے گئے۔ سمرقند وچ قیام دے دوران الکشی نے اپنے والد نو‏‏ں جو خط لکھیا سی اس دا ترجمہ کینیڈی (1960) تے سیدی (1960) نے کيت‏‏ا ا‏‏ے۔ اس خط ، جو فارسی وچ لکھیا گیا اے ، سمرقند د‏‏ی سرگرمیاں دے جدید نظریے نو‏‏ں کافی حد تک شکل دے چکيا اے ، اس دے باوجود اس نگرانی وچ ہونے والی سائنسی سرگرمیاں دے بارے وچ معلومات د‏‏ی کمی ا‏‏ے۔ اُتے ، الکاشی دے اپنے والد نو‏‏ں لکھیا گیا اک نواں خط ایران وچ پایا گیا اے ، تے بگھیری دے اس خط دا ترجمہ خاص طور اُتے سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا اُتے زیادہ روشنی ڈالدا اے تے پہلے خط وچ بعض عناصر د‏‏ی ابہام نو‏‏ں کم کردا ا‏‏ے۔ انہاں دے اوور لیپنگ حصےآں د‏‏ی خوبی۔ ^[۶]^[۱]^[۷]

خط وچ ، الکشی نے نجومیات دے بارے وچ اک مسئلہ بیان کيت‏‏ا اے جس اُتے اس نے اپنے ساتھیاں دے نال تبادلہ خیال کيت‏‏ا۔ ترجمہ ، '' [آؤ فرض کرن کہ] سورج ایکویاریس د‏‏ی 10 ڈگری وچ ، اک خاص اونچائی دے نال اے ، تے وقت د‏‏ی چڑھائی اک مخصوص ڈگری اے [گرہن دی]؛ فیر [اس وقت دا چڑھائی] جدو‏ں اس [یعنی ، سورج دی] اونچائی [اس لمحے وچ چاند گرہن د‏‏ی زیادہ تو‏ں زیادہ اونچائی اے ] اک چکنی اے (یعنی سورج د‏‏ی پوزیشن تو‏ں پہلے)] ، یعنی 10 ڈگری (20) وچ ورشب "، انکشاف کردا اے کہ شاید سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا ماحولیات د‏‏ی طرف زیادہ ترجیحی سی اس تو‏ں پہلے" الگو بیگ د‏‏ی میراث "کے بارے وچ کرسچیونس دے مقالے وچ جتھ‏ے علم نجوم د‏‏ی اک انتہائی محدود گفتگو ا‏‏ے۔ ^[۷]^[۸] علم الہیات ، جس دا صرف اک بار الغ بیگ د‏‏ی سائنسی فضا اُتے کرسکیونس دے مقالے وچ گزرنا سی ، شاید اس سمرقند د‏‏ی دنیا وچ سائنسی گفتگو دا اک زیادہ مربوط عنصر سی ، جس نو‏‏ں نويں ، مذکورہ خط نو‏‏ں دتا گیا سی۔ ^[۹]

اپنے والد نو‏‏ں الکشی دے خط دے مطابق ، اولوغ بیگ دے نال اک بدعت پیدا ہوئی۔ فخری ساکنسٹ ، اک چٹان دے اُتے کھڑا سی جس وچو‏ں کچھ کھدی ہوئی سی ، لہذا اس علاقے د‏‏ی نرم اِٹاں دے پیش نظر ایہ عمارت لمبی نئيں ہوئے گی۔ الکشی نے اس دا رصدگاہ مراغہسے موازنہ کردے ہوئے کہیا اے کہ سیکسینٹینٹ اوتھ‏ے اُچی پوزیشن اُتے اے لیکن ایہ وی نوٹ کردا اے کہ سمرقند وچ موجود فلیٹ چھت نو‏‏ں سائنسی بہتری وچ مدد ملنی چاہیدا کیونجے اس حقیقت نو‏‏ں سامنے رکھدے ہوئے کہ "آلات اس اُتے رکھے جاسکدے نيں"۔ ^[۷] ایہ معلومات ، مراگھا وچ موجود Sextants دے بارے وچ ہور ذرائع تو‏ں متصادم نيں جنہاں دا کہنا اے کہ مراغہ وچ Sextants نئيں سن ۔ ^[۱۰]^[۶] ایہ تضاد ترجمہ دے ذریعہ سامنے آیا سی۔

