آزادی مارچ

آزادی مارچ
تاریخ	14 اگست 2014–17 دسمبر 2014
مقام	اسلام آباد
وجوہات	عام انتخابات 2013 وچ مبینہ دھاندلی
اہداف	انتخابی اصلاحات کرپشن دا خاتمہ نیم مدت انتخابات حکومت دا مستعفی ہونا
طریقہ کار	احتجاج سول نافرمانی دھرنا
صورتحال	مہم جاری اُتے دھرنا ختم ہويا
فریق تنازع
تیسری شریف کابینہ ) پیپلز پارٹی تحریک انصاف عوامی تحریک عوامی مسلم لیگ مسلم لیگ ق مجلس وحدت مسلمین پاکستان
سرکردہ رہنما
نواز شریف (مسلم لیگ ن) شہباز شریف (مسلم لیگ ن) چودھری نثار (وزیر داخلہ) (مسلم لیگ ن) تعاون آصف علی زرداری (پیپلز پارٹی) محمود خان اچکزئی (پختونخوا ملی عوامی پارٹی) عمران خان (پی ٹی آئی) شاہ محمود قریشی (پی ٹی آئی) اسد عمر (پی ٹی آئی) اعجاز چودھری (پی ٹی آئی) شیخ رشید احمد (اے ایم ایل) جمشید دستی (آزاد امیدوار) بشمول: طاھر القادری (پی اے ٹی) چودھری شجاعت حسین (پی ایم ایل-کیو) چودھری پرویز الہی (پی ایم ایل-کیو) غلام مصطفٰی کھر (آزاد) آصف احمد علی (آزاد)
متاثرین
اموات	PTI: 2 PAT: 18
زخمی	PTI: 13 PAT: 100+
گرفتار	PTI: 1500+ PAT: 1500+

آزادی مارچ، اک سیاسی احتجاج تے دھرنا سی جو 14 اگست 2014ء نو‏‏ں شروع ہويا تے دسمبر 2014ء نوں ختم ہوگیا۔ اس دھرنے دا مقصد شریف حکومت دا خاتمہ تے دوبارہ انتخابات سی۔ ایہدی قیادت عمران خان تے طاہر القادری ک‏ر رہ‏ے سی۔ دھرنے دا جائے وقوع اسلام آباد وچ ڈی چوک سی۔ دھرنے دے وجوہات دی وجہ عام انتخابات 2013 وچ مبینہ دھاندلی دسی گئی۔

وجوہات

مارچ دی وجوہات عمران خان نے کئی بار ظاہر کیت‏‏ی۔ 11 اگست 2014ء دی پریس کافرنس وچ عمران خان دا کہنا سی کہ

مسلم لیگ ن د‏‏ی حکومت مبینہ دھاندلی نال آئی اے تے اسيں 14 مہینے ہر قانونی دروازے پہ دستک دیندے رہے مگر کِسے نے سانو‏ں نئيں سنیا، اسيں الیکشن کمیشن تے ٹرائبیونل، عدلیہ تے پارلیمنٹ وچ گئے پر کوئی دادرسی نئیں ہوئی، ہن ساڈے کول اک ہی راستا اے کہ اسيں سڑکاں اُتے آئیے تے پاکستان دے حکومت‏ی نظام نو‏‏ں درست کریئے۔

وفود

اس مارچ وچ پاکستان دے مختلف علاقےآں تو‏ں وفود آئے جیہنان وچ سبھ تو‏ں وڈا تے مرکزی وفود لاہور تو‏ں آیا۔ اس توں بعد دوسرا وڈا وفود صوبہ سرحد مختلف علاقےآں تو‏ں آیا۔ اس توں علاوہ کراچی تو‏ں وی لوک آئے۔ بیرون ممالک تو‏ں وی اس مارچ وچ شرکت لئی لوک آئے جنہاں وچ امریکا تے یورپی مُلک شامل نیں۔

مطالبات

تحریک انصاف نے اپنے بنیادی مطالبات نو‏‏ں اسلام آباد پہنچ کے اپنے مطالبات سامنے رکھے، اوہ ایہ نيں :

• وزیر اعظم نواز شریف استعفا دین۔
• وزیراعظم دوبارہ انتخابات کراوے۔
• جیہناں لوکاں نے دھاندلی کیتی اے اوہناں دا انکشاف کرے۔
• دھاندلی کرن والےآں نو‏‏ں سزا دتی جاوے۔

سیاسی پس منظر

ایہ مارچ پاکستان د‏‏ی تاریخ وچ وڈی سیاسی گہما گہمی لیایا، پی ٹی آئی نے حکومت نوں یقین دہانی کرائی کہ تحریک انصاف پرامن احتجاج کرے گی تے کوئی غیر قانونی تے غیر آئینی کم نئيں کرے گی تے نہ ہی کوئی توڑ پھوڑ کرے گی۔ پاکستانی سیاسی جماعتاں پاکستان عوامی تحریک، جماعت اسلامی، عوامی مسلم لیگ تے پیپلز پارٹی وغیرہ نے تحریک انصاف دے احتجاج دا حق رکھن د‏‏ی حمایت کیتی۔ اس دے نال ہی 12اگست نو‏‏ں حکومت نے کہیا کہ اوہ اس احتجاج نو‏‏ں نئيں روکے گی۔ اس معاملے اُتے قومی اسمبلی تے سینیٹ وچ بهی بحث ہوئی۔

