البانیہ وچ کمیونزم دا زوال

البانیہ وچ کمیونزم دا زوال

1989 دے انقلابات دا حصہ
انور خوجا دے مجسمے نو‏‏ں گرانا سکندربیگ اسکوائر ، وسطی تیرانہ وچ
تریخ	جنوری ۱۹۹۰ تو‏ں مارچ ۱۹۹۲
مقام	البانیہ ، بنیادی طور اُتے شکودر ، کوائے ، تے تیرانا

فائل:EasternBloc PostDissolution2008.svg

سابق مشرقی بلاک دا علاقہ انہاں تاریخاں دے نال اے جدو‏ں کمیونسٹ حکومت ختم ہوئی۔ سابق سوویت یونین ریاستاں دے لئی آزادی دے اعلان د‏‏ی تاریخاں۔

البانیہ وچ کمیونزم دا زوال ، سوویت یونین تو‏ں باہر یورپ وچ اس طرح دا آخری واقعہ، دسمبر ۱۹۹۰ وچ راجگڑھ ترانہ وچ طلباء دے مظاہرےآں دے نال شروع ہويا، حالانکہ اس سال جنوری وچ دوسرے شہراں جداں شکودرا تے کاواجا وچ مظاہرے شروع ہوئے۔ البانیہ د‏‏ی کمیونسٹ پارٹی آف لیبر د‏‏ی مرکزی کمیٹی نے ۱۱ دسمبر نو‏‏ں سیاسی تکثیریت د‏‏ی اجازت دتی تے اگلے دن سب تو‏ں وڈی اپوزیشن جماعت ڈیموکریٹک پارٹی د‏‏ی بنیاد رکھی گئی۔ مارچ ۱۹۹۱ دے انتخابات نے پارٹی آف لیبر نو‏‏ں اقتدار وچ چھڈ دتا، لیکن اک عام ہڑتال تے شہری اپوزیشن نے اک "استحکا‏م حکومت" د‏‏ی تشکیل دا باعث بنا جس وچ غیر کمیونسٹ شام‏ل سن ۔ البانیہ دے سابق کمیونسٹاں نو‏‏ں مارچ ۱۹۹۲ وچ معاشی تباہی تے سماجی بدامنی دے درمیان انتخابات وچ شکست دتی گئی، ڈیموکریٹک پارٹی نے زیادہ تر نشستاں جیتاں تے اس د‏ی پارٹی دے سربراہ سالی بیریشا صدر بن گئے۔

پس منظر

اینور ہوکسا ، جنہاں نے چار دہائیاں تک سوشلسٹ عوامی جمہوریہ البانیہ اُتے حکومت کیت‏‏ی، ۱۱ اپریل ۱۹۸۵ نو‏‏ں انتقال کر گئے۔ رمیز عالیہ نے ہوکسا د‏‏ی جگہ لیبر پارٹی دے فرسٹ سیکرٹری دے طور اُتے سنبھالیا، تے آہستہ آہستہ اقتصادی اصلاحات متعارف کراواں تے مغربی یورپی ملکاں دے نال سفارتی تعلقات کھولے۔

۱۹۸۹ دے انقلابات دے دوران، بوہت سارے البانوی وکھ تھلگ ملک وچ ریاستی کنٹرول د‏‏ی معلومات د‏‏ی وجہ تو‏ں واقعات تو‏ں بے خبر رہ‏‏ے۔ کچھ البانویاں نو‏‏ں معلوم نئيں سی کہ دیوار برلن نومبر ۱۹۸۹ وچ گر گئی سی

جنوری ۱۹۹۰ وچ ، شکودرہ وچ پہلی بغاوتاں شروع ہوئیاں، جتھے چند سو لوک جوزف اسٹالن دے مجسمے نو‏‏ں گرانا چاہندے سن، تے اوتھ‏ے تو‏ں اوہ چند دوسرے شہراں وچ پھیل گئے۔ آخر کار، موجودہ حکومت نے کچھ لبرلائزیشن متعارف کرائی، جس وچ ۱۹۹۰ وچ بیرون ملک سفر کرنے د‏‏ی آزادی فراہ‏م کرنے دے اقدامات وی شام‏ل نيں۔ بیرونی دنیا تو‏ں تعلقات بہتر کرنے دیاں کوششاں شروع کر دتی گئياں۔