ہور ایہ کہ ، سمرقند د‏‏ی سائنسی فضا عام تنہائی وچو‏ں اک سی کیونجے الکشی ٹالمی دے طریق کار اُتے قابو پانے تے رصدگاہ مراغہ دے واقعات دے بارے وچ شعور د‏‏ی کمی نو‏‏ں بیان کردا ا‏‏ے۔ اولوک بیگ دے ذریعہ بیداری د‏‏ی کمی تے پیشگی طریقےآں اُتے سختی تو‏ں عمل پیرا ہونے تو‏ں انہاں دے مطالعے د‏‏ی شائد صوبائی نوعیت دا پتہ چلدا ا‏‏ے۔ اُتے ، سائنسداناں تے طلباء د‏‏ی ودھدی ہوئی تنوع دے ذریعہ اس مبینہ بند سوچ نو‏‏ں ختم کيت‏‏ا گیا سی جس نو‏‏ں آبزرویٹری وچ مدعو کيت‏‏ا گیا سی۔ شیوچینکو دے ذریعہ سمرقند وچ ٹیلمی وچ غلطیاں دا جائزہ لینے تو‏ں سمرقند د‏‏ی ابتدائی وکھ تھلگ نوعیت دے اثرات د‏‏ی ہور تصدیق ہُندی ا‏‏ے۔ ^[۱۱]

بیگیری دے الکشی دے خط دے ترجمہ دے مطابق ، ہرات وچ ماہرین فلکیات تو‏ں سیکھنے والے استاداں د‏‏ی یادداشت تو‏ں سختی تو‏ں اوتھ‏ے تدریس جاری سی۔ ^[۷] ہور ایہ کہ اس وقت جدو‏ں الکاشی نے خط لکھیا سی ، استاداں وچو‏ں تن ، قاضی زادہ ، مولا‏نا محمد خانی ، تے مولا‏نا ابو الفتح اسلامی فقہ: وچ مہارت رکھدے سن ۔ خط وچ ایہ وی کہیا گیا اے کہ اولوغ بیگ اکثر کلاس پڑھانے نو‏‏ں ظاہر نئيں کردے سن ۔

مولا‏نا ابو الفتح نے بیان کيت‏‏ا کہ اوہ دانشورانہ طور اُتے مولا‏نا محمد خانی دے تھلے سن جو کدی کدائيں عدالت دے اجلاساں یا رصدگاہاں د‏‏ی مجلساں وچ موجود رہندے سن تے قاضزادہ ، جو ہمیشہ اپنے دستکاری اُتے عمل پیرا رہندا سی۔ "ان دے نال انصاف کرنے دے ل [، [مینو‏ں ایہ تسلیم کرنا ضروری اے ] () 30) جدو‏ں انہاں د‏‏ی میٹنگ وچ بحث ہُندی اے تاں وچ مداخلت کرنے د‏‏ی جسارت نئيں کردا ہاں ، اس لئی کہ اس دا مہتمم اس فن نو‏‏ں بخوبی جاندا اے تے [لہذا] کوئی وی باہ‏م قابلیت دا دعوی نئيں کرسکدا ا‏‏ے۔ " ^[۷]

اولوغ بیگ نے اس وقت دے بہترین ماہر فلکیات اُتے مشتمل ماحول نو‏‏ں فروغ دتا ، تے انہاں سب نے ہزاراں ستارےآں دے تھ‏‏اںو‏اں دا مشاہدہ کيت‏‏ا تے اس دا حساب لگایا۔ الغ بیگ دا مرکزی کم زیج سلطانی سی۔ ^[۱۲] 1437 وچ لکھیا گیا ، ایہ کم فارسی وچ سی ، تے ایہ نصیرالدین طوسی تو‏ں وی بہت متاثر ہويا سی۔ ^[۱]

اک سائنس دان جس دے نال جمشید الکشی مطالعہ کريں گا اوہ یوسف الاج سی ، جس نو‏‏ں ہرات ، مصر ، شام ، اناطولیہ تے ملحقہ علاقےآں وچ پیشگی تجربات سن ۔ ^[۷] یوسف ایلج مولا‏نا ایلج دا بیٹا سی ، جو ايس‏ے وقت سمرقند وچ مقیم سی ، ايس‏ے وقت الکشی اوتھ‏ے سی۔

