استاد بہزاد
استاد بہزاد ایران دا اک مصور سی اسدا دا اصل ناں استاد محمد حسین بہزاد سی ، بہزاد دا جم 1894 وچ اصفہان دچ ہویا ۔
ایرانی منی ایچر نوں نویں جہتاں بخشنے والا مصور
سودھواستادبہزاد نے سرزمین ایران دی قدیم ،اُتے شکوہ تے عظیم تہذیب ، قومی داستاناں تے مشاہیر نوں اپنی حیرت انگیز، خوبصورت خطوط تے خیال انگیزی توں انہاں دی خوبصورتی نوں تصویری شکل وچ ڈھال کے دوام بخشیا تے منی ایچر دے ھنر نوں سالہاسال دی قید و بند توں رہائی دلا کے ، جدیدیت بخشی ۔بہزاد رنگاں دے استاد سن تے انہاں دی آمیزش توں خوبصورتیاں تخلیق کر دے تے انہاں دی نگاہ فطرت نوں جیسی دیکھدی اس نوں تصویری شکل دے دیندے۔ جداں کہ اوہ خود کہندے نیں:
| ” | ’’منی ایچر ، مصوری دی شاعری اے تے اک منی ایچر مصور دی ذمہ داریاں وچوں اہم ترین
ذمہ داری زندگی دی خوبصوریتاں نوں پیش کرنا اے اک مصور فطرت دے مناظراور مختلف شکلاں دے امتزاج توں اک فن پارہ تخلیق کردا اے، لیکن منی ایچر مصور خوبصورتیاں نوں کشف کردا اے تے اس نوں خوبصورت ترین شکلاں وچ ڈھال دیتا اے۔ یعنی خوبصورتی نوں اس دی کمال دی حد تک پہنچانا اے تے اسی خوبصورتی دی کمال اُتے اک پیکر تخلیق کردا اے[۱] |
“ |
استاد بہزاد دی منی ایچر مصوری انہاں دے فارسی ادب دے وسیع مطالعے تے اس اُتے مکمل تسلط دی غمازی کردی اے۔ تصوف تے عرفان دے مختلف مراحل نوں سمجھنے دے لئی انہاں نے سالہا سال حافظ تے خیام دے راستیاں دی خاک چھانی اے تے انہاں دے سینیاں دی گرمی تے انہاں دے افکار دے تابناک شعلیاں نوں اپنے اندر محسوس کیتا تے اسی لئی انہاں دے فن پاریاں وچ سعدی دی حکمت، شاہنامہ فردوسی دی عظمت۔ نظامی دی بزم آرائی۔ حافظ دی غزلیات دا جوش تے خیام دی حیرت ، نمایاں نیں۔ اس دے بارے وچ اک جگہ فرماندے نیں:
| ” | ’’میں اپنے اکثر کماں وچ حافظ خیام تے نظامی دی شاعری توں الہام لیندا ہوں کیونجے میرا اعتقاد اے کہ انہاں دی شاعری وچ گہرائی تے وسعت اے تے ایہی گہرائی تے وسعت مصوری نوں معنویت بخشدی اے‘‘ [۲] | “ |
جم
سودھواستاد حسین بہزاد، اصفہان دے مشہور پیش امام میرزا لطف اللہ دے بیٹے میرزا فضل اللہ دے گھر ۱۲۷۳ھ ش / ۱۸۹۴م وچ اکھ کھولی ایہ میرزا فضل اللہ دے تیسرے فرزند سن۔ میرزا فضل اللہ اصفہان وچ مصور تے قلمدان سازی دے فن اُتے عبور حاصل سی تے ایہی انہاں دا ذریعہ معاش سی۔
تعلیم تے مصوری دا شوق
سودھوحسین چھ سال دی عر وچ شرف مظفری سکول وچ داخل ہوئے لیکن اک بچہ جو اک فنکارانہ ماحول وچ ودھیا تے اپنے والد دے کارخانے وچ قلمداناں اُتے خوبصورت تصویراں بندے دیکھدا رہیا، جس دے گہرے نقوش اس دے دھن اُتے منقش ہو گئے سن۔ اک روز اپنے اسناد دی تصویر بنانے دی پاداش وچ سبق یاد نہ ہونے دے بہانے سکول توں کڈ دیئے گئے۔ اس دے بارے وچ اپنے اک انٹرویو وچ انہاں نے دسیا:
