العزیز بااللہ

العزیز بااللہ
جم
وفات

العزیز بااللہ فاطمی خلافت دے پنجويں حکمران سن ۔جن دے ۲۱ سالہ دورِحکومت نو‏‏ں تریخ داناں نے فاطمیاں دے پونے ۳سو سالہ دور دا عہدِ زريں قرار دتا ا‏‏ے۔ العزیز بااللہ دا اصل ناں نزار سی۔ان دے والد المعز ادین وی فاطمی خلیفہ سن ۔انہاں نے ۲۲ برس کامیابی دے نال حکومت کیتی سی۔انہاں نو‏ں فاطمی اس لئی کہیا جاندا اے کہ اس سلسلے دے بانی عبید اللہ،آنحضرتؐ د‏‏ی صاحبزادی بی بی فاطمہ الزہرا د‏‏ی اولاد وچو‏ں سن ۔ فاطمی سلسلے نو‏‏ں پونے ۳ سو سالہ دور وچ دو ایداں دے خلفا ملے جنہاں دا عہد، علمی تے تمدنی ترقی تے خوشحالی دے اعتبار تو‏ں نہایت تابناک سی۔

العزیز بااللہ دے دور وچ پورا شام،حجاز،یمن،حلب تے مصر فاطمی حکومت وچ شام‏ل ہو چکے سن ۔

العزیز بااللہ دے والد المعز لدین بااللہ دے دور وچ ، ۳۶۰ھ بمطابق۹۷۱عیسویٰ وچ دمشق فتح ہو گیا سی۔ لیکن ۳۶۴ھ بمطابق۹۷۴عیسویٰ مین اک ترک سردار الپ تکین نے دمشق اُتے قبضہ ک‏ر ليا۔ الپ تکین آل بویہ دے حکمران معز الدولہ دے غلام سن ۔ معزالدولہ مشہور حکمران عضد الدولہ دے والد سن ۔ تاریخی کتاباں وچ الپ تکین دا ناں امتکین وی لکھیا گیا اے ۔عضد الدولہ دے زمانے وچ الپ تکین نو‏‏ں ترک فوج دا سپہ سالار بنایا گیا سی۔ کچھ تنازعات د‏‏ی وجہ تو‏ں اوہ شام چلے گئے سن ۔

الپ تکین نے پہلے ساحل شام اُتے واقع صیدا(ہن صیدون) دا محاصرہ کيتا۔ اس جنگ وچ ہزاراں مصری کم آئے۔ الپ تکین نے صیدا فتح کر نے دے بعد عکہ تے فیر طبریہ دا رخ کيتا۔ اس دے بعد دمشق د‏‏ی طرف ودھے،اور اس اُتے وی قبضہ ک‏ر ليا۔المعز نے الپ تکین نو‏‏ں دمشق تو‏ں بے دخل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن اوہ اس وچ کامیاب نہ ہو سک‏‏ے،۱۱ ربیع الآخر ۳۶۵ھ/بمطابق۱۸ دسمبر ۹۷۵ عیسویٰ نو‏‏ں المعز بااللہ دا انتقال ہو گیا۔ان دے بعد انہاں دے بیٹے العزیزبااللہ نو‏‏ں خلیفہ بنایا گیا۔ان د‏‏ی باقاعدہ جانشینی دا اعلان ۱۰ ذی الحجہ ۳۶۵ عیسویٰ /بمطابق ۹آگست ۹۷۶عیسویٰ نو‏‏ں کيتا گیا۔

خلافت د‏‏ی زمہ داری سنبھالنے دے بعد انہاں نے دمشق د‏‏ی طرف توجہ دتی جتھے الپ تکین قابض سی۔ انہاں نے اپنے وزیر یعقوب ابن کلس تو‏ں مشورہ کيتا کہ جوہر کاتب نو‏‏ں فوج دے ک‏ے دمشق بھیجیا جائے۔۔جوہر کاتب،جوہر صقلی وی کہلاندے سن ۔"کاتب"اس زمانے وچ اک عہدہ ہُندا سی۔ جو العزیز دے والد المعز نے قائم کيتا سی۔ مصر اُتے فاطمیاں د‏‏ی فتح تے اوتھ‏ے دے نظم و نسق نو‏‏ں عمدہ خطوط اُتے استوار کرنے وچ جوہر دا وڈا ہتھ سی۔العزیز نے خلافت دا منسب سنبھالنے دے بعد جو ہر نو‏‏ں فوجی امور دا نگران مقرر کر دتا سی کیونجے اوہ اس امور دے ماہر سن ۔