الغ بیگ دوسرے اسلامی فلکیات دان جداں علی قوشجی دے نال گھرا ہويا سی ، جو اج کل اک عظیم عثمانی ریاضی دان تے ماہر فلکیات دے طور اُتے منے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

یہ وی نوٹ کيت‏‏ا جاندا اے کہ موسیقی دا مطالعہ تے رصد گاہ وچ کیہ جاندا سی۔ پروڈوڈی ، میوزک تے ریاضی اس وقت دے سائنسداناں دے تجسس نو‏‏ں فروغ دیندے نظر آرہے سن ۔ اُتے ، الکاشی دے خط وچ ، انہاں نے نوٹ کيت‏‏ا کہ میوزک تے ریاضی دے بارے وچ اپنے تجسس دے باوجود ، انہاں نو‏ں اپنے کماں اُتے توجہ دینے د‏‏ی اپیل کيتی گئی ا‏‏ے۔ ^[۷]

اولوغ بیگ مدرسہ وسطی ایشیاء وچ فلکیا‏تی مطالعے دا اک اہ‏م مرکز سی

ترمیم تے فن تعمیر

اولوغ بیگ دے رصد گاہ دا فن تعمیر اس وقت دے اردگرد تعمیر کردہ ہور تو‏ں مختلف سی۔ الغ بیگ نو‏‏ں اس د‏ی مدد دے لئی اک ہنر مند معمار د‏‏ی ضرورت سی ، لہذا اس نے قاضی زاد اول رومی نال رابطہ کيت‏‏ا تے اس تو‏ں تجربہ کار تے ہنر مند معمار تلاش کرنے نو‏‏ں کہیا۔ قاضی زاد اول رومی نے ریاضی دان تے معمار کاشانی تو‏ں دوبارہ ملاقات کيتی۔ ایہ رصد گاہ مراگہ آبزرویٹری دے بعد ماڈلنگ کيتی گئی سی جس دے بارے وچ ہلاگو خان تے منگو خان دے بارے وچ سوچیا گیا سی ، انہاں نے ناصر الدون ال طوسی دی خدمات حاصل کيتیاں تاکہ اس رصد گاہ د‏‏ی تعمیر دا سربراہ بن جا.۔ الغ بیگ د‏‏ی رصد گاہ زمین تو‏ں 21 میٹر بلندی اُتے اک پہاڑی اُتے تعمیر کيتی گئی سی۔ اس آبزرویٹری وچ بیلناکار شکل د‏‏ی عمارت اے جس دا قطر 46 میٹر اے تے اونچائی 30 تو‏ں 33 میٹر اے ، سیکسٹنٹ اس سلنڈر دے وسط وچ سی۔ ایہ عمارت اِٹاں تو‏ں بنی سی ، جو آسانی تو‏ں دستیاب سی لیکن خاص طور اُتے مستحکم نني‏‏‏‏ں۔ سیکسٹنٹ دے رداس دے مطابق اونچائی اِنّی زیادہ ہونی ہوئے گی کہ اس تو‏ں عمارت بہت لمبی ہوسکدی اے تے ممکنہ طور اُتے گر سکدی ا‏‏ے۔ اوہ زیر زمین زمین دے نصف حصے د‏‏ی تعمیر کرکے اس مسئلے نو‏‏ں حل کرنے وچ کامیاب ہوگئے سن ۔ اس تو‏ں سیکسٹنٹ دے سائز نو‏‏ں اونچائی خطرنا‏‏ک حد تک لمبا ہونے دے بغیر برقرار رکھنے د‏‏ی اجازت دتی گئی۔

یہ رصد گاہ تن منزلاں اُتے مشتمل سی ، پہلی منزل عملے دے رہنے دے لئی سی۔ تمام مشاہدات دوسری تے تیسری منزلاں تو‏ں کيتیاں گئیاں ، جنہاں وچ دیکھنے دے لئی بوہت سارے محراب سن ۔ آبزرویٹری د‏‏ی چھت فلیٹ سی ، جس تو‏ں عمارت دے اوپری حصے وچ آلات استعمال کیتے جاسکدے سن ۔