| ” | ’’چھ سال دی عمر وچ ملک دے دوسرے وڈے سکول وچ داخل ہویا تے اسی عمر توں ای مصوری دا شوق میرے دل وچ اک چشمے دی مانند ابل رہیا سی۔ وچ کاغذ تے رنگاں دے پیچھے بھجدا، اپنی گم شدہ ذات دی تلاش وچ رہندا۔ اس وقت وچ خود وی اس دا مطلب نہ سمجھدا سی تے تشنگی مینوں فن مصوری ول لے گئی۔ تے جدوں کاغذ تے پنسل ہتھ وچ لیندا تے ایہ احساس پیدا ہُندا کہ گویا اک پیاسا، صاف و شفات پانی تک پہنچ گیا اے۔ تے سیراب ہو گیا آں۔ مصوری میرے وجود دا حصہ سی تے مصوری توں اسی عشق تے والہانہ محبت توں جو بچکانہ تصویراں بناندا انہاں نوں اپنی کتب جاں ٹوپی وچ چھپا کے سکول لے جاندا‘‘ [۳] | “ |
حسین نوں اٹھ سال دی عمر وچ انہاں دے والد نے مصوری دے لئی انہاں دی بے قراری تے شوق نوں دیکھدے ہوئے ، مجمع الصنایع لے گئے تے اپنے فنکار دوست آقا ملیا علی قلمدان ساز دے سپرد کر دتا۔ اس زمانے وچ حسین نوں روزانہ اجرت چار شاہی ملنے لگی تے اس وچوں اک شاہی دی روٹی خریدتے جس اُتے تمام دن گزارا کر دے تے باقی دے پیسیاں نال کاغذ، پنسلاں تے رنگ خرید لیندے۔ کم دے دوران جدوں وی چند لمحے فرصت دے ملدے تے ڈرائنگ کرنے لگدے۔ کاغذ تے پنسل ہر وقت جیب وچ رکھدے تے گلی کوچے وچ کوئی وی نظارہ دل نوں بھاندا اوتھے ای کاغذ پنسل کڈیا تے تصویر بنانے لگدے۔
مشکلات
سودھواسی سال ایران وچ اک وبا دے پھٹنے اُتے دو عزیز ہستیاں اپنے والد تے اپنے استاد نوں کھو دتا تے اوہ زندگی گزارنے دے لئی اپنے کم نوں بیچنے اُتے مجبور ہو گئے۔ فیر تسیں ملیا علی قلمدان دے اک باصلاحیت شاگرد میرزا حسن پیکرنگار دے کول کم کرنے لگے۔ باپ دے مرنے تے والدہ دے مجبوراً دوسری شادی کرنے دے نتیجے وچ حسین بہزاد اُتے مصیبتاں دا پہاڑ ٹٹ پیا۔
میرزا حسین پیکر نگار دے کول
سودھواستاد حسین بہزادنے دس سال تک میرزا حسین پیکر نگار دے کول کم کیتا تے رفتہ رفتہ انہاں دے کم نوں شہرت ملنے لگی تے پیکر نگار دا کاروبار ترقی کرنے لگیا ، بارہ سال دی عمر وچ وڈے فن کار انہاں نوں پہچاننے لگے تے خوبصورت قلمداناں دے متلاشی انہاں دے کول آنے لگے تے پیکر نگار خود وی اک مصور سی لیکن خاص آڈر اُتے بنائے جانے والے قلمداناں اُتے اوہ حسین بہزاد توں ای کم کرواندا سی۔
اسی زمانے وچ یورپ وچ مشرقی مصوری خاص طور اُتے قدیم ایرانی مینی ایچر لوکاں دی توجہ دا مرکز بنی تے ایجنٹ لوک جدید مصوری دے نمونیاں نوں کم قیمت وچ خرید کہ قدیم منی ایچر دے فن پاراں دے ناں اُتے نہایت مہنگے داماں فروخت کر دے اسی بازار وچ حسین دے کم دے خریدار سب توں زیادہ سن۔
ذاتی کم دا شروع
