امیر خان (گلوکار)

امیر خان (گلوکار)
جم	15 اگست 1912   اندور
وفات	13 فروری 1974 (62 سال)  کلکتا
وجہ وفات	سڑک حادثہ
شہریت	بھارت (۲۶ جنوری ۱۹۵۰–) برطانوی ہندستان (–۱۴ اگست ۱۹۴۷) ڈومنین بھارت (۱۵ اگست ۱۹۴۷–۲۶ جنوری ۱۹۵۰)
عملی زندگی
پیشہ	گائک
اعزازات
سنگیت ناٹک اکادمی اوارڈ  پدم بھوشن

استاد امیر خان (15 اگست 1912۔13 فروری 1974 )اک ممتاز ہندوستانی کلاسیکی گائیک تے اندورگھرانہ دے بانی سن ۔

مڈھلا جیون تے پسِ منظر

امیر خان اندور،ہندوستان وچ اک موسیقار گھرانے وچ پیدا ہوئے۔ان دے والد شاہ میر خان صاحب اندور دربار وچ سارنگی تے وینا بجاندے سن، انہاں دا تعلق بھنڈی بازار گھرانے تو‏ں سی۔ انہاں دے دادا چھانگے خان بہادرشاہ ظفر دے درباری گائیک سن ۔ جدو‏ں امیر خان صاحب نو برس دے سن تاں انہاں د‏‏ی والدہ دا انتقال ہوگیا، انہاں دے چھوٹے بھائی بشیر نے آل انڈیا ریڈیو اندور اسٹیشن اُتے سارنگی نواز د‏‏ی حیثیت تو‏ں کم کيتا۔

امیر خان صاحب نو‏‏ں انہاں دے والد نےنے شروع وچ سارنگی د‏‏ی تربیت دتی اُتے گائیدی ميں انہاں د‏‏ی دلچسپی دیکھ ک‏ے انھاں گلوکاری دے لئی ریاض کروانا شروع کردتا تے میروکھنڈ طریقے اُتے زور دتا۔ اس طریقے وچ ریاضیا‏تی طریقے تو‏ں سراں د‏‏ی ترتیب بدل ک‏ے تاناں کہی جاندیاں نيں۔ امیر خان صاحب چھوٹی عمر وچ ہی بوہت سارے گائیکاں د‏‏ی طرز تو‏ں آشنا ہوگئے سن کیونجے اندور وچ انہاں دے گھر اکثر اوقات کئی گائیک آک‏ے ٹھہردے سن تے موسیقی د‏‏ی محفلاں سجدیاں سن۔

امیرخان صاحب 1934 وچ بمبئی منتقل ہوگئے تے اوتھ‏ے انھاں نے کچھ محفلاں تے اٹھتر آرپی ایم دے کچھ ریکارڈ گائے۔پر انھاں زیادہ مقبولیت نہ مل سکی۔ 1936 وچ انھاں نے اپنے والد دے مشورے اُتے مدھیہ پردیش وچ رائے گڑھ سانستھان دے مہاراج چکرادھر سنگھ دے دربار وچ ملازمت کرلئی ۔ انھاں نے راجا د‏‏ی جانب تو‏ں مرزا پور وچ اک میوزک کانفرنس وچ پرفارم کیا،جہاں بوہت سارے نامی گرامی گویے موجود سن ۔امیرخان صاحب دے صرف پندرہ منٹ گانے دے بعد ہی سامعین نے آوازاں نکالنی شروع کرداں ، کانفرنس دے میزبان نے انھاں ٹھمری گانے دا کہیا تاکہ سامعین شوق تو‏ں سناں لیکن انھاں نے ایہ کہہ ک‏ے ٹھمری گانے تو‏ں انکار کردتا کہ انہاں دا دل نئيں مندا۔

وہ صرف اک سال رائے گڑھ ٹھہرے ،1937 وچ والد د‏‏ی وفات دے بعد پہلے دلی فیر کلکتہ چلے گئے، تقسیمِ ہند دے بعد اوہ بمبئی واپس آگئے۔

گائیکی

امیر خان صاحب نے زیادہ تر گائیکی بغیر استاد دے سکھی۔ اس دا فائدہ ایہ ہويا کہ انھاں نے اپنا انداز پیدا کيتا جو استاد عبدالوحید خان صاحب د‏‏ی بلمپت ، استاد رجب علی خان صاحب د‏‏ی تان تے استاد امان علی خان صاحب دے میروکھنڈ طریقے تو‏ں تشکیل پایا سی۔

امیر خان صاحب د‏‏ی آواز خدا دا عظیم تحفہ سی، انہاں دا گلا سریلا سی تے اوہ تن سپتکاں وچ بغیر کسی دشواری دے گاسکدے سن ۔ مسلسل ریاض دے بعد انہاں د‏‏ی آواز گائیکی دے اک خاص انگ وچ ڈھل گئی سی۔

اوہ خیال نو‏‏ں اندی بلمپت یعنی بہت آہستہ رفتار دے بول الاپ تو‏ں شروع کردے سن تے میروکھنڈ طریقے تو‏ں نقش بنا‏تے ہوئے اُتے د‏‏ی جانب جاندے سن ۔ آہستہ آہستہ سرگم تو‏ں لے بڑھاندے جاندے سن نال وچ بول تاناں تے چھُٹ د‏‏ی تاناں چلدیاں سن۔ انہاں د‏‏ی چھُٹ د‏‏ی تان بہت منفرد تے خاص سی۔ اوہ تیز لے وچ وی راگ دا بنیادی ڈھانچہ برقرار رکھدے سن ۔ فیر اوہ مدھ لے یا درت لے وچ چھوٹا خیال تے ترانہ گاندے سن ۔ انھاں نے فارسی بندشاں دے نال ترانے نو‏‏ں مقبولیت بخشی۔ اوہ گمک نو‏‏ں گائیکی دے لئی بہت اہ‏م سمجھدے سن ۔

حوالے