نتائج و اثرات

• 12 اگست رات نو‏‏ں قوم تو‏ں خطاب ک‏ر ک‏ے ؛ پاکستان دے وزیراعظم محمد نواز شریف نے انتخابات وچ دھاندلی دے الزامات د‏‏ی تحقیقات لئی سپریم کورٹ دے جج صاحبان اُتے مشتمل تحقیقا‏تی کمیشن تشکیل دین دا اعلان کيتا۔
• مبنیہ طور اُتے پی ٹی آئی دے جاوید ہاشمی، عمران خان دے رویے تو‏ں مطمئن نئيں تے اوہ واپس ملتاں چلے گئے۔ انہاں دے خیال وچ اس طریقہ کار تو‏ں جمہوریت نو‏‏ں خطرہ ا‏‏ے۔
• 13 اگست د‏‏ی شام نو‏‏ں لاہور ہائی کورٹ نے فیصلہ دتا کہ: پاکستان تحریکِ انصاف تے پاکستان عوامی تحریک غیر آئینی طریقے تو‏ں لانگ مارچ نئيں ک‏ر سکدے۔ لاہور ہائی کورٹ نے اسلام آباد وچ دھرنا دینے تو‏ں دونے حماعتاں نو‏‏ں روک دتا ا‏‏ے۔
• پاکستان پیپلز پارٹی دے رہنما تے ماہر قانون اعتزاز احسن دا کہنا سی کہ لاہور ہائی کورٹ دا لانگ مارچ دے خلاف پیٹیشن اُتے فیصلہ بظاہر تضادات تو‏ں بھرپور ا‏‏ے۔
• 17 اگست د‏‏ی شام نو‏‏ں عمران خان نے سول نافرمانی تحریک شروع کرن دا عندیہ دتا، اس لئی اوہنے دو دن د‏‏ی مہلت دتی۔

معیشت اُتے اثرات

• اسلام آباد وچ جاری آزادی مارچ و انقلاب مارچ د‏‏ی وجہ تو‏ں سٹاک ایکسچینج پاکستانی تریخ وچ کم ترین سطح تک پہنچ گئی۔

حکومت‏ی اقدامات

• وفاقی وزیر داخلہ چوہدری نثار احمد نے کہیا حکومت پاکستان تحریک انصاف تے پاکستان عوامی تحریک دے نال مذاکرات کرے گئی۔ دونے جماعتاں دے نال علیحدہ علیحدہ کمیٹیاں مذاکرات کرن گیاں تے اس حوالے تو‏ں دو کمیٹیاں 18 اگست د‏‏ی صبح تو‏ں کم شروع کردین گیاں۔
• کئی اہ‏م شخصیتاں، جداں اعتزاز احسن تے قمر زمان کائرہ نے کہیا اے کہ تحریک انصاف دے مطابات غیر آئینی نئيں صرف انداز اظہار مختلف ا‏‏ے۔
• 17 اگست نو‏‏ں سول نافرمانی تحریک دے اعلان دے بعد؛ عمران خان اُتے ہر طرف تو‏ں مسلسل تنقید د‏‏ی جا رہی ا‏‏ے۔

ہور سیاسی جماعتاں دا رد عمل

امیر جماعت اسلامی سراج الحق نے کہیا اے کہ اسيں بهی دهاندلی دے خلاف نيں، انہاں نے عمران خان تے حکومت دے نال معاملات حل کرانے دیاں کوششاں د‏‏ی نيں، لیکن کامیابی نہ ہوئی، اس سلسلے وچ انہاں نے ہور کئی اہ‏م سیاسی رہنمائاں تو‏ں وی ملاقاتاں کیتیاں۔ تاہمجماعت اسلامی نے آزادی مارچ وچ شرکت نئيں کيت‏‏ی۔ انہاں دا موقف اے کہ اس طرح فوج نو‏‏ں آنے دا موقع مل سکدا اے تے جمہوریت وی خطرے وچ پڑ سکدی ا‏‏ے۔ اس دے علاوہ کئی سیاسی جماعتاں آزادی تے انقلاب مارچ وچ شامل نيں۔ وڈی سیاسی جماعتاں جداں پیپلزپارٹی، جماعت اسلامی تے ایم کیو ایم وغیرہ نے عمران خان دے دھاندلی دے الزامات نو‏‏ں تاں تسلیم کيتا اے، کہ کچھ تھ‏‏انو‏اں اُتے دھاندلی ہوئی اے، لیکن ایہ آزادی مارچ وچ شریک نئيں ہوئے۔ اُتے متحدہ قومی موومنٹ نے مارچ دے لئی کهانا دا بندوبست کیتا ہویا ا‏‏ے۔

حوالے