یورپی مذہبی جنگاں

یوروپی مذہب دیاں جنگاں عیسائی مذہبی جنگاں دا اک سلسلہ سن جو 16 ويں ، 17 ويں تے 18 ويں صدی دے اوائل وچ یورپ وچ چھا گئياں۔ پروٹسٹنٹ اصلاحات 1515 وچ شروع ہونے دے بعد لڑیاں گئیاں ، جنگاں نے یورپ دے کیتھولک ملکاں وچ مذہبی تے سیاسی نظم و ضبط نو‏‏ں ختم کردتا۔ اُتے ، مذہب صرف اک وجہ سی ، جس وچ بغاوتاں ، علاقائی عزائم تے عظیم طاقت دے تنازعات وی شامل سن ۔ مثال دے طور اُتے ، تیس سالاں د‏‏ی جنگ (1618–1648) دے اختتام تک ، کیتھولک فرانس نے کیتھولک ہیبسبرگ بادشاہت دے خلاف پروٹسٹنٹ افواج دے نال اتحاد کيتا۔ جنگاں دا وڈے پیمانے اُتے پیس آف ویسٹ فیلیا (1648) دے ذریعے خاتمہ ہويا ، جس نے اک نواں سیاسی حکم قائم کيتا جسنو‏ں ہن ویسٹ فیلین د‏‏ی خودمختاری دے ناں تو‏ں جانیا جاندا اے ۔

بوہیمیا وچ وائٹ ماؤنٹین د‏‏ی جنگ (1620) تیس سالاں د‏‏ی جنگ کيت‏ی فیصلہ کن لڑائیاں وچو‏ں اک سی جس دے نتیجے وچ بوہیمیا د‏‏ی آبادی نو‏‏ں رومن کیتھولک وچ تبدیل کرنے اُتے مجبور کيتا گیا

تنازعات دا آغاز معمولی نائٹس دے بغاوت (1522) تو‏ں ہويا ، اس دے بعد مقدس رومن سلطنت وچ جرمن کساناں د‏‏ی وڈی جنگ (1524–1525) ہوئی۔ 1545 وچ پروٹسٹینٹ ازم دی نمو دے خلاف کیتھولک چرچ نے انسداد اصلاح دا آغاز کرنے دے بعد جنگ وچ شدت آگئی۔ تنازعات دا خاتمہ تیس سالاں د‏‏ی جنگ (1618–1648) وچ ہويا ، جس نے جرمنی نو‏‏ں تباہ کيتا تے اس د‏ی اک تہائی آبادی نو‏‏ں ہلاک کردتا ، اس کی شرح اموات پہلی جنگ عظیم سے دوگنا ا‏‏ے۔ پیس آف ویسٹ فیلیا (1648) نے رومی کیتھولک ، لوتھرانیزم تے کالوینی ازم ، سلطنت رومی وچ تن عیسائی روایات نو‏‏ں تسلیم کردے ہوئے تنازعات نو‏‏ں وڈے پیمانے اُتے حل کيتا۔ اگرچہ بہت سارے یورپی رہنماواں نے 1648 تک خونریزی تو‏ں "بیمار" کر دتا سی ، ویسٹ فیلین دے بعد دے عہد وچ برطانوی جزیراں اُتے تین سلطنتاں دیاں جنگاں (1639–1651) سمیت چھوٹی مذہبی جنگاں جاری رکھی گئياں۔ ، سوویارڈ – والڈینسیائی جنگاں (1655–1690) ، تے مغربی الپس وچ ٹوگنبرگ جنگ (1712)۔

تعریفاں تے مباحثے

یورپی مذہب دیاں جنگاں نو‏‏ں اصلاحات دیاں جنگاں (اور انسداد اصلاح) وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ سن 1517 وچ ، مارٹن لوتھر دے پچپن تھیسس نو‏‏ں صرف دو ماہ لگے جو پورے روم وچ چھپی ہوئی پرنٹنگ پریس د‏‏ی مدد تو‏ں ، مقدس رومن شہنشاہ چارلس پنجم د‏‏ی صلاحیتاں تے اس اُتے مشتمل پاپسی نو‏‏ں مغلوب کردے سن ۔ 1521 وچ ، لوتھر نو‏‏ں خارج کردتا گیا ، جس نے رومن کیتھولک چرچ تے لوتھراں دے وچکار مغربی عیسائی دے اندر فرقہ پرستی اُتے مہر لگیا دتی تے دوسرے پروٹسٹینٹاں دے لئے پوپ دی طاقت دے خلاف مزاحمت دے لئی دروازہ کھولیا۔

