انسانی بَلی

انسانی بَلی
معلومات نسلی گروہ
نسلی گروہ	قربانی ،  مردم کشی ،  موت کی وجہ

ایچیلس دی قبر اتے نی اوپٹولیمس دے ہتھوں پالیجنا دی موت (اکّ پرانا چتر)

کسے وی مذہبی رسم (رسم لئی کیتی قتل) لئی کسے انسان دی قتل کرن نوں انسانی بلی کیہا جاندا اے۔ اسے طرحاں کسے پشوآں نوں وی مذہبی رسماں لئی وڈھیا جاندا/قتل کیتا جاندا اے جس نوں پشو بَلی کیہا جاندا اے۔ اتہاس وچ بہت سارے سبھیاچاراں وچ انسانی بَلی دی پرتھا رہی اے۔ اس دے شکار انسان نوں ریتی رواجاں مطابق اس پرکار ماریا جاندا سی کہ دیوتے کھوش اتے ستشٹ ہو جان اداہرن لئی کیہا جا سکدا اے کہ مرتک انسان دی روح نوں دیوتے دی سنتشٹی لئی بھیٹ کتا جاندا اے جاں راجے دے غلاماں دی بَلی دتی جاندی سی تاں جو اگلے جم وچ اپنے مالک (دیوتے دی) دی سیوا راجے دے روپ وچ ہی کر سکے۔ اسے طرحاں کجھ سماجاں وچ ملدیاں جلدیاں پرتھاواں چلدیاں سن جویں انسانی سراں دا شکار کرنا آدی۔ لوہا یگ تک دھرماں دے تعلق وچ ہو رہے ترقی کارن پرانے ویلے نالوں انسانی بَلی دا چلن بہت گھٹ ہو گیا سی۔ جدید ویلے وچ لگبھگ ایہہ ختم ہو چکا اے پر کدے انسانی بَلی دی خبر پتہ لگ جاندی اے

پران دنڈ دین نال وی بہت ساریاں ریتاں جوڑیاں ہن حالانکہ اسدا سدھا تعلق دھرم نال نہیں اے پر اسدا وی انسانی بَلی توں الگّ کر کے دیکھنا مشکل اے۔ جلا کے مارن نوں تریخی روپ وچ انسانی بَلی اتے موت دنڈ دی تنقید کرن والے اس نوں انسانی بَلی دا روپ ہی مندے ہن۔ اسے طرحاں غیر-کنونی ڈھنگ نال کیتی قتل وی، گروہی قتل نوں تھیوڈور ڈبلیو ارنالڈ دے مطابق کدے کدے انسانی بَلی ہی سمجھیا جاندا اے۔

آدھنک ویلے وچ پشو بَلی دی پرتھا جو کہ کسے آزاد سی دے مقابلے لگبھگ سارے پرمکھ دھرماں وچ غائب ہو چکی اے مطلب ہن خاص تیوہاراں اتے پشو بَلی دتی جاندی اے۔ انسانی بَلی جو کسے ویلے سبھ توں درلبھ منی جاندی سی، نوں جدید قانون قتل دا روپ ہی مندا اے۔ 

کسے رسم نوں پورا کرن لئی کیتیاں گئیا ہتیاواں کدے کدے دیکھن وچ آؤندیا ہن جویں ۲۰۰۰ء وچ ذیلی صحارائی افریقا دے علاقے دی رپورٹ (گروہی قتل) توں واضع ہو جاندا اے۔ بھارت وچ ستی رسم جس وچ کسے بیواہ نوں دھکے نال اس دے مرتک شوہر نال جلھا دتا جاندا سی، وی ۱۹ویں صدی تک پرچلت سی۔

