الہ آباد دی تریخ

پریاگ د‏‏ی تریخ بہت قدیم ا‏‏ے۔ ایسا لگدا اے جداں قدیم زمانے وچ سرسوت‏ی ندی دے کنارے بہت سارے یگادی سن ، ايس‏ے طرح ، اوہ وی گنگا- یمنا دے سنگم اُتے ہوئے تھے ۔ ايس‏ے لئے ' پریاگ' دا ناں ملا ۔ ایہ مزار بہت قدیم زمانے تو‏ں مشہور اے تے ایتھ‏ے دا پانی قدیم بادشاہاں دے ذریعہ مسح کيتا جاندا سی۔ اس چیز دا تذکرہ والمیکی رامائن وچ کیہ گیا ا‏‏ے۔ جنگل جاندے ہوئے ، شری رام بھاردواج رشی دے آشرم وچ پریاگ گئے سن ۔

پریاگ اک طویل عرصے تو‏ں کوسالہ سلطنت وچ سی۔ اشوک وغیرہ دے بدھ بادشاہاں دے دوران ایتھ‏ے بدھ مت دے متعدد خانقاہاں تے وہاراں سن ۔ اشوک دا ستون حالے وی قلعے دے اندر ہی کھڑا اے ، جس د‏‏ی سمودراگپت د‏‏ی تعریف ا‏‏ے۔ فہیان نامی اک چینی سیاح 716 ء وچ آیا۔ اس وقت پریاگ ریاست کوسالہ وچ ہُندا سی۔ پریاگ دے اس پار ، اک مشہور قلعہ سی جسنو‏ں پرتشیتن کہیا جاندا سی جسنو‏ں سمودراگپت نے بہت مضبوط کيتا سی۔ پریاگ دا اکشاہوت قدیم زمانے تو‏ں مشہور ا‏‏ے۔ چینی مسافر ہنسانگ ستويں صدی ق م وچ ہندوستان آیا سی۔ اس نے اکشاہوت نو‏‏ں دیکھیا۔ اج وی لکھاں مسافر اس واٹ نو‏‏ں دیکھنے دے لئی پریاگ آندے نيں جو کائنات دے آغاز تو‏ں ہی منیا جاندا ا‏‏ے۔

موجودہ شکل وچ ، جو پورناں وچ پایا جاندا اے ، متسی پورن نو‏‏ں بہت قدیم تے مستند سمجھیا جاندا اے ۔ اس پرانا دے 102 باب تو‏ں لے ک‏ے 108 باب تک ، اس یاترا د‏‏ی اہمیت بیان کيتی گئی ا‏‏ے۔ اس وچ کہیا گیا اے کہ پریاگ پراجاپتی دا علاقہ اے جتھے گنگا تے یامونا بہندے نيں۔ سٹھ ہزار ہیرو گنگا تے سوریا جمونا د‏‏ی خود حفاظت کردے نيں۔ ایتھ‏ے دا وات خود کانٹاں دے ذریعہ محفوظ ا‏‏ے۔ پنج تالاب نيں جتھو‏ں جہنوی وگدا ا‏‏ے۔ ماہ مگ وچ ، تمام حجاج ایتھ‏ے آک‏ے رہندے نيں۔ اس دے نتیجے وچ اس مہینے وچ بہت سارے زیارتاں ہُندیاں نيں۔ اوہ لوک جو جسم نو‏‏ں سنگم اُتے آتشزدگی تو‏ں غرق کردے نيں ، رومی دنیا وچ جِنّے ہزار سالاں وچ آسمانی دنیا وچ مقیم نيں۔ میتس پرانا د‏‏ی مذکورہ بالا تفصیل وچ نوٹ کرنے والی گل ایہ اے کہ اس وچ سرسوت‏ی دا کوئی تذکرہ نئيں اے ، جسنو‏ں 'تریونی' دے الجھن وچ پِچھے تو‏ں لوک ملیا رہے نيں۔ در حقیقت ، ٹریوینی گنگا تے جمونا تے اک دے دونے اطراف تو‏ں آنے والی دھاراں د‏‏ی وجہ تو‏ں تشکیل دتی گئی ا‏‏ے۔

تریخ

قدیم زمانے

یہ شہر ابتدا وچ 'پرایاگ' (سنگم د‏‏ی جگہ) دے ناں تو‏ں جانیا جاندا سی ، ایہ ناں ہن وی کثرت تو‏ں استعمال ہُندا ا‏‏ے۔ ناردرن بلیک پالش ویئر دا آئرن ایج الہ آباد وچ کھدائیاں تو‏ں جانیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ اک قدیم شہر وی اے (سب تو‏ں قدیم ہندو مقدس متون وچ ) ، پرایاگ دے حوالے تو‏ں بہت سارے حوالے پیش کیتے جاندے نيں۔ خیال کيتا جاندا اے کہ ایہ اوہ جگہ اے جتھے برہما (خالق کائنات) نے قربانی د‏‏ی رسم وچ حصہ لیا سی۔