سودھواٹھارہ سال دی عمر وچ حسین، پیکر نگار توں الگ ہو کے اپنا ذاتی کم کرنے لگے اس دور وچ ایران تے یورپ وچ ایران دے قدیم استاد رضا عباسی تے کمال الدین بہزاد دے کم دے نمونیاں دی بوہت مانگ سی۔ حسین وی انہاں ای دی تقلید وچ فن پارے تخلیق کرنے لگے تساں نے روزانہ اٹھارہ گھینٹے کم کیتا تے اپنے فن پارے بیچ کے تنگدستی توں نجات پائی۔
مہلک مرض تے فتوح السلطنہ افشار نال ملاقات
سودھواستاد حسین بزاد ۲۲ سال دی عمر وچ اک مہلک مرض وچ مبتلا ہوئے کہ کم کرنے دے وی قابل نہ رہے۔ تمام تر جمع پونچی علاج معالجے اُتے خرچ ہو گئی۔ نوبت ایتھے تک پہنچی کہ استاد موت دے انتظار وچ اک کمرے وچ پئے رہے۔ اس وقت قسمت نے ساتھ دتا تے فتوح السلطنہ افشار تبریزی جو منی ایچر فن نال خاص دلچسپی رکھدا سی تے اس نے بہزاد دا ناں سن رکھیا سی تے جد اس دا کم دیکھیا تے اس دی خداد داد صلاحیتیاں دا قائل ہو کے اس دی تلاش وچ آیا۔ اس نوں اپنے نال گھر لے گیا تے علاج معالجہ کروایا۔ اک مہینے دی مدت وچ بہزاد رو بہ صحت ہوئے تو فتوح السطنہ تبریزی نے خمسہ نظامی دا اک خطی نسخہ انہاں نوں دتا تے کہیا کہ اس دی مجلس دی تصویر کشی کرو میں تمام فنکاراں توں اک اک تصویر بنوائی اے جس دا کم پسند آیا اس نوں باقی تصویراں وی بنانے دے لئی دواں گا ،جس دا چنگا معاوضہ ادا کراں گا، لیکن مینوں حالے تک کسے دا کم پسند نئیں آیا۔ لہٰذا ہن تو ایہ کم کر ۔ حسین بہزاد نے اک مجلس دی تصویری کشی کیتی تے اس نوں بوہت پسند آئی تے اس طرح پوری کتاب دی تصویر کشی دا کم انہاں نوں ملیا جو حسین بہزاد نے دن رات دی محنت نال اک سال وچ ۱۲۹۷ ھ ش وچ مکمل کیتا۔ اس دور وچ رضاخان میر پنج (اتریاد) نے فتوح السطنہ دی رضامندی نال بہزاد نوں قزاق خانہ وچ شامل کر لیا لیکن کتھے رنگ و برش دی حسین و دلفریب دنیا تے کتھے تیر و تلوار، تبر،انہاں دی مصورانہ طبیعت نے اس ماحول نوں قبول نہ کیتا تے اوتھوں راہ فرار اختیار کیتی تے روپوش ہو گئے۔ فوج دے سپاہی کئی بار انہاں دی تلاش وچ آئے لیکن اپنے مقصد وچ کامیاب نہ ہو سکے۔
ایران وچ 1918 دا قحط
سودھو۱۹۱۸ء وچ ایران وچ شدید قحط پیا۔لوک اک روٹی دی خاطر اپنے گھراں دے دروازے تے کھڑکیاں فروخت کرنے اُتے مجبور ہو گئے سن۔ استاد بہزاد کہندے نیں کہ اس دور وچ اک نان سنگک (ایران دا اک خاص نان) دے مقابلے وچ ویہہ افراد دی زندگی سستی سی۔ اس قحط دی دہشت استاد دے احساسات تے جذبات اُتے اس حد تک اثر انداز ہوئی کہ اوہ اس نوں کدی فراموش نہ کر سکے تے زندگی تے موت دے کھیڈ نوں اپنے تمام تر وجود دے نال محسوس کر چکے سن کدرے کوئی اک نان دی خاطر اپنی جان توں ہتھ دھو بیٹھا سی تے دوسری جانب کچھ لوک انہاں دے خون دی قیمت اُتے یورپ وچ سیرو تفریح کر رہے سن۔ ایہ صدمہ انہاں نوں بے حال کر دتیا تے کہندے : ’’اس معاشرتی بی انصافی اُتے تف اے‘‘