مانٹو ایلبن وچ انسانی بَلی دا تھاں

ایزٹیک بَلی، کوڈیکس مینڈوزا

لیٹلولکو وچ بَلی وچ چڑائے بچے دا دفن ایزٹیک

اک ہندو بیواہ عورت نوں جلاؤن دا نظارہ

ترقی اتے حوالے

انسانی بَلی دے کانسپٹ دیاں جڑھاں مشرق-اتہاس وچ ، انسانی وطیرے دے ترقی وچ ڈونگھیاں جڑیاں ہوئیاں ہن۔ اتہاس وچ ملدے اس دے حوالیاں توں جاپدا اے ایہہ زیادہ تر سبھیاچاراں دے ابھار دے موڑاں تے، نوَ-پتھر جگّ جاں گھمنترو سبھیاچاراں نال جڑیا ہویا اے۔ کئی وکھ-وکھ موقعیاں تے کئی وکھ-وکھ سبھیاچاراں وچ انسانی بَلی دی پرتھا رہی اے۔ انسانی بَلی دے پچھے وکھو وکھ ترک اوہی ہن جو عام طور تے مذہبی قربانی دے پریرک ہندے ہن۔ انسانی بَلی دا مقصد چنگی قسمت لیاؤنا اتے دیوتیاں نوں خوش کرنا اے، مثال دے طور تے مندر جاں پل ورگی کسے عمارت دے مکمل ہون تے اس دے سمرپن دے حوالہ وچ ۔ اداہرن لئی اکّ چینی پورانک کہانی وچ کیہا گیا اے کہچین دی مہان دیوار دے ہیٹھاں ہزاراں لوک دفن ہن مطلب اوہناں دی بَلی دتی گئی اے۔ پرانے جاپان دیاں لوک کہانیاں وچ "ہیتوبشیرا" (انسانی تھم) دے بارے چرچہ ملدی اے کہ درگھٹناواں جاں دشمن حملیاں توں عمارتاں دی رکھیا لئی اوہناں دیاں نیہاں وچ جاں اوہناں دے نیڑے کواریاں کڑیاں نوں زندہ دفنایا جاندا سی۔ دھرنا سی کسے وی مہاپرش دی یاد وچ اساری کراؤن ویلے پراتھنا دے روپ وچ کسے کوآری عورت نوں جیوندا دفناؤن نال عمارت نوں کسے حادثہ جاں باہری دشمن توں کوئی خطرہ نہیں رہندا۔ اتے بالکن دیساں وچ (سکاڈر بلڈنگ اتے آرٹا پل دے بارے وچ لگپگ ملدیاں جلدیاں متھاں ملدیاں ہن۔

۱۴۸۷ وچ ٹینوکٹلان دے مہان پرامڈ دی شدھی کراؤن لئی ایزٹیکاں نے چار دن دے اندر اندر لگبھگ ۸۰٬۴۰۰ قیدیاں دی بَلی دتی سی۔ 'ایزٹیک وارپھیئر' دے لکھاری روس ہیسیگ دے مطابق، "۱۰٬۰۰۰ اتے ۸۰٬۴۰۰ دے وچ کار ویکتیاں " دی رسم وچ بَلی دتی گئی سی۔ لڑائی وچ دیوتیاں دی کرپا نوں حاصل کرن دے ارادے نال وی انسانی بَلی دتی ہو سکدی اے۔ ہومر دے مہانکاوِ وچ ، اپھیجینیا نوں اس دے پیؤ اگمیمنون نے آرٹمس نوں خوش کرن لئی قربان کیتا جانا سی تاں کہ اس کولوں ینانیاں نوں ٹروجن جنگ لاؤن دی اجازت مل سکدی۔

موت مگروں جیون دیاں کجھ دھارناواں مطابق، مرتک نوں اس دے آخری-سنسکار ویلے مارے گئے پیڑتاں توں لابھ ملدا اے۔ منگول، ستھیئنز، پرانے مصر دے اتے کئی میسوئمریکی سردار سوچ دے سن کہ اوہ اپنا زیادہ تر ٹبر، نوکراں اتے باندیاں سنے، اپنے نال اگلے دنیا لے جا سکدے سن۔ اس نوں کئی وار "لاگی قربانی" کیہا جاندا اے، کیونکہ لیڈر دے لاگی لانے نوں اوہناں دے مالک دے نال قربان کر دتا جاندا سی، تاں کہ اوہ اگلے جیون وچ اسدی سیوا جاری رکھ سکن۔ اک ہور مقصد پیڑت دے سریر دے انگاں توں بھوکھگیان اے۔ سٹرابو دے مطابق، سیلٹ لوک اکّ پیڑت دے تلوار کھوبھ دیندے سن اتے اس دی موت دیاں کڑولاں توں مستقبل دا اندازا لاؤندے سن۔

سراں دا شکار اکّ مارے گئے ویری دا سر کرم کانڈ جاں جادوٹونے دے مقصد لئی، جاں وکار دے کارناں کرکے لیائے جان دی پرتھا اے۔ ایہہ کئی مشرق-جدید قبائلی سماجاں وچ پرچلت سی۔