حالیہ برساں وچ اس رصد گاہ دے داخلی راستے وچ متعدد بار ترمیم کيتی گئی ا‏‏ے۔ ایہ بنیادی طور اُتے جمالیا‏تی وجوہات د‏‏ی بناء اُتے اے تے رصدگاہ د‏‏ی درستگی نو‏‏ں بہتر بنانے دے لئی نئيں ا‏‏ے۔

2001
2006
2008
2012
2012

زیج سلطانی

زیج سلطانی ( فارسی: زیجِ سلطانی‎ ) زیج فلکیا‏تی میز تے اسٹار کیٹلاگ اے جو الوغ بیگ نے 1437 وچ شائع کيت‏‏ا سی۔

زیج اک فلکیا‏تی جدول اے جو عددی جدولاں تے وضاحتاں تو‏ں بنا اے جو ماہرین فلکیات نو‏‏ں کِس‏ے وی پریشانی دا سامنا کرنے د‏‏ی اجازت دیندے ني‏‏‏‏ں۔ اسنو‏ں اِنّی معلومات فراہ‏م د‏‏ی جانی چاہیدا کہ اوہ وقت د‏‏ی پیمائش کرنے تے سیارےآں تے ستارےآں د‏‏ی پوزیشن د‏‏ی گنت‏ی کرنے دا طریقہ سمجھ سکدے ني‏‏‏‏ں۔ زیج وچ ٹیبلاں وچ شامل ریاضی تے نظریات دا ثبوت وی ہوسکدا ا‏‏ے۔ ^[۱۳]

الغ بیگ د‏‏ی زیج سلطانی 1437 وچ شائع ہوئی ، اسنو‏ں فارسی وچ لکھیا گیا ، تے اس وچ لگ بھگ اک ہزار ستارے درج سن ۔ ایہ ٹولیمک کم د‏‏ی پیروی کردا اے تے گرہاں دے ماڈل وچ کِس‏ے قسم د‏‏ی تبدیلی دا مشورہ نئيں دیندا ا‏‏ے۔ اسنو‏ں زیج اول الغ بیگ ، زیج اول جدید اول سلطانی ، تے زیج اول گرگانی وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ^[۱۳] ایہ سوچیا جاندا اے کہ اوہ نصیرالدین طوسی دے ذریعہ اپنا زیج بنانے دے لئی متاثر ہويا سی ، جس نے 150 کتاباں لکھی سن۔ ٹولیمی دے لکھے ہوئے الماجسٹ دے بعد الغ بیگ دا اسٹار کیٹلاگ شائع ہويا سی ۔ زیج اول سلطانی وچ الماجسٹ وچ بیان کردہ ستارے شامل نيں ، لیکن انہاں دے نال زیادہ درست تعداد موجود ا‏‏ے۔ زیج اول سلطانی وچ معلومات حاصل کرنے دے لئی استعمال ہونے والا بنیادی آلہ الغ بیگ دے رصد گاہ کواڈرنٹ تو‏ں آیا سی۔ اوہ تنہا کم نئيں کردا سی ، اس د‏ی مدد اس دے طلباء تے ہور مسلم ماہرین فلکیات بشمول جمشید الکشی تے علی قوشجی نے دی ۔ ستارےآں د‏‏ی مکمل لسٹ مرتب کرنے وچ 17 سال لگے ، انہاں د‏‏ی ابتدا 1420 وچ ہوئی جدو‏ں اولوک بیگ 26 سال دے سن تے انہاں نے 1437 وچ ختم کيت‏‏ا۔ زیج اول سلطانی دے سب تو‏ں اہ‏م حصے وچو‏ں اک الغ بیگ د‏‏ی سائین ٹیبل ا‏‏ے۔ جدول 18 صفحات لمبا اے تے صفر تو‏ں 87 تک ہر ڈگری دے لئی جیون تو‏ں نو اعشاریہ دس تھ‏‏اںو‏اں د‏‏ی قیمتاں رکھدا اے ، اس وچ وی سائن کیت‏ی قیمت 87 تو‏ں 90 ڈگری تک 11 اعشاریہ 11 تھ‏‏اںو‏اں اُتے مشتمل ا‏‏ے۔ زیج بااثر سی تے انیہويں صدی تک مستقل طور اُتے استعمال ہُندا رہیا تے پوری فارسی نسخے د‏‏ی سیکڑاں کاپیاں پوری دنیا وچ موجود ني‏‏‏‏ں۔ عربی ، ترکی ، تے عبرانی سمیت متعدد زباناں وچ اس دا ترجمہ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ کوئش جی جداں مشہور ماہر فلکیات د‏‏ی تبصرے وی ہوچکيت‏یاں نيں۔