اگرچہ زیادہ تر جنگاں امن ویسٹ فیلیہ دے نال 1648 وچ ختم ہوئیاں ، مذہبی تنازعات دا گھٹ تو‏ں گھٹ 1710 تک یورپ وچ لڑایا جاندا رہیا۔ انہاں وچ سوویارڈ – والڈینسین جنگاں (1655–1690) ، نو سالہ جنگ (1688–1697 ، بشمول آئرلینڈ وچ شاندار انقلاب تے ولیمائٹ جنگ ) ، تے اسپین د‏‏ی جانشینی د‏‏ی جنگ (1701–1714) شامل سن ۔ کيتا انھاں مذہب د‏‏ی یورپی جنگاں وچ شامل کيتا جانا چاہیدا اس اُتے منحصر اے کہ کوئی ' مذہب د‏‏ی جنگ ' د‏‏ی وضاحت کس طرح کردا اے ، تے کیہ انہاں جنگاں نو‏‏ں 'یورپی' (یعنی گھریلو دے بجائے بین الاقوامی) سمجھیا جاسکدا ا‏‏ے۔

جنگاں دا جائزہ

•       British Islands
•       Low Countries
•       Spain & Portugal
•       Central Europe (HRE)
•       France & Italy
•       Scandinavia, Baltics & Eastern Europe

اس موضوع دے اندر وکھ وکھ انفرادی تنازعات وچ شامل نيں:

مقدس رومن سلطنت

سن 1818 وچ تیس سالہ جنگ شروع ہونے اُتے مقدس رومن سلطنت وچ مذہبی صورتحال

مقدس رومن سلطنت ، موجودہ جرمنی تے اس دے آس پاس دا علاقہ محصور اے ، ایہ علاقہ مذہب دیاں جنگاں تو‏ں سب تو‏ں زیادہ تباہ کن سی۔ سلطنت عملی طور اُتے آزاد ریاستاں دا اک بکھرا ہويا مجموعہ سی جس وچ اک منتخب مقدس رومن شہنشاہ انہاں دا عنوان حاکم سی۔ چودہويں صدی دے بعد ، ایہ مقام عام طور اُتے اک ہبس برگ دے پاس سی۔ آسٹریا دا ہاؤسبرگ دا مکان ، جو کیتھولک رہیا ، اپنے طور اُتے اک وڈی یورپی طاقت سی ، جس نے موجودہ جرمنی ، آسٹریا ، بوہیمیا تے ہنگری وچ اٹھ لکھ مضامین اُتے حکمرانی کيتی۔ سلطنت وچ علاقائی طاقتاں ، جداں باویریا ، الیکٹوریٹ سیکسنی ، برانڈین برگ دے مارگریویٹ ، پلاٹائنٹ دے انتخابی حلقے ، ہیس دے لینڈ گرایویٹ ، آرچ بشپ آف ٹریر ، تے ورٹمبرگ شامل ني‏‏‏‏ں۔ معمولی خودمختار ڈوکیو‏ں ، آزاد شاہی شہراں ، آبائی علاقےآں ، بشپاں ، تے خود مختار خانداناں دے چھوٹے چھوٹے بادشاہاں نے سلطنت نو‏‏ں ختم کيتا۔

لوتھرازم نے 1517 وچ وئٹن برگ وچ اپنے قیام دے آغاز تو‏ں ہی جرمنی وچ اک خوش آمدید استقبال کيتا ، ہور جرمنی بولنے والے حصہ بوہیمیا دے حصے (جتھ‏ے حسینی جنگ 1419 تو‏ں لے ک‏ے 1434 تک جاری رہی ، تے 1620 ء تک ہسائٹ اکثریت د‏‏ی آبادی وچ رہ‏‏ے۔ مارٹن لوتھر تے اس دے بہت سارے پیروکاراں د‏‏ی تبلیغ نے پورے یورپ وچ تناؤ ودھیا دتا۔ شمالی جرمنی وچ لوتھر نے لوتھران خطوط دے نال چرچ اُتے قبضہ کرنے تے اسنو‏ں دوبارہ قائم کرنے د‏‏ی جدوجہد وچ مقامی شہزادےآں تے شہر دے اشرافیہ د‏‏ی حمایت حاصل کرنے دا حربہ اپنایا۔ سیکسونی دے الیکٹر ، ہیس دے لینڈ گراو ، تے شمالی جرمن شہزادےآں نے لوتھر نو‏‏ں نہ صرف مقدس رومن شہنشاہ چارلس پنجم دے ذریعہ جاری کردہ کالعدم قرار دینے تو‏ں انتقامی کارروائی تو‏ں بچایا ، بلکہ لوتھرن د‏‏ی عبادت دے قیام نو‏‏ں نافذ کرنے دے لئی ریاستی طاقت دا استعمال کيتا۔ زمیناں نو‏‏ں ، جس وچ مجسٹریی ریفارمشن کہیا جاندا ا‏‏ے۔ چرچ د‏‏ی جائیداد اُتے قبضہ ک‏ر ليا گیا ، تے بیشتر علاقےآں وچ کیتھولک د‏‏ی عبادت نو‏‏ں ممنوع قرار دتا گیا سی جنھاں نے لوتھرن اصلاح نو‏‏ں اپنایا سی۔ اس طرح سلطنت دے اندر پائے جانے والے سیاسی تنازعات نے جنگ نو‏‏ں نیڑے تر لامحالہ کردتا۔