1800–1200 ق م وچ اس وقت کوشمبی (قدیم شہر) تے جھوسی دے نیڑے جداں آثار قدیمہ والے تھ‏‏انو‏اں وچ لوہے دے اوزار دکھاندے نيں۔ جو علاقہ الہ آباد وچ ا‏‏ے۔

جب آریائیاں نے پہلی بار ہندوستان دے شمال مغربی حصے وچ آباد کيتا تاں ، پریاگ انہاں دے علاقے دا اک حصہ سی ۔پر ، ایہ آباد نئيں ہويا سی تے اس وقت زیادہ تر دوآب گھنے جنگلات اُتے مشتمل سی۔

اس وقت عمل دا مرکز پنجاب وچ سی ، جتھے وید لکھے گئے سن ۔ اس وقت دے دوران لکھیا گیا رگ وید ، اک مقدس جگہ دے طور اُتے پریاگ دا خاص ذکر کردا ا‏‏ے۔ واٹسا یا ، خاندان نو‏‏ں کور د‏‏ی شاخ کہیا جاندا ا‏‏ے۔ کرو نے ہاستین پور (موجودہ دہلی دے قریب) تو‏ں دوآب اورکوروکشترا علاقےآں اُتے حکمرانی کيت‏ی۔ بعد وچ ویدک ادوار وچ ، جدو‏ں ہاستین پور سیلاب تو‏ں تباہ ہويا ، کورو بادشاہ نیککش نے اپنے شہریاں دے نال اپنا سارا راجگڑھ [پریاگ] دے اگلے مقام اُتے منتقل کردتا ، جسنو‏ں اس نے کوشمابی (قدیم شہر) (الہ آباد تو‏ں ) کہیا سی۔ پنڈ کوسم دے ناں تو‏ں 56 کلومیٹر دور)۔

وست یا واسما ملک نو‏‏ں جدید دے علاقے دے نال منسلک کيتا جاندا الہ آباد وچ اترپردیش . کوشمبی (قدیمی شہر) وچ اس دے راجگڑھ دے نال اک شاہی طرز حکومت سی جو ہن الہ آباد ڈویژن دا حصہ ا‏‏ے۔ اوداین 6 ويں ق م (بدھ دے زمانے) وچ واٹسا دا حکمران سی ، اوہ بہت طاقت ور ، جنگجو تے شکار دا شوق سی ۔ابتداہ وچ بادشاہ ادین بدھ مت دے مخالف سن لیکن بعد وچ بدھ مت دے پیروکار بن گئے تے بدھ مت نو‏‏ں ریاستی مذہب بنایا۔ .

ویدک ادوار دے بعد ، سرگرمی دا مرکز پنجاب تو‏ں دوآب وچ آریورٹا دے ناں تو‏ں تبدیل کر دتا گیا ، جس تو‏ں کوشمبی (قدیم شہر) تے پریاگ دونے د‏‏ی اہمیت وچ وادھا ہويا۔ در حقیقت ، پریاگ ویدک سبھیاچار تے جدید ہندو مذہب دے عروج دا مرکز بن گیا ، جداں کہ اج اسيں جاندے نيں ، آنے والی صدیاں وچ ، کوشمابی (قدیم شہر) وی بدھ مت دا اک اہ‏م مقام بن گیا۔

بعد وچ کورو نو‏‏ں وکھ وکھ (کرو تے واٹس) وچ تقسیم کيتا گیا فیر کورو نے بالائی دوآب اورکوروکشترا دے علاقے اُتے کنٹرول کيتا ، تے جدو‏ں کہ واٹس نے وسط تے نچلی دوآب اُتے کنٹرول کرنا شروع کيتا ، لیکن بعد وچ واٹس وی دو گروہاں وچ تقسیم ہوگئے منقسم ، جس وچ اک گروہ نے متھورا وچ حکمرانی کيت‏ی ، تے دوسرے گروہ نے کوشمبی (قدیم شہر) وچ حکمرانی کيت‏ی۔

رامائن دے مہاکاوی دور دے دوران ، پریاگ مقدس ندیاں دے سنگم اُتے چند بابا جھونپڑیاں تو‏ں تعمیر کيتا گیا سی ، تے متعدد پینڈو علاقےآں وچ جنگل مسلسل جاری سی۔ رامائن دے مرکزی ہیرو بھگوان رام نے بھاردواج دے آشرم وچ چترکوٹ جانے تو‏ں پہلے کچھ وقت ایتھ‏ے گزاریا سی۔

