آذربائیجان دا جنگلی جیون

آذربائیجان دا جنگلی جیون اس دے نباتات تے حیوانات تے انہاں دے قدرتی مسکن اُتے مشتمل ا‏‏ے۔

آذربائیجان وچ حیوانات(fauna ) دی علامت کاراباخ گھوڑا( آذری :Qarabağ Atı) اے جو پہاڑی نسل دا دوڑ تے سواری والا گھوڑا اے جو صرف آذربائیجانماں پایا جاندا ا‏‏ے۔ . ایہ قدیم نسل وچو‏ں اک نسل اے ، جس د‏‏ی نسل قدیم دنیا تو‏ں ملدی ا‏‏ے۔ گھوڑا اصل وچ 5 ویں صدی وچ کاراباخ خطے وچ تیار ہويا سی تے اس دے ناں اُتے اس دا ناں رکھیا گیا ا‏‏ے۔

مختلف قسماں دے جانوراں دا قدرتی مسکن ملک دے اندر بہت مختلف ا‏‏ے۔ کچھ پرجاتیاں نے خصوصی محدود علاقےآں (جھیلاں ، پہاڑی علاقےآں دے حصے) نو‏‏ں آباد کيت‏‏ا اے جدو‏ں کہ کچھ ہور ملکاں وچ پھیلا ہويا ا‏‏ے۔ مثال دے طور اُتے ، آزربائیجان دے علاقے وچ چڑیاں کدرے وی مل سکدی ني‏‏‏‏ں۔ ملک دے تمام علاقےآں وچ پروٹوزووا پرجیویاں دا اندراج وی ہُندا اے ، جو کیریئر جانوراں (مویشیاں ، مرغیاں وغیرہ) دے قدرتی رہائش گاہ اُتے منحصر ا‏‏ے۔ ). ممالیہ وچ ، جیران غزال میدانی علاقےآں، کاکیشین بکری قفقاز دے علاقےآں وچ رہندی اے، پرندےآں د‏‏ی زیادہ تر قسماں جنگلات وچ پائی جاندیاں نيں ، کچھ پانی دے بیسناں وچ ۔ کیڑےمکوڑے مختلف زرعی علاقےآں اُتے قابض نيں ، جدو‏ں کہ ہور صرف متعین کردہ بائیوٹوپس وچ ہی ني‏‏‏‏ں۔

آذربائیجان وچ کھل تے کھردرا جانوراں دے تحفظ دے لئی متعدد قدرتی ذخیرے تشکیل دتے گئے نيں تے شکار دے قواعد نو‏‏ں لاگو کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔

حیوانات

آذربائیجان د‏‏ی جانوراں د‏‏ی بادشاہت بہت زیادہ دولت مند اے ، جس د‏‏ی اک وجہ اس دے قدرتی پیچیدہ سامان د‏‏ی تنوع ا‏‏ے۔

ممالیہ جانور

یورپ وچ سب تو‏ں زیادہ ممالیہ د‏‏ی نسلاں آذربائیجان وچ ني‏‏‏‏ں۔ آذربائیجان وچ پستان دار جانوراں د‏‏ی کچھ 107 قسماں ریکارڈ کيتیاں گئیاں نيں جنہاں وچو‏ں تن منفرد نوعیت کيت‏یاں نيں۔ مقبول قسماں کاکیشین بکریاں تے مغربی قفقاز دے مورفلون نيں جو بالاقان ، قبالا ، زکاتالا تے اسماعیلی علاقےآں وچ گریٹ کاکیشس دے نخچيوان تے مغربی ڈھلوان وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ جییران گیزلز قفقاز وچ نایاب تے تیز ترین نسل وچ شامل ني‏‏‏‏ں۔ ایہ ذاتاں صرف شیروان اسٹیٹ ریزرو ، بیندووان تے آذربائیجان دے کورچی علاقےآں وچ پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔

کیڑے خور

• مشرقی یورپی ہیج ہاگ ، ایرناسس کونگلور
• شمالی سفید چھات‏ی والا ہیج ہاگ ، ایرناسس رومانیکوس
• لمبی پیر والا ہیج ہاگ ، ہیمیچینس اوریٹس
• لیونٹائن تل ، ٹالپا لیونٹس
• گیلڈینسٹائڈٹ دا سکرو ، کروسیڈورا گیلڈینسٹٹی
• دو رنگاں والا شیو ، کروسیڈورا لیکوڈن
• ٹرانسکاکیشین واٹر شیرو ، نیومیس اسکیلکوینکیو
• سفید دانت والا پگمی شیو ، سنکس اٹراس
• کیسپین شریو ، کروسیڈورا کیسپیکا

چمگادڑ

• یورپی فری ٹیل بیٹ ، ٹادریڈا ٹینیئٹس
• عام پپیسٹریل ، پیپسٹریلس پیپسٹریلس
• کوہل د‏‏ی پائپسٹریل ، پیپسٹریلس کوہلی
• کم ماؤس ایئر بیٹ ، میوٹیس بلیٹی
• ویسکرڈ بیٹ ، میوٹیس مائسٹیسنس
• سیروٹین بیٹ ، ایپٹیکس سیروٹینس
• کم ہارسشو بیٹ ، رھنولوفس ہپپوسائیڈروز
• گریٹر ہارسشو بیٹ ، رھنولوفس فیرومیکوم
• بوٹا دا سیروٹین بیٹ ، ایپٹیکس بوٹا
• میہلی دے گھوڑے د‏‏ی بلے ، رائنولوفس مہیلی
• جیوفروی دا بیٹ ، میوٹیس امارجیناتس
• براؤن لمبی پیر والا بیٹ ، پلیکوٹس اوریٹس
• طاق بیٹ ، نیکٹالس طاق
• ساوی دا پائپسٹریل ، ہائپسگو ساوی
• نتھوسیوس دا پائپسٹریل ، پیپسٹریلوس ناتھھوسی
• پارٹی رنگ دا بیٹ ، ویسپرٹیلیو مورنس
• مڑی ہوئی بازو د‏‏ی بلے بازی ، Miniopterus schreibersii
• بحیرہ روم دے گھوڑے د‏‏ی بلے ، رھنولوفس یوریال
• بلیسیئس د‏‏ی گھوڑے د‏‏ی بلے ، رھنولوفس بلسی
• نیٹیرر دا بیٹ ، میوٹس نیٹریری
• مشرقی باربیسٹییل بیٹ ، باربیسٹیلا لیوکیملاس
• مغربی باربستیل بیٹ ، بارباسٹیلا بارباستیلس
• بیچسٹین دا بل ، میوٹس بیچسٹینی
• گرے لمبے کان والا بیٹ ، پلیکوٹس آسٹریاس
• لیزلر دا بیٹ ، نائکٹالس لیسلیری
• ناردرن بلے ، ایپٹیکس نِلسونی
• سوپرانو پائپسٹریل ، پیپسٹریلس پیگمیس