یورپ دے سفر دوران فتوح السلطنہ دی وعدہ خلافی
سودھو۱۲۹۷ھ ش وچ خمسہ نظامی دی مجالس دی تصویر کشی مکمل کرنے اُتے فتوح السلطنہ نے اس نوں اپنے نال یورپ لے جانے دا وعدہ کیتا۔ فتوح السلطنہ دا مقصد یورپ وچ انہاں تصویراں دی فروخت تے بہزاد توں مصوری دے دوسرے کم وی لینا سی اس طرح بہزاد فتوح السلطنہ تے اپنی بیوی دے ہمراہ رشت توں باکو تے فیر تفلیس پہنچے تیس روز بعد فتوح السلطنہ دی نیت بدل گئی تے انہاں نوں اوتھے ای چھڈ کے خود استنبول دے راستے پیرس تے فیر لندن پہنچ گیا تے لندن دے بریٹانیا میوزیم نوں اک قدیم تے نادر نسخے دے ناں اُتے ۸۰۰۰ لیرہ وچ اک نقل تصویر بیچ دتی تے اس میوزیم دے وڈے وڈے ماہرین نے وی اس نوں قدیم اصل نسخہ قرار دتا۔
تفلیس وچ بہزاد تنہا رہ گئے تے انہاں دی زندگی تنگدستی وچ گزرنے لگی۔ آخر اک سبزی فروش دی مدد نال اپنی تصاویر بیچ کے دو سال بعد ایران واپسی دے خرچ دا بندوبست کر سکے۔ بہزاد دی تفلیس توں واپسی دے بعد احمد شاہ دے دیوان خانے دے وزیر صدر الممالک نے بہزاد نوں اک خطی نسخہ دتا تے اس دی مجالس اُتے تصویراں بنانے نوں کہیا۔بہزاد اک سال تک صدرالممالک دی دتی ہوئی کتب وچ تصویر کشی کر دے رہندے کچھ عرصے بعد اوہ وفات پا گیا تے اس دے ورثہ نے اوہ تمام کتب ردی وچ فروخت کر دتیاں۔ ۱۳۰۸ ھ ش وچ پروفیسر ارفع الدولہ جس دی مناکو وچ اک چھوٹی سی آرٹ گیلری سی۔ اوہ ایران آیا تے اس نے بہزاد توں درخواست کیتی کہ اس دے لئی ایرانی مصوری کرے۔ بہزاد اک سال تک اس دے لئی کم کر دے رہے۔ اسی زمانے وچ اک شخص عبداللہ خان رحیم زادہ امریکا توں آیا تے چھ مہینے تک استاد توں مصوری دی تعلیم لیندا رہیا تے اس نے استاد توں کہیا ہر روز اک منی ایچر مصوری وچ اس دے لئی اک تصویر بنائے جس دا معاوضہ تن تومان ہوئے گا تے اس نے انہاں فن پاراں توں قدیم نادر نسخاں دے ناں اُتے اک نمایش دا اہتمام کیتا۔ جتھے انہاں فن پاراں نوں فروخت دے لئی وی پیش کیتا۔ بہزاد ست سال تک اس دے لئی کم کر دے رہے۔ رحیم زادہ انہاں فن پاریاں نوں دوبار نمایش تے فروخت دے لئی امریکا لے گیا تے دوسری بار تمام تصویراں اک خاتون دے ہتھ فروخت کر دتیاں تے اس خاتون نے وی انہاں فن پاریاں توں اپنی ذاتی آرٹ گیلری قائم کر لی۔ ۱۹۸۳ء وچ اوہ آرٹ گیلری تے اس دے سارے فن پارے نیلام کر دتے گئے۔
پیرس دا سفر