انسانی بَلی اکّ ستھر سماج وچ اکّ ریتی رواج ہو سکدی اے، اتے ایہہ وی ہو سکدا اے کہ سماجی بندھناں (دھرم دے سماجیات) نوں ودھاؤن لئی سنچالک ہووے۔ ایہہ کم ایہہ دو طریقیاں نال کر سکدی اے: اکّ بَلی دین والے سماجاں نوں جوڑن والا بندھن ہون راہیں، اتے دوجا انسانی بَلی اتے موت دی سزا نوں جوڑن دے روپ وچ اجیہے لوکاں (اپرادھی، دھرم مخالف، غیرملکی غلام اتے جنگی قیدی) نوں ہٹا دین راہیں، جیہناں دا سماجی استحکام اتے ماڑا اثر پے سکدا اے۔ حالانکہ، سول دھرم دے باہر، انسانی بَلی دا نتیجہ "خون خرابے" اتے قتلام دے وسپھوٹ وچ ہو سکدے ہن جیہناں نال سماج نوں استھرتا پھیل جاندی اے۔ یورپی وچ -ہنٹ (چڑیلاں دا شکار) دے دوران اتے فرانسیسی انقلاب دے دوران تشدد دا اتے موت دیاں سزاواں دا ہڑھ جیہا آ گیا سی، اتے اس توں وی ایہی سماج کلاسیکل پیٹرن دیکھن نوں ملے۔

کئی سنسکرتیاں وچ اوہناں دیاں پرانے کہانیاں وچ مشرق-تریخی انسانی بَلی دے نشان دیکھن نوں ملدے ہن، لیکن اوہناں دے تریخی رکارڈاں دی شروعات توں پہلاں ہی ایہہ پرتھا بند ہو چکی سی۔ ابراہیم اتے اسحق دی کہانی (اتپتی ۲۲) انسان بَلی نوں ختم کرن والے اجیہے متھکاں دی اکّ اداہرن اے۔ اسے طرحاں، ویدک پرشمیدھ (شبدی مطلب انسان قربانی)، وی اپنے شروعاتی پرماناں وچ ہی صرف اکّ پرتیکاتمک پرتھا سی۔ پلائنی د ایلڈر دے مطابق، پرانے روم وچ انسان بَلی ۹۷ ایپو وچ سینیٹ دی اکّ اعلان ولوں ختم کر دتی گئی سی، حالانکہ اس ویلے تک ایہہ پرتھا انج ہی اتنی گھٹ ہو چکی سی کہ ایہہ اعلان صرف پرتیک ماتر سی۔ ختم کیتے جان دے بعد انسان بَلی دا تھاں جاں تاں پشو دی بَلی نے لے لیا جاں پھر پتلیاں دی سنکیتک قربانی دتی جان لگی اداہرن دے روپ وچ پرانے روم وچ ارجیئی دی پرتھا۔

کھیتراں مطابق اتہاس

پرانا مصر

ابیڈور شاہی خاندان دے شروعاتی حکمرانی دور دے سالاں وچ نوکر/سیواداراں دی بَلی دے نشان ملدے ہن۔ اس وچ کسے راجا دی موت ویلے اس دے نوکر اس دے نال ہی اسدی سیوا لئی بَلی دی بھیٹ چڑھا دتے جاندے جاں خود چڑھ جاندے سن کیونکہ راجے لئی پران تیاگنے اکّ چنگا کم منیا جاندا سی۔ ۲۸۰۰ ای.پو. وچ ایہو جہی کسے وی روایت دے نشان ملنے بند ہو گئے ہن۔ 

لیوانت

بائیبل توں حاصل حوالے وچ ریتی رواجاں دے اتہاس وچ انسانی بَلی جانکاری متعلق اشارہ کیتا گیا اے۔ اجرائلاں نال لڑائی دے دوران موآب دے راجا ولوں اپنے پہلے پتر اتے اترادھیکاری نوں جلا کے بَلی چڑاؤن دی کہانی اے۔

یونان-رومن

پورانک لوک کہانیاں وچ انسانی بَلی دی کئی الیکھ ملدے ن۔ ایپھیجینیا دے کوجھ سنسکرناں وچ ڈؤس ایکس مشین  دی مکتی (جسنوں اپنے پیؤ ایگمیمنان ولوں بَلیتان کیتا جا رہا سی) اتے دیویآرٹیمس ولوں اسدی تھاں تے اکّ جرن دی بَلی دینا ینان دے وچ انسانی بَلی اتے لگی روک دی یاد جاں پرتیک ہو سکدا اے اتے اس دی تھاں پشوآں دی بَلی نوں مُتحرک کیتا گیا ہووے۔ کئی مفکر اس دی تلنا بائیبل وچ پیؤابراہم ولوں اسحق دی بَلی ویلے سوجھواناں ولوں بَلی دے آخری ویلے وچ آ کے روک لگا دین نال کیتی جاندی اے۔   

