افتخار جالب
افتخار جالب:وفات :12 مارچ 2003 لاہور
پس دیوار پھول کھلتا ہے
جو ہوسکے تو دل کی دھڑکنوں میں ڈبو دو
یہ نامرادی کی خانہ خراب سی خوشبو ـ امڈی آتی ہے ، روکو
(نظم „ہولناک بشارت„)
سٹھ دی دہائی وچ نويں شاعری (نظم) تے اردو بولی وچ لسانی تشکیلات دی تحریک دے بانی شاعر تے نقاد۔ افتخار جالب گورنمنٹ کالج لاہور دے رسالے راوی دے مدیر وی رہے۔وہ اک ٹریڈ یونین دے سرگرم رکن وی رہے ـ ستر دی دہائی دے آخر وچ بنکاں وچ ہڑتال کرانے اُتے اُنئيں کچھ عرصہ دے لئی ملازمت توں ہتھ دھونا پئے تے بعد وچ عدالت دے حکم توں نوکری اُتے بحال ہوئے ـ
جالب نے ’نويں نظم‘ دے عُنوان توں مضامین دا اک مجموعہ شائع کيتا جس وچ انہاں دے علاوہ صفدر میر ، اختر احسن، گوہر نوشاہی، عزیز الدین احمد، عبد الحق کھامی، ڈاکٹر سید عبداللہ، تبسم کاشمیری،الطاف قریشی،ظہیر کاشمیری ، جیلانی کامران تے انیسں ناگی دے مضامین شامل سن ـ نويں شاعری دی تحریک توں متعلق شاعر تے نقاد ڈاکٹر سعادت سعید دا خیال اے: ْافتخار جالب دیاں نظماں نويں عہد دے انسانی مسائل دی پیچیدگیاں نوں وڈے موثر طریقے توں بے نقاب کردیاں نيں۔ حال دے لمحاں دی اذیت، کرب تے ٹکڑےآں وچ بٹے ہوئے فرد دی انتشاری شخصیت دے کوائف انہاں دے ہاں عمومی نيں۔ افتخار جالب دے لئی ماضی تے ماضی توں متعلق تمام روایات اپنا مفہوم کھو بیٹھدی نيں۔ اوہ اپنی رہتل تے اپنی معاشرت ، اپنے اخلاقی تصورات تے اپنے فکری مفروضاں نوں حال دے لمحاں دی تبدیل شدہ صورت حال توں اخذ کردے نيں۔ ٗٗٗٗٗ
افتخار جالب دی بنائی ہوئی منفرد بولی صحافت دی بیانیہ بولی تے روايتی کلاسیکی تے رومانوی زباناں توں مختلف اے ـ نقاد قاضی جاوید دا کہنا اے کہ جالب نے ادب دی لسانی بنیاداں نوں اہمیت دتی تے ایہ تصور پیش کيتا کہ ادب تے شاعری بولی سازی دے عمل توں وجود وچ آندی اے ـ
افتخار جالب دیاں نظماں پُرسکون جذگل دیاں نظماں نئيں نيں بلکہ خیالاں ، حقیقتاں تے خواباں دے کار زار دی عکاس نيں جنہاں وچ پیچیدہ استعاراں دے ذریعے اک بحرانی صورتحال نوں بیان کيتا گیا اے ـ
درون آدم کی راستی احتجاج کرتی ہے
ہمیں نہیں چاہیے ، خدارا ، ہمیں نہیں چاہیے
ہمیں مکمل سکوت دے دو
ہمیں جہنم کی سختیوں سے رہائی بخشو
( نظم ’وقتا عذاب النار‘)
جالب دی شاعری دی پہلی کتاب ’مآخذ‘ انہاں دی شہرت دی وجہ بنی ـ اس وچ انہاں دی طویل نظم ’قدیم بنجر‘ شامل اے جو عصری ماحول وچ فرد تے معاشرے توں بحران دی تفتیش کردی اے ـ ایہ نظم روايتی شاعری دے انداز توں ہٹ کر مصرعاں دی تشکیل دے اک نويں انداز وچ انسان دے وجود دا اظہار کردی اے ـ
ان دی نظماں دے موضوعات متنوع نيں جنہاں وچ سڑکاں اُتے ہجوم دے مسائل ، اپنے وچ محو فکر فرد ،فرد دی بیگانگی ، گھریلو معاملات ، تجارتی مراکز وچ ہونے والے جرائم تے سیاسی معاملات شامل نيں ـ انہاں دے نزدیک انفرادی آزادی ہو یا کشمیر تے فلسطین دے عوام دے مسائل ایہ سب علاحدہ علاحدہ خاناں وچ بٹے ہوئے مسائل نئيں ، اک کُل دا حصہ نيں ـ
گھبرائیو نہیں ، قہر اٹھا ہے تو خوشیوں کو بھی بانٹیں گے ، ذرا ہاتھ کُھلے رکھنا ، حقیقت
بھرے خوابوں کی خبر آئے گی ، یلغار کی صورت
(نظم ’کشمیر کے حوالے سے‘)
مآخذ دے بعد افتخار جالب دی شاعری وچ تبدیلی آئی تے انھاں نے سِدھے سادے اسلوب وچ منظم جذبات دی شاعری وی کیتی تے شاعرانہ تخیل دے جمالیاتی اختصار توں وی کم لیا ـ نقاد آزاد کوثری دا کہنا اے ستر دی دہائی وچ افتخار جالب مشہور عوامی شاعر حبیب جالب دے انقلابی نظریہ توں متاثر ہوئے تے اس دی پیروی کرنے لگے سن ـ
زبان خشک ہوئی ، نطق گلوگیر ہے
پابند ہے ، آواز
پابجولاں ہے ، شعاعوں میں بندھے سائے
سلاخوں سے گزرتے ہیں
(نظم ’معنی کا خمیازہ تشدد کا صلہ ، واللہ‘)
افتخار جالب دے بارے وچ اہم گل ایہ اے کہ شاعراں دی اک پوری نسل انہاں توں متاثر سی ـ جیلانی کامران، تبسم کاشمیری، ظفر اقبال، انیس ناگی، سعادت سعید تے کئی دوسرے شاعر اس قبیلہ وچ شامل نيں ـ لاہور وچ انہاں دا انتقال ہويا۔