سودھو۱۳۱۰ ھ ش وچ بہزاد دی تہران وچ ایوب رب نوع ،نامی ایرانی Entique شناس تے آرٹ دوست شخص نال ملاقات ہوئی تے اس نے ۱۳۱۴ ھ ش وچ بہزاد دے فن توں فائدہ اٹھانے دے لئی اس نوں پیرس لے جانے دا وعدہ کیتا۔ بہزاد دا وی پیرس جانے دا مقصد کلاسیکی آرٹ دے نال اس دور دے جدید آرٹ دی ترقی دیکھنا سی۔ اس مقصد دے لئی رب نوع نوں دوسوتومان تے اک قیمتی قالین دتا تے ۱۳۱۴ ھ ش وچ زمینی راستے توں یورپ روانہ ہوئے۔ رب نوع یورپ وچ بہزاد دی آمد نوں خفیہ رکھنا چاہندا سی تے لہٰذا اوہ جتھے وی جاندا ہمیشہ اس دے نال نال رہندا۔ بہزاد ہفتے وچ دو دن رب نوع دے لئی کم کردا تے باقی وقت کسب معاش دے لئی رب نوع توں چھپ کے کچھ لوکاں دے لئی کم کردا رہیا ۔استاد بہزاد تیرہ مہینے تک پیرس وچ رہے تے لودر گیمہ Guimet Meusum)) تے ورسای میوزیم وچ گھینٹیاں یورپ دی کلاسیکل مصوری دے اصولاں دا مطالعہ کر دے اوتھے دے وڈے وڈے فنکاراں دی مصورانہ ٹیکنیک نوں سمجھیا تے اس طرح قدیم مہارت تے نویں تجربات توں استاد نے مصوری وچ اک Style دے موجد ہوئے تے انہاں دا کہنا اے کہ:
| ” | ’’ایران تے غیر ملکی (یورپی) مصوری وچ مختلف Styles دے مطالعے دا مقصد اک نویں Style دا اختراع سی جو ایرانی ہو تے نویں دور دے فن توں وی مطابقت رکھدا ہو۔ منی ایچر مصوری قدیم نقل دی تقلید دی ناپسندیدہ ڈگر اُتے چل رہی سی تے رفتہ رفتہ ایہ کم ،ناپید ہو رہیا سی تے میری تمام تر کوشش ایہ سی کہ اک ایسا Style اپناواں کہ ساڈا قومی فن اک نویں انداز توں نواں زندگی پائے،، [۴] | “ |
یورپ دے سفر تے جدیدمصوری دے اصولاں دے مطالعے دے نتیجے وچ بہزاد نے جو منی ایچر مصوری دا جدید تصور دتا اوہ درحقیقت بہزاد دے اندر عجیب و غریب برپا ہونے والے انقلاب دا شاخسانہ سی جس نے بہزاد دی فکر تے ذہنیت نوں اک نواں راہ توں روشناس کر دتا سی۔
اس دے لئی استاد بہزاد کہندے نیں ’’ایہ سفر میری زندگی دا اک نویں سورج وانگ سی۔ اس سفر دے دوران میری فکر روشن ہوئی تے وچ نے خود پہچانا تے ا س دے بعد میرے ہاتھ اک نویں جذبے تے قدیم احساسات دے نال نواں تخلیقات وجود وچ لیائے....تے میری اج دی ترقی تے کامیابی میرے پیرس جانے دی مرہون، منت تے اس دے نال نال رب نوع دی میرے نال ذہنی اسیں آہنگی وی بوہت موثر سی‘‘[۵]
بہزاد تیرہ مہینے پیرس وچ اقامت دے بعد وطن واپس آئے تے متفرق کم کر دے رہے تے دو سال بعد حاجی محتشم السلطنہ دے بیٹے ڈاکٹر حسینعلی خان اسفند یاری دی تجویز اُتے رباعیات خیام دی تصویر کشی دی۔ ڈاکٹر اسفند یار نوں اس کم توں عشق دی حد تک لگاؤ سی۔ اوہ شب و روز اپنے کھانے پینے تے آرام توں بے نیاز استاد بہزاد دے نال اک اک رباعی نوں کئی بار تے مختلف ردھم وچ دہراندے تے استاد اس رباعی دے مفہوم نوں اپنے اندر محسوس کر دے تے فیر اس رباعی دی تصویر کشی کر دے۔ اس طرح ست سال دی طویل مدت خیام دی رباعیات پرکام کر دے رہے تے تذہیب دے کم وچ لطفی انہاں دی مدد کر دے تے بعض اوقات 62359 انچ دی اک تصویر اُتے واٹر کلر تے آئل کلر دوناں سٹائل توں کم کر دے۔ اوہ انہاں دا برش بلی دے گلے دے نچلے حصے دے پنج بالاں اُتے مشتمل ہُندا۔ اسفند یاری نے ۱۳۳۶/۱۹۵۷ء وچ اس کم دی نیویارک تے واشنگٹن وچ نمائشاں دا اہتمام کیتا جس دی ہر دیکھنے والے نے بلاجھجک تعریف کیتی۔