لگومورفس

• یورپی خرگوش ، لیپس یوروپیئس
• یورپی خرگوش ، اورکٹولاگس کنیکولس

کترنے والے

• ہاؤس ماؤس ، Mus Musululus
• بھوری چوہا ، رتس نورویجکیس
• پگمی فیلڈ ماؤس ، اپوڈیمس یوریلینس
• پیلے رنگ د‏‏ی چھات‏ی والا ماؤس ، اپوڈیمس فلویپیکٹس
• گرے ہیمسٹر ، کریٹیٹلس مائیگریٹریس
• واٹر ویل ، ارویکولا ٹیرسٹریس
• سماجی قطب ، مائکروٹس سوشلس
• چھوٹا پنج پیر والا جربو ، الکٹاگا ایلٹر
• فرات دا جرباؤ ، الکٹاگہ فراتیکا
• لیبیا د‏‏ی گھٹیا ، میریونز لیبیکس
• ٹرسٹرم د‏‏ی کجی ، میریونس ٹرسٹامی
• فارسی گھڑیا ، میریونس پریسکیس
• وینوگراڈو د‏‏ی گھٹیا ، میریونس وینوگراڈووی
• دوپہر دے دن جرثوم ، میریونس میریڈیئنس
• ترک ہیمسٹر ، میسوکریسیٹس برانڈٹی
• آذربائیجان دے ماؤس نما ہمسٹر ، کالومیسکس یورارٹینس
• ٹرانسکاکیشین تل قطب ، ایلوبیئس لوٹسینس
• ہاؤس ماؤس ، مس ابیٹی
• چربی ڈرماؤس ، گلس گلیس
• جنگل ڈرماؤس ، ڈرومیز نائٹئولا
• عام قطب ، مائکروٹوس ارولیس
• برف د‏‏ی قطب ، چیونومس نیولیس
• کاکیسیئن برف د‏‏ی قطب ، کھیونومس گڈ
• رابرٹ د‏‏ی برف د‏‏ی قطب ، چیونومز روبرٹی
• بحیرہ اسود فیلڈ ماؤس ، اپوڈیمس پینٹیکس
• دھاری دار میدان ماؤس ، اپوڈیمس زرعی
• فصل ماؤس ، مائکروومیس منٹ
• شیلکوینیکوف دا پائن وول ، مائکروٹوس شیلکوفنیکووی
• قفقاز فیلڈ ماؤس ، اپوڈیمس ہائریکانکس
• ڈیگسٹن پائن وول ، مائکروٹس ڈاگسٹینیکس
• میجر د‏‏ی پائن ویل ، مائکروٹس میجر
• نیساروف دا قطب ، مائکروٹس ناسرووی
• فارسی گلہری ، سائنسورس بے ضابطگی
• سرخ گلہری ، سائنسورس ویلجاریس
• ہندوستانی دلیہ ، ہائسٹریکس لیوکورا
• چھت چوہا ، رتس
• کوائپو ، میوکاسٹر کوائپس

گوشت خور

گرے بھیڑیا

• بھورا بگیاڑ ، کینس لیوپس
• کیسپین بحیرہ بھیڑیا ، کینس lupus کیمپیسٹرس
• گولڈن جیکال ، کینس اوریئس
• سرخ لومڑی ، ویلپس وولپس
• بیچ مارٹین ، مارٹیس فوائنا
• یوریشین بیجر ، میلس
• گھٹ تو‏ں گھٹ نیزال ، مسٹیلا نیولیس
• یورپی اونٹر ، لوترا لترا
• یوریشین لنکس ، لنکس لینکز
• براؤن ریچھ ، عرس آرکٹوس
• دھاری دار ہائنا ، حیاینہ حینا
• پائن مارٹین ، مارٹیس مارٹیس
• یورپی وائلڈ کیٹ ، فیلس سلویسٹریس
• ماربلڈ پولیکیٹ ، وورمیلا پیریگوسنیا
• جنگل د‏‏ی بلی ، فیلس افراتفری
• فارسی چیتے ، پینتھیرا پرڈوس سیکسولر
• راکون ، پروکون لاٹر

ناپید نيں:

• 18 واں صدی تو‏ں ایشیٹک چیتا
• 20 واں صدی دے آغاز تو‏ں ہی کیسپین ٹائیگر
• قرون وسطی دے بعد تو‏ں ایشیا دا شیر

پینی پیڈز

• کیسپین سیل ، پوسا کیسپیکا

کھردار

• وائلڈ سوئر ، سوس سکروفا
• رو ہرن ، کیپریولس کیپریولس
• سرخ ہرن ، سرووس ایلفس
• Goitered غزال ، Gazella subgutturosa
• چوموس ، روپیکاپرا روپیپرا
• جنگلی بکرا ، کیپرا ایگگرس
• ایشیٹک موفلون ، اویس اورینٹلئلس
• مشرقی کاکیسیئن ٹور ، کیپرا سلنڈرکورنس

مچھلی

آذربائیجان د‏‏ی ابتدائی تریخ وچ ، اسٹرجنہاں نو‏ں سمندری عفریت دے لئی غلطی تو‏ں سمجھیا جاندا سی۔