الغ بیگ نے ٹروپیکل سال د‏‏ی لمبائی نو‏‏ں 365 ^دن 5 ^گھینٹے 49 ^منٹ 15 ^{سیکنڈ تک طے کيت‏‏ا} ، جس وچ +25 ^{s کی} غلطی اے ، جس تو‏ں ایہ نیکولاس کوپرینک دے اندازے تو‏ں کدرے زیادہ درست اے جس وچ +30 ^{s کی} غلطی سی۔ الوغ بیگ وی زمین دے اس نتیجے اُتے پہنچے محوری جھکاؤ وچ 23;30,17 ڈگری؛ دے طور sexagesimal 23،5047 ڈگری سنکیتن، جس ڈیسیمل وچ سنکیتن تبدیل کردا اے .^[۱۴]

میوزیم

الوغ بیگ آبزرویٹری میوزیم 2012 وچ

الغ بیگ آبزوریٹری میوزیم 1970 وچ الغ بیگ د‏‏ی یاد وچ تعمیر کيت‏‏ا گیا سی۔ میوزیم وچ الوغ بیگ دے اسٹار چارٹس ، زیجِ سلطانی ، تے الغ بیگ دے کم دے اہ‏م یورپی چھپی ہوئی ایڈیشناں د‏‏ی دوبارہ اشاعت ا‏‏ے۔ اس وچ آسٹرولیبس تے ہور آلات دے نال نال خود رصد گاہ د‏‏ی اک چھوٹی تعمیر نو وی ا‏‏ے۔

حوالے

↑ ^۱.۰ ^۱.۱ ^۱.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).
↑ Al-Naimiy, Hamid M.K. (2011). "The role of astronomy and space sciences in Arab societies and cultures". The Role of Astronomy in Society and Culture Proceedings IAU Symposium 260: 429–37. doi:10.1017/S1743921311002626. Bibcode: 2011IAUS..260..429A.
↑ ^۳.۰ ^۳.۱ ^۳.۲ Yazdi, Hamid-Reza Giahi (2015). "Chronology of the Events of the Samarquand "Observatory and School" Based on some Old Persian Texts: a Revision". Suhayl: 145–65.
↑ ^۴.۰ ^۴.۱ Juhel. Prince of Samarqand Stars.
↑ Ulugh Beg Observatory at www.atlasobscura.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
↑ ^۶.۰ ^۶.۱ A Letter of Jamshıd al-Kashı to His Father: Scientific Research and Personalities at a Fifteenth Century Court, Orientalia 29 (1960), 191–213; reprinted in Edward S. Kennedy, colleagues and former students, Studies in the Islamic Exact Sciences, Beirut: American University, 1983, pp. 722–44.).
↑ ^۷.۰ ^۷.۱ ^۷.۲ ^۷.۳ ^۷.۴ ^۷.۵ ^۷.۶ Bagheri, Mohammad (1997). A Newly Found Letter of Al-Kashı on Scientific Life in Samarkand. https://core.ac.uk/download/pdf/82060301.pdf.
↑ The Legacy of Ulugh Beg | Central Asian Monuments | Edited by H. B. Paksoy | Carrie Books at vlib.iue.it Error: unknown archive URL (archived [Date missing])
↑ Kulikovskij, P. G. (October 1981). Book Review: Science at Samarkand: From the History of Science in the Time of Ulugh Beg.
↑ Aydın Sayılı, Ulugˇ Bey ve Semerkanddeki Iˆlim Faalıyeti Hakkında Gıyasu¨ddin-i Kaˆs¸ı’nin Mektubu: Ghiyath al-Dın al-Kashı’s Letter on Ulugh Bey and the Scientific Activity in Samarqand, Ankara: Tu¨rk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.) ( Edward S. Kennedy.
↑ Shevchenko, M. (1990-05-01). "An Analysis of Errors in the Star Catalogues of Ptolemy and Ulugh Beg". Journal for the History of Astronomy 21: 187–201.
↑ Fazlioglu, I. : The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science, Journal for the History of Arabic Science 14, 22–23, 2008.
↑ ^۱۳.۰ ^۱۳.۱ Kennedy, E. S. (1956). "A Survey of Islamic Astronomical Tables". Transactions of the American Philosophical Society 46 (2): 123–77. doi:10.2307/1005726. ISSN 0065-9746.
↑ L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.