موزہ ایران باستان وچ کم
سودھو۱۳۲۵/۱۹۴۶ء وچ استاد بہزاد ملک الشعرا بہار دی کوششاں نال ’’موزہ ایران باستان‘‘ ایران دے آثار قدیمہ دے میوزیم وچ ماہانہ تن سو تومان اُتے کم کرنے لگے۔ جتھے انہاں دی ملاقات علی جلالی نامی شخص نال ہو گئی۔ جس نے استاد بہزاد دے تخلیقی عمل تے نایاب تے یادگار فن پارے تخلیق کرنے وچ بوہت معاونت کیتی۔ ایتھوں استاد بہزاد دی زندگی وچ اک نویں باب دا اضافہ ہویا۔
علی جلالی مخلص دوست
سودھوعلی جلالی نے استاد بہزاد توں کہیا ’’تو تخلیقی صلاحیتاں توں مالا مال اے، آؤ اج دے بعد منفرد تے عظیم کم کرو تے اپنے فن دے شاہکار ،یادگار چھڈ جاؤ۔ ایسا کم جو دوسریاں توں بالکل مختلف تے منفرد ہوۓ‘‘ استاد بہزاد نے اپنی زندگی دی مشکلات دا ذکر کیتا تے کہیا ’’ایسے کم دے لئی وقت تے حوصلے دی ضرورت ہُندی اے۔ علی جلالی نے کہیا تو جداں دے خریدار چاہندا اے ، میں ایسے ای کم دا خریدار آں۔ میری زندگی وچ جو کچھ اے اس نوں اپنا جانو !تے میں ایہ وعدہ کردا آں کہ تواڈی زندگی دیاں تمام ضروریات تواڈی خواہش دے مطابق پوری کراں گا تے تواڈی خواہش نوں پورا کرنے وچ کوئی دریغ نہ کراں گا۔‘‘
اس دور وچ علی جلالی دی حوصلہ افزائی نال استاد بہزاد نے فردوسی، ایوان مدائن، شب قدر، حافظ تے تیل دے موضوعات اُتے مصوری کیتی۔ جنہاں دا شمار استاد دے بہترین فن پاریاں وچ ہُندا اے۔ استاد بہزاد علی جلالی دے متعلق کہندے نیں ’’میرا اک بہترین دوست تے جس دے لئی وچ اپنے تمام تر عشق دے نال کم کردا اوہ علی جلالی اے۔ میرے تمام تر فن پارے اس دے کول محفوظ نیں تے اوہ انہاں نوں فروخت نئیں کردا‘‘ [۶]
ابن سینا دا ہزار سالہ جشن
سودھوکچھ عرصے بعد استاد اوتھوں ’’موزہ ھنرھای زیبا‘‘ گئے تے اپنے کم نوں جاری رکھیا۔ ۱۹۵۶ء وچ تہران وچ ابن سینا دے ہزار سالہ جشن دا اہتمام کیتا گیا۔ علی جلالی نے سیمینار دے ہال وچ استاد بہزاد دے فن پاریاں دی نمائش دا اہتمام کیتا سیمینار وچ پوری دنیا دے ۶۲ ملکاں دے دانشور تے سکالرز شریک ہوئے جن وچ ترکی یونی ورسٹی دے تریخ طب دے استاد پروفیسر ڈاکٹر سہیل انور وی شریک سن جو خود منی ایچر آرٹ دے معروف فنکار سن۔ ڈاکٹر سہیل انور نے اپنے استنبول دے اخبار ’’وطن‘‘ وچ استاد بہزاد دی شخصیت تے فن دے بارے وچ اک مقالہ لکھیا جس وچ کہیا ’’بہزاد ورگے عظیم آرٹسٹ دا تعلق ہن صرف ایران توں ای نئیں بلکہ اس دا تعلق پوری دنیا توں اے،،۔
پیرس وچ فن پاریاں دی نمائش