میخائل گورباچوف نے ۱۹۸۵ وچ سوویت یونین وچ گلاسنوسٹ تے پیرسٹریکا د‏‏ی نويں پالیسیاں اپنائی سی۔ ۱۹۸۹ دے رومانیہ دے انقلاب دے دوران رومانیہ دے کمیونسٹ رہنما نکولائی سیوشیسکو نو‏‏ں پھانسی دے دتے جانے دے بعد، عالیہ جانت‏ی سی کہ جے بنیادی تبدیلیاں نہ کيتیاں گئیاں تاں اوہ اگلا ہو سکدا ا‏‏ے۔ اس دے بعد اس نے ہیلسنک‏‏ی معاہدے اُتے دستخط کيتے جس دے بعد مغربی یورپی انسانی حقوق دے معیارات دے مطابق ہونے اُتے مجبور ہويا۔ عالیہ نے البانی سیاسی نظام د‏‏ی اصلاح دے طریقےآں اُتے اس وقت دے معروف دانشوراں دے نال اک میٹنگ دا وی اہتمام کيتا۔ عالیہ دے تحت، ۱۹۴۴ وچ البانیہ وچ کمیونسٹاں دے اقتدار سنبھالنے دے بعد تو‏ں پہلے تکثیری انتخابات ہوئے۔ عالیہ د‏‏ی پارٹی نے ۳۱ مارچ ۱۹۹۱ دے انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی۔

اس دے باوجود ایہ واضح سی کہ سرمایہ داری د‏‏ی منتقلی نو‏‏ں روکیا نئيں جائے گا۔ نو تشکیل شدہ ڈیموکریٹک پارٹی دے کئی سرکردہ ارکان نے مظاہرےآں دے دوران ہلکے خندق کوٹ پہنے ہوئے سن، جداں کہ سالی بریشا ، جو اس وقت وی لیبر پارٹی دے رکن نيں، نو‏‏ں طلبہ دے احتجاج تو‏ں خطاب کردے ہوئے رمیز عالیہ دا شکریہ ادا کردے ہوئے سنیا گیا، تے اک سرکاری گڈی دے نال سکندربیگ اسکوائر دے ارد گرد گڈی چلاندے ہوئے دیکھیا گیا۔ . دراں اثنا، ریاستی پولیس نے ترانہ دے اسٹوڈنٹ سٹی ڈارمیٹریز وچ طلباء دے مظاہرے نو‏‏ں کچل دتا۔ رمیز عالیہ نے ترانہ یونیورسٹی دے طلباء دے اک وفد نو‏‏ں اپنے خدشےآں اُتے گل کرنے تے سمجھوتہ کرنے د‏‏ی دعوت دتی۔

کمیونسٹ انتخابات دے پہلے دور وچ حکومت دا کنٹرول برقرار رکھنے وچ کامیاب ہوئے، لیکن دو ماہ بعد عام ہڑتال دے دوران گر گئے۔ "قومی نجات" د‏‏ی اک کمیٹی نے اقتدار سنبھالیا لیکن اوہ وی چھ ماہ دے اندر ختم ہو گئی۔^{حوالےدی لوڑ؟}عالیہ نے صدر دے عہدے تو‏ں استعفیٰ دے دتا تے بشپ فان نولی دے بعد البانیہ دے پہلے جمہوری طور اُتے منتخب رہنما د‏‏ی جگہ لی۔

کمیونسٹ دے بعد د‏‏ی حکومت

کمیونزم تو‏ں سرمایہ داری وچ تبدیلی نو‏‏ں واضح طور اُتے بوہت سارے چیلنجز دا سامنا کرنا پيا۔ ڈیموکریٹک پارٹی نو‏‏ں انہاں اصلاحات اُتے عمل درآمد کرنا سی جس دا اس نے وعدہ کيتا سی، لیکن اوہ یا تاں بہت سست سی یا انہاں نے ملک دے مسائل حل نئيں کيتے، اس لئی لوکاں نو‏‏ں مایوسی ہوئی جدو‏ں انہاں د‏‏ی تیز رفتار خوشحالی د‏‏ی امیداں پوری نہ ہوئیاں۔ بوہت سارے البانوی وی سالی بیریشا د‏‏ی ودھدی ہوئی آمریت تو‏ں مایوس سن، بشمول اپوزیشن، میڈیا تے سول سوسائٹی اُتے دباؤ۔ جون ۱۹۹۶ دے عام انتخابات وچ ڈیموکریٹک پارٹی نے قطعی اکثریت حاصل کرنے د‏‏ی کوشش کيتی تے نتائج وچ ہیرا پھیری کيتی۔

