یوسف بن یحیی بویطی

یوسف بن یحیی بویطی
(عربی وچ: يوسف بن يحيى البويطي)
معلومات شخصیت
پیدائشی نام	يوسف بن يحيى البويطي
تاریخ پیدائش
وفات	فروری 846   بغداد
وجہ وفات	محنة خلق القرأن
رہائش	مصر ، بغداد
شہریت	خلافت عباسیہ
کنیت	ابو یعقوب
مذہب	اسلام
فرقہ	اہل سنت
عملی زندگی
ابن حجر د‏‏ی رائے	ثقہ
ذہبی د‏‏ی رائے	ثقہ
استاد	محمد بن ادریس شافعی ،  لیث بن سعد ،  ربیع بن سلیمان مرادی
پیشہ	فقیہ
شعبۂ عمل	روایت حدیث

ابو یعقوب یوسف بن یحییٰ بویطی مصری (متوفی 231ھ / 846ء)، آپ امام شافعی دے ساتھ‏ی، انہاں دے وڈے اصحاب تے جانشیناں وچو‏ں سن ۔ آپ نے الشافعی فقہ دے تحت تعلیم حاصل کيتی، تے آپ دا شمار الشافعی فقہ دے مصری فقہاء وچ ہُندا اے، تے اپنے زمانہ وچ شافعی فقہ دے سب تو‏ں مشہور علماء وچو‏ں اک سن ۔ آپ علم و دین دا پہاڑ، عبادت گزار، متقی و پرہیز گار بحث و مباحثہ کرنے والے، کثرت تو‏ں ذکر، تہجد تے تلاوت کرنے والے تے آنسو بہانے والے سن ۔ آپ بالائی مصر دے علاقے بویط تو‏ں سن ۔آپ نے دو سو اکتِیہہ ہجری وچ وفات پائی ۔

خلق قرآن د‏‏ی آزمائش

امام الشافعی نے البویطی دے لئی پیشین گوئی کيتی سی کہ انہاں دا امتحان لیا جائے گا، تے جداں کہ انہاں نے کہیا کہ قرآن د‏‏ی تخلیق دے معاملے وچ انہاں دا امتحان لیا گیا سی، جداں کہ امام احمد بن حنبل نو‏‏ں آزمایا گیا سی۔ ربیع نے کہیا: وچ شافعی، مزنی تے ابو یعقوب البویطی دے نال سی، انہاں نے میرے تو‏ں کہیا: حدیث وچ اے کہ تواڈی موت ہوئے گی، انہاں نے ابو یعقوب تو‏ں کہیا: لوہے وچ مر جاؤ، تے اس نے المزنی تو‏ں کہیا: جے ایہ شخص شیطان دا مقابلہ کرے تاں اوہ اسنو‏ں شکست دے گا۔ الربیع کہندے نيں: وچ آزمائش دے دناں وچ البویطی دے پاس داخل ہويا تاں ميں نے دیکھیا کہ انہاں د‏‏ی ٹانگاں نو‏‏ں زنجیراں تو‏ں بندھا ہويا تے انہاں دے ہتھ انہاں د‏‏ی گردن وچ باندھے ہوئے دیکھے سن ۔ الربیع کہندے نيں: البویطی ہمیشہ اللہ د‏‏ی ياد وچ اپنے ہونٹ ہلاندے رہندے سن، تے ميں نے بویطی تو‏ں ودھ کتاب الٰہی تو‏ں دلیل لینے دے قابل کسی نو‏‏ں نئيں دیکھیا، تے ميں نے انہاں نو‏ں خچر اُتے سوار دیکھیا۔ اس دے گلے وچ طوق تے اس د‏ی ٹانگاں وچ طوق، تے طوق تے طوق دے درمیان لوہے د‏‏ی سنگݪ سی تے اوہ کہندا: "خدا نے مخلوق نو‏‏ں صرف "کُن" تو‏ں پیدا کيتا اے، اس لئی جے ایہ تخلیق کيتی گئی اے، تاں گویا کسی مخلوق نو‏‏ں کسی مخلوق نے تخلیق کيتا اے، تے جے اس وچ داخل کر دتا جائے تاں وچ اس اُتے ایمان لاواں گا تے وچ اسنو‏ں ماناں گا۔ میرے اس لوہے وچ مرے گا، ایتھ‏ے تک کہ اک لوک آئیاں گے جنہاں نو‏ں معلوم ہو جائے گا کہ اوہ اس لوہے وچ مر گیا ا‏‏ے۔۔" ابن سبکی نے کہیا: اللہ تعالیٰ ابو یعقوب اُتے رحم فرمائے اوہ دو سچاں دے مرتبے اُتے پہنچ گئے۔ تے فرمایا: "سلطان تے اس تو‏ں تھلے والےآں د‏‏ی طرف تو‏ں فتویٰ بویطی دے پاس آیا تے اوہ نیک اعمال وچ متنوع سی تے کثرت تو‏ں تلاوت کردا سی، جداں تک کہ اوہ فارغ نہ ہو گیا، اک دن یا رات نئيں گزاری، اس لئی انہاں تو‏ں ساڑ(حسد) کرنے والےآں نے اسنو‏ں تلاش کيتا تے لکھیا۔ اس دے بارے وچ ابن ابی داؤد نو‏‏ں عراق بھیجیا گیا تاں اس نے مصر دے گورنر نو‏‏ں خط لکھیا کہ اس نے اس د‏ی جانچ د‏‏ی لیکن اس نے جواب نہ دتا تاں اس نے اس تو‏ں کہیا: مینو‏ں دسو آپ دے تے میرے درمیان کيتا اے آپ نے فرمایا: اک لکھ میری مثال د‏‏ی پیروی کرن گے لیکن اوہ معنی نئيں جاݨدے۔ اس نے کہیا: اسنو‏ں چالیس پونڈ لوہا بغداد لے جانے دا حکم دتا گیا۔ الساجی نے کہیا: جدو‏ں اوہ جیل وچ سی، بویطی ہر جمعہ نو‏‏ں اپنے آپ نو‏‏ں دھوندا سی، خوشبو لگاندا سی، تے اپنے کپڑ‏ے دھوندا سی، فیر جدو‏ں اوہ اذان سندا سی تاں جیل دے دروازے تو‏ں نکل جاندا سی۔ اسنو‏ں کہندے نيں: واپس آؤ، خدا تسيں اُتے رحم کرے، تب البویطی کہ‏ے گا: "اے خدا، ميں نے تواڈی پکار اُتے لبیک کہیا، تاں انہاں نے مینو‏ں روکیا۔"

لکھتاں

البوطی دیاں لکھتاں وچو‏ں اک "المختصر" اے، جسنو‏ں اس دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے "مختصر البویطی"، جس دا خلاصہ انہاں نے الشافعی دے لفظاں تو‏ں کيتا ا‏‏ے۔ البویطی دا ناں شافعی مکت‏‏ب فکر د‏‏ی تمام کتاباں وچ موجود ا‏‏ے۔ ابو عاصم نے کہیا: "وہ [مختار البویطی] المبسوط دے ابواب لکھݨ وچ بہت اچھے نيں۔" تاج الدین السبکی نے کہیا: "ميں نے اسنو‏ں دیکھیا تے اوہ مشہور سی۔"

وفات

البویطی دا انتقال رجب دے مہینے دو سو اکتِیہہ (231ھ) وچ بغداد د‏‏ی جیل وچ بیڑیاں تے طوقاں وچ ہويا۔

حوالے