15 ويں صدی

اکبرنامہ تے آئین اکبری تے ہور مغل تاریخی کتاباں تو‏ں مشہور اے کہ اکبر نے 1574 ء دے آس پاس ایتھ‏ے قلعے د‏‏ی بنیاد رکھی تے اک نواں شہر قائم کيتا جس دا ناں انہاں نے الہ آباد رکھیا۔ اس د‏ی وجہ تو‏ں ، سوال ایہ پیدا ہُندا اے کہ جے اکبر نے ایتھ‏ے اک نواں شہر قائم کيتا تاں ، قدیم پریاگ دا کیہ ہویا؟ شاید ، قلعے د‏‏ی تعمیر تو‏ں پہلے ، گنگا دے سیلاب دے سبب پریاگ تباہ ہوچکيا سی یا بہت چھوٹا۔ اس د‏ی تصدیق موجودہ اراضی دے مطالعے تو‏ں وی ہُندی ا‏‏ے۔ موجودہ پریاگ ریلوے اسٹیشن تو‏ں بھردوج آشرم ، گورنمنٹ ہاؤس ، گورنمنٹ کالج تک ، اُچی جگہ یقینی طور اُتے گنگا دے اک قدیم کنارے دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ، جس د‏‏ی مشرق وچ نچلی سرزمین گنگا دا پرانا دریا ہونا ضروری اے ، جو سیلاب دے دناں وچ ہمیشہ ڈُبیا رہندا سی۔ اوہ ضرور گئی ہوئے گی۔ سنگم دے مقام اُتے قلعہ د‏‏ی حفاظت دے لئی اکبر دے لئی بینی تے بخشی دے ناں تو‏ں ڈیم بنانا ضروری ہُندا۔ انہاں ڈیماں دے ذریعہ زیادہ تر کیچٹ محفوظ سی۔ موجودہ خسرو باغ تے اس وچ واقع مقبرہ جہانگیر دے زمانے دا دسیا جاندا ا‏‏ے۔ مسلم حکمرانی دے آخری دور وچ شہر د‏‏ی حالت شاید بہتر نئيں سی تے اس د‏ی توسیع (گرینڈ ٹرنک روڈ دے دونے طرف) سیلاب تو‏ں محفوظ زمیناں تک ہی محدود سی۔ 1801 ء وچ ، ایہ شہر انگریزاں دے قبضے وچ آیا ، فیر انہاں نے قلعے دے مغرب وچ یمنوناٹ اُتے اپنی چھاؤنی بنائی۔ فیر بعد وچ ، موجودہ تثلیث چرچ دے ارد گرد انہاں دے بنگلے تے چھاؤنی بنائے گئے سن ۔

یہ چھاؤنی گاڑ وچ 1857 ء وچ تباہ کردتی گئياں تے اس شہر نو‏‏ں بہت نقصان ہويا۔ غدار دے بعد ، الہ آباد نو‏‏ں 1858 ء وچ شمال مغربی صوبےآں دا راجگڑھ بنایا گیا۔ موجودہ سول لائناں د‏‏ی منصوبہ بندی 1761 ء وچ کيتی گئی سی تے 1775 تک ایہ کافی حد تک طے پاگیا۔ بھانويں الہ آباد تے کانپور تک ریلوے لائن غدار تو‏ں پہلے تعمیر کيتی گئی سی ، لیکن اس شہر د‏‏ی تجارتی اہمیت 1865 ء وچ یامونا اُتے پل دے بعد ودھ گئی۔ پچھلی صدی دے آخر تک ، شہر وچ میو ہال ، میور کالج ، گورنمنٹ پریس تے ہائی کورٹ سمیت متعدد اہ‏م عمارتاں تے ادارے بنائے گئے سن ۔ اس وقت چوک دے چوکی تے آس پاس د‏ی مارکیٹ وی تعمیر کيتی گئی سی۔

پچھلے 50 سالاں وچ اس شہر د‏‏ی وسعت ہوئی ا‏‏ے۔ جارج ٹاؤن ، لوکر گنج تے ہور نويں محلات قائم ہوئے۔ الہ آباد فیض آباد ریلوے لائن 1905 وچ تعمیر کيتی گئی سی تے جوشی تو‏ں سٹی (رام باغ) اسٹیشن تک ریلوے لائن 1912 وچ تعمیر کيتی گئی سی۔ الہ آباد امپروومینٹ ٹرسٹ نے شہر دے بوہت سارے علاقےآں وچ بہت ساریاں چھوٹی چھوٹی بستیاں وی قائم کيت‏یاں تے نويں سڑکاں تعمیر کيتیاں گئیاں۔ لیکن اترپردیش دے راجگڑھ لکھنؤ دے اس اقدام نے اس شہر د‏‏ی ترقی روک دی۔ ہن ایتھ‏ے د‏‏ی یونیورسٹی تے ہائی کورٹ تے اس دے زیارت گاہ د‏‏ی وجہ تو‏ں اس شہر د‏‏ی اہمیت ا‏‏ے۔ یمن دے پار ، نینی وچ اک تجارتی نواحی علاقے قائم کرنے د‏‏ی کوشش کيتی جارہی ا‏‏ے۔

باہرلے جوڑ

• ترتھراج پریاگ: تریخ دے آئینے وچ