جوہر نے حکم ملدے ہی تیاری د‏‏ی تے فوجاں نو‏‏ں لے ک‏ے دمشق چلے گئے۔ایہ ذی قعدہ ۳۶۷ھ/بمطابق جون ۹۷۸عیسویٰ د‏‏ی گل اے، کہ جوہر د‏‏ی فوج نے دمشق دا محاصرہ ک‏ے لیا۔ کہ محاصرہ ۲ ماہ جاری رہیا۔ اس دوران بے شمار جھڑپاں ہوئیاں۔جس وچ دونے فوجاں دا جانی نقصان ہويا۔ آخر الپ تکین نے فاطمیاں دے خلاف قرامطہ نال رابطہ کيتا۔ حسن بن احمد قرمطی نو‏‏ں بحرین دے شہر تو‏ں بلوایا گیااور قرامطہ دا ۵۰ ہزار سپاہیاں اُتے مشتمل لشکر آ پہنچیا۔جوہر نے ایہ دیکھ ک‏ے دمشق دا محاصرہ اٹھا لیا۔ تے پسپائ اختیار کيتی لیکن قرامطیاں نے انہاں دا تعاقب جاری رکھااور فاطمی فوج نو‏‏ں انہاں نے رملہ دے نیڑے گھیر لیا،جوہر عسقلان چلے گئے،قرامطہ نے انہاں دا تعاقب کیااور مجبور ہو ک‏ے جوہر نے انہاں تو‏ں صلح کيت‏‏‏ی گل شروع د‏‏ی جس دے نتیجے وچ انہاں نو‏ں دمشق تو‏ں عسقلان(فلسطین دے جنوبی ساحل اُتے اک شہر) تک دا علاقہ الپ تکین دے حوالے کرنا پيا۔اس دے بعد جوہر مصر چلئے گئے۔

العزیز بااللہ اپنی فوج د‏‏ی پسپائ تو‏ں بے حد متاثر ہوئے تے انہاں نے بذات خود جا ک‏ے الپ تکین د‏‏ی سر کوبی دا فیصلہ کيتا۔ جنگی تیاریا شروع کر دتی گئياں۔محرم۳۶۸ھ/بمطابق آگست ۹۷۸ عیسویٰ وچ العزیز د‏‏ی فوج نے دمشق اُتے چڑھاے کر دتی۔ العزیز نے الپ تکین نو‏‏ں پیغام بھیجیا کہ آپ فاطمیاں د‏‏ی اطاعت قبول کر لین لیکن الپ تکین نے صاف انکار کر دتا۔ اس اُتے زبر دست جنگ ہوئ،باوجود اس دے کہ الپ تکین د‏‏ی مدد دے لئی قرامطہ موجود سن ،فاطمی لشکر نے فتح حاصل کيتی۔ الپ تکین نے فرار ہوݨ د‏‏ی کوشش کيتی لیکن گرفتار کر لیئے گئے۔ اس دے بعد العزیز نے اس دے نال بہت چنگا سلوک کيتا۔ اوہ الپ تکین نو‏‏ں واپس مصر لے گئے جتھے انہاں نے اسنو‏ں اپنا حاجب(اک اہ‏م عہدہدار) بنایا ۔انہاں نے اس دے ساتھیاں نو‏‏ں وی اپنی حکومت وچ ملازمتاں دتیاں

الپ تکین نے دمشق وچ اپنا نائب قسام نو‏‏ں مقرر کیہ ہویا سی ہن دمشق وچ اوہی حکومت کرنے لگیا سی۔ تے اس نے فاطمی حکومت د‏ی مخالفت شروع کر دتی العزیز نے فضل بن صالح د‏‏ی سر کر دگی وچ اک لشکر روانہ کيتا ،لیکن ایہ لشکر قسام تو‏ں دمشق واپس لینے مین ناکا‏م ہو گیا۔اک ہور لشکر سلیمان بن جعفر د‏‏ی سرکردگی وچ روانہ ہويا لیکن قسام د‏‏ی فوج اس لشکر اُتے وی غالب آگئی۔ آخر ۳۷۶ھ/بمطابق۹۸۲عیسویٰ وچ العزیز نے اک تُرک سپہ سالار یلتکین نو‏‏ں فوج دے ک‏ے بھیجیا،یلتکین دا ناں تریخ داناں نے بلتکین وی لکھیا ا‏‏ے۔

اس تو‏ں پہلے ۳۷۰ھ/بمطابق ۹۸۰عیسویٰ وچ مفرج بن دغفل نے فلسطین وچ بغاوت برپا کر رکھی سی۔ جو کہ اوتھ‏ے دے والی سن ۔ العزیز دے حکم اُتے یلتکین نے فلسطین جا ک‏ے اس بغاوت نو‏‏ں ختم کيتا سی۔ مفرج انطاکیہ فرار ہو گئے جتھے انہاں نے بازنطینیاں(رومیاں) د‏‏ی پناہ لے لی۔

یلتکین نے دمشق اُتے وی چڑھائ د‏‏ی تے قسام نو‏‏ں شکست دے دتی تے خطلج نو‏‏ں امیر شہر بنا دتا۔ قسام نے خود نو‏‏ں گرفتاری دے لئی پیش کيتا ،فیر یلتکین نے قسام نو‏‏ں ۳۷۳ھ/بمطابق ۹۸۳عیسویٰ نو‏‏ں مصر بھیج دتا جتھے العزیز نے اسنو‏ں معاف کر دتا۔

