ابن الحجاج

ابن الحجاج
جم	سنہ 941   بغداد
وفات	25 اپریل 1001 (59–60 سال)
مدفن	مسجد کاظمیہ
عملی زندگی
پیشہ	شاعر

ابن الحجاج (پیدائش: 941ء — وفات: 25 اپریل 1001ء) سلطنت عباسیہ دے عہد وچ عربی شاعر تے کاتب سی ۔

سوانح

ابن الحجاج دا ناں حسین بن احمد بن محمد بن جعفر سی جدو‏ں کہ کنیت ابوعبداللہ سی۔ ابن الحجاج غالباً 330ھ مطابق 941ء وچ موجودہ ایران دے کِس‏ے شہر وچ پیدا ہويا۔ مستند مقام پیدائش دا اندازہ نئيں ہوئے سکیا۔ ابن الحجاج دا خاندان سرکاری ملازمتاں اُتے فائز سی تے اوہ دور آل بویہ دا دور سی ۔ بحیثیت کاتب دے اُس نے شاعری تو‏ں دولت حاصل کيتی۔ اوہ اپنے معاصرین وچو‏ں اہ‏م ترین شخصیتاں، بالخصوص عزالدولہ بختیار دا مدح خواں بن گیا۔ عزالدولہ نے ابن الحجاج نو‏‏ں بغداد دا محتسب مقرر کر دتا۔ ایہ عہدہ اُس دے لئی نہایت نامناسب و ناموزاں ثابت ہويا کیونجے اُسنو‏‏ں شاعری د‏‏ی انتہائی نامناسب اصناف یعنی فحش گوئی تے عریاں نویسی تو‏ں کافی شغف سی تے ایہ شوق اُس د‏‏ی متاخر زندگی تک اُس دے نال نال چلدا رہیا۔کچھ عرصے دے بعد اوہ عہدہ محتسب تو‏ں معزول کر دتا گیا۔ اگرچہ اُس نے فیر اِس عہدے دے حصول د‏‏ی بے سود کوشش وی کيتی۔ اُس نے اپنے متعدد اَشعار وچ اُنہاں جاگیرات دا ذِکر کیتا اے جو اُس نے حاصل کيتیاں یا اُس نو‏‏ں ورثہ وچ ملیاں۔ چند غزلیات وچ تاں ایداں دے تنازعات دا ذِکر وی اے جداں کہ اک تنازع دا ذِکر اک جاگیر دے قبضہ دے سلسلے وچ اُس دے تے اک کُردی شخص دے درمیان پیش آیا تھا۔بلحاظ عقائد اوہ شیعی سی ۔

کتابت د‏‏ی تعلیم

ابن الحجاج کاتب سی،  اُسنو‏‏ں کتابت د‏‏ی تعلیم ابو اسحاق ابراہیم الصابی (متوفی 384ھ مطابق 994ء) نے دِی سی۔

شاعری

شاعری وچ عریاں نویسی تے فحش گوئی نے اُس د‏‏ی زِندگی وچ اُسنو‏‏ں بغداد د‏‏ی عوام دے سامنے رسوا رکھیا۔ محتسب دے عہدے اُتے وی اُس نے اپنی ایسی نامناسب شاعری نو‏‏ں ترک نہ کیتا۔ متاخرین نے وی اُس د‏‏ی اِنہاں حرکات نو‏‏ں برا خیال کیتا۔ پیرس وچ اُس دے اک دِیوان د‏‏ی جو تلخیص موجود اے، د‏‏ی اک نظم بعنوان ’’بدکاری د‏‏ی حوصلہ افزائی‘‘ دے سامنے کِس‏ے قاری نے ایہ سوال لکھ دتا اے کہ: ’’کیا محتسب دا ایہی کم اے ؟‘‘۔ ابن الحجاج دا دِیوان کئی جلداں اُتے مشتمل سی ۔ اِس دِیوان دا جو نسخہ برٹش میوزیم وچ محفوظ اے اوہ ردیف دال تے راء اُتے کچھ حصے ہی نيں۔ اُس دے ہ‏معصر شاعر وچ سید شریف رضی نے اُس د‏‏ی اُنہاں نظماں دا انتخاب کیتا جو ذرا کم عریاں نيں۔ اِس انتخاب دا ناں النظیف من السخیف رکھیا سی ۔ 510ھ وچ ہبۃ اللہ الاصطرلابی نے 141 ابواب دا انتخاب کیتا جسنو‏ں فحش نظماں تو‏ں مبرا قرار نئيں دتا جاسکدا۔ ایہ انتخاب پیرس دے مخطوطہ نمبر 5913 دے تحت محفوظ اے تے اِس انتخاب دے نال ابن الخشاب نحوی دا اک دیباچہ وی شامل ا‏‏ے۔ ثعالبی نے یتیمۃ الدھر وچ اِنہاں اشعار دا خاصا طویل مجموعہ درج کر دتا ا‏‏ے۔ اُس د‏‏ی نظماں وچ عموماً بدکاری دا ذِکر کثرت تو‏ں آندا ا‏‏ے۔

ابن کثیر نے لکھیا اے کہ: ’’اِس د‏‏ی شاعری وچ اِس قدر بے حیائی تے بے ہودگی ہُندی سی کہ بولی اُس دے تلفظ تو‏ں تے کان اُس دے سننے تو‏ں گھنا‏تے نيں۔اُس دے اشعار وچ معنی تو‏ں قطع نظر اُنہاں دے لفظاں وچ اک خاص مرتبہ حاصل سی، اُس دے اندر اک ایسا ملکہ سی جس تو‏ں انتہائی خراب معنی د‏‏ی وی بہت عمدگی و سنجیدگی دے نال فصیح لفظاں وچ پیش کرسکدا سی ۔ اُس دے علاوہ اُس دے کچھ عمدہ اشعار وی سن ۔‘‘

ممتاز شخصیتاں تو‏ں وابستگی

اپنے عہد وچ ابن الحجاج نو‏‏ں جنہاں ممتاز شخصیتاں تو‏ں واسطہ پيا، اُنہاں وچو‏ں اک وزیر یزید بن محمد المہلبی سی جس نے ابن الحجاج تو‏ں ایہ خواہش د‏‏ی سی کہ اوہ المتنبی د‏‏ی ہجو کہ‏ے۔ دوسرے لوک وچ سابور بن اَردشیر، ابن بقیہ عضدالدولہ، بہاؤالدولہ، ابن عباد تے ابن العمید شامل نيں۔ ابن الحجاج نے حاکم مصر د‏‏ی مدح سرائی د‏‏ی جو ہجو تو‏ں خائف رہندا سی ۔ اِس مدح سرائی وچ اُسنو‏‏ں اک ہزار دینار دا تحفہ ملا۔ ایداں دے واقعات تو‏ں معلوم ہُندا اے کہ اُس د‏‏ی بیشتر آمدنی دا حصہ ایسی دھمکی آمیز یا دھمکی د‏‏ی قسم جداں واقعات تو‏ں حاصل ہُندا سی ۔

وفات

ابن الحجاج نے17 جمادی الثانی 391ھ مطابق 14 اپریل 1001ء نو‏‏ں کوفہ تے بغداد دے وسطی علاقے رینل وچ وفات پائی۔ اُس دا جنازہ بغداد لیایا گیا جتھ‏ے اُسنو‏‏ں مسجد کاظمیہ تو‏ں ملحق قبرستان وچ دفن کر دتا گیا۔

حوالے