سودھو۱۹۵۵ء وچ حکومتِ فرانس تے ایران و فرانس کلچرل سوسائٹی دی دعوت اُتے پیرس دے ماڈرن آرٹ میوزیم وچ استاد بہزاد دے فن پاریاں دی نمائش دا اہتمام کیتا گیا جس وچ فرانس دے وزیر ثقافت تے آرٹ دی دلدادہ معروف شخصیتاں تے اخباری نمائندیاں نے شرکت کیتی تے استاد بہزاد دی مصوری نوں داد تحسین دیندے ہوئے یادداشت دی کتاب وچ لکھدے نیں۔ ’’استاد بہزاد دے کم وچ رنگ آمیزی نہایت تعجب انگیز اے۔ خاص طور اُتے اکلیل سونے تے نیلے رنگ دی آمیزش یقیناً بے نظیر تے ساڈے لئی اک نواں اختراع اے۔‘‘
کرسمس کارڈ ڈیزائن مقابلہ
سودھوحسین بہزاد نے ۱۹۵۸ء وچ امریکا وچ کرسمس کارڈ دے ڈیزائن دے مقابلے وچ شرکت کیتی تے ۶۰ ملکاں دے وڈے وڈے آرٹسٹاں دے درمیان حسین بہزاد اوّل انعام تے گولڈمیڈل دے حقدار پائے۔ حقیقت تو ایہ اے کہ استاد بہزاد نے اپنی زندگی دے سفر وچ منی ایچر دے ہزاراں فن پارے تخلیق کیتے لیکن افسوس دا مقام اے کہ ایہ عظیم فنکار تمام عمر مالی مشکلات توں نجات نہ پاسکا۔ جداں کہ اوہ خود کہندے نیں ’’افسوس صد افسوس اپنے اوہ تمام فن پارے جو کسب معاش دی خاطر فروخت کیتے انہاں دے بارے وچ سوچدا آں تو میرے تن بدن وچ اگ سی لگ جاندی اے۔ گویا اپنے وجود دے حصے ٹکڑے ٹکڑے کرکے ویچدا رہیا تاکہ اپنی روز مرہ دی زندگی نوں رواں رکھ سکاں تے میرے اہل خانہ نوں سر چھپانے دا ٹھکانہ میسر رہے‘‘ ایہ غم مینوں مارے دیندا اے کہ انہاں تمام فن پاریاں وچوں میرے کول صرف چند اک بچے نیں‘‘ [۷]
افتخاری استاد دی ڈگری
سودھواستاد بہزاد دے کئی دوستاں دی کوششاں توں ۱۳۴۷/۱۹۶۸ء وچ آرٹ ٹیچرز ایسوسی ایشن دی جانب توں انہاں نوں افتخاری استاد دی ڈگری دتی گئی۔ استاد حسین بہزاد دے شاگرد محمد ناصری پور اپنی کتاب وچ رقم طراز نیں:
’’بہزاد نے ایرانی منی ایچر آرٹ نوں جدیدیت بخشی۔اوہ سالہاسال حافظ تے خیام دے افکار دی گرمی اپنے اندر سموندے رہے۔ اسی لئی انہاں دے آثار وچ سعدی دی حکمت تے کلمات دی غمازی کر دے نیں۔ انہاں دے ہاتھو ں توں کچھی ہوئی اک اک لائین اس سرزمین دے عظیم و قدیم تہذیب تے قدیم افساناں دی یاد تازہ کردتی اے۔ بہزاد رنگاں دے شاعر نیں تے اوہ رنگاں دے امتزاج توں خوشی تے غمی دے احساسات نوں نہایت خوبصورتی توں بیان کر دے نیں۔ استاد نے قدیم روش نوں چھڈ کر اطراف دی فروعی تفصیلاں نوں حذف کیتا تاکہ تصویر دا موضوع تے اس دی خوبصورتی ماند نہ پئے۔‘‘
استاد بہزاد موضوع دے انتخاب نوں وی مصوری دا لازمی جز قرار دیندے نیں لہٰذا انھاں نے اپنے ارد گرد تے روزمرہ زندگی دے مسائل نوں اپنا موضوع بنایا تے ایران وچ قحط تے Black Goldیعنی تیل دے قومیا نے دے مسئلے نوں نہایت خوبصورتی توں کینوس اُتے پیش کیتا۔اس دے علاوہ بہزاد نے منی ایچر وچ سیاہ کینوس اُتے سفید تے سفید اُتے سیاہ تصویر کشی دی اختراع کیتی۔