1522 دا نائٹس د‏‏ی بغاوت رومی کیتھولک چرچ تے مقدس رومن شہنشاہ دے خلاف ، فرانز وان سکنجنہاں د‏‏ی سربراہی وچ متعدد پروٹسٹنٹ تے مذہبی انسان دوست جرمن شورویراں د‏‏ی بغاوت سی۔ اسنو‏ں "غریب بیرنز بغاوت" وی کہیا جاندا ا‏‏ے۔ ایہ بغاوت قلیل مدت دا سی لیکن اوہ 1524–1526 د‏‏ی خونی جرمن کساناں د‏‏ی جنگ نو‏‏ں متاثر کريں گا۔

انابپٹسٹس تے ہور ریڈیکلز دے بغاوت

اک نائٹ دے آس پاس باغی کسان۔

تشدد د‏‏ی پہلی وڈے پیمانے اُتے لہر نو‏‏ں اصلاحی تحریک دے زیادہ بنیاد پرست ونگ نے مشتعل کيتا ، جس دے مننے والےآں نے چرچ وچ تھوک د‏‏ی اصلاح نو‏‏ں عام طور اُتے معاشرے وچ ايس‏ے طرح د‏‏ی تھوک اصلاح وچ بڑھانا چاہیا۔ ایہ اک ایسا قدم سی جسنو‏ں لوتھر د‏‏ی حمایت کرنے والے شہزادے اپنا مقابلہ کرنے اُتے راضی نئيں سن ۔ جرمن کساناں د‏‏ی 1524/1515 د‏‏ی جنگ ، انقلابی اصلاح پسنداں د‏‏ی تعلیمات تو‏ں متاثر اک عوامی بغاوت سی۔ اس وچ انابپٹسٹ کساناں ، شہراں تے امراواں دے معاشی تے مذہبی بغاوتاں د‏‏ی اک سیریز شامل ا‏‏ے۔ ایہ تنازعہ زیادہ تر جدید جرمنی دے جنوبی ، مغربی تے وسطی علاقےآں وچ ہويا سی لیکن پڑوسیاں دے جدید سوئٹزرلینڈ ، آسٹریا تے ہالینڈ دے علاقےآں اُتے وی اثر انداز ہويا سی (مثال دے طور اُتے ، ایمسٹرڈیم وچ سنہ 1535 دے انابپٹسٹ فسادات )۔ اس د‏ی بلندی اُتے ، 1525 دے موسم بہار تے موسم گرما وچ ، اس وچ تخمینہ لگانے والے 300،000 کسان باغی شامل سن ۔ عصر حاضر دے اندازےآں دے مطابق مرنے والےآں د‏‏ی تعداد 100،000 ا‏‏ے۔ ایہ سن 1789 دے فرانسیسی انقلاب تو‏ں پہلے یورپ دا سب تو‏ں وڈا تے وڈے پیمانے اُتے مقبول بغاوت سی ۔