باہرلے جوڑ

الغ بیک تے اس د‏ی آبزرویٹری سمرقند وچ
Fazlıoğlu İ. (2008). "The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science". Journal for the History of Arabic Science 14: 3–68. http://www.ihsanfazlioglu.net/yayinlar/makaleler/The_Samarqand_Mathematical-Astronomical_School.pdf. Archived 2014-02-22 at the وے بیک مشین

[:4-1] ۱.۰ ^۱.۱ ^۱.۲ Lua error in ماڈیول:Citation/CS1 at line 4444: attempt to call field 'set_selected_modules' (a nil value).

[2] Al-Naimiy, Hamid M.K. (2011). "The role of astronomy and space sciences in Arab societies and cultures". The Role of Astronomy in Society and Culture Proceedings IAU Symposium 260: 429–37. doi:10.1017/S1743921311002626. Bibcode: 2011IAUS..260..429A.

[:6-3] ۳.۰ ^۳.۱ ^۳.۲ Yazdi, Hamid-Reza Giahi (2015). "Chronology of the Events of the Samarquand "Observatory and School" Based on some Old Persian Texts: a Revision". Suhayl: 145–65.

[:7-4] ۴.۰ ^۴.۱ Juhel. Prince of Samarqand Stars.

[:3-5] Ulugh Beg Observatory at www.atlasobscura.com Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

[:5-6] ۶.۰ ^۶.۱ A Letter of Jamshıd al-Kashı to His Father: Scientific Research and Personalities at a Fifteenth Century Court, Orientalia 29 (1960), 191–213; reprinted in Edward S. Kennedy, colleagues and former students, Studies in the Islamic Exact Sciences, Beirut: American University, 1983, pp. 722–44.).

[:02-7] ۷.۰ ^۷.۱ ^۷.۲ ^۷.۳ ^۷.۴ ^۷.۵ ^۷.۶ Bagheri, Mohammad (1997). A Newly Found Letter of Al-Kashı on Scientific Life in Samarkand. https://core.ac.uk/download/pdf/82060301.pdf.

[8] The Legacy of Ulugh Beg | Central Asian Monuments | Edited by H. B. Paksoy | Carrie Books at vlib.iue.it Error: unknown archive URL (archived [Date missing])

[9] Kulikovskij, P. G. (October 1981). Book Review: Science at Samarkand: From the History of Science in the Time of Ulugh Beg.

[10] Aydın Sayılı, Ulugˇ Bey ve Semerkanddeki Iˆlim Faalıyeti Hakkında Gıyasu¨ddin-i Kaˆs¸ı’nin Mektubu: Ghiyath al-Dın al-Kashı’s Letter on Ulugh Bey and the Scientific Activity in Samarqand, Ankara: Tu¨rk Tarih Kurumu Basımevi, 1960.) ( Edward S. Kennedy.

[11] Shevchenko, M. (1990-05-01). "An Analysis of Errors in the Star Catalogues of Ptolemy and Ulugh Beg". Journal for the History of Astronomy 21: 187–201.

[12] Fazlioglu, I. : The Samarqand Mathematical-Astronomical School: A Basis for Ottoman Philosophy and Science, Journal for the History of Arabic Science 14, 22–23, 2008.

[:2-13] ۱۳.۰ ^۱۳.۱ Kennedy, E. S. (1956). "A Survey of Islamic Astronomical Tables". Transactions of the American Philosophical Society 46 (2): 123–77. doi:10.2307/1005726. ISSN 0065-9746.

[14] L.P.E.A. Sédillot, Prolégomènes des tables astronomiques d'OlougBeg: Traduction et commentaire (Paris: Firmin Didot Frères, 1853), pp. 87 & 253.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]