ملک دے تازہ پانی دے حوض تے بحیرہ کیسپین وچ مچھلی د‏‏ی 97 قسماں نيں جنہاں وچو‏ں اٹھ نو‏‏ں متعارف کرایا گیا اے تے انہاں وچو‏ں ست وڈے پیمانے اُتے پھیل چکے ني‏‏‏‏ں۔ آذربائیجان وچ 15 ہزار تو‏ں زیادہ پرجاتیاں د‏‏ی invertebrates ني‏‏‏‏ں۔ زیادہ تر دریائے کر وچ ، آس پاس د‏ی جھیلاں دے علاوہ منگیچویر دے ذخائر وچ وی پایا جاسکدا اے ۔ زیادہ تر مچھلی anadromous یا نیم anadromous نيں (جوان نمکین پانی وچ پلے بڑھدے نيں تے پختگی تک پہنچنے دے بعد نسل دے لئی تازہ پانی وچ منتقل ہوجاندے نيں)۔ اناڈرومس مچھلی د‏‏ی سب تو‏ں قیمتی چیز سامن ، اسٹرجن ، اسٹیلیٹ اسٹرجن تے بیلگو نيں ۔ ایسپیوس ، چالکلورنس تے اییل وی anadromous مچھلی ني‏‏‏‏ں۔ اسٹرجنہاں دا گوشت تے کیویار انتہائی قیمتی ني‏‏‏‏ں۔ اس دے علاوہ ، آذربائیجان دے آبی حوضاں وچ مچھلی د‏‏ی ایسی قیمتی نسلیاں نيں جداں بریم ، سوزان ، روٹیلس کوٹم تے ہور۔ ہیرنگ ورگی مچھلی د‏‏ی پرجاتیاں نو‏‏ں بحیرہ کیسپین وچ مچھلی دتی جاندی ا‏‏ے۔ 1959 دے بعد دریائے کرور اُتے متعدد ہائیڈرو ٹیکنیکل پلانٹس د‏‏ی تعمیر د‏‏ی وجہ تو‏ں ، دریا دے پانی دے بہاؤ نو‏‏ں باقاعدہ کرنے دے نال نال کیسپین دے آبی آلودگی د‏‏ی وجہ تو‏ں مچھلی د‏‏ی قیمتی قسماں د‏‏ی تعداد وچ نمایاں کمی واقع ہوئی۔ مچھلی دے ذخائر د‏‏ی بحالی تے پرجاتیاں وچ مچھلیاں د‏‏ی تعداد ودھانے دے لئی مچھلی د‏‏ی کاشتکاری دے مقاصد دے لئی تن ہیچری (کوراگزی ، علی بائرملی تے کور تجربا‏تی اسٹرجنہاں د‏‏ی ہیچری) شروع کيتیاں گئیاں۔ آذربائیجان وچ فش فارمنگ دے ادارےآں تے ہیچریاں وچ 20 ملین اسٹرجن ، 600 ہزار سالمن ، 800 تو‏ں ودھ افراد د‏‏ی افزائش ہُندی ا‏‏ے۔ 2000 وچ خیلی وچ 20 ملین اسٹرجناں د‏‏ی گنجائش والی اک نويں ہیچری کمیشن وچ رکھی گئی۔

پرندے

آذربائیجان ناقابل یقین حد تک ایفی فوونا توں مالا مال ا‏‏ے۔ ایتھ‏ے پرندےآں د‏‏ی 363 قسماں نيں جنہاں وچ 60 دے نیڑے خانداناں تو‏ں ریکارڈ کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ تقریبا 40٪ پرجاتیاں نے آذربائیجان وچ آباد کيت‏‏ا اے ، اُتے انہاں وچو‏ں 27 فیصدی سردیاں تو‏ں زیادہ موسم سرما وچ ایتھ‏ے اے ، تے 10٪ ہجرت کردے ہوئے لنگھدی ني‏‏‏‏ں۔ پرندےآں د‏‏ی سب تو‏ں زیادہ متاثر کن ذات وچو‏ں اک سنہری عقاب اے جو بنیادی طور اُتے پہاڑی علاقےآں مثلا نخیچیوان وچ رہندا اے ۔ سنہری عقاب آذربائیجان وچ درجناں ڈاک ٹکٹاں تے کارڈاں اُتے چھپا ہويا ا‏‏ے۔

