13ویں صدی عیسوی دا ایران

سر زمين ايران دے لئی ساتويں صدي ہجری یا 13واں صدی عیسوی بہت سخت و اُتے آشوب رہي اے يہ خوازم شاہي حکومت دا زمانہ سی جدو‏ں کہ مغلاں دا حملہ ہويا اس ملک اُتے انہاں دا غلہ و قبضہ ہوئے گيا البتہ اس تو‏ں پيشتر 150 سال تک سلجوقي حکومت بہرحال امن و سکو‏ن کي ضامن رہي ليکن خوارزم شاہياں (خوارزم ميں حکومت کرنے والےآں دا لقب خوارزم شاہ سی تے خورازم دا علاقہ ماورا النہر تے بحيرہ خوارزم دے شمال ميں سی۔ اوتھ‏ے دے بزرگاں ميں زمحشري ابوريحان بيروني جمال الدين محمد بن عباس خوارزمي دا ناں ليا جا سکدا اے -) کي سلطنت تے مغلاں دے حملے تو‏ں بدامني و بے چيني دا دور شروع ہوئے گيا-

خوارزم شاہيان نسلاً ترک سن تے سلجوقياں کي حکومت کي ايک شاخ جيسے اے ابتدائي دور ميں يہ سلجوقياں دے تابع و تاج گزار سن ليکن بعد ميں آہستہ آہستہ طاقت ور ہوئے گئے تے اپني خود مختار حکومت بنائي-

سلجوقي سرداراں ميں تو‏ں بلکاتين ايک شخص انوشتکين نامي غلام نو‏‏ں خريدتا اے تے انوشتکين اپني غير معمولي ذہانت و صلاحيت دے باعث سلجوقي دربار ميں معزز ہوئے جاندا اے تے اسنو‏ں ترقي مل جاتي اے بعد اوہ ميں بغاوت دا پرچم بلند ک‏ر ک‏ے خوارزم شاہياں کي حکومت قائم کر ليتا اے - اس سلسلہ کي بہت سي شاخيں ہيں انہاں ميں اہ‏م ترين لوک جنہاں نے تاريخ ميں حيثيت خاص پيدا کي اورايک بڑي حکومت بنا سک‏‏ے انہاں کي ابتدا انوشتکين تو‏ں ہوتي اے تے خاتمہ محمد خوارزم شاہ اُتے (خوارزم شاہياں کي اس جماعت کلي ترتيب اس طرح اے انوشتکين پہلا حاکم قطب الدين محمد پسر انوشتکين، آيتز فرزند قطب الدين لب ارسلان، علاء الدين تکش و سلطان محمد خورازم شان فرزند تکش)

سلطان محمد خوارزم شاہ دے غرور کي وجہ تو‏ں يہ سلسلہ پائداري و مضبوطي نہيں پيدا کر سکیا گو اس نے بہت خون ريزي کي تے متعدد لڑائياں لڑيں، ماوراء النہر کي سرزمين نو‏‏ں قراختائياں تو‏ں چھينا، غورياں تو‏ں افغانستان تے اتابکان تو‏ں اراک، فارس و آذربائيجان لے ک‏ے تقريباً پورے ايران دا فرمانروا بن بيٹھا-

ليکن اس دے عہد ميں ملک دے اندر اتحاد و يگانگي برائے ناں نہ تھي فیر سلطان محمد دے عباسي خليفہ تو‏ں نامناسب تعلقات، امور ملکي ميں سلطان کي والدہ ترکان سواݨی تے ترک سرداراں کي مداخلت، انہاں کي زور زبر دستي و انصافي وغيرہ ايسے عوامل سن جس کي وجہ تو‏ں ملک کي حالت ابتر ہوئے گئي تھي- سلطان محمد فتح بغداد دا قصد رکھدا سی کہ ناگہاں ايران اُتے مغلاں دے حملے دے خبر آئي جس نے اسنو‏ں روک ديا ۔

ليکن انہاں خراب و نامساعد حالات تے اسي ساتويں صدي ہجری ميں ايک تو‏ں ايک عظيم الشان بزرگان دين، دانشمندان، و وڈے وڈے طائفہ جہان افراد دا سر زمين ايران اُتے ظہور ہوا- انہاں نے ايجاد و اختراع کي دنيا ميں ايسي زمين دريافت کي جتھے کسي دانش مند دے قدم نہيں پہنچے سن تے ايسي ايسي ايجادات تو‏ں لوکاں نو‏‏ں بہرہ ور کيا جتھے ہن تک کسي کي رسائي نہيں ہوئي تھي انہاں بزرگاں نے تاريخ ميں انقلاب رپا کر ديا اس عہد دے دانشوراں ميں خواجہ حافظ شيرازي، شيخ مصلح الدين سعيد، رشيد الدين فضل اللہ (جامع التواريخ والے) خواجہ شمس الدين جويني، عطا ملک جويني (مصنف تاريخ جتھے کشا تے فلسفي، رياضي داں، منجم، متکلم نامي خواجہ نصير الدين دا ناں ليا جا سکدا اے -