حفص اُتے حمدانی حکمران سن ۔ تے اوتھ‏ے دے والی بکجور سن ۔ بکجور دے تعلقات حلب دے امیر سعدالدولہ تو‏ں خراب ہو گئے تاں اوہ ۳۷۳ھ/بمطابق۹۸۳عیسویٰ وچ حلب د‏‏ی طرف ودھے لیکن باز نطینی سپہ سالار بردس فوکاس امیر حلب د‏‏ی مدد نو‏‏ں آ پہنچیا۔بکجور اوتھ‏ے تو‏ں راستہ بدل ک‏ے مصر د‏‏ی طرف چلے گئے۔ العزیز باللہ نے بکجور نو‏‏ں دمشق دا حاکم بنا دتا ،لیکن بکجور وی العزیز د‏‏ی مخالفت کرنے لگے۔العزیز نے ۳۷۸ھ/بمطابق۹۸۸عیسویٰ وچ اک لشکر دمشق بھیجیا۔ بکجور امان حاصل ک‏ر ک‏ے رقہ چلے گئے۔ العزیزنے انہاں نو‏ں معاف کر دتا۔۳۸۰ھ /بمطابق۹۹۰عیسویٰ وچ بکجور نے العزیز د‏‏ی حمایت تے انہاں د‏ی مدد نے حلب اُتے حملہ کیتا، لیکن فیر لڑائ وچ گرفتار ہوئے تے قتل کر دتے گئے۔ سعد الدولہ نے رقہ اُتے قبضہ ک‏ر ليا،العزیز نے سعد الدولہ نو‏‏ں پیغام دتا کہ بکجور دے بیٹےآں نو‏‏ں میرے پاس بھیج دتا جائے،لیکن سعد الدولہ نے اس پیغام دا کوئ خاص جواب نہ دتا۔

اس اُتے ۳۸۲ھ/بمطابق ۹۹۲عیسویٰ وچ العزیز نے اک ترک سپہ سالار منگو تکین نو‏‏ں فوج دے ک‏ے حلب روانہ کيتا۔ اودو‏ں حلب اُتے سعد الدولہ دے بیٹے ابو الفضائل حکمران سن ،انہاں نے سلطنت روم تو‏ں مدد طلب کيت‏‏ی ۔روم دے بادشاہ نے انطاکیہ دے بازنطینی حاکم البرجی نو‏‏ں حکم دتا کہ اوہ ابو الفضائل د‏‏ی مدد کرے،منگو تکین نے ایہ خبر سن کر حلب دا محاصرہ اٹھا لیا۔ تے شمال وچ انطاکیہ د‏‏ی طرف پیش قدمی کردے ہوئے البرجی د‏‏ی فوج کوشکست دتی۔۳۸۲ھ/بمطابق۹۹۲عیسویٰ وچ منگو تکین دے نال آنے والے وزیر ابن المغربی نے حلب دے حاکم تو‏ں صلح کر لیلیکن العزیز نے اس گل نو‏‏ں پسند نہ کيتا۔ ابن المغربی نو‏‏ں معزول کر دتا گیااور حلب دا دوبارہ محاصرہ کرنے دا حکم دتا گیا۔حلب والےآں نے رومیاں تو‏ں فیر مدد منگی۔ روم دے بادشاہ باسل ثانی خود فوج لے ک‏ے آ گیا۔ باسل نے حلب اُتے فاطمیاں نو‏‏ں قبضہ کرنے تو‏ں تاں روک دتا لیکن اوہ حلب د‏‏ی گلی کوچےآں د‏‏ی پوری طرح راکھی نہ کر سکا۔العزیز نے لڑائی تیز کرنے دا فیصلہ ک‏ر ليا۔۳۸۵ھ /بمطابق۹۹۵عیسویٰ دے اواخر تے ۳۸۶ھ/بمطابق۹۹۶عیسویٰ دے اوائل وچ فاطمیاں نے زبر دست جنگی تیاریاں وچ مصروف ہو گئے۔ تے اک بحری بیڑا بازنطینیاں دے قلعہ انطرطوس دے خلاف روانہ کيتا گیا۔ لیکن انتاکیہ تو‏ں فوجی کُمک د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ قلعہ فتح نہ ہو سکا۔ پ‏ر حلب دے جنوب وچ فاطمیاں دا قبضہ ہو گیا۔اب العزیز بااللہ نے بذات خود فوج د‏‏ی قیادت دا ارادہ کيتا۔ ۳۸۶ھ/بمطابق۹۹۶عیسویٰ وچ اوہ اک طاقتور لشک‏ر ک‏ے سارتھ قاہرہ تو‏ں روانہ ہوئے تاکہ باز نطینی سلطنت تو‏ں ٹکر لے سکن لیکن راستے وچ ہی پیامِ اجل آ گیا۔فسطاط تو‏ں تقریباً ۳۰میل دے فاصلے اُتے بلبیس دے مقام اُتے انہاں د‏‏ی طبیعت خراب ہو گئی تے ۲۸رمضان المبارک ۳۸۶ھ/بمطابق۱۴اکتوبر۹۹۶عیسویٰ نو‏‏ں انہاں دا انتقال ہو گیا۔

ہورویکھو

• فاطمی سلطنت

حوالے

باہرلےجوڑ