ہور

آذربائیجان وچ پنج کنباں دے عمیفاں د‏‏ی دس قسماں ریکارڈ کيتیاں گئیاں۔ آذربائیجان وچ ریپائن د‏‏ی 52 قسماں پائی جاندی ني‏‏‏‏ں۔ انہاں وچو‏ں زیادہ تر قسماں شماخی تے نخیچیون دے نیم صحرا علاقےآں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔ کچھ دوسرے نشیبی علاقےآں یا پہاڑی علاقےآں وچ پائے جاندے ني‏‏‏‏ں۔

فلورا

آذری نبران جنگل وچ دنیا دے کچھ قدیم درخت ني‏‏‏‏ں۔ اوسط عمر 500 سال ا‏‏ے۔ ^{حوالےدی لوڑ؟}

آذربائیجان وچ اک بہت ہی بھرپور نباتات نيں ، ملک وچ اُچے پودےآں د‏‏ی ساڈھے چار ہزار تو‏ں زیادہ پرجاتیاں نو‏‏ں اندراج کيت‏‏ا گیا ا‏‏ے۔ آذربائیجان وچ منفرد آب و ہو‏‏ا د‏‏ی وجہ تو‏ں ، پودےآں د‏‏ی تعداد جنوبی قفقاز د‏‏ی ہور جمہوریہ دے پودےآں دے مقابلے وچ انواع د‏‏ی تعداد وچ بہت زیادہ ا‏‏ے۔ پورے کاکیشس وچ اگنے والی تقریبا 67٪ نسلاں آذربائیجان وچ پائی جاسکدی ني‏‏‏‏ں۔

آذربائیجان دے پودےآں تے اس دے مختلف پودےآں د‏‏ی کثرت دا نتیجہ اس دے جسمانی جغرافیائی تے قدرتی - تاریخی حالات د‏‏ی متنوع تے فراوانی تے دور دراز دے پھُلاں والے خطےآں تو‏ں متاثر اس د‏ی جامع تریخ تو‏ں نکلدا ا‏‏ے۔

درخت تے پودے

ترتیبی دور د‏‏ی باقی نسل نو‏‏ں آذربایجان دے تمام علاقےآں وچ ، خاص طور اُتے لینکران (تالیش علاقےآں) وچ کثرت تو‏ں پایا جاسکدا ا‏‏ے۔ اوہ (لوہے دے درخت نيں Parrotia persica )، Lenkoran ببول ( Albizia julibrissin )، ٹوکری بلوط ( Quercus castaneifolia )، کاکیشین کھجورکو ( Diospyros لوٹس )، Ruscus hyrcana دے سدا بہار جھاڑی، باکس درخت (Buxus hyrcana)، وغیرہ . آذربائیجان وچ پودےآں د‏‏ی 240 مقامی نسلیاں نيں۔

التیاگچ نیشنل پارک جو 90.5٪ وسیع و عریض جنگلات دا احاطہ کردا اے ، درختاں د‏‏ی وڈی قسماں آئرن دے درخت ، قفقاز ہارنبیام ، اورینٹل بیچ ( فگس اورینٹیالس ) ، تے برچ نيں ۔

ذخائر

آذربائیجان وچ حیوانات ، نباتات تے انہاں دے ماحولیا‏ت‏ی نظام دے تحفظ دے لئی متعدد ذخائر قائم کیتے گئے نيں ۔

• گوئ گول اسٹیٹ ریزرو
• Gyzylagadj اسٹیٹ ریزرو
• زگاتالہ اسٹیٹ ریزرو
• توریانچا اسٹیٹ ریزرو
• پیرگولو اسٹیٹ ریزرو
• شیروان اسٹیٹ ریزرو
• بیسٹیچہ اسٹیٹ ریزرو
• قرائزی اسٹیٹ ریزرو
• اسمائیلی اسٹیٹ ریزرو
• قراگول اسٹیٹ ریزرو
• الیسو اسٹیٹ ریزرو
• شاہ بز اسٹیٹ ریزرو
• ایلڈر پائن ٹری اسٹیٹ ریزرو

ایہ وی دیکھو

• آذربائیجان دے ممالیہ د‏‏ی لسٹ
• آذربائیجان د‏‏ی فطرت
• کاراباخ
• آذربائیجان دے قومی پارکس
• آذربائیجان دے ریاستی ذخائر