گرچہ استاد بہزاد دی ادبیات وچ کوئی ڈگری نہ سی لیکن فیر وی اوہ اپنے ملک دے عظیم شعرا دی تصویر کشی وچ نہایت کامیاب رہے تے مولانا جلال الدین بلخی، عطار نیشا پوری ، سعدی و ......... دے چہراں اُتے رنگاں دے امتزاج توں انہاں دے افکار دی گہرائی تے وسعت نوں زبان مل گئی۔
استاد بارے شاعری
سودھوایران دے نامور شاعر نے استاد بہزاد دی شان وچ شعر تے نظماں کہیاں نیں مثلاً
خداوند ہنر استاد بھزاد کہ نقش از خانہ بہزاد بہ زاد
- ملک الشعرا بہار
آفرین بر قلمت ای بھزاد کہ بہ تصویر حمادی جان داد
- استاد جلال الدین ہمایی
استاد نوں ملنے والے انعامات تے ایوارڈ
سودھو- ۔وزارت فرہنگ ایران دی جانب توں اول انعام ۱۳۲۸ ھ ش /۱۹۴۹ م
- ۔ھاسینکی وچ منعقدہ پندرہواں مصوری المپیاڈ وچ بہترین مصور دا ایوارڈ ۱۳۳۲ / ۱۹۵۳م
- ۔بو علی سینا دے ہزار سالہ جشن وچ ، بو علی میڈل ۱۳۳۳ / ۱۹۵۴ م
- ۔بیلجیم وچ منعقدہ بین الاقوامی مصوری دی نمایش وچ اعزازی سر ٹیفکیٹ
- ۔امریکہ دے شہر مینا پولیس وچ بین الاقوامی مصوری دے مقابلے وچ گولڈ میڈل ۱۹۵۸ م
اس مقابلے وچ ۹۷ ملکاں توں ۲۳۰ مصوراں نے شرکت کیتی تے اول انعام دے حقدار پائے
- ۔ ہنر ہای زیبا ی کشور ، میوزیم دی جانب توں گولڈ میڈل دتا گیا
- ۔استاد بہزاد دی زندگی دے آخری ایام وچ ، آرٹ استاد کونسل دی جانب توں یونی ورسٹی دے استاد دی اعزازی ڈگری دتی گئی ۱۳۴۷ / ۱۹۶۸ م
فنی نمائشاں
سودھو۱۹۵۱ توں ۱۹۶۸ م ( سال وفات ) وچ استاد بہزاد اک بین الاقوامی شہرت یافتہ استاد دا مقام حاصل کر چکے سن تے انہاں دے آثار دی نمائش ایران تے دنیا دے کئی دوسرے ملکاں وچ ترتیب دتی گئی سن ۔ جنہاں وچوں چند قابل ذکر :
- ایران : ہنر ھای زیبا کشور ( میوزیم ) خرداد ۱۳۳۱ ھ ش
- انجمن ایران تے امریکہ دی جانب توں ۱۳۳۵ ھ ش
- انجمن ایران و جرمنی دی جانب توں ۱۳۳۵ ھ ش
- ایران دے شہر آبادان وچ ۱۳۳۶ ھ ش
- باشگاہ مہر گان آرٹ گیلری وچ تقریباً ہر سال
- قدیم ایران دے موزہ نوین ( جدید میوزیم) وچ
- لندن ۱۹۳۱ ء
- بوسٹن ۱۹۳۳ ء
- ماڈرن پیرس میوزیم ۱۹۵۵ء
- پراک ( چیکو سلواکیہ ) ۱۹۵۶ ء
- وارسا( پولینڈ) ۱۹۵۶ ء
- ہندوستان تے جاپان
- واشنگٹن لائبریری ۱۹۵۶ ء
- نیو یارک ۱۹۵۶ء
- بروکسل دی بین الاقوامی نمائش وچ شرکت ۱۹۵۸ ء
حوالے
سودھو- ↑ محمد ناصری پور، آفرین بر قلمت ای بہزاد ، سروش ، تہران ۱۳۷۸ ھ ش
- ↑ محمد ناصری پور، آفرین بر قلمت ای بہزاد ، سروش ، تہران ۱۳۷۸ ھ ش
- ↑ محمد ناصری پور، آفرین بر قلمت ای بہزاد ، سروش ، تہران ۱۳۷۸ ھ ش
- ↑ ساعتی با استاد ’’ ہنر و مردم ،، دورہ سوم شمارہ ۳۴ ، (۱۳۴۲ ھ ش) ص۴۴)
- ↑ ساعتی با استاد ’’ ہنر و مردم ،، دورہ سوم شمارہ ۳۴ ، (۱۳۴۲ ھ ش) ص۴۴
- ↑ گفتگو با استاد حسین بہزاد ۹ فروردین ۱۳۴۷ ھ ش
- ↑ گفتگو با استاد حسین بہزاد ۹ فروردین ۱۳۴۷ ھ ش