ابراہیم بن سعد
| حضرت ابراہیم بن سعدؒ | |
|---|---|
| (عربی وچ: إبراهيم بن سعد الزهرى)،(عربی وچ: إبراهيم بن سعد بن إبراهيم بن عبد الرحمن بن)[۱] | |
 |
|
| معلومات شخصیت | |
| جم | سنہ 727 |
| وفات | سنہ 800 (72–73 سال)[۲][۱] |
| شہریت |  خلافت عباسیہ
|
| کنیت | ابو اسحاق |
| والد | سعد بن ابراہیم الزہری |
| عملی زندگی | |
| پیشہ | گائک ، محدث [۱]، جج [۱] |
| مادری زبان | عربی |
| پیشہ ورانہ زبان | عربی |
ترمیم  | |
حضرت ابراہیم بن سعدؒ دا شمار تبع تابعین وچ ہُندا اے۔
ناں ونسب
سودھونام ابراہیم ،کنیت ابو اسحاق تے شجرۂ نسب ایہ اے ،ابراہیم بن سعد بن ابراہیم بن عبدالرحمٰن بن عوف بن عبد عوف بن عبد بن الحارث بن زہرہ بن کلاب بن مرہ بن کعب بن لوئی [۳]قریش دے خاندان بنوزہرہ توں نسبی تعلق سی،مشہور صحابی رسول حضرت عبدالرحمٰن بن عوف دی تمام اولاد اپنے جد امجد دی طرف منسوب ہوکے عوفی کہلاندی اے ،اسی وجہ توں ابراہیم وی عوفی دی نسبت توں مشہور ہوئے۔ [۴]
ولادت،وطن تے خاندان
سودھودیارِ اقدس مدینہ منورہ دے رہنے والے سن، انہاں دے سنہ ولادت دے بارے وچ صریح طور اُتے صرف امام احمد دے صاحبزادے عبداللہ دا ایہ بیان ملدا اے کہ ولد ابراہیم بن سعد سنہ ثمان ومائۃ [۵] ابراہیم بن سعد 108 ھ وچ پیدا ہوئے انہاں دی عمر اورسنہِ وفات دے بارے وچ علماء بہت مختلف راواں رکھدے نيں، اس سلسلہ دی تمام روایتاں نوں جمع کرکے ایہ نتیجہ اخذ کيتا جاسکدا اے کہ انہاں دی پیدائش 108ھ ،109ھ یا 110ھ وچ ہوئی، انہاں وچ اوّل الذکر کے تائیدی بیانات زیادہ نيں۔ ان دے خاندان دی علمی فضیلت تے علوئے شان محتاجِ بیان نئيں اے، انہاں دے جدا علیٰ حضرت عبدالرحمنؓ بن عوف، انہاں جانباز صحابہ کرام وچ سن جنہاں دا کیسۂ فضل وکمال نہ صرف علمی زروجواہر توں مالا مال تھا؛بلکہ انہاں دی اصابت فکر ونظر،صدق وعفاف انفاق فی سبیل اللہ تے ترحم وفیاضی خلفائے ثلاثہ دے عہد وچ مسلم خیال کيتی جاندی سی ،اس طرح قاضی ابراہیم دے اسيں ناں دادا اپنے عہد دے جلیل القدر علماء وچ شمار ہُندے سن ،کمال علم دے باعث اک عرصہ تک مدینہ طیبہ دے قاضی رہے۔ [۶]
حدیث
سودھوحدیث نبوی دی تحصیل وسماع توں انہاں نوں خاص شغف سی،منتخب روزگارشیوخ دی خدمت وچ حاضر ہوکے اپنے دامن نوں حدیثِ نبوی دے جواہر پارےآں توں پُرکیا ،علامہ ابن سعدان دی ثقاہت دا اعتراف کردے ہوئے انہاں نوں کثیر الحدیث قراردیندے نيں [۷] خطیب بغدادی نقل کردے نيں کہ ابراہیم بن سعد اپنے زمانہ وچ مدینہ دے سب توں وڈے عالمِ حدیث سن اوراس وقت دے مدنی علماء وچ انہاں توں زیادہ ذخیرہ روایات کسی دے پاس موجود نہ سی [۸] ابراہیم زبیری دا بیان اے کہ: کان عندابراھیم بن سعد عن ابی اسحاق سبعۃ عشر الف حدیث فی الاحکام سوی المغازی رواھالبخاری عنہ واحتج بہ فی کتاباں الاسلام [۹] ابراہیم بن سعد دے پاس مغازی دے علاوہ صرف احکام دے سلسلہ دی ستاراں ہزار حدیثاں سن جنہاں نوں امام بخاری نے انہاں توں روایت کيتا اے اورابراہیم قابل اسناد سن ۔ علامہ خزرجی انہاں نوں احد الاعلام اورحافظ ذہبی احد الاعلام الثقات لکھدے نيں۔ [۱۰]
استاد
سودھوقاضی ابراہیم دے شیوخ حدیث دی طویل لسٹ وچ انہاں دے والد سعد دے علاوہ درجِ ذیل اسمائے گرامی بہت ممتاز نيں۔ امام زہری،ہشام بن عروہ،محمد بن اسحاق،صالح بن کیسان،صفوان بن سلیم، یزید بن الہاد،شعبہ
تلامذہ