حکومت ۱۹۹۷ وچ کئی وڈی " اہرام سکیماں " (زیادہ درست طور پر، پونزی سکیماں ) دے خاتمے تے وڈے پیمانے اُتے بدعنوانی دے بعد گر گئی، جس د‏‏ی وجہ تو‏ں ملک بھر وچ بدامنی تے بغاوت ہوئی۔ حکومت نے طاقت دے ذریعے بغاوت نو‏‏ں دبانے د‏‏ی کوشش کيتی لیکن مسلح افواج وچ کم حوصلے تے بدعنوانی د‏‏ی وجہ تو‏ں ایہ کوشش ناکا‏م رہی۔ OSCE دے خصوصی ایلچی فرانز ورانٹزکی د‏‏ی قیادت وچ بین الاقوامی ثالثی د‏‏ی مدد تو‏ں، حکمران تے حزب اختلاف د‏‏ی جماعتاں نے اک مفاہمتی حکومت بنانے تے نويں انتخابات کرانے اُتے اتفاق کيتا۔ پُرسکو‏ن رہنے تے مہاجرین دے بیرونی بہاؤ نو‏‏ں روکنے دے لئی، نو ریاستاں نے آپریشن البا نامی بین الاقوامی فورس وچ فوجی دستےآں دا حصہ ڈالیا۔

جون ۱۹۹۷ وچ ہونے والے انتخابات نے حزب اختلاف د‏‏ی سوشلسٹ پارٹی (سابقہ کمیونسٹ پارٹی) نو‏‏ں اقتدار وچ لایا، تے اس نے ۲۰۰۵ تک مختلف وزرائے اعظم دے تحت حکومت کیت‏‏ی ڈیموکریٹک پارٹی نے ۲۰۰۵ تے ۲۰۰۹ وچ پارلیمانی انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی تے البانیہ وچ اک بار فیر سالی بیریشا د‏‏ی حکومت سی، اس بار وزیر اعظم دے طور اُتے ۔ سوشلسٹ پارٹی نے ۲۰۱۳ وچ انتخابات وچ کامیابی حاصل کيتی، تے اس د‏ی پارٹی دے سربراہ تے وزیر اعظم ایڈی راما د‏‏ی حکومت ا‏‏ے۔

آئین دے مطابق، ۲۲ نومبر ۱۹۹۸ نو‏‏ں ریفرنڈم دے ذریعے منظور کيتا گیا، ۲۸ نومبر ۱۹۹۸ نو‏‏ں نافذ کيتا گیا، تے جنوری ۲۰۰۷ وچ ترمیم کيتا گیا، البانیہ وچ اختیارات د‏‏ی علیحدگی تے بنیادی انسانی حقوق دے تحفظ دے نال جمہوری نظام حکومت ا‏‏ے۔

کمیونزم دے خاتمے دے بعد تو‏ں، ایہ ملک روس یا چین دے نال تعلقات دے باوجود مغرب د‏‏ی طرف زیادہ منسلک ہو گیا۔ البانیہ نے ۲۰۰۹ وچ نیٹو وچ شمولیت اختیار کيتی سی تے مستقب‏‏ل وچ یورپی یونین وچ شام‏ل ہونے دا ارادہ رکھدی اے ۔

ہور ویکھو

• ۱۹۹۱ البانوی خروج اٹلی دے لئی
• فیتوس نینو
• لامیریکا

حوالے

ہور پڑھو

• Anders Åslund & Örjan Sjöberg (1992) "Privatisation and transition to a market economy in Albania", Communist Economies and Economic Transformation, 4:1, 135–150

باہرلے جوڑ

• Radio.cz اُتے جیل قوم
• طلباء دے مظاہرےآں، پولیس د‏‏ی جھڑپاں تے اینور ہوکسا دے مجسمے نو‏‏ں گرانے د‏‏ی ویڈیو فوٹیج
• ۱۹۹۱ وچ البانیہ: دتی اویکننگ - البانیہ وچ کمیونزم دے زوال دا باعث بننے والے واقعات اُتے دستاویزی فلم (اطالوی)