روم وچ بَلی دے کئی روپ پرچلت ہن جویں بندھکاں نوں سونہ توڑن جاں دھوکھا دین تے "اشور نوں بھیٹ" کر دتا جاندا سی۔ لڑائی دے قیدیاں نوں مینس اتے ادھولوک دے دیوتے نوں بَلی دے روپ وچ جیوندیاں ہی دفنا دتا جاندا سی۔ اس توں علاوہ ایہناں نوں عمارتاں دی نینھ وچ وی چنا دتا جاندا سی۔

سیزر دے مطابق اکّ وکر مین مطلب لکڑی نال بنے انسانی پتلے نوں انسانی بَلی دے روپ وچ اشور نوں بھیٹ کیتا جاندا سی۔

چین

پرانے چینی ندی دے دیوتیاں نوں نوجوان لوکاں تے عورتاں دی بَلی دین لئی جانیا جاندا اے اتے نال ہی کسے مالک نال اس دے غلاماں نوں وی دفنا دتا جاندا سی

تبت

تبت وچ بدھ دھرم دے آین توں پہلاں انسانی بَلی عدم-کھوری دی پرتھا موجود سی۔

مدھلاک وچ لاماں ولوں بدھ دھرم قبول کر لیا گیا جس کارن خون/رکت بَلی نہیں ہن دے سکدے۔ اس توں بعد ایہہ پرتھا نوں نبھاؤن لئی آٹے دا بنیا پتلا جلا کے اس رسم نوں نبھایا جاندا اے۔ ہن انسان دی تھاں پتلے دی ہی بَلی دتی جاندی اے جس دا سہرا پدمسمبھاوا دے سر جاندا اے جو کہ ۸ویں صدی دا تبتی سنت اے۔

بھارت

برصغیر وچ انسانی بَلی دا اتہاس پرانے کانسی یگ وچ سندھو گھاٹی رہتل نال جا جوڑدا اے۔ہڑپا توں حاصل اکّ موہر وچ الٹی لٹکائی نگن عورت دی آکرتی بنی اے،جس دے پیر پھیلے ہوئے ہن اتے حمل وچوں پودا نکل رہا اے۔ موہر دے دوسرے پاسے اکّ انسان اتے عورت نوں درسایا گیا اے، انسان دے ہتھ وچ داتری پھڑی ہوئی اے۔ کئی مفکر اس نوں ماں دیوی دے اعزاز وچ دتی جان والی انسانی قربانی دا اشارہ مندے ہن۔ ویدک دور وچ پشوآں اتے انسانی بَلیاں دی منانہی سی کیونکہ اہنسا ہی دھرم دی مکھ وچ اردھارا سی۔

کولبروک دوارا سویکار کیتا گیا ہے کہ پران کال وچ ّ، گھٹو-گھٹّ کالکا پران دے لکھے جان تکّ منکھی بَلی دتی جاندی رہی ہے۔ کالکا پران 11ویں صدی وچ ّ لکھیا گیا ہے۔ اس وچ ّ رکت/خون بَلیدان صرف دیش دے خطرے وچ ّ ہون اتے یدھ سمیں ہی دین دی اجازت دتی گئی ہے۔ کونڈ جِ کہ بھارت دی اکّ آدی واسی جنجاتی اے، جواوڈیشا اتے آندھرا پردیش دے رہن والے سن، انگریزاں ولوں اس تھاں نوں ۱۸۳۵ وچ اپنے ماتحت کر لیا کیوں کہ اش جاتی نے انسانی بَلی جیہا کرور کم کیتا سی۔

کجھ ہندو قوماں وچ ستی رسم دی روایت وی رہی اے اس پرتھا وچ بیواہ عورت اپنے شوہر دی چکھا اپر کھدّ ہی سڑ کے اپنی بَلی دے دیندی سی جاں کئی وار زبری وی اسنوں چکھا اتے پا دتا جاندا سی۔ اس وچ کیہا جاندا سی کہ شوہر-بیوی دوویں اگلے جم مل جانگے۔ اس نوں روکن لئی ستی آیوگ(نروان) نیم ۱۸۲۹ نوں لاگوُ کیتا گیا۔ برٹش ایشٹ کمپنی دیبنگال پریزیڈینسی دے رکترڈ وچ ۱۸۱۳ توں ۱۸۲۸ تک ۸٬۱۳۵ ستی نال متعلق معاملے درج ہن۔ 

حوالے

پیر-ٹپنیاں