سودھواسی طرح انہاں توں روایت دا شرف حاصل کرنے والےآں دی تعداد وی کافی اے ،بیان کيتا جاندا اے کہ کوفہ،بصرہ اوربغداد دا کوئی ایسا قابل ذکر عالم نئيں جس نے انہاں توں روایت نہ دی ہو،اس وچ انہاں دے صاحبزادگان یعقوب اورسعد دے علاوہ امام احمد بن حنبل، منصور بن ابی مزاحم حسین بن یسار،یزید بن ہارون،یونس بن محمد المؤدب،ابوداؤد الطیالسی، عبدالرحمٰن بن مہدی،نوح بن یزید، سلیمان بن داؤد الہاشمی،علی بن الجعد محمد بن جعفر، عبدالعزیز بن عبداللہ الاویسی،یحییٰ النیساپوری دے ناں خصوصیت دے نال لائق ذکر نيں،استوں علاوہ لیث بن سعد، قیس بن الربیع، یزید بن ہارون تے امام شعبہ نے وی اپنی جلالت مرتبت اورتقدم دے باوجود انہاں توں روایت کيتی اے۔[۱۱]
مرویات دا پایا
سودھوتمام ائمہ جرح وتعدیل نے اک بولی ہوکے انہاں دی ثقاہت وعدالت نوں سراہا اوران دے ثبات واستاد دا اعتراف کيتا اے ،علامہ ابن حجر نے تاں ایتھے تک لکھاہے کہ جے کوئی شخص ابراہیم بن سعد دی ثقاہت وچ کلام کردا اے تاں اوہ وڈا ظالم اے [۱۲] ابن معین دا قول اے ،ابراہیم بن سعد ثقہ اورحجت نيں،ابنِ عدی فرماندے نيں "ھومن ثقات المسلمین"علامہ ذہبی لکھدے نيں کہ ابراہیم بن سعد بغیر کسی شرط دے ثقہ نيں [۱۳]امام احمد ابو حاتم ابو زرعہ اورابن خراش وی انہاں دی صداقت وثقاہت دے معترف نيں۔ [۱۴]
عہدۃ قضا
سودھومدینہ منورہ وچ کچھ عرصہ تک قضا دے فرائض وی انجام دتے،اسی لئے قاضی مدینہ کہے جاندے نيں۔[۱۵]
بغداد وچ آمد تے خزانہ دی افسری
سودھواُتے ذکر آچکيا اے کہ قاضی ابراہیم دا اصل وطن مدینہ طیبہ سی،جہاں اوہ اک عرصہ تک فضل و دانش دی گہر باری کردے رہے،فیر اپنے اہل و عیال دے ہمراہ مرکز علم و فن بغداد منتقل ہوگئے، اوتھے انہاں دی آمد دے صحیح وقت دی تعیین مشکل اے، خطیب نے صرف اِنّے ہی ذکر اُتے اکتفا کيتا اے کہ:
کان قد نزل بغداد واقام بھا الی حین حیاتہ [۱۶] اوہ بغداد آئے اوراوتھے اپنی وفات تک مقیم رہے۔
خلیفہ ہارون الرشید نے بغداد آنے اُتے انہاں دا وڈا اعزاز واکرام کيتا اوران دی دیانت و تقویٰ دے اعتراف دے طور اُتے انہاں نوں بیت المال دا نگران مقرر کيتا۔ [۱۷]
موسیقی
سودھوتریخ بغداد دی بعض روایتاں توں معلوم ہُندا اے کہ اوہ موسیقی نوں جائز سمجھدے سن ،لیکن ایہ روایتاں قابل اعتبار نئيں نيں۔
وفات
سودھو73یا 74 سال دی عمر وچ بغداد وچ وفات پائی اوراوتھے مدفون ہوئے ،عمر دی طرح سنہ وفات وچ وی اختلاف اے ،کوئی 183 ھ کہندا اے ،کوئی 184ھ [۱۸]مگر ساری روایتاں اُتے غور کرنے دے بعد 74 سال دی عمر او ر 183 ھ سنہ وفات صحیح معلوم ہُندا اے۔ [۱۹]
حوالے
سودھو- ↑ ۱.۰ ۱.۱ ۱.۲ ۱.۳ ۱.۴ ۱.۵ ۱.۶ full work available at URL: https://archive.org/details/ZIR2002ARAR — مصنف: Khayr al-Din al-Zirikli — عنوان : الأعلام — : اشاعت 15 — جلد: 1 — صفحہ: 40 — ناشر: Dār al-ʿIlm lil-Malāyīn
- ↑ https://catalog.perseus.tufts.edu/catalog/urn:cite:perseus:author.1817 — اخذ شدہ بتاریخ: ۲۵ فروری ۲۰۲۱
- ↑ (تہذيب التہذيب:1/121)
- ↑ (اللباب فی رہتل الانساب:2/582)
- ↑ (تریخ بغداد:6/83)
- ↑ (تریخ بغداد:6/83)
- ↑ (طبقات بن سعد:7/68)
- ↑ (تریخ بغداد:6/83)
- ↑ (تذکرۃ الحفاظ:1/229)
- ↑ (خلاصہ تذہیب رہتل الکمال:17 ومیزان الاعتدال:1/17)
- ↑ (تہذيب التہذيب:1/121،وتریخ بغداد:6/181)
- ↑ (تہذيب التہذيب:1/123)
- ↑ (میزان الاعتدال :1/18، وشذرات الذہب:1/305)
- ↑ (تریخ بغداد:6/83)
- ↑ (تذکرۃ الحفاظ:1/229)
- ↑ (تریخ بغداد:6/81)
- ↑ (طبقات ابن سعد:7/67)
- ↑ (تفصیل دے لئی ملاحظہ ہو بغدادی :6/184)
- ↑ (طبقات ابن سعد:7/68)