ان دے انقلابی سیاسی نظریات د‏‏ی وجہ تو‏ں ، سیمس مانٹزر جداں بنیاد پرست اصلاح پسنداں نو‏‏ں 1520 د‏‏ی دہائی دے اوائل وچ شمالی جرمنی دے لوتھر شہر چھڈنے اُتے مجبور کردتا گیا سی۔ انہاں نے اپنے انقلابی مذہبی تے سیاسی عقائد نو‏‏ں بوہیمیا ، جنوبی جرمنی تے سوئٹزرلینڈ دے پینڈو علاقےآں وچ عام کيتا۔ جاگیردارانہ ظلم و ستم دے خلاف بغاوت دے طور اُتے ، کساناں د‏‏ی بغاوت تمام تشکیل شدہ حکا‏م دے خلاف جنگ بن گئی ، تے اک مثالی عیسائی دولت مشترکہ نو‏‏ں طاقت دے ذریعے قائم کرنے د‏‏ی کوشش بن گئی۔ 15 مئی ، 1525 نو‏‏ں فرانکن ہاؤسن وچ باغیاں د‏‏ی مکمل شکست دے بعد مانٹزر تے اس دے ہزاراں کسان پیروکاراں نو‏‏ں پھانسی دتی گئی۔ مارٹن لوتھر نے شورش پسنداں دے مطالبات نو‏‏ں مسترد کردتا تے جرمنی دے حکمراناں دے بغاوت نو‏‏ں دبانے دے حق نو‏‏ں برقرار رکھیا ، کساناں د‏‏ی قتل عام ، چوری کرنے والی فوج دے خلاف اپنے علمی خیال وچ اپنے خیالات پیش کردے ہوئے۔ اس نے بہت سارے جرمن کساناں خصوصا جنوب وچ انہاں د‏‏ی تعلیمات نو‏‏ں مسترد کرنے وچ اہ‏م کردار ادا کيتا۔

کساناں د‏‏ی جنگ دے بعد، اک قائم کرنے دے لئی اک دوسرے تے زیادہ پرعزم کوشش ملائیت اُتے بنایا گیا سی مانسٹر وچ ، ویسٹ فیلیا (1532–1535)۔ ایتھ‏ے لوتھرن دے پادری سمیت نامور شہریاں دے اک گروپ نو‏‏ں انابپٹسٹ برن ہارڈ روتھ مین ، جان میتھیس تے جان بوکلسن ("لیڈن دا جان") 5 جنوری ، 1534 نو‏‏ں اس قصبے دا قبضہ حاصل کرنے وچ بوہت گھٹ دشواری دا سامنا کرنا پيا۔ میتھیس نے مونسٹر نو‏‏ں " نیو یروشلم " دے طور اُتے شناخت کيتا ، تے نہ صرف جو کچھ حاصل ہويا اسنو‏ں روکنے دے لئی تیاریاں کيتیاں گئیاں ، بلکہ مانسٹر تو‏ں دنیا د‏‏ی فتح د‏‏ی طرف ودھنے دے لئی تیاریاں کيتیاں گئیاں۔ ^{حوالےدی لوڑ؟} ڈیوڈ دا جانشین ہونے دا دعویٰ کردے ہوئے ، لیڈن دا جان بادشاہ دے طور اُتے لگایا گیا سی۔ اس نے کثرت ازواج نو‏‏ں قانونی بنایا تے سولہ بیویاں کيتیاں جنہاں وچو‏ں اک دا اس نے ذا‏تی طور اُتے بازار وچ سر قلم کر دتا۔ سامان د‏‏ی کمیونٹی وی قائم کيتی گئی سی۔ سخت مزاحمت دے بعد ، اس شہر نو‏‏ں محاصراں نے 24 جون ، 1535 نو‏‏ں اپنے قبضے وچ لے لیا ، تے اس دے بعد لیڈن تے اس دے کچھ زیادہ مشہور پیروکار بازار وچ پھانسی دے دتی گ.۔

سوئس کنفیڈریسی

کی قیادت دے تحت 1529 وچ Huldrych Zwingli ، پروٹسٹنٹ کینٹن تے دے شہر زیورخ دوسرے پروٹسٹنٹ کینٹن نال ایہ نتیجہ اخذ کيتا سی اک دفاعی اتحاد Christliches Burgrecht ، وی دے شہراں جنہاں وچ Konstanz تے سٹراسبرگ . جواب وچ کیتھولک کینٹوناں نے آسٹریا دے فرڈینینڈ دے نال اتحاد تشکیل دتا سی۔

کیپل د‏‏ی دوسری جنگ وچ ، زوونگلی دے حامی شکست کھا گئے تے خود زونگلی وی ماریا گیا۔

1656 وچ ، پروٹسٹینٹ تے کیتھولک دے وچکار کشیدگی اک بار فیر ابھر کر سامنے آئی تے اس نے پہلا جنگ ولمرون دا آغاز کيتا ۔ کیتھولک فاتح سن تے اپنا سیاسی تسلط برقرار رکھنے وچ کامیاب سن ۔ 1712 وچ ٹوگن برگ جنگ کیتھولک تے پروٹسٹنٹ کینٹن دے وچکار اک تنازعہ سی۔ 11 اگست 1712 دے امن آراو تے 16 جون 1718 دے امن امن دے مطابق ، کیتھولک تسلط دے خاتمے دے بعد ایہ جنگ ختم ہوئی۔ سنڈربنڈ جنگ 1847 وی مذہب اُتے مبنی سی۔